نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی کارشناسی ارشد زیست شناسی گیاهی، گروه زیست‌شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه گیلان، رشت، ایران
2 دانشیار، گروه زیست‌شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه گیلان، رشت، ایران
3 استادیار، گروه زیست‌شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه گیلان، رشت، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
This study aims to identify the floristic composition, life form and geographical distribution of plants in Jaji Aryob region, located in the north of Paktia province, Afghanistan. Following the collection of plant samples from natural habitats, identification was conducted using the existing references. Based on the results, a total of 102 species belonging to 90 genera and 39 families were identified. Asteraceae, Fabaceae, Lamiaceae and Rosaceae were the four largest families within the study area. Therophytes with 36 species, phanerophytes with 27 species and hemicryptophytes with 23 were found to be the most common life forms in the study region. In terms of geographical distribution, the most dominant elements in the region were Pluriregional elements with 39 species and Irano-Turanian elements with 21 species. The study area consists of 62 common species with Iran and 71 common ones with other parts of Afghanistan. Also, one and 19 new records were reported for Afghanistan and Paktia province, respectively. The finding of this survey revealed the diverse vegetation present in the area, as well as the presence of 43 valuable medicinal species and two endemic species Colutea afghanica and Iris cabulica.
Keywords: Afghanistan, Flora, Jaji Aryob, Life form, Phytogeography
Introduction
Vegetation is an important part of natural ecosystems. The flora of each area is a result of the interactions of the plant community with the current environmental conditions and also the evolution of plants. Investigating and evaluating the flora of each region, including determining the floristic list, biological spectrum and geographical distribution of its plant species, is important in terms of understanding biodiversity and managing natural resources. The history of floristic studies in Afghanistan dates back to the 19th century. Since then, especially in the years after the Second World War, the most comprehensive floristic study was carried out in the Iranian plateau under the title Flora Iranica, which included the entire country of Afghanistan. About 5000 plant species have been reported from this country. Unfortunately, due to the problems caused by several decades of war in Afghanistan, few floristic studies have been conducted in this country. Therefore, it is important to study its flora and vegetation from different aspects in terms of application to restore and improve vegetation, as well as to know the biodiversity of the country.
Materials and Methods
Jaji-Aryob county is one of the cities of Paktia province and is located near the border with Pakistan. The height of the area is between 1500 and 2900 meters above sea level. The annual rainfall ranges from 460 to 680 mm, and the annual temperature ranges from +38 to -11 °C. Samples were collected in the summer of 2022 and spring of 2023 during 17 trips to the region. The studied stations included 9 stations named Goi and Kotaki (mountainous areas), Spinashage and Gol Aundi (low altitude and mountain slopes), Shukhil, Bayankhil, Sargol, Baralisangi and Larlivani (low altitude and riverside). Identification of samples was done using different sources including Flora Iranica (Rechinger, 1963-2015), Flora of Iran (Assadi et al., 1989-2021), vascular plants of Afghanistan (Breckle et al., 2013), Flora of China (Wu et al., 1994-2013), flora of Pakistan (Nasir & Ali, 1972-1994), color flora collection of Iran (Ghahreman, 1978-2021) and flora of Turkey (Davis, 1985-1965). Validity of names of plant species or subspecies, as well as how to write the names of the authors of plant names through the International Plant Name Index at http://www.ipni.org and Plant of the Word Online (POWO) at https://powo.science.kew.org was assessed.
Research Findings
In the present floristic study, a total of 102 species belonging to 90 genera and 39 families were recorded. Among the identified plants, gymnosperms include three families, three genera and four species, eudicots consist of 32 families, 80 genera, 89 species, and monocots consist of four families, seven genera and nine species. The richest families based on the number of species include Asteraceae and Fabaceae (each with 13 species), Lamiaceae and Rosaceae (each with 10 species) and Brassicaceae (7 species). Regarding life form, 36 species are therophyte, 27 species are phanerophytes, 23 species are hemicryptophyte, 12 species are geophytes, and 4 are chamaephyte. In terms of phytogeography, the plants of the studied area are mainly Pluriregional (39 species). Iranian-Turanian elements are in the next rank (21 species).
Discussion of Results and Conclusions
In this study, one species was reported as a new record for the flora of Afghanistan, as well as 19 species for the flora of Paktia province, as well as the report of two endemic species (Colutea afghanica and Iris cabulica)). According to the results of this study, Asteraceae and Fabaceae are the richest families in the region in terms of the number of species. Also, according to previous studies (Breckle et al., 2013; Ghahremaninejad et al., 2017), these families are the largest in Afghanistan in terms of the number of genera and species. Asteraceae with about 136 genera and about 730 species are the first family and Fabaceae with about 48 genera and 655 species are the second family of Afghanistan.
The predominance of the therophytes in the study area is a reflection of the dry climate and the pressure caused by human activities in the area. In addition, human intervention and creating the opportunity to develop annual plants similar to weeds in some areas, especially in shady and humid places near rivers and temporary ponds, are other effective factors in the dominance of this life form.
The relatively high percentage of Iranian-Turanian floristic elements in the floristic composition of the studied area confirms the establishment of the region in the range of Iranian-Turanian phytogeographical province. Considering the prevalence of arid and semi-arid climatic conditions with low winter temperatures in the Iranian-Turanian region, the existence of a large number of such elements in the region is a reflection of this fact. On the other hand, the decrease in temperature and humidity in such areas prevents the strong presence of other geographical elements such as Euro-Siberian and Mediterranean elements in the area.
Acknowledgment
The authors sincerely thank Mr. Mohammad Reza Joharchi for his assistance in identifying plant taxa.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
پوشش گیاهی بخش مهمی از اکوسیستم‌های طبیعی را تشکیل می‌دهد. گونه‌های گیاهی براساس ویژگی‌های ذاتی و نیز شرایط اکولوژیکی حاکم بر هر منطقه انتشار می‌یابند. فلور هر ناحیه برآیندی از برهم‌کنش‌های جامعه گیاهی با شرایط کنونی محیط و همچنین تکامل گیاهان در دوران گذاشته است (Khajeddin and Yeganeh, 2010). بررسی و ارزیابی فلور هر منطقه ازجمله تعیین فهرست فلوریستیک، طیف زیستی و انتشار جغرافیایی گونه‌های گیاهی آن ازنظر شناخت تنوع زیستی و مدیریت منابع طبیعی حائز اهمیت است. اشکال رویشی هر منطقه، به ایجاد تعادل بین گونه‌های گیاهی و محیط زندگی و درنهایت به سازگاری گیاهان با شرایط حاکم بر محیط پیرامونی منجر می‌شود. طیف اشکال زیستی رانکایر براساس موقعیت و چگونگی حفاظت ساختارهای تجدیدکنندة گیاهان در فصول نامساعد بنا شده است (Raunkiaer, 1934). با توجه طیف متفاوت اشکال زیستی گیاهان در اقلیم‌های گوناگون، در صورت مناسب‌بودن عوامل اکولوژیک برای یک گونه، گستره پراکندگی آن افزایش خواهد یافت (Vaseghi et al., 2008). بررسی گستره پراکندگی جغرافیایی گونه‌های گیاهی هر منطقه و تغییرات آن در پی تأثیر عوامل مختلف و نیز تشخیص گونه‌های بومزاد (انحصاری) اهمیت زیادی دارد.
پوشش گیاهی افغانستان به‌دلیل اقلیم غالباً نیمه‌خشک منطقه و همچنین تخریب‌های گسترده انسانی، به‌جز چند هفته از بهار تا اوایل تابستان (به استثنای مناطق تحت آبیاری و همچنین مناطق معدود جنگلی)، فاقد پوشش گیاهی متراکمی است. این پوشش گیاهی به شدت فصلی و متأثر از اقلیم غالب خشک حاکم بر این کشور است.
در طی میلیون‌ها سال، گونه‌های گیاهی منطقه ایرانی - تورانی با اقلیم غالب خشک، تمرکز باران و برف در طول زمستان سرد، شرایط مساعد کوتاه‌مدت با دمای معتدل همراه با مقداری بارندگی و رطوبت ذخیره‌شده در خاک در طول فصل بهار، گرما و خشکی بلندمدت در طول تابستان و پاییز سازگاری پیدا کرده‌اند.
انجام مطالعات فلوریستیک در مناطق مختلف هر کشور می‌تواند غنای فلوری آن را مشخص و برجسته‌تر کند (Arjmandi et al., 2023; Mahmoodi et al., 2022; Memariani et al., 2022; Akhavan Roofigar and Bagheri 2021; Khanhasani et al., 2021).
تاریخچه مطالعات فلوریستیک در افغانستان به قرن نوزدهم برمی‌گردد (Griffith, 1847; Honigberger, 1852; Aitchison, 1888). از آن زمان به بعد، به‌ویژه در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم، جامع‌ترین مطالعه فلوریستیکی در فلات ایران با عنوان فلورا ایرانیکا انجام گرفت که شامل کل کشور افغانستان نیز می‌شد (Rechinger, 1963-2015). در ادامه، گیاه‌شناسان دیگری فلور افغانستان را بررسی کردند (Kitamura, 1960; Breckle, 1967, 1976, 1983, 2007; Grey-Wilson, 1974; Breckle et al., 1975, 2013; Freitag, 1970, 1972, 1986; Breckle & Rafiqpoor, 2010; Podlech, 2012; Ghahremaninejad et al., 2017; Noroozi, 2020). در یکی از این مطالعات ارزشمند (Breckle et al., 2013)، حدود 5000 گونه گیاهی از این کشور گزارش شده است. در یکی از جدیدترین مطالعات، فلوریستیکی منطقه برکی‌بَرَک در استان لوگر در افغانستان بررسی شده است (Rasikh, 2021).
متأسفانه به‌دلیل مشکلات ناشی از چندین دهه جنگ در افغانستان، مطالعات فلوریستیکی معدودی در این کشور انجام گرفته است.
همچنین، ویژگی‌های اقلیمی و جغرافیایی خاص این منطقه، مانند قرارگیری در گذار بین نواحی بیابانی و کوهستانی، موجب ایجاد شرایط اکولوژیکی متنوع در این منطقه شده است. به علاوه، چرای شدید دام در مراتع منطقه، حاکی از نابودی تدریجی گیاهان این منطقه است؛ بنابراین، مطالعه فلور و پوشش گیاهی آن از جنبه‌های مختلف از لحاظ کاربرد برای احیا و اصلاح این مراتع و نیز شناخت تنوع زیستی کشور حائز اهمیت است.
مواد و روش‌ها
شهرستان جاجی‌آریوب دارای حدود ۶۰۲ کیلومتر مربع مساحت است و مرکز آن در عرض شمالی ۳۳ درجه، ۵ دقیقه، ۲۱ ثانیه و طول شرقی ۶۹ درجه، ۵۴ دقیقه، ۱۲ ثانیه قرار دارد. این منطقه که یکی از شهرستان‌های استان پکتیا و در مجاورت مرز با پاکستان قرار گرفته است، جمعیتی در حدود ۱۵۰ هزار نفر دارد (شکل 1). ارتفاع منطقه ۱۵۰۰ تا ۲۹۰۰ متر بالاتر از سطح دریا است. بارندگی سالانه حدود ۴۶۰ تا ۶۸۰ میلی‌متر و دمای سالانه آن از ۳۸+ تا ۱۱- سانتی‌گراد متغیر است (Larawai et al., 2020). نمودار آمبروترمیک منطقه براساس دوره آماری 2020 تا 2021 ترسیم شد (شکل 2). حداقل و حداکثر میانگین دمای سالانه، به‌ترتیب مربوط به ماه‌های دی و بهمن (11/1- درجه سانتی‌گراد) و تیر و مرداد (25 درجه سانتی‌گراد)، حداکثر مجموعه بارش ماهانه طی دوره یک ساله در ماه‌های فروردین و اردیبهشت (72/45 میلی‌متر) و حداقل در ماه‌های آذر و دی (5/2 میلی‌متر) گزارش شد.
شکل 1- موقعیت جغرافیایی شهرستان جاجی‌آریوب، استان پکتیا، شرق افغانستان
Figure 1. Geographical position of Jaji Aryob county, Paktia province, east of Afghanistan
شکل 2- منحنی آمبروترمیک مرکز گردیز، استان پکتیا، طی دوره 1399-1398
Figure 2. Ombrothermic diagram of Gardez, Paktia province, during 2019-2020
جمع‌آوری نمونه‌ها در تابستان سال ۱۴۰۱ و بهار ۱۴۰۲ و طی ۱۷ سفر به منطقه انجام شد. منطقه مطالعه‌شده به دقت ارزیابی شد. سپس جمع‌آوری گیاهان به‌صورت سیستماتیک - تصادفی و به روش پیمایش زمینی کلی منطقه انجام شد که یکی از روش‌های مرسوم مطالعات فلوریستیکی - تاکسونومیکی است (Rabie et al., 2012). ایستگاه‌های مطالعه‌شده شامل 9 ایستگاه به نام‌های گوی و کوتکی (منطقه کوهستانی)، سپینه‌شگه و گل‌عوندی (کم‌ارتفاع و دامنه کوه)، شوخیل، بیان‌خیل، سرگل، برعلیسنگی و لرلیوانی (کم‌ارتفاع، پست و در کنار رودخانه) بودند (شکل 3).
پس از جمع‌آوری نمونه‌ها، براساس اصول رایج هرباریوم‌ها، گیاهان هرباریومی شدند. سپس نمونه‌ها از کشور افغانستان به هرباریوم دانشکده علوم پایه دانشگاه گیلان انتقال یافتند. پس از آن، روی کاغذهای مخصوص هرباریومی قرار داده شدند. شناسایی نمونه‌ها با استفاده از منابع مختلف ازجمله فلورا ایرانیکا (Rechinger, 1963-2015)، فلور ایران (Assadi et al., 1989-2021)، گیاهان رگ‌دار افغانستان (Breckle et al., 2013)، فلور چین (Wu et al., 1994-2013)، فلور پاکستان (Nasir & Ali, 1972-1994)، مجموعه فلور رنگی ایران (Ghahreman, 1978-2021) و فلور ترکیه (Davis, 1965-1985) انجام گرفت. اعتبار اسامی گونه یا زیرگونه‌های گیاهی و همچنین نحوه نگارش نام مؤلفان اسامی گیاهی ازطریق International Plant Name Index به آدرس اینترنتی http://www.ipni.org و Plant of the Word Online (POWO) به آدرس https://powo.science.kew.org ارزیابی شدند.
شکل3- نقشه منطقه مطالعه‌شده نشان‌دهندة مسیر جمع‌آوری نمونه‌های گیاهی. علائم فلش نشان‌دهندة مسیر جمع‌آوری و علائم دایره نشان‌دهندة محوطه جمع‌آوری است.
Figure 3. The map of study area indicating the plant specimen’s collection route. Arrow symbols present the collection route and circle symbols present the collection area.
در مطالعه فلوریستیکی حاضر، در مجموع ۱۰۲ گونه متعلق به 90 جنس و ۳۹ تیره ثبت شد (جدول ۱). در بین گیاهان شناسایی‌شده، 3 تیره، 3 جنس و 4 گونه از بازدانگان شناسایی شدند. نهاندانگان شامل دولپهایهای حقیقی با 89 گونه، ۸۰ جنس، 32 تیره و همچنین تک‌لپه‌ای‌ها با 9 گونه، 7 جنس و 4 تیره هستند. غنی‌ترین تیرههای گیاهی براساس تعداد گونه، شامل تیرههای Asteraceae و Fabaceae (هرکدام شامل ۱۳ گونه)، Lamiaceae و Rosaceae (هرکدام شامل10 گونه) و Brassicaceae (شامل 7 گونه) هستند. بررسی شکل زیستی گونه‌ها نشان داد 36 گونه تروفیت، 27 گونه فانروفیت، 23 گونه همی‌کریپتوفیت، 12 گونه ژئوفیت و 4 گونه کامفیت هستند (شکل 4).
جدول 1- فهرست گونه‌های گیاهی، شکل زیستی و پراکندگی جغرافیایی (کوروتیپ)
Table 1. List of plant species, plus their life form and geographical distribution (chorotype)
|
ردیف |
تیره |
گونه |
شکل زیستی |
پراکندگی جغرافیایی |
ایستگاه جمع‌آوری |
شماره هرباریومی |
|
بازدانگان |
|
|
||||
|
1 |
Cupressaceae |
Platycladus orientalis (L.) Franco |
Ph |
Cultivated |
لرلیوانی (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۴۸ |
|
2 |
Ephedraceae |
Ephedra intermedia Schrenk & C. A. Mey |
Ph |
IT |
کوتکی (کوهستانی) |
۹۲۴۹ |
|
3 |
Pinaceae |
Pinus brutia Ten. |
Ph |
IT-ES-M |
سپینه شگه (کم‌ارتفاع و دامنه کوه) |
۹۲۸4 |
|
4 |
Pinaceae |
Pinus gerardiana Wall.ex D.Don |
Ph |
IT-Him |
گل عوندی (کم‌ارتفاع و دامنه کوه) |
۹۲۸۵ |
|
تک‌لپه‌ای‌ها |
|
|
||||
|
5 |
Amaryllidaceae |
Allium sativum L. |
Ge |
IT |
برعلیسنگی (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۱۳ |
|
6 |
Amaryllidaceae |
Allium sp. |
Ge |
- |
برعلیسنگی (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۱4 |
|
7 |
Amaryllidaceae |
Allium sp. |
Ge |
- |
برعلیسنگی (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۱5 |
|
8 |
Iridaceae |
Iris cabulica Gilli. |
Ge |
IT |
کوتکی (کوهستانی) |
۹۲۶۶ |
|
9 |
Liliaceae |
Tulipa clusiana DC. |
Ge |
IT |
برعلیسنگی (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۷۸ |
|
10 |
Poaceae |
Bromus tectorum L. |
Th |
Cosm |
شوخیل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۸۷ |
|
11 |
Poaceae |
Poa trivialis L. |
Ge |
PL |
شوخیل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۸۸ |
|
12 |
Poaceae |
Setaria viridis (L.) P.Beauv |
Th |
PL |
شوخیل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۸۹ |
|
13 |
Poaceae |
Zea mays L. |
Th |
Cultivated |
لرلیوانی (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۹۰ |
|
دولپهایهای حقیقی |
|
|
||||
|
14 |
Apiaceae |
Foeniculum vulgare Mill. |
He |
IT-M |
بیان خیل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۱۶ |
|
15 |
Apiaceae |
Scandix aucheri Boiss. |
Th |
IT |
گل عوندی (کم‌ارتفاع و دامنه کوه) |
۹۲۱۷ |
|
16 |
Asteraceae |
Artemisia absinthium L. |
Ch |
IT-ES-M |
بیان خیل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۱۸ |
|
17 |
Asteraceae |
Artemisia frigida Willd. |
Ch |
PL |
بیان خیل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۱9 |
|
18 |
Asteraceae |
Aster altaicus Willd. |
He |
IT-ES |
سپینه شگه (کم‌ارتفاع و دامنه کوه) |
۹۲۲۳ |
|
19 |
Asteraceae |
Carduus edelbergii Rech.f |
He |
IT-Him |
سرخ گل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۲۰ |
|
20 |
Asteraceae |
Cirsium arvense (L.) Scop. |
Ge |
PL |
سرخ گل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۲۱ |
|
21 |
Asteraceae |
Erigeron bonariensis L. |
Th |
PL |
بیان خیل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۲۲ |
|
22 |
Asteraceae |
Hertia intermedia (Boiss.) Kuntze. |
Ch |
IT |
گوی (کوهستانی) |
۹۲۲۴ |
|
23 |
Asteraceae |
Sonchus oleraceus L. |
Th |
IT-ES-M |
بیان خیل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۲۵ |
|
24 |
Asteraceae |
Taraxacum officinale F.H.Wigg. |
He |
IT-ES-M |
کوتکی (کوهستانی) |
۹۲۲۶ |
|
25 |
Asteraceae |
Tagetes minuta L. |
Th |
Cultivated |
سرخ گل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
9227 |
|
26 |
Asteraceae |
Tripleurospermum disciforme (C.A.Mey.) Sch.Bip. |
He |
IT |
لرلیوانی (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۲۸ |
|
27 |
Asteraceae |
Xanthium strumarium L. subsp. sibiricum (Patrin ex Widder) Greuter |
Th |
PL |
سپینه شگه (کم‌ارتفاع و دامنه کوه) |
۹۲۲۹ |
|
28 |
Asteraceae |
Xanthium spinosum L. |
Th |
PL |
سپینه شگه (کم‌ارتفاع و دامنه کوه) |
۹۲۳۰ |
|
29 |
Berberidaceae |
Berberis brevissima Jafri |
Ph |
IT |
کوتکی (کوهستانی) |
۹۲۳۱ |
|
30 |
Boraginaceae |
Anchusa azurea Mill. |
He |
IT-ES-M |
سرخ گل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
9232 |
|
31 |
Boraginaceae |
Asperugo procumbens L. |
Th |
PL |
سرخ گل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۳۳ |
|
32 |
Boraginaceae |
Lappula barbata (M.Bieb.) Gurke |
Th |
IT-M |
بیان خیل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۳۴ |
|
33 |
Boraginaceae |
Onosma dichroantha Boiss. |
He |
IT |
کوتکی (کوهستانی) |
۹۲۳۵ |
|
34 |
Brassicaceae |
Brassica juncea (L.) Czern. |
Th |
PL |
برعلیسنگی (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۳۶ |
|
35 |
Brassicaceae |
Brassica napus L. |
Th |
PL |
برعلیسنگی (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۳۷ |
|
36 |
Brassicaceae |
Capsella bursa- pastoris (L.) Medik. |
Th |
Cosm |
لرلیوانی (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۳۸ |
|
37 |
Brassicaceae |
Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl. |
Th |
PL |
لرلیوانی (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
9239 |
|
38 |
Brassicaceae |
Eruca sativa Mill. |
Th |
PL |
گوی (کوهستانی) |
۹۲۴۰ |
|
39 |
Brassicaceae |
Isatis tinctoria L. |
He |
PL |
گل عوندی (کم‌ارتفاع و دامنه کوه) |
۹۲۴۱ |
|
40 |
Brassicaceae |
Raphanus raphanistrum L. |
Th |
IT-ES-M |
گوی (کوهستانی) |
۹۲۴۲ |
|
41 |
Caryophyllaceae |
Stellaria media (L.) Vill. |
Th |
PL |
لرلیوانی (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۴۳ |
|
42 |
Caprifoliaceae |
Lonicera japonica Thunb. |
Ph |
PL |
گوی (کوهستانی) |
۹۲۴۴ |
|
43 |
Cannabaceae |
Cannabis sativa L. |
Th |
PL |
بیان خیل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۴۶ |
|
44 |
Convolvulaceae |
Convolvulus arvensis L. |
He |
PL |
لرلیوانی (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۴۷ |
|
45 |
Euphorbiaceae |
Euphorbia helioscopia L |
Th |
PL |
گوی (کوهستانی) |
۹۲۵۰ |
|
46 |
Fabaceae |
Astragalus graveolens Benth. |
Th |
IT-Him |
گوی (کوهستانی) |
۹۲۵۱ |
|
47 |
Fabaceae |
Astragalus sp. |
Th |
- |
گوی (کوهستانی) |
۹۲۵۲ |
|
48 |
Fabaceae |
Colutea afghanica Browicz. |
Ph |
IT |
کوتکی (کوهستانی) |
۹۲۵۳ |
|
49 |
Fabaceae |
Indigofera colutea (Burm.f.) Merr. |
Ph |
PL |
کوتکی (کوهستانی) |
۹۲۵۴ |
|
50 |
Fabaceae |
Lathyrus aphaca L. |
Th |
PL |
شوخیل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۵۵ |
|
51 |
Fabaceae |
Lotus corniculatus L. |
He |
PL |
گل عوندی (کم‌ارتفاع و دامنه کوه) |
۹۲۵۶ |
|
52 |
Fabaceae |
Medicago orbicularis (L.) Bartal. |
Th |
IT-ES-SS |
لرلیوانی (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۵۷ |
|
53 |
Fabaceae |
Medicago sativa L. |
He |
Cosm |
لرلیوانی (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۵۸ |
|
54 |
Fabaceae |
Sesbania drummondii (Rydb.) Cory |
Ph |
Cultivated |
سرخ گل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۵۹ |
|
55 |
Fabaceae |
Trifolium fragiferum L. |
He |
IT-ES-M |
سرخ گل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۶۰ |
|
56 |
Fabaceae |
Trifolium resupinatum L. |
Th |
IT-ES-M |
سرخ گل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۶۱ |
|
57 |
Fabaceae |
Vicia hybrida L. |
Th |
IT-M |
شوخیل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۶۲ |
|
58 |
Fabaceae |
Vicia sativa L. |
Th |
PL |
شوخیل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۶۳ |
|
59 |
Geraniaceae |
Erodium cicutarium (L.) L Her. |
He |
PL |
شوخیل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۶۴ |
|
60 |
Grossulariaceae |
Ribes aureum Pursh. |
Ph |
Cultivated |
گل عوندی (کم‌ارتفاع و دامنه کوه) |
۹۲۶۵ |
|
61 |
Juglandaceae |
Juglans regia L. |
Ph |
IT |
شوخیل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۶۷ |
|
62 |
Lamiaceae |
Lamium amplexicaule L. |
Th |
PL |
برعلیسنگی (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۶۸ |
|
63 |
Lamiaceae |
Marrubium vulgare L. |
He |
PL |
شوخیل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۶۹ |
|
64 |
Lamiaceae |
Mentha longifolia var. petiolata (Boiss.) Rech. |
Ge |
IT |
گوی (کوهستانی) |
۹۲۷۰ |
|
65 |
Lamiaceae |
Nepeta cataria L. |
He |
PL |
گل عوندی (کم‌ارتفاع و دامنه کوه) |
۹۲۷۱ |
|
66 |
Lamiaceae |
Phlomoides spectabilis (Falc. ex Benth.) Kamelin & Makhm. |
Ge |
IT-Him |
شوخیل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۷۳ |
|
67 |
Lamiaceae |
Phlomidoschema parviflorum (Benth.) Vved. |
He |
IT |
بیان خیل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۷۴ |
|
68 |
Lamiaceae |
Salvia yangii B.T.Drew |
Ch |
IT |
سرخ گل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۷۲ |
|
69 |
Lamiaceae |
Stachys setifera subsp. setifera C.A.Mey. |
Ge |
IT |
بیان خیل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۷۵ |
|
70 |
Lamiaceae |
Thymus linearis Benth. |
He |
IT |
سرخ گل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۷۶ |
|
71 |
Lamiaceae |
Teucrium sp. |
He |
- |
گل عوندی (کم‌ارتفاع و دامنه کوه) |
۹۲۷۷ |
|
72 |
Malvaceae |
Malva neglecta Wallr. |
He |
PL |
شوخیل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۷۹ |
|
73 |
Nitrairaceae |
Peganum harmala L. |
He |
IT-SS-M |
گل عوندی (کم‌ارتفاع و دامنه کوه) |
۹۲۸۰ |
|
74 |
Oleaceae |
Olea europaea L. |
Ph |
PL |
گوی (کوهستانی) |
۹۲۸۱ |
|
75 |
Plantaginaceae |
Plantago lanceolata L. |
He |
PL |
بیان خیل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۸۲ |
|
76 |
Plantaginaceae |
Veronica persica Poir. |
Th |
Cosm |
برعلیسنگی (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۸۳ |
|
77 |
Plumbaginaceae |
Dictyolimon macrorrhabdos (Boiss.) Rech.f |
He |
IT |
گوی (کوهستانی) |
۹۲۸۶ |
|
78 |
Polygonaceae |
Rumex dentatus L. |
Th |
PL |
گوی (کوهستانی) |
۹۲۹۱ |
|
79 |
Lythraceae |
Punica granatum L. |
Ph |
IT-M |
لرلیوانی (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۹۲ |
|
80 |
Ranunculaceae |
Adonis aestivalis L. |
Th |
IT-SS-M |
بیان خیل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۹۳ |
|
81 |
Ranunculaceae |
Ranunculus arvensis L. |
Th |
PL |
برعلیسنگی (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۹۴ |
|
82 |
Rosaceae |
Cotoneaster nummularius Fisch. & C.A.Mey. |
Ph |
IT |
کوتکی (کوهستانی) |
۹۲۹۵ |
|
83 |
Rosaceae |
Crataegus pseudoheterophylla Pojark. |
Ph |
IT |
کوتکی (کوهستانی) |
۹۲۹۶ |
|
84 |
Rosaceae |
Cydonia oblonga Mill. |
Ph |
IT-ES |
گل عوندی (کم‌ارتفاع و دامنه کوه) |
۹۲۹۷ |
|
85 |
Rosaceae |
Malus domestica (Suckow) Borkh. |
Ph |
IT-ES |
برعلیسنگی (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۹۸ |
|
86 |
Rosaceae |
Potentilla supina Michx. |
Th |
PL |
شوخیل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۹۹ |
|
87 |
Rosaceae |
Prunus cerasifera Ehrh. |
Ph |
IT-M |
برعلیسنگی (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۳۰۰ |
|
88 |
Rosaceae |
Prunus persica (L) Batsch |
Ph |
PL |
گل عوندی (کم‌ارتفاع و دامنه کوه) |
۹۳۰۱ |
|
89 |
Rosaceae |
Rosa beggeriana Schrenk in Fisch. & C.A. Mey. |
Ph |
IT |
گوی (کوهستانی) |
۹۳۰۲ |
|
90 |
Rosaceae |
Rosa sp. |
Ph |
- |
گوی (کوهستانی) |
۹۳۰۳ |
|
91 |
Rosaceae |
Rubus creticus Tourn. ex L. |
Ph |
IT-M |
بیان خیل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۳۰۴ |
|
92 |
Rubiaceae |
Galium tricornutum Dandy |
Th |
PL |
شوخیل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۳۰۵ |
|
93 |
Salicaceae |
Salix excelsa S.G.Gmel. |
Ph |
IT-ES |
سپینه شگه (کم‌ارتفاع و دامنه کوه) |
۹۳۰۶ |
|
94 |
Scrophulariaceae |
Buddleja asiatica Lour. |
Ph |
E. Asiatic |
گوی (کوهستانی) |
۹۳۰۷ |
|
95 |
Scrophulariaceae |
Verbascum thapsus L. |
He |
PL |
کوتکی (کوهستانی) |
۹۳۰۸ |
|
96 |
Simaroubaceae |
Ailanthus altissima (Mill.) Swingle |
Ph |
PL |
بیان خیل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۳۰۹ |
|
97 |
Solanaceae |
Datura stramonium L. |
Th |
PL |
شوخیل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۳۱۰ |
|
98 |
Solanaceae |
Solanum nigrum L. |
Th |
PL |
گل عوندی (کم‌ارتفاع و دامنه کوه) |
۹۳۱۱ |
|
99 |
Thymelaeaceae |
Daphne mucronata Royle. |
Ph |
IT |
لرلیوانی (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۳۱۲ |
|
100 |
Urticaceae |
Urtica dioica L. |
Ge |
PL |
سرخ گل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۳۱3 |
|
101 |
Viburnaceae |
Sambucus nigra L. |
Ph |
IT-ES-M |
برعلیسنگی (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۲۴۵ |
|
102 |
Violaceae |
Viola alba Besser. |
Ge |
IT-M |
سرخ گل (کم‌ارتفاع پست و کنار رودخانه) |
۹۳۱4 |
علائم اختصاری: Th= تروفیت، He= همی‌کریپتوفیت، Ch= کامفیت، Ph= فانروفیت، Ge= ژئوفیت، IT= ایرانی- تورانی، ES= اروپایی- سیبری، PL= چندناحیه‌ای، Cosm= جهان‌وطنی، M= مدیترانه‌ای، SS= صحرا سندی
شکل 4- فراوانی اشکال زیستی گیاهان منطقه مطالعه‌شده. علائم اختصاری: =Th تروفیت، =He همی‌کریپتوفیت، =Ph فانروفیت، =Ge ژئوفیت، Ch= کامفیت
Figure 4. Frequency of life forms of plants in the study area.
Abbreviation: Th, Therophyte; He, Hemicryptophyte; Ph, Phanerophyte; Ge, Geophyte; Ch, Chamaephyte
بیشترین تنوع اشکال زیستی (کامفیت، ژئوفیت، همی‌کریپتوفیت و تروفیت) در تیرههای Asteraceae وLamiaceae مشاهده می‌شود. تیره Fabaceae دارای 3 نوع شکل زیستی (تروفیت، همی‌کریپتوفیت و فانروفیت) است و تیرههای Poaceae (تروفیت و ژئوفیت)، Rosaceae (فانروفیت و تروفیت)، Boraginaceae (تروفیت و همی‌کریپتوفیت) و Brassicaceae (تروفیت و همی‌کریپتوفیت) دارای 2 نوع شکل زیستی هستند. در بین تیرههای بزرگ منطقه، Rosaceae دارای بیشترین درصد گونه فانروفیت (90 درصد) و Brassicaceae دارای بیشترین درصد گونه تروفیت (86 درصد) است. فراوانی نسبی اشکال زیستی در این تیره‌ها در شکل 5 نشان داده شده است.
شکل 5- فراوانی اشکال زیستی در غنی‌ترین تیرههای گیاهی منطقه
Figure 5. Percentage of life forms per the richest families in the study area
گیاهان منطقه مطالعه‌شده ازنظر پراکندگی جغرافیایی، عمدتاً چندناحیه‌ای (39 گونه) هستند. عناصر ایرانی - تورانی در رتبه بعدی قرار دارند (21 گونه). تعداد سایر گروه‌های جغرافیای گیاهی در شکل 6 نشان داده شده است.
شکل 6- نمودار فراوانی پراکندگی جغرافیایی عناصر گیاهی منطقه مطالعه‌شده، علائم اختصاری: IT (ایرانی - تورانی)، ES (اروپایی - سیبری)، PL (چندناحیه‌ای)، Cosm (جهان‌وطنی)، M (مدیترانه‌ای)، SS (صحرا سندی)، Him (هیمالیایی)، E. Asiatic (شرق آسیایی)
Figure 6. Percentage diagram of chorological types of the study area plants.
Abbreviations: IT, Irano-Turanian; ES, Euro-Siberian; PL, Pluriregional; Cosm, Cosmopolitan; M, Mediterranean; SS, Sahara-Sindian; Him, Himalayan; E. Asiatic, East Asia.
بحث
در این مطالعه، به‌دلیل کمبود مطالعات فلوریستیکی جامع انجام‌شده در کشور افغانستان، نتایج به‌دست‌آمده با داده‌های مربوط به دو منبع جامع گیاه‌شناسی انجام‌شده روی فلور افغانستان مقایسه شده‌اند (Rechinger, 1963-2015; Breckle et al., 2013). از مهم‌ترین نتایج این مطالعه می‌توان به معرفی 1 گونه به‌عنوان گزارش جدید برای فلور افغانستان، 19 گونه برای فلور استان پکتیا و همچنین گزارش دو گونه بومزاد (انحصاری یا اندمیک) Colutea afghanica و Iris cabulica اشاره کرد (جدول 4). براساس نتایج حاصل از این مطالعه، تیرههای Asteraceae، Fabaceae، Lamiaceae، Rosaceae و Brassicaceae از لحاظ تعداد گونه به‌ترتیب غنی‌ترین تیرههای منطقه هستند. براساس منابع قبلی (Breckle et al., 2013; Ghahremaninejad et al., 2017) نیز دو تیره Asteraceae و Fabaceae بزرگ‌ترین تیرههای افغانستان ازنظر تعداد جنس و گونه هستند. Asteraceae با حدود ۱۳۶ جنس و حدود ۷۳۰ گونه اولین تیره ازنظر تعداد جنس و گونه و Fabaceae با حدود ۴۸ جنس و ۶۵۵ گونه دومین تیره ازنظر تعداد گونه هستند. همچنین، Lamiaceae با ۴۸ جنس و ۲۴۰ گونه پنجمین تیره ازنظر جنس و ششمین ازنظر تعداد گونه است و Brassicaceae با ۸۳ جنس، سومین تیره بزرگ افغانستان محسوب می‌شود (Ghahremaninejad et al., 2017).
جدول 4- مقایسه آماری گونه‌های شناسایی‌شده در این مطالعه با منابع قبلی (Rechinger, 1963-2015; Breckle et al., 2013)
Table 4. Statistical comparison of identified species in the current study with previous references
(Rechinger, 1963-2015; Breckle et al., 2013)
|
موضوع مقایسه‌شده |
تعداد گونه |
|
گونه‌های مشترک استان پکتیا و سایر مناطق فلور افغانستان در مطالعه جاری |
۷۱ |
|
رکوردهای گزارش‌شده برای استان پکتیا در مطالعه جاری Xanthium spinosum, Isatis tinctoria, Cannabis sativa, Juglans regia, Nepeta cataria, Punica granathum, Lycopus europaeus, Pinus brutia, Rumex dentatus, Cydonia oblonga, Cotoneaster nummularius, Pistia stratiotes, Salix excelsa, Descurainia sophia, Olea ferruginea, Caragana decorticans, Sambucus nigra, Viola alba, Artemisia frigida |
19 |
|
رکوردهای گزارش‌شده برای افغانستان در مطالعه جاری Artemisia frigida |
1 |
|
گونه‌های مشترک گزارش‌شده برای استان پکتیا براساس مطالعه جاری و فلورا ایرانیکا |
۶۲ |
|
گونه‌های گزارش‌نشده از استان پکتیا براساس فلورا ایرانیکا Potentilla supina, Allium sativum, Pistia stratiotes, Ailanthus altissima, Prunus cerasifera, Prunus persica, Rosa beggeriana, Phaseolus vulgaris, Berberis brevissima, Artemisia frigida, Carduus edelbergii, Rubus creticus, Thymus kotschyonus, Stachys palustris |
15 |
|
گونه‌های گزارش‌نشده از افغانستان براساس فلورا ایرانیکا Ailanthus altissima, Prunus cerasifera, Prunus persica, Rosa beggeriana, Phaseolus vulgaris, Berberis brevissima, Artemisia frigida, Carduus edelbergii, Rubus creticus, Thymus kotschyonus, Stachys palustris |
10 |
اشکال زیستی گیاهان، همواره به‌صورت معیاری برای توصیف در تجزیه و تحلیل فلوریستیکی پوشش گیاهی استفاده می‌شوند. اشکال زیستی نشان‌دهندة سازگاری گیاه با شرایط محیطی و به‌خصوص شرایط اقلیمی است و بر همین اساس، می‌توان گیاهان را براساس شرایط زیستگاه طبقه‌بندی کرد (Archibold, 1995; Memariani et al., 2016). چیرگی شکل زیستی تروفیت در منطقه مطالعه‌شده، انعکاسی از اقلیم خشک و فشار ناشی از فعالیت‌های انسانی در منطقه است (Cain, 1950; Archibold, 1995). برخلاف وجود پوشش گیاهی متنوع، موقعیت جغرافیایی و ساختار طبیعی منحصربه‌فرد منطقه (Larawai et al., 2020)، فشارهای مستقیم یا غیرمستقیم ناشی از فعالیت‌های انسانی در نواحی کوهستانی (به‌ویژه در ارتفاعات پایین) به حضور درصد بالایی از گیاهان تروفیت در منطقه منجر شده است؛ ازجمله این فعالیت‌های انسانی مخرب می‌توان به استفاده بی‌رویه از جنگل و منابع متنوع گیاهی منطقه به‌منظور تأمین سوخت، مسکن، غذا و دارو اشاره کرد (Larawai et al., 2020). همچنین، درصد بالای تروفیت‌ها در مناطق پست‌تر به‌دلیل چرای گسترده دام ایجاد می‌شود (Grime, 2001; Naqinezhad et al., 2010; Ghahremaninejad et al., 2011; Bazdid vahdati et al., 2014). علاوه بر این، مداخله انسان و به وجود آوردن فرصت توسعه گیاهان یک‌ساله مشابه علف‌های هرز در برخی مناطق، به‌ویژه در مکان‌های سایه‌دار و مرطوب نزدیک رودخانه‌ها و حوضچه‌های موقت از دیگر عوامل مؤثر در چیرگی این شکل زیستی است (Naqinezhad et al., 2010; Ahmadauli et al., 2015).
گروه دوم اشکال زیستی در منطقه، یعنی فانروفیت‌ها با توجه به حساسیت بالا نسبت به شرایط نامساعد محیطی، اصولاً انعکاسی از وجود عوامل مساعدی از منظر خاک، دما و منابع آبی در بخش‌هایی از منطقه هستند (Toghranegar & Vafadar, 2020). این گروه از گیاهان شامل طیف متنوعی از گیاهان با ارتفاع متفاوت‌اند و شامل عناصری مزوفانروفیت (ارتفاع کمتر از 30 متر و بیش از 4 متر) همچون Juglans regia، Pinus brutia، Olea ferruginea، Pinus gerardiana، Malus pumila، Prunus cerasifera، Prunus persica، Salix excelsa، Crataegus pseudoheterophylla، Cydonia oblonga و گیاهان نانوفانروفیت (ارتفاع کمتر از 4 متر) شامل Berberis brevissima، Ephedra intermedia، Indigofera colutea، Rosa beggeriana، Punica granatum، Daphne mucronata، Lonicera japonica، Cotoneaster nummularius و Colutea afghanica هستند. به‌طور کلی، با افزایش ارتفاع در ایستگاه‌های مطالعه‌شده، بیشتر این گیاهان از گروه نانوفانروفیت بودند که انعکاسی از پاسخ به تنش‌های موجود در ارتفاعات است.
همچنین، وجود تعداد چشمگیری گیاه همی‌کریپتوفیت و ژئوفیت در منطقه، نشان‌دهندة وجود شرایط سخت محیطی و کوهستانی‌بودن بخش‌هایی از منطقه است. گیاهان همی‌کرپیتوفیت برای زنده‌ماندن در اکوسیستم، سازگارهای متفاوتی دارند که از آن جمله می‌توان به ذخیره آب، استفاده از آب‌های زیرزمینی، کاهش نیاز آبی با از دست دادن برگ‌ها، کاهش رشد رویشی هوایی و تولید قسمت‌های رویشی زیرزمینی در شرایط دشوار اشاره کرد. گیاهان ژئوفیت نیز با ایجاد ساختارهای زیرزمینی شامل پیاز، سوخ، غده یا ریزوم از جوانه‌های درحال رشد خود در برابر زمستان‌های سخت محافظت می‌کنند (Memariani et al., 2016).
مقایسه اشکال زیستی منطقه مطالعه‌شده با منطقه برکی‌برک واقع در استان لوگر (Rasikh, 2021) حاکی از حضور درصد بالایی از عناصر تروفیت در هر دو منطقه است؛ با این حال، نسبت بالاتری از این گیاهان در منطقه برکی‌برک بالاتر (45 درصد) گزارش شده است. این تفاوت احتمالاً ناشی از شدت بیشتر فعالیت‌های انسانی به‌ویژه وجود اراضی زراعی در منطقه برکی‌برک در مقایسه با جاجی‌آریوب است (Larawai et al., 2020). همچنین، مقایسه اشکال زیستی دو منطقه، حاکی از تنوع بیشتر اشکال زیستی فانروفیت، ژئوفیت و کامفیت در منطقه جاجی‌آریوب است. این تفاوت می‌تواند ناشی از رطوبت و بارندگی بیشتر در این منطقه باشد. گفتنی است بخش‌های شرقی افغانستان علاوه بر دریافت بارندگی ماهانه (که به سمت شمال و شرق افزایش می‌یابد)، متأثر از باران‌های مونسونی تابستانه نیز هستند. وقوع این بارش‌های کم در شرق افغانستان، اهمیت زیادی در پوشش گیاهی و گیاهان زراعی این مناطق دارد (Breckle et al., 2013). منطقه جاجی‌آریوب به‌دلیل موقعیت شرقی‌تر نسبت به برکی‌برک، میانگین بارش سالیانه بیشتری دارد؛ به‌طوری‌که میزان بارش سالیانه در جاجی‌آریوب، ۴۶۰ تا ۶۸۰ میلی‌متر و در برکی‌برک، ۱۰۰ تا ۱۱۰ میلی‌متر است. همچنین در منطقه برکی‌برک، نسبت بالاتری از گیاهان همی‌کریپتوفیت گزارش شده است که احتمالاً ناشی از سازگاری بالای این گیاهان با شرایط اقلیمی خشک و نیمه‌خشک منطقه است.
الگوی پراکندگی جغرافیایی مجموعه گیاهی یک منطقه بازتابی از سازگاری آنها با شرایط حاکم بر هر منطقه است. هر گونه گیاهی محدوده اکولوژیکی منحصربه‌فردی دارد و قادر به تحمل مقدار معینی از تغییرات اکولوژیکی است؛ بنابراین، بررسی پراکندگی جغرافیایی گونه‌های گیاهی، برای شناخت شبکه‌های حیاتی پیچیده‌تر و درنتیجه ایجاد محیطی پایدارتر ضروری است. درصد نسبتاً بالای عناصر فلوریستیکی ایرانی - تورانی در ترکیب فلوریستیک منطقه مطالعه‌شده، نشان‌دهندة استقرار منطقه در محدوده جغرافیای گیاهی ایرانی - تورانی است. با توجه به غالب‌بودن شرایط اقلیمی خشک و نیمه‌خشک همراه با دماهای پایین زمستانی در منطقه ایرانی - تورانی، وجود تعداد زیاد چنین عناصری در منطقه، انعکاسی از همین واقعیت است. همچنین، کاهش دما و رطوبت در چنین مناطقی، مانع از حضور پررنگ عناصر جغرافیایی دیگری همچون عناصر اروپایی - سیبری و مدیترانه‌ای در چنین مناطقی می‌شود (Asri, 2004). نتایج بررسی حاضر نشان دادند در برخی نقاط در ارتفاعات بالا و پایین منطقه، به‌دلیل وجود ریزاقلیم‌های مساعد مرطوب ناشی از وجود منابع آبی دائمی، شرایط اکولوژیکی مناسب برای استقرار سایر عناصر جغرافیایی همچون ایرانی – تورانی – اروپایی - سیبری، ایرانی – تورانی – اروپایی – سیبری - مدیترانه‌ای و ایرانی – تورانی - مدیترانه‌ای نیز مهیا شده است.
همچنین تعداد کمی از گونه‌های منطقه، عناصر جهان‌وطنی هستند. چنین گیاهانی اصولاً چندان وابسته به شرایط اقلیمی خاصی نیستند و بیشتر تابع شرایط زیستگاهی خود هستند (Asri, 2004). با توجه به اینکه چنین گونه‌هایی اغلب مهاجم و فرصت‌طلب هستند، افزایش تعداد آنها موجب کاهش سهم گونه‌های بومی و طبیعی هر منطقه‌ای شده است و می‌توانند باعث بر هم زدن توازن و کاهش تنوع زیستی هر منطقه‌ای شوند (Mehrabian et al., 2009).
درنهایت، گفتنی است به‌دلیل مشکلات موجود در کشور افغانستان، متأسفانه امکان انجام مطالعات پیوسته فلوریستیکی به خوبی مهیا نیست؛ با این حال، باید تلاش کرد در این زمینه و به‌منظور ارائه اطلاعات به‌روز دربارة وضعیت خزانه ژنی گیاهان ارزشمند افغانستان، مطالعات بیشتری به انجام برسد.
سپاسگزاری
نویسندگان از جناب آقای مهندس محمدرضا جوهرچی به‌دلیل مساعدت برای شناسایی آرایه‌های گیاهی صمیمانه تشکر می‌کنند.
)