نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانش‌‌آموختۀ کارشناسی ارشد، گروه زیست‌‌شناسی، دانشگاه پیام نور، مرکز اصفهان، اصفهان، ایران
2 دانشیار، گروه زیست‌‌شناسی، دانشگاه پیام نور، مرکز اصفهان، اصفهان، ایران
3 دانشیار، گروه تولیدات گیاهی، مرکز آموزش عالی امام خمینی (ره)، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Carrying out scientific activities in various biological, agricultural, pharmaceutical, and industrial fields in a region requires knowledge of and acquaintance with its plants. The study of plant biodiversity in the Central Zagros region is important for various reasons and has recently attracted the attention of researchers. In this study, the flora of a region in Eastern Kiyar, comprising five villages located in the Chaharmahal and Bakhtiari province, was investigated. Plant specimens were collected and identified over two vegetative periods, and traits related to the biological form, as well as the vegetative area, condition, and medicinal potential of the species, were determined. The results showed that the flora of this area consists of 269 species belonging to 181 genera and 48 families. The most significant families in terms of species number were Asteraceae (51 species), Fabaceae (24 species), and Brassicaceae (23 species). The largest families in terms of the number of genera were Asteraceae (27 genera), Brassicaceae (17 genera), Poaceae (16 genera), and Lamiaceae (13 genera), respectively. The study of the frequency of vegetative forms using the Raunkiaer method in the region's flora revealed that 47% of the species were hemicryptophytes, 32% were therophytes, 12% geophytes, 6% chamophytes, and 2% phanerophytes. Additionally, 188 species (70%) belonged to the Iran-Turanian vegetation zone. Among the species, 66 were identified as medicinal, and two species were in critical conservation status.
Introduction
Carrying out scientific activities in various biological, agricultural, pharmaceutical, and industrial fields in a region necessitates knowledge and introduction of the plant collection in that area. The study of plant biodiversity in Central Zagros is significant from various perspectives and has recently captured researchers' attention. Chaharmahal and Bakhtiari province, due to its location, boasts high plant diversity, and numerous studies have been conducted on its flora and vegetation. However, a comprehensive study has not yet been undertaken in some of its areas. To complete the floristic studies of Chaharmahal and Bakhtiari province, the flora of five villages surrounding the Eastern Kiyar district of this province was investigated. This was done to present a complete list of species, recognize species with medicinal value, review the status of species as rare, endemic, and endangered plants, and determine the biological forms of the species.
Materials and Methods
In this study, the flora of the central part of Eastern Kiyar, comprising five villages – Gishnizjan, Teshniz, Dezak, Ghalae Salim, and Mousiabad – located in Chaharmahal and Bakhtiari province, was investigated. The region covers an area of approximately 25.5 square kilometers, with an average elevation of 2041.9 meters above sea level. Based on the Ombrothermic diagram of this region, about six months of the year (from mid-May to mid-October) are considered dry, during which the plants in this region face drought conditions. Plant samples were collected and identified over two vegetative periods. Additionally, traits related to the biological form as well as the vegetative area, condition, and medicinal properties of the species were determined using botanical scientific sources, including Flora Iranica and Flora of Iran.
Findings
Based on the survey conducted in the study area, 269 species belonging to 181 genera and 48 families were identified from 500 plant samples collected. Among these, the families Asteraceae, Brassicaceae, and Poaceae had the highest number of genera, with 27, 17, and 16 genera, respectively. The most significant families in terms of species count were Asteraceae (51 species), Fabaceae (24 species), and Brassicaceae (23 species). Of the species identified in the central part of Eastern Kiyar, 23 species (8.58%) were endemic. Furthermore, Fabaceae and Lamiaceae, each with 5 species, and Asteraceae with 3 species, were the largest endemic families in the region. Out of all plant species identified in the study area, 66 medicinal species (24.5%) belonging to 26 plant families were identified. Lamiaceae, with 13 species (19.4%), and Asteraceae, with 12 medicinal species (17.4%), were the most prominent. Rosaceae and Fabaceae each contributed 4 species (5.7 %). Ranunculaceae, Plantaginaceae, and Malvaceae each had 3 medicinal species (4.3%), Chenopodiaceae contributed 2 species (2.8%), and the remaining families each had one medicinal species.
Results and Conclusion
The study of the flora in the central part of Eastern Kiyar in Chaharmahal and Bakhtiari province revealed that this area, similar to other regions of the province, possesses significant species richness. The research identified 269 plant species within an area of approximately 2500 hectares. The dominant vegetative form was found to be hemicryptophytes, primarily belonging to the Iran-Turanian region. Additionally, the study introduced 32 endemic and 66 medicinal species, with two species being at a critical level in terms of conservation status.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
فلات ایران در ناحیۀ استپی و نیمه‌‌استپی خشک قرار گرفته است و با توجه به شرایط اقلیمی متنوع، آب و هوا، خاک و توپوگرافی و همچنین پتانسیل تکاملی آن، پوشش گیاهی به‌‌نسبت غنی دارد. ایران دارای یکی از فلورهای متنوع و غنی خاورمیانه است و تنوع گیاهی آن به‌تنهایی، چیزی در حدود تنوع گیاهی تمام قارۀ اروپا است (Jalili & Jamzad, 1999).
تاکنون مطالعات فلوریستیکی زیادی در مناطق مختلف کشور صورت گرفته است؛ اما در استان چهارمحال و بختیاری مطالعات پوشش گیاهی به نحوی نبوده است که کلیۀ نقاط آن را در بر گیرد. وجود خرده‌‌اقلیم‌‌ها، اختلاف ارتفاع زیاد از 900 تا 4200 متر از سطح دریا، وضعیت توپوگرافی و تنوع خاک ازجمله عوامل بسیاربودن تنوع زیستی است که به غنای فلوریستیک گیاهی در ناحیۀ زاگرس مرکزی منجر شده است. استان چهارمحال و بختیاری به‌‌دلیل قرارداشتن در این ناحیه تنوع گیاهی بسیاری دارد (Bagheri et al., 2021). چرای بی‌‌رویه و بهره‌‌برداری شدید از پوشش گیاهی در رویشگاههای مختلف این استان، سبب شده است مساحت چشمگیری (حدود 5/12 درصد) از این استان تحت مدیریت حفاظت محیط زیست قرار داشته باشد؛ با این وجود فلوری غنی در این استان مشاهده میشود (Dehghani et al., 2016).
تاکنون مطالعات فلوریستیک انجام‌‌شده در مناطق مختلف استان با تأکید بر مناطق حفاظت‌‌شده و تحت مدیریت بوده است که از آن جمله به بررسی فلوریستیک مناطقی همچون کوه کلار (Shahrokhi et al., 2011)، گردنه رخ (Arianmanesh et al., 2009)، منطقۀ حفاظتشدۀ کرسنگ (Pairanj et al., 2011)، منطقۀ حفاظتشدۀ شیدا (Vahabi et al., 2018)، تالاب چغاخور (Amini Nasab et al., 2009)، منطقۀ حفاظتشدۀ تنگ صیاد (Heidari Ghahfarkhi et al., 2013)، سفیددشت (Alaei, 1994)، منطقۀ حفاظتشدۀ سبزکوه (Asadi Borujeni & Ebrahimi, 2009)، منطقۀ حفاظتشدۀ هلن (Shirmardi et al., 2014a)، قیصری (Shirmardi et al., 2014b)، کوه جهان‌‌بین (Jalali, 2015)، کوه شیت (Dehghani et al., 2016)، منطقۀ حفاظتشدۀ سالداران (Hasanzadeh et al., 2017)، کوه چوبین (Bastouh Filabadi et al.,2020) و کوه دستگرد (Bagheri et al., 2021) اشاره میشود.
در راستای تکمیل مطالعات فلوریستیک استان چهارمحال و بختیاری، در پژوهش حاضر، مطالعه‌‌ای روی فلور پنج روستا از توابع بخش کیار شرقی در استان چهارمحال و بختیاری که تاکنون گزارشی از فلور آن ارائه نشده است و متناسب با توان، امکانات و زمان مؤلفین بود، با هدف معرفی فهرست کاملی از گونهها، شناخت گونههای دارای ارزش دارویی و مروری بر وضعیت گونهها در جایگاه گیاهان نادر، بومزاد و در معرض خطر و تعیین اشکال زیستی گونهها انجام شد.
مواد و روش‌ها
الف) منطقۀ مطالعه‌‌شده: این مطالعه در بخش مرکزی کیار شرقی انجام شد. شهرستان کیار در ۳۵ کیلومتری شهرکرد و در منطقۀ کوهستانی زاگرس قرار دارد. این شهرستان در موقعیت طول جغرافیایی ۵۰ درجه و ۲۵ دقیقه تا 51 درجه و ۸ دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۱ درجه و ۳۸ دقیقه تا ۳۲ درجه و ۱۰ دقیقه قرار گرفته است. ارتفاع شهر شلمزار (مرکز شهرستان کیار) از سطح دریا، 2130 متر است و این شهرستان مساحتی بالغ بر ۱۶۶۰ کیلومتر مربع دارد. شهرستان کیار دارای شرایط جغرافیایی کوهستانی، آب و هوای سرد کوهستانی و تابستان‌‌های معتدل است. عرصۀ مطالعه‌‌شده شامل روستاهای گیشنیزجان، تشنیز، دزک، قلعه سلیم و موسی‌آباد بود (شکل 1). مساحت منطقه حدود 5/25 کیلومتر مربع است و متوسط ارتفاع از سطح دریا 9/2041 متر ثبت شد. طبق اطلاعات ایستگاه سینوپتیک، اقلیم‌‌شناسی و باران‌‌سنجی استان چهارمحال و بختیاری، میانگین دمایی در منطقۀ دزک، 2/17 درجۀ سلسیوس و میانگین بارش در سال زراعی مطالعه‌‌شده (1397) معادل 3/457 میلی‌‌متر ثبت شده است. میزان بارندگی سالانه به‌‌طور متوسط در بازۀ زمانی 2017-1972 برابر با 440 میلی‌‌متر بوده است. باد غالب در منطقۀ جنوب غربی و غربی است.
شکل 1- نقشۀ استان چهارمحال و بختیاری و موقعیت مکانی منطقۀ مطالعه‌‌شده (مقیاس 1:50000(
Figure 1 - Map of Chaharmahal and Bakhtiari Province and the location of the studied area (Scale 1:50000).
براساس نمودار آمبروترمیک رسم‌‌شده، حدود شش‌‌ماه از سال (نیمۀ اردیبهشت تا نیمۀ مهرماه)، ماههای خشک سال محسوب میشود و گیاهان این منطقه طی این ماهها در معرض خشکی قرار دارند (شکل 2).
شکل 2- منحنی آمبروترمیک منطقۀ دزک از کیار شرقی در استان چهارمحال و بختیاری
Figure 2 – Ombrothermic curve of the Dezak area from Eastern Kiyar in Chaharmahal and Bakhtiari Province.
ب) جمعآوری و آماده‌‌سازی نمونهها: به کمک نقشه‌های جغرافیایی (google map)، جاده‌ها و مسیرهای دسترسی به منطقه و همچنین روستاها و آبادی‌های اطراف شناسایی شد. به‌‌منظور تهیۀ فهرستی از گیاهان منطقه، جمعآوری جامع و کاملی در تمام فصول صورت گرفت. مطالعۀ فلور منطقه به روش پیمایشی انجام شد. در این روش با مراجعۀ مستقیم به نقاط مختلف، نمونههای گیاهی جمعآوری شد. کار اصلی جمعآوری در دو دورۀ رویشی صورت گرفت. تواتر کاوش‌‌های صحرایی به میزانی بود که منطقه هفته‌ای یک‌بار بازدید شد. گیاهان پس از جمعآوری، پرس و خشک و سپس در هرباریوم مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی اصفهان شناسایی و نگهداری شد.
ج) شناسایی نمونهها: شناسایی نمونهها براساس روشهای رایج تشخیص در تاکسونومی و با استفاده از کلیدهای شناسایی و شرح تاکسون‌ها همچون فلورا ایرانیکا (Rechinger, 1963-2015)، فلور ترکیه (Davis, 1965-1985)، فلور رنگی ایران (Ghahreman, 1979-2021)، فلور ایران (Parsa, 1951; Asadi et al., 1998-2020)، رستنی‌‌های ایران (Mobayen, 1980-1996)، رده‌‌بندی گیاهی (Mozaffarian, 2000) و گونهای ایران (Masoumi, 1936-2003) انجام شد؛ همچنین از فلور فلسطین (Zohary & Feindbrum-Dothan, 1966-1986)، فلور عراق (Townsend et al., 1966-1985) و فلور پاکستان (Nasir & Ali, 1970-2001) استفاده شد. فرهنگ نام‌های گیاهان ایران (Mozaffarian, 1998) نیز برای واژه‌شناسی استفاده شد؛ همچنین به‌‌منظور تأیید گونههای شناساییشده از نمونههای هرباریومی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی اصفهان برای تطبیق استفاده شد. تصاویر نمونههای تیپ گونههای شناساییشده ازطریق سایت JSTOR Plant Science و نام هر مؤلف نیز با نمایۀ بین‌المللی نام‌های گیاهی (IPNI, 2021) مطابقت داده شد.
د) تعیین شکل زیستی: شکل زیستی عناصر گیاهی در تطبیق آنها با محیط ازجمله ویژگیهای مطالعه‌‌شده در این پژوهش بود. به‌‌منظور تعیین شکل زیستی گیاهان در منطقه از روش رانکیه (Raunkiaer, 1934) استفاده شد. پس از تعیین شکلهای زیستی گونههای گیاهی منطقه، درصد هر شکل زیستی به‌‌صورت نمودار ترسیم شد.
ه) تعیین پراکنش جغرافیایی (کوروتیپ): برای تعیین پراکنش جغرافیایی (کوروتیپها) از فلورا ایرانیکا (Rechinger, 1963-2015)، فلور ایران (Asadi et al., 1998-2020)، کتاب شالوده‌‌های ژئوبوتانیکی خاورمیانه (Zohary, 1973) و کتاب Red Data Book of Iran (Jalili & Jamzad, 1999) استفاده شد؛ همچنین ویژگیهای ترکیب فلوریستیک کل مناطق بررسی‌شده ازجمله بزرگترین سرده‌‌ها و تیرهها و تعداد گونههای هر سرده به روش ترنر (Turner, 1994) و با استفاده از آمار توصیفی تحلیل شد. محاسبات و رسم نمودارها با برنامۀ Excel (Microsoft Office, 2010) انجام شد.
و) وضعیت گونهها: وضعیت گونهها (گونههای نادر و بومزاد (اندمیک)) با استفاده از منبعThe red book of Iran (Jalili & Jamzad, 1999) و مقالات منتشرشده از مناطق مجاور و گونههای درختی و درختچه‌ای با کمک کتاب درختان و درختچه‌های ایران (Mozaffarian, 2010) تشخیص داده شد.
ی) گونههای دارویی: فهرست گونههای دارویی با توجه به منابع موجود شامل شناخت گیاهان دارویی و معطر ایران (Mozaffarian, 2015)، شناخت گیاهان دارویی و معطر (Mirjalili, 2008) و شناسایی و پراکنش گیاهان دارویی و صنعتی استان چهارمحال و بختیاری (Fayaz et al., 2011) تنظیم و ارائه شد.
نتایج
براساس بررسی‌‌های انجام‌‌شده در منطقۀ مطالعه‌‌شده، از 500 نمونۀ گیاهی جمعآوریشده، تعداد 269 گونه متعلق به 181 سرده و 48 تیره شناسایی شد. از این تعداد، تیرههای کاسنی، شب‌‌بو و گندم به ترتیب با 27، 17 و 16 سرده، دارای بیشترین تعداد سرده در بین تیرههای گیاهی این منطقه بود (پیوست 1).
در بررسی گونههای بومزاد منطقه، از تعداد 269 گونۀ گیاهی شناساییشده، تعداد 32 گونۀ گیاهی (89/11 درصد) از کل گونههای منطقه، بومزاد تشخیص داده شد. تیرۀ کاسنی (Asteraceae) با 10 گونه، تیرههای باقلا (Fabaceae) و نعناع (Lamiaceae) هرکدام با پنج گونه و تیرۀ شب‌‌بو با سه گونه از تیره‌هایی با بیشترین تعداد گونۀ بومزاد حاضر در منطقۀ مطالعه‌‌شده بود (پیوست 1).
گونههای دارویی
از مجموع گونههای گیاهی شناساییشده در منطقۀ مطالعه‌‌شده، 66 گونۀ دارویی (5/24 درصد) متعلق به 26 تیرۀ گیاهی شناسایی شد. در بررسی‌‌های انجام‌‌شده مشخص شد که تیرههای نعناع با 13 گونۀ دارویی (4/19 درصد)، کاسنی با 12 گونۀ دارویی (4/17 درصد)، گل سرخ و باقلا هرکدام با چهار گونۀ دارویی (7/5 درصد)، آلاله، بارهنگ و پنیرک هرکدام با سه گونۀ دارویی (3/4 درصد) و اسفناج با دو گونۀ دارویی (8/2 درصد) و مابقی تیرهها با یک گونۀ دارویی حضور داشتند. در بین گونههای دارویی منطقه، تیرههای میخک و کاسنی هرکدام با یک گونۀ گیاهی جزء گیاهان دارویی - بومزاد منطقه به شمار می‌‌روند (جدول 1 و شکل 3).
جدول 1- فهرست گیاهان دارویی بخش مرکزی کیار شرقی در استان چهارمحال و بختیاری
Table 1 - List of medicinal plants in the central part of Eastern Kiyar in Chaharmahal and Bakhtiari Province.
|
ردیف |
نام علمی |
نام تیره |
|
1 |
Acanthophyllum microcephalam Boiss. |
Caryophyllaceae |
|
2 |
Achillea wilhelmsii K.Koch |
Asteraceae |
|
3 |
Achillea tenuifolia Lam. |
Asteraceae |
|
4 |
Adonis aestivalis L. |
Ranunculaceae |
|
5 |
Agrimonia eupatoria L. |
Rosaceae |
|
6 |
Allium ampeloprasum L. |
Amaryllidaceae |
|
7 |
Alcea kurdica Alef. |
Malvaceae |
|
8 |
Alyssum linifolium Stephan ex Willd. |
Brassicaceae |
|
9 |
Anemone biflora DC. |
Ranunculaceae |
|
10 |
Artemisia haussknechtii Boiss. |
Asteraceae |
|
11 |
Astragalus verus Olivier |
Asteraceae |
|
12 |
Carthamus oxyacantha M.Bieb. |
Asteraceae |
|
13 |
Centaurea depressa M.Bieb. |
Asteraceae |
|
14 |
Centaurea iberica Trevir. ex Spreng. |
Asteraceae |
|
15 |
Centaurea solstitialis L. |
Asteraceae |
|
16 |
Centaurea virgata Lam. |
Asteraceae |
|
17 |
Ceratocephalus falcatus (L.) Pers. |
Ranunculaceae |
|
18 |
Chaerophyllum macropodum Boiss. |
Apiaceae |
|
19 |
Chenopodium album L. |
Chenopodiaceae |
|
20 |
Cichorium intybus L. |
Asteraceae |
|
21 |
Cirsium arvense (L.) Scop |
Asteraceae |
|
22 |
Convolvulus arvensis L. |
Convolvulaceae |
|
23 |
Dianthus orientalis Adams |
Caryophyllaceae |
|
24 |
Echinophora platyloba DC. |
Apiaceae |
|
25 |
Prunus microcarpa C.A.Mey. |
Rosaceae |
|
26 |
Rosa elymaitica Boiss. & Hausskn. ex Boiss. |
Rosaceae |
|
27 |
Elaeagnus angustifolia L. |
Elaeagnaceae |
|
28 |
Epilobium hirsutum L. |
Onagraceae |
|
29 |
Falcaria vulgaris Bernh. |
Apiaceae |
|
30 |
Ferula ovina (Boiss.) Boiss. |
Apiaceae |
|
31 |
Galium verum L. |
Rubiaceae |
|
32 |
Glycyrrhiza glabra L. |
Fabaceae |
|
33 |
Hibiscus trionum L. |
Malvaceae |
|
34 |
Hyoscyamus niger L. |
Solanaceae |
|
35 |
Ixiolirion tataricum (Pall.) Schult. & Schult.f. |
Ixioliriaceae |
|
36 |
Linum album Kotschy ex Boiss. |
Linaceae |
|
37 |
Malva neglecta Wallr. |
Malvaceae |
|
38 |
Marrubium cuneatum Banks & Sol. |
Lamiaceae |
|
39 |
Medicago sativa L |
Fabaceae |
|
40 |
Melilotus albus Medik. |
Fabaceae |
|
41 |
Mentha longifolia (L.) L. |
Lamiaceae |
|
42 |
Morina persica L. |
Morinaceae |
|
43 |
Papaver dubium L. |
Papaveraeae |
|
44 |
Phlomis olivieri Benth. |
Lamiaceae |
|
45 |
Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steud. |
Poaceae |
|
46 |
Parietaria judaica L. |
Urticaceae |
|
47 |
Plantago lanceolata L. |
Plantaginaceae |
|
48 |
Plantago major L. |
Plantaginaceae |
|
49 |
Rheum ribes L. |
Polygonaceae |
|
50 |
Salix excelsa S.G.Gmel. |
Salicaceae |
|
51 |
Salsola kali L. |
Chenopodiaceae |
|
52 |
Salvia nemorosa L. |
Lamiaceae |
|
53 |
Salvia syriaca L. |
Lamiaceae |
|
54 |
Satureja bachtiarica Bunge |
Lamiaceae |
|
55 |
Stachys aucheri Benth. |
Lamiaceae |
|
56 |
Stachys inflata Benth. |
Lamiaceae |
|
57 |
Stachys lavandulifolia Vahl |
Lamiaceae |
|
58 |
Stachys pilifera Benth. |
Lamiaceae |
|
59 |
Tanacetum polycephalum Sch.Bip. |
Asteraceae |
|
60 |
Teucrrium orientale L. |
Lamiaceae |
|
61 |
Teucrium polium L. |
Lamiaceae |
|
62 |
Valeriana sisymbrifolia Kabath |
Valerianaceae |
|
63 |
Vicia tenuifolia subsp. variabilis (Freyn & Sint.) Dinsm. |
Fabaceae |
|
64 |
Veronica anagallis-aquatica L. |
Plantaginaceae |
|
65 |
Xanthium strumarium L. |
Asteraceae |
|
66 |
Ziziphora tenuior L. |
Lamiaceae |
شکل 3- نمودار تعداد گونههای دارویی متعلق به هر تیره در بخش مرکزی کیار شرقی استان چهارمحال و بختیاری
Figure 3 - The graph of the number of medicinal species belonging to each family in the central part of Eastern Kiyar, Chaharmahal and Bakhtiari Province.
تیرههای کاسنی با 27 سرده، شب‌‌بو با 17 سرده، گندم با 16 سرده، نعناع با 13 سرده، جعفری با 11 سرده، باقلا با 10 سرده، میخک با 9 سرده، آلاله با هفت سرده، گاوزبان با شش سرده و تیرههای روناس، اسفناج و گل سرخ هرکدام با چهار سرده به ترتیب 10 تیرۀ بزرگ در بخش مرکزی کیار شرقی استان چهارمحال و بختیاری بود. 10 تیرۀ بزرگ براساس تعداد گونه نیز به ترتیب کاسنی با 51 گونه، باقلا با 24 گونه، شب‌‌بو با 23 گونه، نعناع با 22 گونه، گندم با 18 گونه، میخک با 15 گونه، جعفری با 12گونه، آلاله و روناس هرکدام با هشت گونه و گاوزبان با شش گونه بود (پیوست 1).
به لحاظ تعداد گونه، سردۀ گون (Astragalus) با 13 گونه، سردۀ گل گندم (Centaurea) با 9 گونه و سردۀ Silene با شش گونه بزرگترین سرده‌های حاضر در منطقه بود.
به‌‌منظور بررسی کورولوژیک، عناصر گیاهی منطقه با استفاده از منابع موجود استخراج و مقایسه شد. بررسی رستنی‌‌های منطقۀ مطالعه‌‌شده حاکی از غلبۀ گونههای ایران - تورانی (IT) بود؛ بدین ترتیب که عناصر گیاهی ناحیۀ ایران - تورانی با 188 گونه، 70 درصد و ناحیۀ اروپا – سیبری / ایران - تورانی با 28 گونه (10 درصد) از مهمترین عناصر گیاهی فلور این منطقه به شمار می‌‌رود و عناصر رویشی همهجازی با چهار درصد (11 گونه) در جایگاه بعدی قرار می‌‌گیرد (شکل 4).
شکل 4- نمودار درصد تعلق عناصر گیاهی بخش مرکزی کیار شرقی استان چهارمحال و بختیاری به نواحی رویشی
Figure 4 - The graph of the percentage distribution of plant elements in the central part of Eastern Kiyar, Chaharmahal and Bakhtiari Province, according to phytogeographical regions.
طبقه‌‌بندی اشکال زیستی گیاهان منطقه به روش رانکیه نشان‌‌دهندۀ آن بود که همیکریپتوفیتها با 125 گونه (47 درصد) بیشترین سهم فلور منطقه را شامل می‌‌شد. گیاهان با شکل زیستی تروفیت با 86 گونه (32 درصد)، ژئوفیت‌‌ها با 31 گونه (12 درصد)، کامفیت‌‌ها با 17 گونه (6 درصد) و فانروفیت‌‌ها با شش گونه (2 درصد) از فرم رویشی موجود در منطقۀ کیار شرقی استان چهارمحال و بختیاری، به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار داشت (شکل 5).
شکل 5- اشکال رویشی فلور بخش مرکزی کیار شرقی استان چهارمحال و بختیاری
Figure 5 – Life forms of the flora in the central part of Eastern Kiyar, Chaharmahal and Bakhtiari Province.
در بررسی فلور بخشی از کیار شرقی در استان چهارمحال و بختیاری 269 گونه از بین نمونههای جمعآوریشده، شناسایی و بررسی شد. گونههای شناساییشده متعلق به 48 تیرۀ گیاهی و 181 سرده بود. توزیع سرده و گونهها در بین تیرهها نشان‌‌دهندۀ این بود که تیرۀ کاسنی با 28 سرده و 51 گونه، تیرۀ شب‌‌بو با 17 سرده و 23 گونه، تیرۀ گندم با 16 سرده و 18 گونه، تیرۀ نعناع با 13 سرده و 22 گونه و تیرۀ جعفری با 11 سرده و 12 گونه به ترتیب بزرگترین تیرههای موجود در منطقه بود. سایر مطالعات انجام‌‌شده روی فلور استان چهارمحال و بختیاری بیانگر پهنۀ مطالعه‌‌شده با تعداد گونۀ مشابهی است که اغلب متأثر از اقلیم، توپوگرافی و وضعیت حفاظت آنهاست؛ به طوری که در گردنه رخ 242 گونه (Arianmanesh et al., 2009)، در منطقۀ قیصری 487 گونه (Shirmardi et al., 2014b)، در کوه کلار600 گونه (Shahrokhi et al., 2011)، در منطقۀ شیدا 316 گونه (Vahabi et al., 2018)، در کوه شیت 204 گونه (Dehghani et al., 2016)، در منطقۀ حفاظتشدۀ هلن 392 گونه (Shirmardi et al., 2014a)، در کوه چوبین 230 گونه (Bastouh Filabadi et al., 2020)، در کوه دستگرد 216 گونه (Bagheri et al., 2021) و در سالداران 267 گونه (Hasanzadeh et al., 2017) شناسایی و معرفی شده است. اگرچه تعداد گونههای موجود در منطقهای معین به شرایط اقلیمی بهویژه بارش در سال‌های جمعآوری، نوع خاک و تاریخچۀ زمین‌شناختی آن منطقه بستگی دارد، تعداد گونههای شناساییشده در منطقۀ کیار شرقی در مقایسه با سایر مناطق استان، عددی منطقی را نشان میدهد.
نسبت گونه به سرده مؤید نمو گونهای و در منطقۀ کیار شرقی برابر 48/1 است. اعتقاد بر این است که کم‌‌بودن این نسبت نشانگر پایداری بلندمدت تنوع در منطقه است. نمو گونهای برای منطقۀ هلن 5/1 و برای منطقۀ فریدونشهر اصفهان 6/1 گزارش شده است (Shirmardi et al., 2014a).
در پژوهش حاضر، بزرگترین تیرهها به لحاظ تعداد سرده و گونه، تیرههای کاسنی، شب‌‌بو، نعناع، گندم، باقلا، جعفری و میخک بود. تیرۀ باقلا به‌‌دلیل حضور گونههای متعدد گون، در زمرۀ تیرههای بزرگ به لحاظ تعداد گونه قرار گرفته است. مقایسۀ این نتایج با گزارش‌‌های علمی سایر مناطق این استان گویای وجود ترکیب تیره‌‌ای مشابه است. در بررسی فلور منطقۀ حفاظتشدۀ هلن (Shirmardi et al., 2014a)، بزرگترین تیرهها، کاسنی، پروانه‌‌آساها، نعناع و شب‌‌بو ذکر شده است. مطالعۀ فلور منطقۀ حفاظتشدۀ سبزکوه (Asadi Borujeni & Ebrahimi, 2009) نشانگر برتری تیرههای کاسنی، گندم، شب‌‌بو، باقلا و نعناع بود. تیرههای نعناع، کاسنی، گندم، پروانه‌‌آسا، شب‌‌بو، چتریان و میخک نیز تیرههای بزرگ موجود در مراتع منطقۀ قیصری کوهرنگ گزارش شده است (Shirmardi et al., 2014b). این تیرهها برای مناطق دیگری همچون گردنه رخ (Arianmanesh et al., 2009) و شیدا (Vahabi et al., 2018) نیز گزارش شده است. برتری گونهها و سرده‌های تیرۀ کاسنی نشانگر غالبیت گونههای خاردار است که به تخریب پوشش گیاهی منطقه به‌‌دلیل چرای دام و تغییر کاربری اراضی به زمین‌های زراعی نسبت داده شده است (Shirmardi et al., 2014a). غالبیت گیاهان تیرۀ کاسنی در اغلب مناطق استان چه در مناطق تحت حفاظت و چه نقاط غیرحفاظتی، ممکن است بیانگر تأثیر اندک یا ناقص حفاظت اعمال‌‌شده بر آن مناطق باشد؛ همچنین تغییر جایگاه تیرۀ گندم در مطالعات مناطق مختلف این استان به تفاوت اقلیمی مربوط میشود؛ به نحوی که در اقلیم‌های خشک‌تر گونههای یک‌‌سالۀ تیرۀ گندم غالبیت بیشتری دارند (Bagheri et al., 2021).
در پژوهش حاضر در مساحتی حدود 2550 هکتار، 269 گونه شناسایی و گزارش شد که حاکی از غنای گونهای در این عرصۀ به‌‌نسبت کوچک است. بررسی و مقایسۀ عرصه‌های مطالعه‌‌شدۀ فلوریستیک در سایر مناطق این استان همچون منطقۀ هلن با 392 گونه در عرصه‌‌ای بالغ بر 40 هزار هکتار (Shirmardi et al., 2014a)، منطقۀ کوهستانی کرسنگ با 257 گونه در 576 هکتار (Pairanj et al., 2011)، کوه کلار با 50 هزار هکتار و 600 گونه (Shahrokhi et al., 2011)، منطقۀ کوهستانی و تپه‌‌ماهوری گردنه رخ با مساحتی بالغ بر 10 هزار هکتار و 242 گونه (Arianmanesh et al., 2009) و منطقۀ سالداران با وسعت 14 هزار هکتار و 267 گونه (Hasanzadeh et al., 2017) این ادعا را تأیید می‌کند؛ البته وجود پنج روستا در منطقۀ مطالعه‌‌شده و فعالیت‌های کشاورزی و چرای دام ناشی از دخالت انسان در حواشی روستاها نیز بر غنای گونهای این منطقه بی‌‌تأثیر نبوده است.
بررسی ناحیۀ رویشی بخش مرکزی کیار شرقی استان چهارمحال و بختیاری نشان داد که تعداد گونههای گیاهی متعلق به منطقۀ ایران - تورانی در این منطقه بیشترین سهم (70 درصد) را دارد. با توجه به اینکه این محدوده در زیرحوزۀ کردوزاگرسین و ناحیۀ ایران تورانی واقع شده است، تعلق این میزان گونهها به این ناحیه امری بدیهی است. این امر مؤید این واقعیت نیز هست که به‌‌دلیل ارتفاع به‌‌نسبت زیاد و وجود قلل مرتفع، تعداد گیاهان نفوذکرده از سایر مناطق رویشی در این منطقه محدود است و به همین دلیل بخش چشمگیری از گیاهان این منطقه (188 گونه از 268 گونۀ جمعآوریشده) متعلق به رویشگاه ایران تورانی است. پس از ناحیۀ ایران - تورانی، گیاهان مشترک بین ناحیۀ ایران تورانی و اروپا سیبری با 10 درصد دارای بیشترین فراوانی گونهای بود که در مقایسه با مطالعات دیگر در استان چهارمحال و بختیاری همچون کوه شیت با 74 درصد (Dehghani et al., 2016)، منطقۀ نیمه‌‌آلپی کرسنگ شهرکرد با 7/75 درصد (Pairanj et al., 2011)، منطقۀ حفاظتشدۀ هلن با 80/64 درصد (Shirmardi et al., 2014a) و منطقۀ قیصری با 2/67 درصد (Shirmardi et al., 2014b) که عناصر رویشی ایران تورانی گزارش شده است، حاکی از قرارگرفتن این عرصه‌ها در ناحیۀ ایران تورانی و تأثیرپذیری کمتر از نواحی مجاور است. شاید به‌‌دلیل امکان نفود نداشتن عناصر سایر نواحی رویشی منطقه و شرایط محیطی خاص حاکم بر منطقه نیز امکان تفسیر آن وجود داشته باشد.
به‌‌منظور تعیین اشکال زیستی گیاهان منطقه از روش مرسوم رانکیه استفاده شد که مبنای آن محل ظهور جوانه‌‌های رشد در هر گیاه برای گذر از فصل نامساعد است. در فلور منطقۀ کیار شرقی، همیکریپتوفیتها با داشتن 125 گونه (47 درصد) از تعداد کل آرایه‌‌ها، شکل زیستی غالب منطقه را تشکیل میدهند که در اقلیم سرد و کوهستانی معمول است و سازگاری آنها با شرایط اکولوژیک منطقه را نشان میدهد. پس از همیکریپتوفیتها، تروفیتها با 86 گونه (32 درصد) ازنظر فراوانی در منطقه، در رتبۀ بعدی قرار دارند. با افزایش میزان درجۀ خشکی منطقه، درصد گیاهان یکساله بیشتر میشود؛ درمقابل گیاهان چندساله بهویژه همیکریپتوفیتها در شرایط رطوبتی بهتر رشد و سازگاری دارند. وفور به‌‌نسبت زیاد گیاهان تروفیت و همیکریپتوفیت بیانگر سازگاری مطلوب پوشش گیاهی منطقه به تغییرات فصلی بارندگی است (Asadi Borujeni & Ebrahimi, 2009). فراوانی تروفیتها در منطقه به عواملی مانند مداخلۀ انسان و چرای دام نیز مربوط است که باعث کاهش انبوهی گیاهان و افزایش فرصت برای توسعۀ گیاهان یکساله میشود (Sharifinia et al., 2012). وجود 79 درصد از گونهها متعلق به دو شکل زیستی همیکریپتوفیت و تروفیت، نشان‌‌دهندۀ پوشش‌های غالب گیاهی در مناطق کوهستانی ایران مرکزی است. این رقم برای منطقۀ شیدا 80 درصد (Vahabi et al., 2018) و برای منطقۀ کرسنگ 76 درصد (Pairanj et al., 2011) گزارش شده است. بررسی فلور کوهستانی کشورهای مجاور همچون ترکیه، پاکستان و افغانستان غالبیت شکلهای رویشی تروفیت و همیکریپتوفیت توأم با عناصر رویشی ایران تورانی را نشان میدهد که ناشی از شرایط یکنواخت حاکم بر پوشش گیاهی کوهستانی ناحیۀ ایران تورانی است (Shirmardi et al., 2014a).
پس از همیکریپتوفیتها و تروفیتها، بیشترین وفور شکل زیستی گیاهان را ژئوفیت‌‌ها با 31 گونه (12 درصد) و پس از آن کامفیت‌‌ها با 17 گونه (6 درصد) تشکیل میدهند. توزیع این تعداد از گیاهان مؤید تنوع مناسبی از گروههای گیاهی مختلف در منطقه است؛ به همین دلیل قضاوت میشود که اکوسیستم منطقه به‌‌دلیل تنوع گروههای گیاهی، قابلیت پایداری مناسبی دارد و شاید یکی از دلایل غنای گونهای زیاد در منطقه وجود تنوع در ترکیب فرمهای رویشی آن باشد. در مطالعۀ فلور منطقۀ کرسنگ (Pairanj et al., 2011)، شکل زیستی گونههای آن، 69 گونه (25 درصد) تروفیت، 40 گونه (19/14 درصد) کریپتوفیت، 19 گونه (88/6 درصد) کامفیت، هفت گونه (54/2 درصد) فانروفیت و 141 گونه (09/51 درصد) همیکریپتوفیت گزارش شده است؛ همچنین در بررسی فلور کوه شیت (Dehghani et al., 2016)، شکل زیستی گونههای آن، 51 درصد همیکریپتوفیت (104 گونه)، 28 درصد تروفیت (57 گونه)، 15 درصد کریپتوفیت (30 گونه) و یک درصد فانروفیت بوده است. در منطقۀ نیمه‌‌آلپی کرسنگ شهرکرد (Pairanj et al., 2011) همیکریپتوفیتها با اختصاص‌‌دادن 60 درصد شکل زیستی منطقه به خود بزرگترین شکل زیستی این منطقه بودند. در منطقۀ حفاظتشدۀ هلن (Shirmardi et al., 2014a) فرمهای رویشی تروفیت 96/22 درصد، کریپتوفیت 03/14 درصد، فانروفیت 44/9 درصد، کامفیت 93/8 درصد و همیکریپتوفیت 8/43 درصد را به خود اختصاص داده‌اند. فلور منطقۀ قیصری شامل 79/22 درصد (111 گونه) تروفیت، 29/11 درصد (55 گونه) ژئوفیت، 60/7 درصد (37 گونه) فانروفیت، 34/5 درصد (26 گونه) کامفیت و 75/51 درصد (252 گونه) همیکریپتوفیت بود (Shirmardi et al., 2014b). در بررسی دیگر صورت‌‌گرفته در منطقۀ قیصری، گونههای با فرم رویشی به ترتیب 3/50 درصد همیکریپتوفیت (61 گونه)، 6/7 درصد فانروفیت (37 گونه) و 6/5 درصد کامفیت شناسایی شده است (Shirmardi et al., 2014b). مقایسۀ این ارقام نشان‌‌دهندۀ ترکیب مشابهی از طیف زیستی در مناطق استان است.
نظر به اینکه بهره‌‌برداری از گیاهان دارویی یکی از جنبههای گیاه‌‌شناسی اقتصادی لحاظ میشود و نقش به‌‌سزایی در بهره‌وری ملی و تولید ناخالص داخلی دارد، فهرست گیاهان دارویی تهیه شد. در پژوهش حاضر از بین گونههای شناساییشده، 66 گونه دارای خاصیت دارویی بود که تیرههای نعناع با 13 گونه، کاسنی با 12 گونه و جعفری، باقلا و گل سرخ هرکدام با چهار گونه بیشترین تعداد گونههای دارویی را در منطقۀ مطالعه‌‌شده داشتند. تعداد گونههای دارویی در سایر مناطق استان نیز شایان توجه است. مستندات علمی نشانگر وجود 179 گونۀ دارویی در منطقۀ قیصری (Shirmardi et al., 2014b)، 91 گونۀ دارویی در منطقۀ کلار (Shahrokhi et al., 2011)، 35 گونۀ دارویی در کوه دستگرد (Bagheri et al., 2021)، 43 گونۀ دارویی در گردنه رخ (Arianmanesh et al., 2009)، 142 گونۀ دارویی در منطقۀ شیدا (Vahabi et al., 2018) و 57 گونۀ دارویی در کوه چوبین (Bastouh Filabadi et al., 2020) است که غنای گونههای دارویی در این استان را نشان میدهد. با وجود این توان بالقوۀ دارویی، نبود شناخت و آگاهی نسبی از چگونگی بهره‌‌برداری صحیح و اصولی و روشهای حفظ و تقویت این گیاهان در منطقه، برداشت بی‌‌رویه، چرای دام و تعلیف این گیاهان باارزش سبب کاهش عرصۀ رویش و تخریب آنها شده است (Vahabi et al., 2018).
از مجموع گونههای شناساییشده در بخش مرکزی کیار شرقی، 23 گونه (58/8 درصد) بومزاد بود. تیرههای باقلا و نعناع هرکدام با پنج گونه و تیرۀ کاسنی با سه گونه از بزرگترین تیرههای بومزاد منطقه بود. بررسی تعداد گونههای بومزاد در سایر مناطق استان مشابهت ترکیب گیاهی را بین این مناطق تداعی می‌کند؛ به طوری که 149 گونه برای کوه کلار (Shahrokhi et al., 2011)، 32 گونه در سالداران (Hasanzadeh et al., 2017)، 45 گونه در منطقۀ شیدا (Vahabi et al., 2018)، 29 گونه برای تله گون (Sharifinia et al., 2012) و 25 گونه برای کوه چوبین (Bastouh Filabadi et al.,2020) گزارش شده است. نسبت گونههای بومزاد به تعداد تیرههای حاضر در منطقه (23 به 48) نشانگر غنای بسیار گونهای است. این رقم برای کل گونههای ایران 22 تا 24 درصد است (Shirmardi et al., 2014a).
به لحاظ وضعیت حفاظتی، گونۀ Allium ampeloprasum L. subsp. iranicum Wendelbo. در وضعیت بحرانی و گیاه Allium stipitatum Regel در وضعیت بحرانی و در معرض انقراض قرار داشت. 18 گونه در وضعیت کمتر در معرض خطر و دو گونۀ Rhamnus persica P. Lawson و Sameraria stylophora Boiss. در وضعیت به‌‌نسبت در معرض خطر بود؛ همچنین دربارۀ چهار گونه اطلاعات ناکافی گزارش شده بود. تمام گونههای در معرض خطر، بحرانی و کمتر در معرض خطر، خاستگاه ایران تورانی داشتند. تعلق این گونهها با وضعیت طبقه‌‌بندی‌‌شدۀ حفاظتی به ناحیۀ ایران تورانی را Shirmardi et al.(2011) نیز گزارش کرده‌‌اند. از 53 گونۀ در معرض تهدید در منطقۀ کرسنگ، دو گونه در وضعیت بحرانی، دو گونه در وضعیت در معرض خطر و هشت گونه در وضعیت آسیب‌‌پذیر گزارش شده است (Pairanj et al., 2011). برخی پژوهشگران معتقدند که معیارهای متعدد همچون طول عمر، شرایط سخت زیست‌‌محیطی، شکل زیستی، رقابت بین گونهای، انتشار جغرافیایی، چگونگی بهره‌‌برداری گیاهان توسط انسان، دام و حیات وحش و سرانجام آفات و بیماری، بر تشخیص گونههای نادر و عوامل دخیل در کاهش جمعیت آنها مؤثر است (Pairanj et al., 2011).
جمع‌‌بندی
بررسی فلور بخشی از کیار شرقی در استان چهارمحال و بختیاری نشان داد این منطقه همانند سایر نواحی این استان غنای گونهای خوبی دارد. شناسایی 269 گونۀ گیاهی در مساحتی حدود 2500 هکتار با فرم رویشی غالب همیکریپتوفیت و تعلق آن به ناحیۀ ایران تورانی از مهمترین نکات گزارش‌‌شده در این پژوهش بود؛ همچنین 32 گونۀ بومزاد و 66 گونۀ دارویی معرفی شد و دو گونه به لحاظ وضعیت حفاظتی در سطح بحرانی قرار داشت.
پیوست 1- فهرست گونهها و تیرههای شناساییشده، اشکال زیستی و ناحیۀ رویشی هرکدام از گونههای جمعآوریشده از منطقهای از کیار شرقی در استان چهارمحال و بختیاری.
علائم: شکل زیستی: = Chکامفیت؛ = Th تروفیت؛ = Phفانروفیت؛ = Cr کریپتوفیت؛ = He همیکریپتوفیت؛ Ge = ژئوفیت؛ EP = اپی‌فیت. ناحیۀ رویشی (کوروتیپها): = SSصحرا - سندی؛ = IT ایران - تورانی؛ = ES اروپا - سیبری؛ = M مدیترانه‌ای؛ PAL = چندناحیه‌ای؛= COSM کاسموپولایت (همهجازی). عادت رشدی: S = بوته؛ GL = شبه گندمی؛ F = پهن‌‌برگ یکساله؛ FP = پهن‌‌برگ علفی چندساله؛ GP = گندمی چندساله؛ G = گندمی یکساله. وضعیت گونهها: END = اندمیک / بومزاد؛ LR = کمتر در خطر؛ NT = به‌‌نسبت در معرض خطر؛ EN = در خطر انقراض؛ CEN = بحرانی؛DD = اطلاعات ناکافی.
Appendix 1- The list of identified species and families, life forms and chorotypes of each species collected from a region of Eastern Kiyar in Chaharmahal and Bakhtiari province.
Symbols: Biological form: Ch = Chamaephyte; Th = Therophyte; Ph = Phanerophyte; Cr = Cryptophyte; He = Hemicryptophyte; Ge = Geophyte; EP = Epiphyte.
- Chorotypes: SS = Sahara - Sindian; IT = Iran-Turanian; ES = Europe - Siberian; M = Mediterranean; PAL = Pluriregional; COSM = Cosmopolitan.
- Growth habit: S = Shrub; GL = Grass-like; F = Broad-leaved annual; FP = Broad-leaved perennial herb; GP = Perennial grass; G = Annual grass.
- Status of species: END = Endemic; LR = Less at Risk; NT = Near Threatened; EN = Endangered; CEN = Critically Endangered; DD = Data Deficient.
|
نام علمی |
فرم رویشی |
ناحیۀ رویشی |
عادت رشدی |
بومزادی / اندمیک |
وضعیت گونه |
|
Amaryllidaceae |
|
|
|
||
|
Allium ampeloprasum L. subsp.iranicum Wendelbo. |
Ge |
IT |
FP |
|
CEN |
|
Allium haemanthoides Boiss. & Reut. ex Regel |
Ge |
IT |
FP |
|
|
|
Allium scabriscapum Boiss. |
Ge |
IT |
FP |
|
|
|
Allium vineale L. |
Ge |
IT |
FP |
|
|
|
Allium stipitatum Regel |
Ge |
IT |
FP |
END |
EN, CEN |
|
Fritillaria persica L. |
Ge |
IT |
FP |
|
|
|
Apiaceae |
|
|
|
||
|
Chaerophyllum macropodum Boiss. |
He |
IT |
FP |
END |
LR |
|
Echinophora platyloba DC. |
He |
IT |
FP |
END |
LR |
|
Elwendia cylindrica (Boiss. & Hausskn.) Pimenov & Kljuykov |
Ge |
IT |
FP |
|
|
|
Eryngium billardieri Delile |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Falcaria vulgaris Bernh. |
He |
IT,ES,M |
FP |
|
|
|
Ferula ovina (Boiss.) Boiss. |
He |
IT |
FP |
- |
- |
|
Leiotulus dasyanthus (K.Koch) Pimenov & Ostr. |
He |
IT |
FP |
|
LR |
|
Prangos ferulacea (L.) Lindl. |
He |
IT |
FP |
- |
- |
|
Prangos uloptera DC. |
He |
IT |
FP |
- |
- |
|
Scandix stellata Banks & Sol. |
Th |
IT-ES-M |
F |
- |
DD |
|
Smyrniopsis aucheri Boiss. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Turgenia latifolia (L.) Hoffm. |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Apocynaceae |
|
|
|
||
|
Cionura erecta (L.) Griseb. |
Ch |
IT |
FP |
|
|
|
Araceae |
|
|
|
||
|
Arum rupicola Boiss. |
Ge |
IT,ES |
GL |
|
|
|
Asparagaceae |
|
|
|
||
|
Muscari neglectum Guss. ex Ten. |
Ge |
IT |
FP |
|
|
|
Bellevalia shiraziana Parsa |
Ge |
IT |
FP |
|
|
|
Ornithogalum orthophyllum Ten. |
Ge |
IT |
FP |
|
|
|
Asteraceae |
|
|
|
||
|
Achillea santolinoides subsp. wilhelmsii (K.Koch) Greuter |
He |
IT-M-ES |
FP |
|
|
|
Achillea tenuifolia Lam. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Acroptilon repens (L.) DC. |
He |
IT-ES |
FP |
|
|
|
Anthemis hyalina DC. |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Anthemis lorestanica Iranshahr |
Th |
IT |
F |
END |
|
|
Artemisia haussknechtii Boiss. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Carduus pycnocephalus L. |
He |
IT,M |
FP |
|
|
|
Carthamus oxyacantha M.Bieb. |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Centaurea depressa M.Bieb. |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Centaurea iberica Trevir. ex Spreng. |
He |
IT-ES |
FP |
|
|
|
Centaurea pterocaula Trautv. |
He |
IT |
FP |
END |
DD |
|
Centaurea solstitialis L. |
He |
IT-ES-SS |
FP |
|
|
|
Centaurea virgata Lam. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Centaurea behen L. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Centaurea gaubae (Bornm.) Wagenitz |
He |
IT |
FP |
END |
LR |
|
Centaurea kotschyi subsp. persica (Boiss.) Greuter |
He |
IT |
FP |
END |
|
|
Centaurea petrocaula Trautv. |
He |
IT |
FP |
END |
|
|
Chardinia orientalis (L.) Kuntze |
Th |
IT,ES |
F |
|
|
|
Cichorium intybus L. |
He |
COSM |
FP |
|
|
|
Cirsium sorocephalum subsp. congestum (Fisch. & C.A.Mey. ex DC.) Yildiz, Dirmenci & Arabaci |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Cirsium arvense (L.) Scop. |
Ge |
IT |
FP |
|
|
|
Crepis pulchra L. |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Crepis kotschyana (Boiss.) Boiss. |
Th |
IT,M |
F |
|
|
|
Crepis sancta (L.) Bornm. |
Th |
IT,ES |
F |
|
|
|
Echinops ceratophorus Boiss. |
He |
IT |
FP |
|
LR |
|
Garhadiolus hedypnois (Fisch. & C.A.Mey.) Jaub. & Spach |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Helichrysum artemisioides Boiss. & Hausskn. |
He |
IT |
FP |
END |
LR |
|
Helichrysum oligocephalum DC. |
He |
IT |
FP |
END |
LR |
|
Hertia angustifolia (DC.) Kuntze |
Ch |
IT |
S |
END |
LR |
|
Lactuca serriola L. |
He |
IT,ES,M |
FP |
|
|
|
Lactuca microcephala DC. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Lactuca orientalis (Boiss.) Boiss. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Lactuca persica Boiss. |
He |
IT |
FP |
|
DD |
|
Lactuca scarioloides Boiss. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Lasiopogon muscoides (Desf.) DC. |
Th |
IT,ES |
F |
|
|
|
Onopordum acanthium L. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Picnomon acarna (L.) Cass. |
Th |
IT,SS |
F |
|
|
|
Picris strigosa M.Bieb. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
He |
IT |
FP |
|
|
|
|
Scorzonera phaeopappa (Boiss.) Boiss. |
Ge |
IT |
FP |
|
|
|
Scorzonera psychrophila Boiss. & Hausskn. ex Boiss. & Hausskn. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Scorzonera ramosissima DC. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Sonchus oleraceus (L.) L. |
Th |
COSM |
F |
|
|
|
Tanacetum polycephalum Sch.Bip. |
He |
IT,ES |
FP |
END |
LR |
|
Thevenotia persica DC. |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Tragopogon buphthalmoides (DC.) Boiss. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Tragopogon caricifolius Boiss. |
He |
IT |
FP |
END |
LR |
|
Tragopogon bakhtiaricus Rech.f. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Tragopogon collinus DC. |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Xanthium strumarium L. |
Th |
IT,ES,M |
F |
|
|
|
Xeranthemum squarrosum Boiss. |
Th |
IT,ES |
F |
|
|
|
Boraginaceae |
|
|
|
||
|
Anchusa azurea Mill. |
He |
IT,ES |
FP |
|
|
|
Asperugo procumbens L. |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Nonnea persica Boiss. |
He |
IT,ES |
FP |
|
|
|
Rochelia disperma (L.f.) K.Koch |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Solenanthus circinatus Ledeb. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Trichodesma aucheri DC. |
Th |
IT |
F |
|
LR |
|
Brassicaceae |
|
|
|
||
|
Aethionema carneum (Banks & Sol.) B.Fedtsch. |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Alyssum dasycarpum Stephan ex Willd. |
Th |
IT,ES |
F |
|
|
|
Odontarrhena inflata (Nyár.) D.A.German |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Alyssum linifolium Stephan ex Willd. |
Th |
IT,M |
F |
END |
|
|
Alyssum szovitsianum Fisch. & C.A.Mey. |
Th |
IT,M |
F |
END |
|
|
He |
IT |
FP |
|
DD |
|
|
Barbarea plantaginea DC. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Eutrema renifolium (Boiss. & Hohen.) Al-Shehbaz, G.Q.Hao & J.Quan Liu |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Clypeola aspera (Grauer) Turrill |
Th |
IT,SS |
F |
|
|
|
Conringia persica Boiss. |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Diplotaxis harra (Forssk.) Boiss. |
He |
IT,M,ES |
FP |
|
|
|
Draba rosularis Boiss. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Fibigia macrocarpa (Boiss.) Boiss. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Fibigia umbellata (Boiss.) Boiss. |
He |
IT |
FP |
END |
|
|
Hirschfeldia incana (L.) Lagr.-Foss. |
Th |
COSM |
F |
|
|
|
Graellsia saxifragifolia (DC.) Boiss. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Isatis cappadocica Desv. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Lepidium draba L. subsp. Chalpensis (L.) P.Fourn. |
Th |
COSM |
F |
|
|
|
Robeschia schimperi (Boiss.) O.E.Schulz |
Th |
IT,M |
F |
|
|
|
Sameraria armena (L.) Desv. |
Th |
IT,ES |
F |
|
|
|
Sameraria elegans Boiss. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Sameraria stylophora Boiss. |
Th |
IT |
F |
|
NT |
|
Tauscheria lasiocarpa Fisch. ex DC. |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Campanulaceae |
|
|
|
||
|
Michauxia laevigata Vent. |
He |
IT |
FP |
END |
|
|
Caryophyllaceae |
|
|
|
||
|
Ch |
IT |
S |
|
|
|
|
Cerastium dichotomum L. |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Dianthus macranthoides Hausskn. ex Bornm. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Dianthus orientalis Adams |
He |
IT |
FP |
END |
|
|
Gypsophila polyclada Fenzl ex Boiss. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Stellaria kotschyana Boiss. |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Minuartia meyeri (Boiss.) Bornm. |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Paronychia caespitosa Stapf |
He |
IT |
FP |
END |
|
|
Silene chlorifolia Sm. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Silene kerneri Stapf |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Silene microphylla Boiss. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Silene conoidea L. |
Th |
IT,ES,M |
F |
|
|
|
Silene persica Boiss. |
He |
IT |
FP |
|
LR |
|
Silene spergulifolia (Willd.) M.Bieb. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Vaccaria hispanica (Mill.) Rauschert |
Th |
IT,ES |
F |
|
|
|
Chenopodiaceae |
|
|
|
||
|
Chenopodium album L. |
Th |
COSM |
F |
|
|
|
Bassia scoparia (L.) A.J.Scott |
Th |
COSM |
F |
|
|
|
Noaea mucronata (Forssk.) Asch. & Schweinf. |
Ch |
IT,M |
S |
|
|
|
Salsola kali L. |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Colchicaceae |
|
|
|
||
|
Colchicum autumnale L. |
Ge |
IT |
F |
|
|
|
Colchicum persicum Baker |
Ge |
IT |
F |
|
|
|
Convolvulaceae |
|
|
|
||
|
Convolvulus arvensis L. |
Th |
COSM |
F |
|
|
|
Convolvulus schirazianus Boiss. |
Th |
IT |
F |
END |
|
|
Crassulaceae |
|
|
|
||
|
Rosularia elymaitica (Boiss. & Hausskn. ex Boiss.) A. Berger |
He |
IT |
FP |
END |
|
|
Rosularia radicosa (Boiss. & Hohen.) Eggli |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Dipsacaceae |
|
|
|
||
|
Pterocephalus canus Coult. ex DC. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Pterocephalus papposus (L.) Coult. |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Elaeagnaceae |
|
|
|
||
|
Elaeagnus angustifolia L. |
Ph |
IT |
T |
|
|
|
Euphorbiaceae |
|
|
|
||
|
Chrozophora obliqua (Vahl.) Juss. ex Spreng. |
Th |
IT,M,ES |
F |
|
|
|
Euphorbia boissieriana (Woronow) Prokh. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Euphorbia cheiradenia Boiss. & Hohen. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Euphorbia helioscopia L. |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Fabaceae |
|
|
|
||
|
Astragalus campylanthus Boiss. |
Ch |
IT |
S |
END |
LR |
|
Astragalus caraganae Hohen. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Astragalus cephalanthus DC. |
Ch |
IT |
S |
|
LR |
|
Astragalus curvirostris Boiss. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Astragalus effusus Bunge |
He |
IT |
FP |
END |
LR |
|
Astragalus jessenii Bunge |
Ch |
IT |
S |
|
|
|
Astragalus microphysa Boiss. |
Ch |
IT |
S |
END |
LR |
|
Astragalus ovinus Boiss. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Astragalus podolobus Boiss. |
Ch |
IT |
S |
|
|
|
Astragalus rhodosemius Boiss. & Hausskn. |
Ch |
IT |
S |
|
|
|
Astragalus spachianus Boiss. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Astragalus susianus Boiss. |
Ch |
IT |
S |
END |
LR |
|
Astragalus verus Olivier |
Ch |
IT |
S |
END |
LR |
|
Glycyrrhiza glabra L. |
He |
IT,M,SS |
FP |
|
|
|
Lathyrus inconspicuus L. |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Lens culinaris subsp. orientalis (Boiss.) Ponert |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Medicago sativa L. |
He |
IT,ES,SS |
FP |
|
|
|
Melilotus albus Medik. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Onobrychis crista-galli (L.) Lam. |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Trigonella aphanoneura Rech.f. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Trigonella monspeliaca L. |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Trifolium alexandrinum L. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Vicia narbonensis L. |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Vicia tenuifolia subsp. variabilis (Freyn & Sint.) Dinsm. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Fumariaceae |
|
|
|
||
|
Fumaria vaillantii Loisel. |
Th |
IT,ES,M |
F |
|
|
|
Gentianaceae |
|
|
|
||
|
Gentiana olivieri Griseb. |
Ge |
IT |
FP |
|
|
|
Geraniaceae |
|
|
|
||
|
Biebresteinia multifidi DC. |
Ge |
IT |
FP |
|
|
|
Hypericaceae |
|
|
|
||
|
Hypericum helianthemoides (Spach) Boiss. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Hypericum scabrum L. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Iridaceae |
|
|
|
||
|
Gladiolus atroviolaceus Boiss. |
Ge |
IT |
GL |
|
|
|
Iris iberica Steven |
Ge |
IT |
GL |
|
|
|
Ixiolriaceae |
|
|
|
||
|
Ixiolirion tataricum (Pall.) Schult. & Schult.f. |
Ge |
IT,ES |
GL |
|
|
|
Lamiaceae |
|
|
|
||
|
Ajuga chamaecistus Ging. ex Benth. |
He |
IT |
FP |
END |
|
|
Eremostachys laevigata (Bunge) Kamelin & Makhm. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Eremostachys macrophylla Montbret & Aucher ex Benth. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Lamium amplexicaule L. |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Marrubium cuneatum Banks & Sol. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Mentha longifolia (L.) L. |
He |
IT,SS,ES,M |
FP |
|
|
|
Nepeta glomerulosa Boiss. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Nepeta kotschyi Boiss. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Nepeta schiraziana Boiss. |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Phlomis olivieri Benth. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Phlomis persica Boiss. |
He |
IT |
FP |
END |
|
|
Phlomoides laevigata (Bunge) Kamelin & Makhm. |
He |
IT |
FP |
END |
|
|
Salvia nemorosa L. |
He |
IT,ES |
FP |
|
|
|
Salvia syriaca L. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Satureja bachtiarica Bunge |
He |
IT |
FP |
END |
|
|
Sideritis montana L. |
Th |
IT,M,ES |
F |
|
|
|
Stachys aucheri Benth. |
Ch |
IT,ES |
S |
|
|
|
Stachys inflata Benth. |
He |
IT,ES |
FP |
|
|
|
Stachys lavandulifolia Vahl |
He |
IT,ES |
FP |
|
|
|
Stachys pilifera Benth. |
He |
IT |
FP |
END |
|
|
Teucrium orientale L. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Teucrium polium L. |
He |
IT-H |
FP |
|
|
|
Ziziphora tenuior L. |
Th |
IT,ES |
F |
|
|
|
Liliaceae |
|
|
|
||
|
Fritillaria persica L. |
Ge |
IT |
GL |
|
|
|
Gagea minima (L.) Ker Gawl. |
Ge |
IT |
GL |
|
|
|
Tulipa clusiana DC. |
Ge |
IT |
GL |
|
|
|
Linaceae |
|
|
|
||
|
Linum album Kotschy ex Boiss. |
He |
IT |
FP |
END |
|
|
Malvaceae |
|
|
|
||
|
Alcea kurdica Alef. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Hibiscus trionum L. |
Th |
IT,H |
F |
|
|
|
Malva neglecta Wallr. |
He |
IT,ES |
FP |
|
|
|
Morinaceae |
|
|
|
||
|
Morina persica L. |
Ch |
IT |
S |
|
|
|
Onagraceae |
|
|
|
||
|
Epilobium hirsutum L. |
Ge |
IT,H |
FP |
|
|
|
Orobanchaceae |
|
|
|
||
Orobanche longibracteata Schiman-Czeika |
EP |
IT |
|
|
|
|
Cistanche ambigua (Bunge) Beck |
EP |
IT |
|
|
|
|
Papaveraeae |
|
|
|
||
|
Hypecoum pendulum L. |
Th |
IT,M |
F |
|
|
|
Papaver dubium L. |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Papaver rhoeas L. |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Plantaginaceae |
|
|
|
||
|
Plantago major L. |
He |
COSM |
GL |
|
|
|
Plantago lanceolata L. |
He |
IT,ES,M |
GL |
|
|
|
Plumbaginaceae |
|
|
|
||
|
Acantholimon senganense Bunge |
Ch |
IT |
S |
|
|
|
Acantholimon scorpius (Jaub. & Spach) Boiss. |
Ch |
IT |
S |
END |
|
|
Poaceae |
|
|
|
||
|
Aegilops columnaris Zhuk. |
Th |
IT |
G |
|
|
|
Alopecurus arundinaceus Poir. |
He |
IT |
GP |
|
|
|
Arrhenatherum kotschyi Boiss. |
Ge |
IT |
GP |
|
|
|
Boissiera squarrosa (Sol.) Nevski |
Th |
IT,ES,M |
G |
|
|
|
Bromus danthoniae Trin. |
Th |
IT |
G |
|
|
|
Bromus tectorum L. |
Th |
IT,ES,M |
G |
|
|
|
Bromus tomentellus Boiss. |
He |
IT,ES |
GP |
|
|
|
Eremopoa persica (Trin.) Roshev. |
Th |
IT,M |
G |
|
|
|
Festuca ovina L. |
He |
IT,ES |
GP |
|
|
|
Heteranthelium piliferum (Sol.) Hochst. ex Jaub. & Spach |
Th |
IT,SS |
G |
|
|
|
Hordeum bulbosum L. |
Ge |
PL |
GP |
|
|
|
Melica persica Kunth |
He |
IT |
GP |
|
|
|
Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steud. |
He |
COSM |
GP |
|
|
|
Poa bulbosa L. |
Ge |
IT,ES |
GP |
|
|
|
Psathyrostachys fragilis (Boiss.) Nevski |
He |
IT |
GP |
|
|
|
Setaria viridis (L.) P.Beauv. |
Th |
PL |
G |
|
|
|
Stipa hohenackeriana Trin. & Rupr. |
He |
IT |
GP |
|
|
|
Taeniatherum caput-medusae (L.) Nevski |
Th |
IT,ES,M |
G |
|
|
|
Podophyllaceae |
|
|
|
||
|
Bongardia chrysogonum (L.) Spach |
Ge |
IT |
FP |
|
|
|
Polygonaceae |
|
|
|
||
|
Polygonum aridum Boiss. & Hausskn. |
He |
IT |
FP |
END |
|
|
Polygonum paronychioides C.A. Mey. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Rheum ribes L. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Rumex acetosa L. |
He |
ES |
FP |
|
|
|
Rafflesiaceae |
|
|
|
||
|
Pilostyles haussknechtii Boiss. |
Ep |
IT |
|
|
|
|
Ranunculaceae |
|
|
|
||
|
Adonis aestivalis L. |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Anemone biflora DC. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Ceratocephalus falcatus (L.) Pers. |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Consolida orientalis (J.Gay) Schrödinger |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Delphinium hohenackeri Boiss. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Ranunculus arvensis L. |
Th |
PL |
F |
|
|
|
Ranunculus polyanthemos L. |
He |
IT,ES |
FP |
|
|
|
Thalictrum isopyroides C.A. Mey. |
Ge |
IT |
FP |
|
|
|
Rhamnaceae |
|
|
|
||
|
Rhamnus persica P. Lawson |
Ph |
IT |
T |
|
NT |
|
Rosaceae |
|
|
|
||
|
Agrimonia eupatoria L. |
He |
IT,H |
FP |
|
|
|
Prunus microcarpa C.A.Mey. |
Ph |
IT |
T |
|
|
|
Rosa elymaitica Boiss. & Hausskn. ex Boiss. |
Ph |
IT |
T |
|
|
|
Rubiaceae |
|
|
|
||
|
Asperula rechingeri Ehrend. & Schönb.-Tem. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Asperula setosa Jaub. & Spach |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Callipeltis cucullaris (L.) DC. |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Crucianella gilanica Trin. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Galium aparine L. |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Galium tenuissimum M.Bieb. |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Galium verum L. |
He |
PL |
FP |
|
|
|
Galium spurium L. |
Th |
IT,ES |
F |
|
|
|
Salicaceae |
|
|
|
||
|
Salix excelsa S.G.Gmel. |
Ph |
IT,ES |
T |
|
|
|
Scrophulariaceae |
|
|
|
||
|
Scrophularia frigida Boiss. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Veronica anagalloides Guss. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Veronica anagallis-aquatica L. |
He |
COSM |
FP |
|
|
|
Verbascum erianthum Benth. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Solanaceae |
|
|
|
||
|
Hyoscyamus niger L. |
Th |
COSM |
F |
|
|
|
Typhaceae |
|
|
|
||
|
Typha angustifolia L. |
Ge |
IT,ES |
GL |
|
|
|
Typha australis K. Schum. & Thonner |
Ge |
IT |
GL |
|
|
|
Typha grossheimii Pobed. |
Ge |
COSM |
GL |
|
|
|
Urticacaceae |
|
|
|
||
|
Parietaria judaica L. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Valerianaceae |
|
|
|
||
|
Valeriana ficariifolia Boiss. |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Valeriana sisymbrifolia Kabath |
He |
IT |
FP |
|
|
|
Valerianella oxyrhyncha Fisch. & C.A.Mey. |
Th |
IT,H |
F |
|
|
|
Valerianella triplaris Boiss. & Buhse |
Th |
IT |
F |
|
|
|
Valerianella tuberculata Boiss. |
Th |
IT |
F |
|
|
)