Rust fungi (Pucciniales) from Sistan region, southeast of Iran

مقدمه

استان سیستان و بلوچستان با وسعتى حدود ۵۰۲‚۱۸۷ کیلومتر مربع، در جنوب شرقى ایران و در مختصات جغرافیایى ۲۵ درجه و ۳ دقیقه تا ۳۱ درجه و ۲۸ دقیقه عرض شمالى و ۵۸ درجه و ۴۷ دقیقه تا ۶۳ درجه و ۱۹ دقیقه طول شرقى واقع شده است. این استان از دو ناحیه سیستان و بلوچستان تشکیل یافته است که از لحاظ طبیعى با یکدیگر کاملاً متفاوتند. ناحیۀ سیستان ۸۱۱۷ کیلومترمربع، در قسمت شمالى این استان قرار دارد و حوزۀ مسطح و مسدودى است که از آبرفت‌هاى دلتاى قدیمى و فعلى رود هیرمند تشکیل شده است. ناحیه بلوچستان به مساحت ۳۸۵‚۱۷۹ کیلومترمربع منطقه وسیع کوهستانى است که حد شمالى آن کویر لوت و حد جنوبى آن دریاى عمان است (Gholam Rezaei & Hasan Abadi, 2017).

عوامل مولد زنگ در گیاهان از قارچ‌های پارازیت اجباری با دامنه میزبانی گسترده‌اند که چرخه زندگی آنها وابسته به گیاهان میزبان است. براساس طبقه‌بندی انجام‌شده در سطوح بالای رده‌بندی قارچ‌ها، جایگاه تاکسونومیک عوامل مولد زنگ در شاخه Basidiomycota، زیرشاخه Pucciniomycotina، رده Pucciniomycetes و راسته Pucciniales تعیین شد (Hibbett et al., 2007). عوامل مولد زنگ پیچیده‌ترین مراحل اسپوری را در بین قارچ‌های واقعی دارند؛ به‌طوری‌که تا 6 مرحله اسپوری در این گروه شناسایی شده و چرخه زندگی آنها روی یک یا دو میزبان تکمیل می‌شود (Ghasemi-Kazeroni et al., 2009). بیشترین تعداد گونه‌های شناسایی‌شده از عوامل مولد زنگ متعلق به جنسPuccinia Pers.  هستند که تلیوسپورهای دو سلولی همراه با دنباله دارند. جنس Uromyces (Link) Unger با داشتن تلیوسپورهای یک سلولی از جنس Puccinia متمایز می‌شود (Cummins & Hiratsuka, 2003).

قارچ‌های مولد زنگ به دلیل فراوانی، تنوع و ایجاد اپیدمی، همواره مورد توجه محققان قارچ‌شناسی و بیماری شناسی گیاهی بوده‌اند. از خصوصیات ریخت‌شناسی مراحل مختلف اسپوری در عوامل مولد زنگ برای شناسایی جنس‌ها و گونه‌ها استفاده می‌شود. بیشتر عوامل مولد زنگ میزبان اختصاصی هستند؛ بنابراین، دامنه میزبانی و یک یا دو میزبانه‌بودن آنها نیز اهمیت زیادی در شناسایی دارند. مهم‌ترین علامت ایجادشده توسط عوامل زنگ، تاول (سور) با شکل و رنگ متنوع روی بخش‌های مختلف گیاه میزبان شامل برگ، ساقه، گل آذین و پوشش بذر است که هر کدام از تاول‌ها حاوی اسپورهای خاصی هستند. مهم‌ترین اسپورها در شناسایی زنگ‌ها اوردینیوسپور، تلیوسپور و اسیوسپورها هستند (Cummins & Hiratsuka, 2003).

بررسی منابع موجود نشان می‌دهد قارچ‌های بیماریزای گیاهی و به‌طور ویژه عوامل مولد زنگ در منطقه سیستان به‌طور منسجم مطالعه نشده‌اند. نام تعداد اندکی از عوامل زنگ طی نمونه برداری‌های موردی از منطقه سیستان در بازبینه قارچ‌های مولد زنگ در ایران آمده است (Abbasi, 2021)؛ بنابراین، تحقیق حاضر برای شناسایی عوامل زنگ روی پوشش گیاهی در منطقه سیستان انجام شد. شناسایی عوامل مولد زنگ و میزبان‌های آنها می‌تواند به مدیریت بیماری‌های ناشی از آنها کمک کند.

2-تاریخچۀ موضوع و پیشینۀ پژوهش

مطالعه عوامل مولد زنگ در ایران قدمت طولانی دارد. بوهسه اولین گزارش از زنگ Puccinia asparagi DC را از ایران منتشر کرد (Buhse, 1860). انتشار نام جنس‌ها و گونه‌های مختلف شناسایی‌شده از ایران و افغانستان در سال 1986 نیز از قدیمی‌ترین فهرست‌های مرتبط با عوامل مولد زنگ در ایران است که در آن نام 74 ارائه از ایران و 15 ارائه از کشور افغانستان ارائه شده است (Gjaerum, 1986). مطالعه این قارچ‌ها در نقاط مختلف ایران منجر به شناسایی ارائه‌ها یا میزبان‌های جدید برای عوامل مولد زنگ شده است. از این جمله می‌توان به مقالات عباسی و همکاران (Abbasi et al., 1996; Abbasi et al., 2002; Abbasi et al., 2005; Abbasi & Minasian, 2005) اشاره کرد. به‌تازگی در بازبینه عوامل مولد زنگ در ایران نام 470 ارائه زنگ روی 1133 گیاه میزبان متعلق به 60 تیره گیاهی از درختان و درختچه‌ها تا گیاهان علفی، سبزیجات، گیاهان دارویی، گیاهان زینتی و حتی علف‌های هرز ارائه شده است (Abbasi, 2021).

مطالعات منطقه‌ای عوامل مولد زنگ به مشخص‌شدن ترکیب جنس‌ها و گونه‌ها و پراکنش جغرافیایی آنها در هر منطقه کمک بسیاری کرده است. از این جمله می‌توان به مطالعه عوامل مولد زنگ در پارک ملی گلستان (Abbasi, 2003)، منطقه حفاظت‌شده جاجرود (Kachooeian-Javadi et al., 2006)، زنگ‌های استان گلستان (Sadravi et al., 2007)، منطقه حفاظت‌شده ارسباران (Donyadoost-Chelan et al., 2009) و عوامل مولد زنگ در استان فارس (Ghasemi-Kazeroni et al., 2009) اشاره کرد.

در برخی منابع در عین قدیمی بودن اطلاعات مفیدی از گونه‌های مختلف یک جنس یا جنس‌های متعدد مولد زنگ منتشر شده است ازجمله می‌توان به تک‌نگاشت ارائه‌شده برای گونه‌های جنس Puccinia (Sydow & Sydow, 1904) و کتاب زنگ‌های بریتانیا (Grove, 1913) اشاره کرد که در آن توصیف و تصویر گونه‌های متعدد متعلق به چندین جنس از عوامل زنگ آمده است. در تک‌نگاشت جنس‌های مصور عامل زنگ نیز اطلاعات 105 جنس، ارائه و به خصوصیات مهم هر جنس اشاره شده است (Cummins & Hiratsuka, 2003). عوامل محیطی، موقعیت جغرافیایی و توپوگرافی نقش مهمی در پراکنش قارچ‌های مولد زنگ دارند. از این لحاظ آنها به زنگ‌های مناطق سردسیری، مناطق گرمسیری، زنگ‌های رطوبت‌دوست، زنگ‌های گیاهان شورپسند و زنگ‌هایی که در ارتفاعات بالا یا پایین جغرافیایی پراکنش دارند، تقسیم می‌شوند (Abbasi & Hedjaroude, 2002).

3- روش کار و شیوه انجام مطالعه

جمع‌آوری نمونه

نمونه‌های گیاهی دارای علائم زنگ که تاول‌های به رنگ نارنجی تا سیاه روی بخش‌های هوایی آنها نمایان بود، از نقاط مختلف در منطقه سیستان، جمع‌آوری و به آزمایشگاه منتقل شدند. متخصص گیاه‌شناس کار شناسایی گیاهان را انجام دادند. نمونه‌ها در آزمایشگاه بخش بیماری‌شناسی دانشگاه زابل نگهداری می‌شوند.

بررسی خصوصیات ماکرومرفولوژیکی

نمونه‌ها با استرئومیکروسکوپ Nikon بررسی شدند و محل قرارگرفتن تاول‌ها و رنگ و تراکم آنها در سطح رویی یا زیری برگ‌ها و سایر قسمت‌ها ازجمله ساقه و گل‌آذین ثبت شدند.

تهیه عکس

از اوردینیوسپور، تلیوسپور و اسیوسپور (در صورت وجود) در اسید لاکتیک 25 درصد اسلایدهای میکروسکوپی تهیه شد. سپس با استفاده از دوربین دیجیتال (DP71) متصل روی میکروسکوپ Olympus CH40 از اسپورها تصاویر رنگی، تهیه و ابعاد آنها با کمک میکرومتر مدرج تعبیه‌شده روی عدسی چشمی اندازه‌گیری و ثبت شد.

4-یافته‌های پژوهش

در این تحقیق 10 ارائه از عوامل مولد زنگ متعلق به جنس‌های Puccinia (7 ارائه)، Uromyces (2 ارائه) و Melampsora (1 ارائه) شناسایی شدند که شش ارائه برای نخستین‌بار از منطقه سیستان معرفی می‌شوند. علاوه بر این هفت میزبان گیاهی نیز به‌عنوان میزبان‌های جدید عوامل زنگ در ایران شناسایی شدند که اطلاعات آنها در جدول (1) ارائه شده است. برخی از گیاهان میزبان جزو علف‌های هرز بودند؛ بنابراین، می‌توان قابلیت عوامل مولد زنگ در کنترل بیولوژیک علف‌های هرز را شایان توجه قرار داد.

جدول 1. محل جمع‌آوری نمونه‌ها، نام گیاهان میزبان و نام قارچ‌های شناسایی‌شده در این تحقیق

Table 1. Location of sampling, name of host plants, and name of identified fungi in this research

Melampsora euphorbiae (Ficinus & C. Schub.) Castagne sensu lato

تاول‌های اوردینیوم روی برگ و ساقه تشکیل و توسط اپیدرم پوشیده می‌شوند. اوردینیوسپورها کروی با دیواره خاردار به ابعاد 15-13 × (20-) 18-15 میکرومتر هستند. پارافیزها بی‌رنگ و قطر آنها در ناحیه سر 25-15 میکرومتر است (شکل 1).

نمونه بررسی‌شده: روی Euphorbia falcata L.، شهرستان زهک، روستای کفتارگی، 18/02/98.

نام M. euphorbiae روی گونه‌های مختلف جنس Euphorbia از نقاط مختلف ایران در بازبینه قارچ‌های مولد زنگ آمده است (Abbasi, 2021).

شکل 1. Melampsora euphorbiae (a): اوردینیوسپورها (b): پارافیز (مقیاس 10 میکرومتر).

Figure 1. Melampsora euphorbiae, (a): Urediniospores (a): Paraphysis (Scale: 10 µm).

Puccinia aeluropodis Ricker (1905)

تاول‌های تلیوم به رنگ قهوه‌ای تیره تا سیاه در هر دو سطح برگ و روی ساقه مشاهده شدند. تلیوسپورها بیضوی تا واژ‌تخم‌مرغی به رنگ قهوه‌ای با دیواره صاف به ابعاد 30-20 × 35-30 میکرومتر و نوک گرد هستند. دنباله تلیوسپور بی‌رنگ و نسبتا بلند است. اوردینیوسپورها کروی تا بیضوی، دارای 4-3 عدد منفذ تندشی به‌صورت پراکنده در سطح بودند و ابعاد آنها 22-18 × 25-20 میکرومتر تعیین شد (شکل 2).

نمونه‌های بررسی‌شده: روی Aeluropus lagopoides (L.) Trin ex Thawaites، شهرستان زهک، روستای کفتارگی، 7/10/97؛ دهستان جزینک، روستای شیخ‌لنگی، 19/01/98؛ روستای پلگی سید، 8/11/97.

نخستین‌بار گونه مذکور روی Aeluropus littoralis (Gouan) Parl. توسط (1986)Gjaerum,  و (1986)Ershad,  و سپس از خوزستان روی A. lagopoides  گزارش شد (Abbasi & Minasian, 2005)، اما برای نخستین‌بار از منطقه سیستان معرفی می‌شود. وجود تلیوسپورهای بیضوی تا واژ‌تخم‌مرغی با انتهای گرد و اوردینیوسپورهای با 4-3 منفذ تندشی پراکنده از ویژگی‌های مهم این گونه است.

شکل 2.  Puccinia aeluropodis(a): تلیوسپورها (b): اوردینیوسپورها (مقیاس 10 میکرومتر).

Figure 2. Puccinia aeluropodis (a): Teliospores (b): Urediniospores (Scale: 10 µm).

Puccinia bromina Erikss. (1899)

تاول‌های اوردینیوم بیضوی به رنگ قهوه‌ای روشن‌اند و به‌طور پراکنده در هر دو سطح برگ و بیشتر در سطح بالایی تشکیل می‌شوند. اوردینیوسپورها کروی، بیضوی تا واژ‌تخم‌مرغی به رنگ زرد متمایل به قهوه‌ای هستند و حلقه داخلی (internal ring) درون آنها مشاهده می‌شود. ابعاد اوردینیوسپور 25-20 × 30-25 میکرومتر تعیین شد. منافذ تندشی بین 12-8 عدد به‌صورت پراکنده در سطح هستند و روی آنها پوشش تاول‌مانند وجود دارد. تاول‌های تلیوم زیر‌اپیدرمی و در سطح زیرین برگ به رنگ قهوه‌ای تیره تا سیاه مشاهده می‌شوند. تلیوسپورها استوانه‌ای کشیده و کم‌عرض با راس گرد تا مخروطی و دیواره صاف به رنگ قهوه‌ای روشن‌اند. رنگ سلول پایین روشن‌تر است و در محل دیواره عرضی فرورفتگی دیده می‌شود. ابعاد تلیوسپور 20-15 × 50-35 میکرومتر اندازه‌گیری شد. دنباله تلیوسپور کوتاه و بی‌رنگ است (شکل 3).

نمونه‌های بررسی‌شده: روی Bromus gedrosianus Penzes شهرستان زهک، روستای کفتارگی، 28/02/98؛ دهستان جزینک، ندام غربی، 21/01/98؛ سد سیستان، 08/02/98.

مشخصات نمونه‌های بررسی‌شده با توصیف ارائه‌شده برای P. bromina توسط (Abbasi et al., 2005) مطابقت دارد. گیاه B. gedrosianus میزبان جدیدی برای P. bromina در ایران محسوب می‌شود. از مشخصات متمایزکننده این گونه، وجود تلیوسپورهای استوانه‌ای و کم‌عرض و اوردینیوسپورهای دارای 12-8 منفذ تندشی است که به‌صورت پراکنده در سطح آنها قرار دارند.

شکل 3.  Puccinia bromina(a): تلیوسپورها (b): اوردینیوسپورها (مقیاس 10 میکرومتر).

Figure 3. Puccinia bromina (a): Teliospores (b): Urediniospores (Scale: 10 µm).

Puccinia carthami Corda (1840)

تاول‌های اوردینیوم به رنگ قهوه‌ای روشن و زیر‌اپیدرمی در هر دو سطح برگ، تشکیل و بعد از مدتی با تخریب اپیدرم شکوفا می‌شوند. اوردینیوسپورها کروی تا نیمه‌کروی یا بیضوی به رنگ قهوه‌ای روشن تا قهوه‌ای طلایی با سطح خاردارند و ابعاد آنها 23-18 × 27-23 میکرومتر اندازه‌گیری شد. 4-2 عدد منفذ تندشی استوایی روی اوردینیوسپور وجود دارند. تاول‌های تلیوم به رنگ قهوه‌ای تیره در هر دو سطح برگ و بیشتر در سطح بالایی تشکیل می‌شوند. تلیوسپورها بیضوی تا بیضوی کشیده به رنگ قهوه‌ای بلوطی با دنباله کوتاه و بی‌رنگ هستند و در محل دیواره عرضی فرورفتگی وجود ندارد یا فرورفتگی جزئی مشاهده می‌شود. ابعاد تلیوسپور 33-27 × 47-38 (-33) میکرومتر تعیین شد (شکل 4).

نمونه‌های بررسی‌شده: رویCarthamus oxyacantha M. Bieb.  (گیاه گلرنگ وحشی)، شهرستان زهک، مرکز تحقیقات کشاورزی، 25/02/98؛ دهستان جزینک، روستای پلگی خمر، 25/03/98؛ روی Carthamus lanatus L.، دهستان جزینک، روستای شیخ‌لنگی 19/01/98.

نام P. carthami در بازبینه قارچ‌های مولد زنگ در ایران روی  Carthamus tinctorius L.و  C. oxyacanthaآمده است (Abbasi, 2021)؛ اما گیاه C. lanatus میزبان جدیدی برای P. carthami در ایران محسوب می‌شود. از وجوه متمایزکننده این گونه، وجود اوردینیوسپورهای با 4-2 منفذ تندشی استوایی و نبود فرورفتگی یا فرورفتگی جزئی در محل دیواره عرضی تلیوسپور است.

شکل 4.  Puccinia carthami(a): تلیوسپورها (b): اوردینیوسپورها (مقیاس 10 میکرومتر).

Figure 4. Puccinia carthami (a): Teliospores (b): Urediniospores (Scale: 10 µm).

Puccinia cynodontis Desm. ex Fuckel (1871)

تاول‌های اوردینیوم به‌صورت پراکنده در سطح بالایی و زیرین برگ تشکیل می‌شوند. اوردینیوسپورها نیمه‌کروی، بیضوی تا تخم مرغی با سطح زگیل‌دار به رنگ قهوه‌ای روشن‌اند. ابعاد اوردینیوسپورها 23-21 × 26-23 میکرومتر تعیین شد و بین 4-3 عدد منفذ تندشی به‌صورت پراکنده در سطح اوردینیوسپور وجود دارند. تاول‌های تلیوم به رنگ قهوه‌ای تیره روی ساقه و دو سطح برگ و به تعداد بیشتر در سطح زیرین برگ مشاهده می‌شوند. تلیوسپورها بیضوی تا کشیده (oblong) به رنگ قهوه‌ای و در انتها گرد تا نوک‌دار به ابعاد 25-18 × 55-35 میکرومتر هستند. دنباله تلیوسپور بی‌رنگ و بلند (اغلب با طول بیشتر از تلیوسپور) است (شکل 5).

نمونه‌های بررسی‌شده: روی Cynodon dactylon (L.) Pers. روستای دلارامی، 24/10/97؛ شهرستان زهک، روستای کود شیب گوره 16/10/97؛ شهرستان هیرمند، روستای خمر، 21/03/98.

1. cynodontis یک گونه رایج روی گیاه C. dactylon با انتشار جغرافیایی گسترده است. از مهم‌ترین ویژگی‌های گونه، داشتن تلیوسپورهای بیضوی تا کشیده (oblong) است.

شکل 5.  Puccinia cynodontis(a): تلیوسپورها (b): اوردینیوسپورها (مقیاس 10 میکرومتر).

Figure 5. Puccinia cynodontis (a): Teliospores (b): Urediniospores (Scale: 10 µm).

Puccinia isiacae (Thüm.) G. Winter (1887)

تاول‌های اوردینیوم به رنگ قهوه‌ای در سطح بالایی و زیرین برگ‌ها تشکیل می‌شوند. اوردینیوسپورها کروی تا بیضوی با دیواره خاردار به رنگ زرد متمایل به قهوه‌ای هستند و بین 4-2 منفذ تندشی استوایی دارند. ابعاد اوردینیوسپور 23-18 × 25-22 میکرومتر اندازه‌گیری شد. تاول‌های تلیوم به رنگ قهوه‌ای که گاهی به‌هم‌پیوسته و تاول‌های بزرگت‌ری ایجاد می‌کنند. تلیوسپورهای موجود در تاول‌های تلیوم اندازه یکسانی دارند و تلیوسپورهای غول‌آسا مشاهده نشدند. تلیوسپورها اغلب بیضوی و پهن با دو انتهای گرد به رنگ قهوه‌ای روشن‌اند و ابعاد آنها 32-28 × 45-40 میکرومتر تعیین شد. دنباله تلیوسپور بی‌رنگ و بلند است (شکل 6).

نمونه بررسی‌شده: روی Phragmites australis (Cav) Trin. ex Steud. (گیاه نی) شهرستان زهک، مجتمع بقیه‌الله دانشگاه، 22/02/98

پیش از این دو گونه مولد زنگ شامل Puccinia magnusina Koern. و P. phragmitis (Schumach.) Körn. روی میزبان مذکور از منطقه سیستان معرفی شده‌اند (Abbasi et al., 2002). مشخصات نمونه بررسی‌شده با توصیف P. isiacae ارائه‌شده توسط (2002) Abbasi et al.  مطابقت دارد و برای نخستین‌بار از منطقه سیستان معرفی می‌شود. در گونه P. magnusina اوردینیوم دارای پارافیز و اوردینیوسپورها بین 12-8 منفذ تندشی به‌صورت پراکنده در سطح دارند. در گونه P. phragmitis اوردینیوم فاقد پارافیز و اوردینیوسپورها دارای 5-4 منفذ تندشی استوایی هستند. با این ویژگی‌ها این دو گونه از گونه P. isiacae متمایز می‌شوند.

شکل 6.  Puccinia isiacae(a): تلیوسپورها و اوردینیوسپورها (b): اوردینیوسپورها (مقیاس 10 میکرومتر).

Figure 6. Puccinia isiacae (a): Teliospores and urediniospores (b): Urediniospores (Scale: 10 µm).

Puccinia polypogonis Speg. (1909)

تاول‌های اوردینیوم به رنگ قهوه‌ای روشن در هر دو سطح برگ و به تعداد بیشتر در سطح بالایی برگ‌ها مشاهده می‌شوند. اوردینیوسپورها کروی به ابعاد 25-20 × 27-22 میکرومتر با دیواره خاردارند و 6-5 منفذ تندشی به‌طور پراکنده در سطح آنها وجود دارد. تاول‌های تلیوم به رنگ قهوه‌ای تیره متمایل به سیاه در هر دو سطح برگ تشکیل می‌شوند. تلیوسپورها به رنگ قهوه‌ای و در محل دیواره عرضی دارای فرورفتگی بودند و دنباله بی‌رنگ و بلند دارند. ابعاد تلیوسپور 22-18 × 40-30 میکرومتر تعیین شد. در نمونه‌های بررسی‌شده تلیوسپورهای تک‌سلولی (مزوسپور) هم مشاهده شدند (شکل 7).

نمونه‌های بررسی‌شده: روی Polypogon maritimus Willd، شهرستان نیمروز، تالاب هامون،30/03/98؛ روی Polypogon monspeliensis، شهرستان زهک، مجتمع بقیه‌الله الاعظم دانشگاه، 18/02/98.

پیش از این P. polypogonis از استان فارس روی گیاه Polypogon fugax Nees ex Steud. گزارش شده است (Ghasemi-Kazeroni et al., 2009)؛ اما برای نخستین‌بار از منطقه سیستان در جنوب شرق کشور معرفی می‌شود. علاوه بر این، گونه‌های گیاهی Polypogon monspeliensis و P. maritimus میزبان‌های جدیدی برای Puccinia polypogonis در ایران محسوب می‌شوند. از خصوصیات بارز این گونه، وجود 6-5 منفذ تندشی پراکنده در سطح اوردینیوسپورها و وجود تلیوسپورهای تک‌سلولی (مزوسپور) است.

شکل 7.  Puccinia polypogonis(a): تلیوسپور و مزوسپور (b): اوردینیوسپورها (مقیاس 10 میکرومتر).

Figure 7. Puccinia polypogonis (a): Teliospore and Mesospore (b): Urediniospores (Scale: 10 µm).

Puccinia sp.

تاول‌های اوردینیوم به‌صورت تجمعی یا منفرد و پودری در هر دو سطح برگ و اطراف ساقه تشکیل می‌شوند. اوردینیوسپورها نیمه‌کروی، بیضوی تا واژ‌تخم‌مرغی به رنگ قهوه‌ای روشن‌اند. سطح اوردینیوسپور خاردار است و 6-4 منفذ تندشی غالباً به‌صورت پراکنده یا bizonate روی آن وجود دارند. ابعاد اوردینیوسپور 23-18 × 25-23 میکرومتر اندازه‌گیری شد. تاول‌های تلیوم به رنگ سیاه روی برگ و ساقه مشاهده می‌شوند که با اپیدرم، احاطه و بعد از تخریب اپیدرم شکوفا می‌شوند. تلیوسپورها بیضوی با دو انتهای گرد و دنباله کوتاه بی‌رنگ با طول 25-10 میکرومتر هستند. ابعاد تلیوسپور 23-18 × 40-30 میکرومتر تعیین شد (شکل 8).

نمونه‌های بررسی‌شده: روی Launaea procumbens (Roxb.) Ramayya & Rajagopal، شهرستان زهک، روستای پلگی سید،033/11/97؛ شهرستان زهک، مرکز تحقیقات کشاورزی، 12/03/98؛ دهستان جزینک، روستای واصلان، 19/01/98؛ بخش مرزی میلک، روستای شهباز ناروئی، 21/01/98.

در ایران گزارشی از زنگ روی جنس Launaea  وجود ندارد. یکی از ویژگی‌های خاص نمونه‌های بررسی‌شده که آن را از دو گونه مشابه معرفی‌شده روی همین میزبان متمایز می‌کند، وجود اوردینیوسپورهای دارای 6-4 منفذ تندشی هستند که غالباً به‌صورت پراکنده یا bizonate روی اوردینیوسپور قرار می‌گیرند. در گونه Puccinia butleri Syd. & P. Syd. تعداد منافذ تندشی اوردینیوسپور 5 عدد و در گونه Puccinia launaeae Maire. تعداد منافذ تندشی اوردینیوسپور 2 عدد ذکر شده است؛ بنابراین، نمونه‌های منطقه سیستان متفاوت بودند و احتمالاً به گونه دیگری تعلق دارند. برای تأیید نهایی گونه بررسی‌های بیشتری لازم است.

شکل 8.  Puccinia sp.(a): تلیوسپورها (b): اوردینیوسپورها (مقیاس 10 میکرومتر).

Figure 8. Puccinia sp. (a): Teliospores (b): Urediniospores (Scale: 10 µm).

Uromyces polygoni–avicularis (Pers.) P. Karst. (1879)

تاول‌های اوردینیوم به‌صورت تجمعی یا منفرد در هر دو سطح برگ و روی ساقه مشاهده می‌شوند. اوردینیوسپورها نیمه‌کروی، بیضوی تا واژ‌تخم‌مرغی به رنگ قهوه‌ای روشن با زگیل‌های مخروطی کوتاه در سطح و 4-3 عدد منفذ تندشی هستند. ابعاد اوردینیوسپور 23-20 × 25-20 میکرومتر اندازه‌گیری شد. تاول‌های تلیوم به رنگ قهوه‌ای تیره در سطح زیرین برگ و روی ساقه تشکیل می‌شوند. تلیوسپورها کروی تا واژ‌تخم‌مرغی به رنگ قهوه‌ای بلوطی و دارای دنباله بلند هستند. ابعاد تلیوسپور 23-18 × 32-20 میکرومتر تعیین شد (شکل 9).

نمونه‌های بررسی‌شده: روی Polygonum argyrocoleon Steud. ex Kunze، شهرستان نیمروز، روستای کهن پیران، 14/02/98؛ شهرستان زهک، روستای کفتارگی، 10/10/97؛ دهستان جزینک، روستای شیخ‌لنگی، 4/11/97؛ بخش مرزی میلک، روستای میرزاخون، 20/01/98.

نام U. polygoni-avicularis در بازبینه زنگ‌های ایران (Abbasi, 2021) از نقاط مختلف کشور روی گیاه P. avicularis آمده است؛ اما P. argyrocoleon میزبان جدیدی برای U. polygoni-avicularis در ایران محسوب می‌شود. از خصوصیات متمایزکننده این گونه، وجود تلیوسپورهای با رنگ قهوه‌ای بلوطی و دنباله نسبتاً بلند و اوردینیوسپورهای دارای زگیل‌های مخروطی در سطح است.

شکل 9.  Uromyces polygoni–avicularis(a): تلیوسپورها (b): اوردینیوسپورها (مقیاس 10 میکرومتر).

Figure 9. Uromyces polygoni–avicularis (a): Teliospores (b): Urediniospores (Scale: 10 µm).

Uromyces rumicis (Schumach.) G. Winter (1881)

تاول‌های اوردینیوم به شکل کروی و رنگ قهوه‌ای دارچینی در هر دو سطح برگ و به تعداد بیشتر در سطح بالایی برگ‌ها مشاهده می‌شوند. اوردینیوسپورها نیمه‌کروی تا بیضوی، به رنگ قهوه‌ای روشن با خارهای پراکنده در سطح هستند و 3-2 عدد منفذ تندشی در سطح آنها وجود دارد. ابعاد اوردینیوسپور 22-17 × 27-20 میکرومتر تعیین شد. تاول‌های تلیوم به رنگ قهوه‌ای تیره هستند. تلیوسپورها نیمه‌کروی تا گلابی‌شکل، به رنگ قهوه‌ای، دارای پاپیل بی‌رنگ در راس و دنباله بی‌رنگ و شکننده در قاعده هستند. ابعاد تلیوسپور 23-18 × 25-22 میکرومتر اندازه‌گیری شد (شکل 10).

نمونه‌های بررسی‌شده: روی Rumex sanguineus L. شهرستان نیمروز، روستای آزادی، نزدیک تالاب هامون 30/03/98؛ شهرستان زابل، روستای کهن پیران، 14/02/98.

1. rumicis روی گونه‌های مختلف جنس Rumex از نقاط مختلف در ایران گزارش شده است (Abbasi, 2021). وقوع این گونه در منطقه سیستان تازگی دارد و R. sanguineus میزبان جدیدی برای U. rumicis در ایران محسوب می‌شود. از خصوصیات بارز این گونه، وجود تلیوسپورهای دارای پاپیل بی‌رنگ در راس و دنباله بی‌رنگ و شکننده در قاعده است.

شکل 10.  Uromyces rumicis(a): تلیوسپورها (b): اوردینیوسپورها (مقیاس 10 میکرومتر).

Figure 10. Uromyces rumicis (a): Teliospores (b): Urediniospores (Scale: 10 µm).

سپاسگزاری

نگارندگان از جناب آقای دکتر مهرداد عباسی عضو محترم هیئت علمی سابق مؤسسۀ تحقیقات گیاه‌پزشکی کشور بابت بررسی نمونه‌ها و کمک در شناسایی گونه‌ها قدردانی می‌نمایند.