Document Type : Original Article
Authors
1 Assistant Professor, Department of Horticultural Science, Faculty of Agriculture, Agricultural Sciences and Natural Resources University of Khuzestan, Mollasani, Iran
2 MA Student, Department of Horticultural Science, Faculty of Agriculture, Agricultural Sciences and Natural Resources University of Khuzestan, Mollasani, Iran
Abstract
Keywords
Main Subjects
مقدمه
Amaryllidaceae یکی از بزرگترین خانوادههای گیاهان تکلپهای با بیش از 75 جنس و حدود 16000 گونه است که در مناطق گرمسیری و نیمهگرمسیری دنیا پراکنش دارد (Fay & Chase, 1996; Meerow et al., 2000; APG III, 2009; (Christenhusz & Byng, 2016. اعضای این خانوادۀ علفی، بهطور عمده چندساله و پیازی و گاهی اوقات سوخدار یا ریزومدار است (Wendelbo, 1970). جنس Allium L. با داشتن حدود 900 گونه یکی از بزرگترین تاکسونهای این خانواده است که بهطور تقریبی در تمام نقاط دنیا پراکنش دارد (Heywood, 1993; Govaerts et al., 2013) و مرکز اصلی تنوع آن جنوب غرب آسیا بهویژه ایران است. فریسن و همکاران و فریش، هفت زیرجنس و 30 بخش از جنس Allium را برای فلور ایران لحاظ کردهاند (Friesen et al., 2006; Fritsch, 2012). طبق فلورا ایرانیکا (Wendelbo, 1971) جنس Allium دارای 139 گونه است که از این میان، 74 گونه در ایران یافت میشود. پس از تدوین فلورا ایرانیکا، گونههای زیادی برای فلور ایران معرفی یا گزارش شد (Matin, 1989; Fritsch, 1996; Akhani, 1999; Seisums, 2000; Fritsch et al., 2001; Fritsch et al., 2006; Fritsch & Khassanov, 2002; Mashayekhi et al., 2005; Khassanov et al., 2006; Khassanov & Memariani, 2006; Neshati et al., 2009; Fritsch & Maroofi, 2010; Razyfard et al., 2011; Memariani et al., 2007; Memariani et al., 2012; Akhavan et al., 2014).
طی مرور نامگذاری تاکسونهای متعلق به جنس Allium مشاهده شد گونۀ Allium atroviolaceum Boiss. (1846) براساس کد بینالمللی نامگذاری (International Code of Nomenclature) (ICN) غیرمعتبر است؛ زیرا همنام مؤخری (later homonym) نسبت به Allium atroviolaceum Hornem. ex Steud. (1840) است. در پژوهش حاضر، بهمنظور روشنکردن کاربرد این تاکسون، نامی معتبر برای آن مطرح و یادداشتی بر تیپبندی آن ارائه میشود؛ همچنین مشخص شد Allium atroviolaceum var. angustifolium Boiss.، واریتهای فراموششده برای فلور ایران است.
مواد و روشها
هدف قوانین بینالمللی نامگذاری گیاهی، مرتبکردن نامگذاریهای گذشته و فراهمکردن قواعدی برای آینده است و براساس این قوانین، امکان حفظ نامهای مخالف وجود ندارد. در پژوهش حاضر به تبعیت از قوانین یادشده، گونههای جنس Allium ازنظر انطباق با قوانین نامگذاری بررسی شد. مطالعۀ نامگذاری حاضر براساس جدیدترین گردهمایی بینالمللی گیاهشناسی انجام شد. این گردهمایی در سال 2018 در شینجن (Shenzhen) کشور چین برگزار شد و نتیجۀ آن نوزدهمین «کد بینالمللی نامگذاری» بود که تورلند و همکاران آن را در سال 2018 منتشر کردند (Turland et al., 2018). منابع مختلف و معتبر تاکسونومیک در ارتباط با جنس Allium ازجمله بویسیر (1882)، ودنسکی (1931)، وندلبو (1966؛ 1970؛ 1971؛ 1985)، کلمن (1984)، فریش (1996؛ 2012) و فریش و عباسی (2013) نیز مطالعه شد (Boissier, 1882; Vvedensky, 1931; Wendelbo, 1966; Wendelbo, 1970; Wendelbo, 1971; Wendelbo, 1985; Kollmann, 1984; Fritsch, 1996; Fritsch, 2012; Fritsch & Abbasi, 2013).
بحث و نتیجهگیری
گونۀ Allium atroviolaceum Boiss. پراکنش وسیعی دارد؛ به طوری که در ایران، شرق ترکیه، شمال عراق، افغانستان، قفقاز، اروپای شرقی، مرکز آسیا و بالکان یافت میشود (Wendelbo, 1971; Kollmann, 1984). این گونه براساس فلورا ایرانیکا (Wendelbo, 1971) به بخش Allium تعلق دارد. بخش Allium حدود 112 تا 115 گونه در دنیا دارد که دستکم 30 گونه از آنها در ایران میروید (Wendelbo, 1971; Mathew, 1996).
استیودل در سال 1840 برای نخستینبار Allium atroviolaceum را منتشر کرد (Steudel, 1840)؛ سپس بویسیر در سال 1846 گونۀ دیگری را با همین نام منتشر کرد (Boissier, 1846). براساس کد بینالمللی نامگذاری (Art. 9.15, Turland et al., 2018)، نامی که استیودل استفاده کرده است، نامی معتبر و Allium atroviolaceum که بویسیر منتشر کرده است، نام غیرمعتبری است که در پژوهش حاضر با نام Allium sehat-niakii جایگزین میشود (Steudel, 1840; Boissier, 1846). اپیتت (Epithet) به افتخار دکتر نصرت ا... صحت نیاکی، قدیمیترین گیاهشناس دانشگاه شهید چمران و نویسندۀ چندین کتاب گیاهشناسی، انتخاب شده است.
New name
Allium sehat-niakii Negaresh, nom. nov.
Replaced name: Allium atroviolaceum Boiss., Diagn. Pl. Orient. ser. 1, 7: 112 (1846), nom. illegit., non Allium atroviolaceum Hornem. ex Steud., Nomencl. Bot. [Steudel], ed. 2. 1: 50 (1840).
هنگامی که بویسیر در سال 1854 Allium atroviolaceum var. angustifolium را معرفی کرد، محل تیپ «prope urbem Tehran, Kotschy 449» را برای آن ذکر کرد (Boissier, 1854). براساس محل تیپ ذکرشده در پروتولوگ، واریتۀ angustifolium در ایران پراکنش دارد. نمونههای تیپی که نویسندگان مشاهده کردهاند، تأیید میکنند دو نمونهای که Kotschy از ایران جمعآوری کرده است، در هرباریومهای ژنو (G) و پاریس (P) وجود دارند؛ بنابراین Allium atroviolaceum var. angustifolium واریتۀ گزارششدهای برای فلور ایران است که وندلبو آن را در فلورا ایرانیکا نادیده گرفته است و در اینجا، دوباره برای فلور ایران گزارش میشود(Wendelbo, 1971). واریتۀ angustifolium با داشتن برگهای باریکتر از واریتۀ atroviolaceum متفاوت میشود. در پژوهش حاضر، واریتۀ angustifolium به Allium sehat-niakii منتقل میشود. با این کشف مجدد، گونۀ A. sehat-niakii شامل دو واریته میشود:
1a. Allium sehat-niakii var. sehat-niakii
Type: Iran, Prov. Fars: in monte Sabz Pushan prope Schiras, 31 May 1842, Kotschy 450 (lectotype, first-step designated by Wendelbo (1971, p. 58), G!; second-step lectotype, designated by Khorasani et al. (2018, p. 305), G00164986!; isolectotypes: BM000958288!, FI012000!, G-DC (G00164987!), G00164988!, GOET000718!, K000464376!, L0041350!, LE00010808!, LE00010809!, MO-149473!, P00601093!, P00601092!, P00747749!) (شکل 1).
شکل 1- تصویر Allium sehat-niakii Negaresh var. sehat-niakii در طبیعت (A: گلآذین و B: گیاه) (عکس از نویسندۀ اول)
Figure 1 - Image of Allium sehat-niakii Negaresh var. sehat-niakii in the wild (A: Inflorescence, B: Plant) (Image by the first author).
بویسیر در سال 1846 گونۀ Allium atroviolaceum را براساس جمعآوری Kotschy 450 معرفی کرد(Boissier, 1846).. طی بررسی هرباریومهای مختلف مشخص شد 14 نمونۀ گیاهی متعلق به جمعآوری Kotschy 450 (BM000958288, FI012000, G00164986, G-DC (G00164987), G00164988, GOET000718, K000464376, L0041350, LE00010808, LE00010809, MO-149473, P00601093, P00601092, P00747749) وجود دارد.
در فلورا ایرانیکا (Wendelbo, 1971) نمونۀ G، تیپ در نظر گرفته شده است؛ این در حالی است که در هرباریوم G سه نمونۀ مربوط به جمعآوری Kotschy 450 (G00164986, G-DC (G00164987), G00164988) وجود دارد. خراسانی و همکاران نمونۀ G00164986 را «لکتوتیپ» لحاظ کردند؛ اما به این مسئله توجه نداشتند که پیشتر تیپبندی گونۀ Allium atroviolaceum توسط وندلبو، اگرچه بهطور ناقص، صورت گرفته است؛ بنابراین براساس کد بینالمللی نامگذاری ((Art. 9.15, Turland et al., 2018 باید تیپبندی وندلبو در جایگاه تعیین لکتوتیپ در مرحلۀ نخست و تیپبندی خراسانی و همکاران در جایگاه تعیین لکتوتیپ در مرحلۀ دوم لحاظ شود (شکل 2) (Khorasani et al., 2018, Wendelbo, 1971).
شکل 2- تصویر نمونۀ لکتوتیپ Allium sehat-niakii Negaresh var. sehat-niakii (G00164986)
Figure 2 - Image of the lectotype specimen of Allium sehat-niakii Negaresh var. sehat-niakii (G00164986).
1b. Allium sehat-niakii var. angustifolium (Boiss.) Negaresh, comb. nov.
Basionym: Allium atroviolaceum var. angustifolium Boiss., Diagn. Pl. Orient. ser. 1, 13: 29 (1854).
Type: Iran, Prov. Tehran: prope urbem Tehran, 6 July 1843, Kotschy 449 (holotype: G-BOIS (G00752686!); isotype: P00747751!) (شکل 3).
شکل 3- تصویر نمونۀ هولوتیپ Allium sehat-niakii var. angustifolium (Boiss.) Negaresh (G00752686)
Figure 3 - Image of the holotype specimen of Allium sehat-niakii var. angustifolium (Boiss.) Negaresh (G00752686).
سپاسگزاری
نویسندگان صمیمانه از مدیران هرباریومهای BM، FI، G، GOET، K، L، LE، MO و P برای همکاری در ارسال تصویر از نمونههای تیپ و از دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان برای تأمین هزینههای پژوهش حاضر سپاسگزاری میکنند.