مطالعه فلوریستیک کوه چال‌کبود شهرستان الشتر، استان لرستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

2 گروه زیست‏ شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

3 مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی لرستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، خرم آباد، ایران

چکیده

در پژوهش حاضر، ترکیب فلوریستیکی کوه چال کبود در فاصله 20 کیلومتری شمال شهرستان الشتر، استان لرستان مطالعه شد. به این منظور، در فصل‌های بهار، تابستان و پاییز سال 1394 تعداد 178 گونه گیاهی از 40 تیره و 134 جنس جمع‌آوری و شناسایی شدند. بزرگ‌ترین تیره‏ها از نظر غنای گونه‏ای به ترتیب Asteraceae (20 گونه)، Lamiaceae (17 گونه)، Apiaceae، Brassicaceae و Poaceae (هر یک با 14 گونه) بودند. همی‏کریپتوفیت‏ها با 7/51 درصد، ژئوفیت‏ها با 5/18 درصد و تروفیت‏ها با 7/15 درصد شکل‏های زیستی غالب منطقه بودند. از نظر پراکنش جغرافیایی بیشترین سهم مربوط به عناصر ایرانی - تورانی (5/81 درصد) بود و سایر گونه‏ها به دو، سه یا چند ناحیه جغرافیایی تعلق داشتند. همچنین 29 گونه گیاهی انحصاری سرزمین ایران بودند که بر اساس معیار IUCN در دو دسته گونه‏های آسیب‏پذیر و با خطر کمتر قرار گرفتند. در میان گیاهان جمع‏آوری شده، 99 گونه (6/55 درصد) در پهنه 2300 تا 2700 متر و 79 گونه (4/44 درصد) در پهنه 2700 تا 3100 متر بیشترین حضور را داشتند.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A floristic study in Chal-e Kabod mountain of Alashtar, Lurestan province

نویسندگان [English]

  • Younes Asri 1
  • Mahbobeh Hasanvand 2
  • Mohammad Mehrnia 3
1 Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran
2 Department of Biology, Faculty of Science, University of Payame Noor, Tehran, Iran
3 Lurestan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center (AREEO), Khorram Abad, Iran
چکیده [English]

The current investigation concerns the flora of a Chal-e Kabod mountain, 20 km north of Alashtar, Lurestan province. A total of 178 plant species belonging to 40 families and 134 genera were identified during 2015. The largest families in terms of species richness, were Asteraceae (20 species), Lamiaceae (17 species), Apiaceae, Brassicaceae and Poaceae (each with 14 species), respectively. Hemicryptophytes (51.7%), geophytes (18.5%) and therophytes (15.7%) constitute the dominant life forms of the study area. From a chorological point of view, Irano-Turanian elements were dominant chorotypes (81.5%) and the other species were belonged to two, three or more phytogeographical regions. The area comprises 29 Iranian endemic species which according to IUCN conservation categories were classified as vulnerable (VU) and lower risk (LR) in Iranian red data list. Among the plants collected from the area, 99 species (55.6%) in the zone of 2300-2700 m and 79 species (44.4%) in the zone of 2700-3100 m had the most appearances.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sub-alpine plants
  • Life Form
  • Chorology
  • Endemic Species

مقدمه.

هر قسمت کشور پهناور ایران به سبب عواملی نظیرگوناگونی شرایط اقلیمی، توپوگرافی و ساختار زمین‏شناسی، ویژگی و تنوع ‏زیستی خاصی دارد و ترکیب منحصر‌به‌فردی از عناصر مختلف زیستی در آن شکل گرفته است (Jalilian et al., 2014). از دیرباز محققان خارجی و در سال‏های اخیر گیاه‏شناسان علاقمند ایرانی، فلور غنی و متنوع ایران را مطالعه کرده‌اند و نمونه‏های گیاهی فراوانی نیز جمع‏آوری شده‏اند؛ با وجود این، هنوز مناطق بسیاری نظیر مناطق کوهستانی دوردست و نقاط مرزی وجود دارند که پوشش‏گیاهی آن‌ها کمتر بررسی شده است. جمع‌آوری گیاهان و تهیه مجموعه‌های گیاهی می‏تواند در ارتقای دانش جغرافیای گیاهی و یافتن الگوهای انتشار گونه‏ها بسیار مؤثر باشد؛ همچنین دانستن ترکیب فلوریستیکی منطقه برای دستیابی به قابلیت‏های رویشی آن و برنامه‏ریزی برای استفاده‏های اقتصادی و اجتماعی و انجام دادن فعالیت‏های حفاظتی برای حفظ ذخیره‌های ژنتیکی آن ضروری است(Saberi Moeen et al., 2010).

در ایران خط درختی بین 2200 تا 3600 متر و به‌طور متوسط حدود 3000 متر بالاتر از سطح دریا است و از عوامل آب و هوایی، جهت دامنه، چرا و فعالیت‏های انسانی تأثیر می‌گیرد(Rajaei et al., (2011. به عقیده Noroozi و همکاران (2008) پهنه آلپی در البرز بین 3000 تا 4000 متر و پهنه نیوال بالاتر از 4000 متر قرار دارد که در مناطق مختلف چند صد متر اختلاف دارند. در مقاله دیگر، Noroozi و همکاران (2011) پهنه نیمه‌نیوال - نیوال در البرز مرکزی را که گیاهان رویش دارند بین 3900 تا 4800 متر، در شمال‌غربی ایران بین 3600 تا 4400 متر و در کوه‏های هزار - لاله‏زار تا 4200 متر مشخص کرده‌اند. طبق نظر این پژوهشگران، در زاگرس مرکزی محدوده پایینی پهنه نیمه‌نیوال - نیوال مشابه البرز مرکزی است. کوه چال کبود الشتر واقع در استان لرستان با حداکثر ارتفاع 3190 متر در پهنه نیمه‌آلپی قرار دارد. مطالعه حاضر، نخستین پژوهش فلوریستیک در این منطقه است و هدف عمده آن شناخت دقیق گونه‏های گیاهی است.

در سال‏های اخیر فلور برخی مناطق رشته‌کوه‌های زاگرس در پهنه‏های نیمه‌آلپی و پایین‏تر مطالعه شده‌اند، از جمله: منطقه حفاظت‏شده سفیدکوه لرستان(Asri and Mehrnia, 2002)، منطقه حفاظت‏شده لشکردر همدان (Safikhani et al., 2003)، منطقه هشتادپهلو لرستان (Abrari Vajari and Veiskarami, 2005)، منطقه سارال کردستان (Sanandaji and (Mozaffarian, 2010، منطقه کرسنگ چهارمحال و بختیاری (Shirmardi et al., 2011)، منطقه چادگان اصفهان (Yousofi et al., 2011)، منطقه شکار ممنوع کرکس اصفهان (Khajeddin and Yeganeh, 2012)، منطقه حفاظت‏شده مانشت و قلارنگ ایلام (Darvishnia et al., 2012)، حوضه آبخیز سراب ایوان ایلام (Rostami, 2013)، منطقه حفاظت‏شده هلن چهارمحال و بختیاری (Shirmardi et al., 2014)، حوضه آبخیز نوژیان لرستان(Mehrnia and Ramak, (2014، منطقه حفاظت‏شده میمند کهگیلویه و بویراحمد (Naghipour Borj et al., 2014)، کوه الوند همدان (Kolahi and Atri, 2014).

 

مواد و روش‏ها

منطقه مطالعه ‌‎شده:کوه چال کبود در
20 کیلومتری شمال‌شرقی شهرستان الشتر، در طول شرقی ′′9 ′28 48 و عرض شمالی ′′41 ′52 33 قرار دارد (شکل 1). این منطقه از شمال به مله کوه، از غرب به کوه سه کیزون، از جنوب به کوه ولاش و از شرق به خرگوشناب محدود می‏شود. دامنه ارتفاع منطقه مطالعه‌شده بین 2300 تا 3190 متر بالاتر از سطح دریا و وسعت آن 470 هکتار است و به طور کامل در رشته‌کوه گرین قرار دارد. گرین از رشته‌کوه‏های بلند زاگرس است که در ادامه اشترانکوه قرار دارد و طول آن به بیش از 180 کیلومتر می‏رسد. در ارتفاعات اشترانکوه دره‌های یخچالی وجود دارند که در اصطلاح محلی به آن‌ها چال می‌گویند. از جمله این چال‌ها می‌توان چال کبود، چال میشان، چال بران، چال فیالسون، چال شاه‌تخت، چال پیارو و چال همایون را نام برد (Wikipedia, 2016).

دلیل نامگذاری این کوه به دره چال کبود، گود بودن دره و کبودی سنگ‏ها و خاک آن است. قله‏های این کوه‏ها از آذرماه تا تیرماه پوشیده از برف هستند. طبق آمار نزدیک‌ترین ایستگاه هواشناسی به منطقه مطالعه ‌شده میانگین دمای سالانه، کمینه و بیشینه دمای ثبت شده به ترتیب 7/13، 2/24- و 8/39 درجه سانتی‏گراد و متوسط بارندگی سالانه 3/452 میلی‏متر است. گفتنی است متوسط ارتفاع کوه چال کبود تقریباً 1200 متر بالاتر از ایستگاه هواشناسی است و پارامترهای یاد شده نمی‏توانند شرایط اقلیمی واقعی منطقه را نشان دهند. با توجه به نمودار آمبروترمیک (شکل 2)، ویژگی برجسته آب و هوای منطقه، تقسیم شدن سال به دو دوره خشک و مرطوب است که از ویژگی‏های اقلیم مدیترانه‌ای به شمار می‏رود.

 

 

 

شکل 1- موقعیت کوه چال کبود در استان لرستان (مقیاس 1:24000)

 

 

شکل 2- منحنی آمبروترمیک ایستگاه هواشناسی الشتر در ارتفاع 1567 متر (دوره آماری 1365 تا 1394 )

 


روش نمونه‏برداری:ابتدا با توجه به ویژگی‌های فیزیوگرافی منطقه، دو پهنه ارتفاعی 2300 تا 2700 و 2700 تا 3100 متر مشخص شدند. پهنه اول شیب ملایم تا نسبتاً تند با خاک عمیق تا نیمه‌عمیق و بافت سنگین تا نیمه‌سنگین و رطوبت زیاد دارد. پهنه دوم دارای شیب تند تا بسیار تند با خاک سطحی یا در شکاف صخره‏ها و بافت سبک تا نسبتاً سبک و رطوبت کم خاک است. در هر پهنه، سه ترانسکت در جهت عمود بر شیب به فاصله 100 متر در نظر گرفته شد و به ازای 50 تا 100 متر (برحسب شرایط محل برای استقرار قطعه‏نمونه) روی ترانسکت، قطعات‏نمونه مستقر و گونه‏های گیاهی داخل قطعات‏نمونه جمع‏آوری شدند. اندازه قطعات‏نمونه به روش سطح حداقل، 25 مترمربع تعیین شد و در مجموع 38 قطعه‏نمونه در دو پهنه استقرار یافتند. نمونه‌های گیاهی در فصل‌های بهار، تابستان و اوایل پاییز سال 1394 جمع‌آوری شدند؛ انتظار می‌رفت در این زمان‌ها بیشتر گونه‌های گیاهی در سطح منطقه حضور داشته و به رشد کامل رسیده‌ باشند.

شناسایی گیاهان:پس از انجام شدن عملیات ابتدایی و خشک کردن گیاهان، گونه‌های گیاهی با مراجعه به  فلور ایران (Assadi, 1988-2015)، فلورا ایرانیکا (Rechinger, 1963-2010) و فلور ترکیه‌ (Davis, 1965-1985) شناسایی شدند. اسامی گیاهان و مؤلفان آن‌ها با نمایه بین‌المللی نام‌های گیاهی(IPNI, 2016) و پایگاه The Plant List (2016) جستجو و مقابله شدند. گیاهان جمع‌آوری شده پس ازشماره‌گذاری در هرباریوم مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی لرستان نگهداری می‌شوند.

شکل زیستی گیاهان بر اساس سیستم طبقه‌بندی Raunkiaer (1934) و مناطق انتشار گونه‌های گیاهی با مراجعه به فلورهای شناسایی گیاهان و همچنین فلورهای عراق (Townsend et al., 1966-1988) و فلسطین 1966-1986)،(Zohary and Feinbrunm – Dothan تعیین شدند. سپس پراکنش جغرافیایی گونه‌ها با توجه به مناطق انتشار آن‌ها در ایران و سایر کشورها و بر‌اساس تلفیقی از تقسیم‌بندی‌های جغرافیایی رویش‌های ایران (Asri, 2007) مشخص شد.

با توجه به طبقه‌بندیIUCN  (2014)، فهرست گونه‌های انحصاری در معرض خطر و آسیب‌پذیر منطقه براساس معیارهای مختلف مانند انتشار جغرافیایی محدود، بهره‌برداری گیاه توسط انسان، دام و حیات‌وحش، میزان جمعیت، شکل زیستی و چگونگی استقرار و تکثیر طبیعی تهیه شد.

 

نتایج.

بعد از بررسی میدانی منطقه، 178 گونه گیاهی متعلق به 40 تیره و 134 جنس جمع‌آوری و شناسایی شدند. از بین تیره‌های گیاهی، 7 تیره به گیاهان گلدار تک‌‌لپه و 33 تیره به گیاهان گلدار دو‌لپه تعلق دارند (پیوست 1). از نظر تعداد گونه، تیره Asteraceae با
16 جنس و 20 گونه، تیره Lamiaceae با 10 جنس و 17 گونه و تیره‌های Apiaceae، Brassicaceae و Poaceae هر یک با 12 جنس و 14 گونه بیشترین سهم را در میان تیره‌های شناسایی شده دارند و در مجموع 4/44 درصد از کل گونه‌ها را شامل می‌شوند (شکل 3). جنس‌های Stachys، Astragalus و Cousinia به ترتیب با 5، 4 و 4 گونه بیشترین تعداد گونه را در میان جنس‌های گیاهی منطقه دارند.

با توجه به تقسیم‌بندی منطقه به دو پهنه ارتفاعی 2300 تا 2700 و 2700 تا 3100 متر و جمع‌آوری نمونه‌های گیاهی از هر پهنه مشخص شد که 99 گونه (6/55 درصد) در پهنه پایین و 79 گونه (4/44 درصد) در پهنه بالا (نیمه‌آلپی) بیشترین حضور را داشتند (پیوست 1). بیشترین اعضای تیره‌های بزرگ Brassicaceae، Lamiaceae، Poaceae، Rosaceae، Scrophulariaceae و Ranunculaceae در پهنه پایین و اعضای تیره‌های Apiaceae، Caryophyllaceae و Fabaceae در پهنه بالا یافت شدند. اعضای دو تیره بزرگ منطقه، Asteraceae و Boraginaceae، تقریباً یکسان در دو پهنه ارتفاعی حضور داشتند.

 

 

شکل 3- تیره‌های گیاهی غالب در کوه چال کبود براساس جنس و گونه موجود در هر تیره

 

 

 

گونه‌های جمع‌آوری ‌شده از لحاظ شکل زیستی Raunkiaer (1934) بررسی شدند. بر این اساس در پهنه پایین، همی‏کریپتوفیت‏ها با 5/48 درصد، تروفیت‏ها با 2/19 درصد و ژئوفیت‏ها با 2/18 درصد شکل‌های زیستی غالب منطقه را تشکیل می‏دهند و در پهنه بالا، همی‏کریپتوفیت‏ها با 7/55 درصد و ژئوفیت‏ها با 19 درصد شکل‌های زیستی غالب هستند (شکل 3).

 

 

شکل 4- طیف زیستی گونه‌های گیاهی کوه چال کبود: Ch (کامفیت)، Ge (ژئوفیت)، He (همی‌کریپتوفیت)، Ph (فانروفیت)، Th (تروفیت)

 

 

بررسی پراکندگی جغرافیایی گیاهان منطقه نشان می‌دهد که عناصر ایرانی- تورانی در پهنه‌های پایین و بالا به ترتیب 7/72 و 4/92 درصد گونه‌ها را تشکیل می‌دهند و سایر گونه‌ها علاوه بر ناحیه رویشی ایرانی - ‌تورانی در سایر نواحی رویشی نیز یافت می‌شوند (شکل 4).

 

 

شکل 5- طیف پراکنش جغرافیایی گونه‌های گیاهی کوه چال کبود: ES (اروپا- سیبری)، IT (ایرانی - تورانی)، M (مدیترانه‌ای)،
Pl (چندناحیه‌ای)، SA (صحرا - عربی)، SS (صحرا - سندی)

 

 

1/24 درصد فلور منطقه به گونه‌هایی اختصاص دارد که به علت فعالیت‌های تخریبی افراد محلی و تعلیف دام ‌ظاهر شده‌اند؛ این گونه‌ها عبارتند از: Acinus graveolens، Arabidopsis thaliana، Bromus danthoniae، B.pectinatus، Buglossoides arvensis، B. tenuiflora، Bupleurum gerardii، Cirsium acaule، Clypeola aspera، C. jonthlaspi، Conringia perfoliata، Consolida anthoroidea، Cousinia albescens،
 C. multiloba، C. orthoclada ،C. thamnodes، Crepis quercifolia ،Echinops elymaiticus، Eryngium billardieri، Euphorbia bungei،
E. microsciadia، Fumaria asepala،
F. vaillantii، Garhadiolus angulosus، Hordeum bulbosum، Ixiolirion tataricum، Lallemantia iberica، Lamium amplexicaule، Nigella oxypetala، Onosma elwendicum، O. kotschyi، Poa bulbosa، Polygonum cognatum،
P. polycnemoides، Rochelia persica، Salvia multicaulis، S. syriaca، Lactuca orientalis، Scrophularia nervosa، Taraxacum syriacum، Urtica dioica، Verbascum alceoides،
V. songaricum، Veronica campylopoda.

از مجموع 178 گونه و تقسیمات زیرگونه‌ای موجود در منطقه چال کبود، 29 گونه (3/16 درصد) انحصاری ایران هستند و به 14 تیره و 23 جنس تعلق دارند (جدول 1). بیشترین تعداد گونه انحصاری در تیره‌های Asteraceae (6 گونه)، Fabaceae (5 گونه)، Apiaceae و Lamiaceae (هر یک با 3 گونه) مشاهده شد. در بین گونه‌های انحصاری، 7 گونه در دسته آسیب‏پذیر و 22 گونه در دسته با خطر کمتر قرار گرفتند. 6/58 درصد گونه‌های انحصاری در پهنه بالا و بقیه در پهنه پایین حضور داشتند.

 

جدول 1- فهرست گیاهان انحصاری در معرض خطر منطقه چال کبود الشتر: LR (با خطر کمتر)، VU (آسیب‌پذیر)

وضعیت حفاظتی

گونه گیاهی

وضعیت حفاظتی

گونه گیاهی

LR

Echinophora cinerea

LR

Acantholimon bromifolium var. bromifolium

VU

Echinops elymaiticus

LR

Acantholimon scabrellum

LR

Ferula microcolea

LR

Allium stipitatum

LR

Micrantha multicaulis

LR

Alyssum polycladum

LR

Minuartia aucheriana

LR

Amygdalus haussknechtii

LR

Nepeta kotschyi var. persica

VU

Astracantha myriacantha

LR

Onobrychis persica

LR

Astragalus microphysa

LR

Onosma kotschyi

LR

Astragalus murinus subsp. murinus

LR

Rhobdosciadium aucheri

LR

Centaurea aucheri subsp.indistincta

LR

Rumex elbursensis

LR

Cephalorrhynchus brassicifolius

LR

Stachys benthamiana

VU

Cousinia albescens

LR

Stachys veroniciformis

VU

Cousinia orthoclada

LR

Trigonella disperma

VU

Cousinia thamnodes

VU

Veronica kurdica subsp. filicaulis

LR

Delphinium tuberosum

 

 

VU

Dionysia haussknechtii

 


بحث و جمعبندی.

وجود 178 گونه شناسایی شده متعلق به 40 تیره و 133 جنس در منطقه کوهستانی محدود چال کبود، غنای گونه‌ای نسبتاً زیاد منطقه را نشان می‌دهد. در کوه چال کبود، تیره‌های Asteraceae، Lamiaceae، Apiaceae، Brassicaceae و Poaceae جزو بزرگ‌ترین تیره‌های موجود در منطقه محسوب می‌شوند و بیشتر عناصر گیاهی تشکیل‌دهنده آن‌ها دارای شکل‌های زیستی همی‌کریپتوفیت و تروفیت با پراکندگی جغرافیایی در ناحیه ایرانی - ‌تورانی هستند. به‌طورکلی، 43 گونه از گونه‌های شناسایی شده، انسان‌زاد هستند که به 13 تیره تعلق دارند. سهم این گونه‌ها در پهنه‌های پایین و بالا به ترتیب 4/17 و
7/6 درصد فلور منطقه است که تخریب بیشتر در پهنه پایین را نشان می‌دهد. در میان تیره‌ها، Asteraceae، Boraginaceae، Lamiaceae، Brassicaceae، Poaceae، Polygonaceae و Scrophulariaceae به ترتیب بیشترین تعداد گونه‌های انسان‌زاد را دارند. Yousofi و همکاران (2011( و Khajeddin و Yeganeh (2012) نیز تخریب ناشی از فعالیت‌های انسان و تعلیف دام را دلیل چیرگی گیاهان تیره Asteraceae در مناطق کوهستانی چادگان و کرکس اصفهان گزارش کرده‌اند. حضور زیاد گیاهان این تیره‌ها در منطقه چال کبود، زنگ خطر و هشداری درباره تخریب پوشش‌گیاهی این منطقه برای مسئولان منابع طبیعی است تا برنامه‌های مدیریتی ویژه‌ای برای حفظ این منطقه با ارزش طراحی و اجرا کنند. حضور 29 گونه انحصاری در این منطقه باعث شده است تا کوه چال کبود از نظر ذخیره‌های ژنتیک گیاهی کشور اهمیت ویژه‌ای داشته باشد.

طیف شکل‌های زیستی گیاهان اقلیم‌های مختلف با یکدیگر متفاوت است و طیف زیستی هر منطقه وضعیت آب و هوایی آن را بیان می‌کند. فراوانی گیاهان همی‌کریپتوفیت (7/51 درصد) در دو پهنه ارتفاعی منطقه را می‌توان ناشی از سازگاری این گیاهان در برابر سرما و چرای دام (به دلیل قرارگیری جوانه‌های انتهایی آن‌ها در سطح خاک) و شرایط زیستی سخت منطقه دانست. طبق نظر Archibold (1995) فراوانی گیاهان همی‌کریپتوفیت در یک منطقه، اقلیم سرد و کوهستانی را نشان می‌دهد. با افزایش ارتفاع منطقه در پهنه بالا، فراوانی همی‌کریپتوفیت‌ها از 2/7 درصد نیز بیشتر شده و نشان می‌دهد اگرچه شرایط اقلیمی نسبت به پهنه پایین سخت‌تر شده است این دسته از گیاهان در مقایسه با سایر شکل‌های زیستی موفق‌تر بوده‌اند. درصد زیاد تروفیت‌ها در پهنه پایین (حدود 2/19 درصد) فشارهای مستقیم و غیرمستقیم انسان بر منطقه را نشان می‌دهد؛ با افزایش ارتفاع این فشارها کمتر شده و فراوانی تروفیت‌ها در پهنه بالا به 4/11 درصد کاهش یافته است. فراوانی ژئوفیت‌ها در هر دو پهنه تقریباً یکسان است، فانروفیت‌ها در پهنه پایین فراوانی بیشتری نسبت به پهنه بالا دارند و برعکس، کامفیت‌ها در پهنه بالا فراوان‌ترند. در واقع با افزایش ارتفاع، شرایط زیستی برای فانروفیت‌ها دشوارتر شده  و شکل‌های زیستی موفق‌تر هستند که جوانه‌های انتهایی آن‌ها برای اجتناب از سرمازدگی ناشی از بادهای سرد به سطح زمین نزدیک‌تر شده‌ است.

پژوهش‌های انجام شده در سایر مناطق کوهستانی لرستان و استان‌های مجاور نتایج فوق را تأیید می‌کنندکه از میان آنها می‌توان به نتایج پژوهش‌ها در منطقه حفاظت‏شده سفیدکوه لرستان(Asri and (Mehrnia, 2002، منطقه حفاظت‏شده لشکردر همدان (Yavari and Shahgolzari, 2010)، منطقه کرسنگ چهارمحال و بختیاری (Shirmardi et al., 2011) و منطقه حفاظت‏شده هلن چهارمحال و بختیاری (Shirmardi et al., 2014) اشاره کرد. در این پژوهش‌ها، همی‌کریپتوفیت‌ها و تروفیت‌ها به ترتیب شکل‌های زیستی غالب منطقه معرفی شده‌اند. البته در برخی مناطق نظیر منطقه هشتادپهلو لرستان(Abrari (Vajari and Veiskarami, 2005 و حوضه آبخیز سراب ایوان ایلام (Rostami, 2013)، تروفیت‌ها به دلیل چرای بی‌رویه دام‌ها و تخریب انسانی بیشترین فراوانی را دارند.

درصد زیاد عناصر ایرانی - تورانی (5/81 درصد) در فلور منطقه مطالعه ‌شده، قرارگیری منطقه در محدوده جغرافیای گیاهی ایرانی - تورانی را تأیید می‌کند. تعداد گونه‌های دارای پراکنش جغرافیایی ایرانی - تورانی در هر دو پهنه تقریباً یکسان است. با افزایش ارتفاع، تعداد گونه‌هایی بسیار کاهش می‌یابد که علاوه بر ناحیه ایرانی - تورانی در سایر نواحی رویشی مانند مدیترانه‌ای، اروپا - سیبری و صحرا - سندی نیز انتشار دارند؛ به طوری‌که عناصر ایران - تورانی، در پهنه بالا 4/92 درصد گیاهان و در پهنه پایین 7/72 درصد گونه‌ها را تشکیل می‌دهند. به عبارتی با افزایش ارتفاع از سطح دریا و در نتیجه کاهش دما و رطوبت نسبی، امکان نفوذ گونه‌های صحرا - سندی، اروپا - سیبری و حتی مدیترانه‌ای وجود ندارد زیرا اغلب این گونه‌ها به دماهای پایین حساس هستند و انتشار آن‌ها با افزایش ارتفاع از سطح دریا محدود می‌‌شود. پس از عناصر ایرانی - تورانی، گونه‌هایی با پراکنش جغرافیایی ایرانی - تورانی و مدیترانه‌ای بیشترین فراوانی را در هر دو پهنه منطقه دارند؛ این عناصر در پهنه‌های پایین و بالا به ترتیب 1/12 و
5 درصد گیاهان را تشکیل می‌دهند.

در سایر پژوهش‌های انجام شده در رشته‌کوه زاگرس نظیر منطقه حفاظت‏ شده سفیدکوه لرستان (Asri and Mehrnia, 2002)، منطقه هشتادپهلو لرستان (Abrari Vajari and Veiskarami, 2005)، منطقه حفاظت‏شده مانشت و قلارنگ ایلام (Darvishnia et (al., 2012، جنگل‌های بانه و مریوان (Ahmadi et al., 2013) و منطقه حفاظت ‏شده میمند کهگیلویه و بویراحمد (Naghipour Borj et al., 2014) نیز نتایج مشابه است اما در مطالعات دیگر مانند منطقه کرسنگ چهارمحال و بختیاری (Shirmardi et al., 2011)، منطقه حفاظت‏شده هلن چهارمحال و بختیاری (Shirmardi et al., 2014) و حوضه آبخیز نوژیان لرستان (Mehrnia and Ramak, 2014) پس از عناصر ایرانی - تورانی، گونه‌هایی با پراکنش جغرافیایی ایرانی - تورانی و اروپا - سیبری و یا عناصر مشترک این نواحی با ناحیه مدیترانه‌ای بیشترین فراوانی را دارند. چون رشته‌کوه زاگرس به ناحیه مدیترانه‌ای نزدیک‌تر است حضور بیشتر عناصر مشترک در نواحی ایرانی - تورانی و مدیترانه‌ای محتمل‌تر از عناصر مشترک ایران - تورانی و اروپا - سیبری است که در فاصله بیشتری از این رشته‌کوه قرار دارند.

با توجه به روییدن 7 گونه گیاهی در معرض خطر در کوه چال کبود و همچنین برای حفظ تنوع گیاهی منطقه، ابتدا باید با ایجاد قرق هر نوع بهره‌برداری از منابع مرتعی مانند تعلیف دام و بهره‌برداری از گیاهان دارویی متوقف شود. سپس با مطالعه ویژگی‌های آت‌اکولوژی گونه‌های باارزش منطقه و بررسی تأثیرگذاری عوامل مخرب بر آن‌ها و پیشنهاد دادن راه‌حل‌های اصولی حفاظت در برابر این عوامل، از نابودی و انقراض این گونه‌ها جلوگیری کرد.

 

سپاسگزاری.

نگارندگان از همکاری مسئولان محترم هرباریوم مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان لرستان قدردانی می‌کنند.

پیوست 1- فهرست گونه‌های گیاهی موجود در منطقه چال کبود الشتر همراه با نام تیره، شکل زیستی، پراکنش جغرافیایی و پهنه ارتفاعی آن‌ها؛ علایم اختصاری شکل‌های زیستی: Ch (کامفیت)، Ge (ژئوفیت)، He (همی‌کریپتوفیت)، Th (تروفیت)؛ و علایم اختصاری پراکنش‌های جغرافیایی: ES (اروپا - سیبری)، IT (ایرانی - تورانی)،
M (مدیترانه‌ای)، SA (صحرا - عربی)، SS (صحرا - سندی)

 

ارتفاع از سطح دریا (متر)

پراکنش جغرافیایی

شکل زیستی

نام علمی تاکسون موجود در منطقه

 

 

 

Alliaceae

3100-2700

IT

Ge

Allium haemanthoides Boiss. & Reut. ex Regel

3100-2700

IT

Ge

Allium stipitatum Regel

 

 

 

Anacardiaceae

2700-2300

IT

Ph

Pistacia atlantica Desf.

 

 

 

Apiaceae

3100-2700

IT

Ge

Bunium cylindricum (Boiss. & Hohen.) Drude

3100-2700

IT-M

Th

Bupleurum gerardii All.

3100-2700

IT

He

Chaerophyllum macropodum Boiss.

3100-2700

IT

He

Echinophora cinerea (Boiss.) Hedge & Lamond

2700-2300

IT

He

Eryngium billardieri Delile

2700-2300

IT

He

Eryngium thyrsoideum Boiss.

2700-2300

IT

He

Ferula haussknechtii H.Wolff ex Rech. f.

3100-2700

IT

He

Ferula microcolea (Boiss.) Boiss.

3100-2700

IT

He

Ferulago angulata (Schltdl.) Boiss.

3100-2700

IT

He

Pimpinella tragium Vill. subsp. lithophila (Schischk.) Tutin

2700-2300

IT

He

Prangos uloptera DC.

3100-2700

IT

He

Rhobdosciadium aucheri Boiss.

3100-2700

IT

He

Semenovia tragioides (Boiss.) Pimenov & V.N. Tikhom.

3100-2700

IT

He

Tetrataenium lasiopetalum (Boiss.) Manden.

 

 

 

Araceae

2700-2300

IT

Ge

Arum rupicola var. virescens (Stapf) P.C. Boyce

 

 

 

Asteraceae

3100-2700

IT

He

Achillea filipendula Lam.

3100-2700

IT

He

Artemisia persica Boiss.

3100-2700

IT

Ge

Centaurea aucheri (DC.) Wagenitz subsp.indistincta Wagenitz

2700-2300

IT

He

Cephalorrhynchus brassicifolius (Boiss.) Tuisl

2700-2300

IT

He

Cirsium acaule (L.) A.A. Weber ex Wigg.

3100-2700

IT

He

Cousinia albescens Winkl. & Strauss ex Winkl.

3100-2700

IT

He

Cousinia multiloba DC.

2700-2300

IT

He

Cousinia orthoclada Hausskn. & Bornm.

2700-2300

IT

He

Cousinia thamnodes Boiss. & Hausskn.

3100-2700

IT

Th

Crepis quercifolia Bornm. & Gauba

2700-2300

IT

He

Echinops elymaiticus Bornm.

2700-2300

IT-M

Th

Garhadiolus angulosus Jaub. & Spach


3100-2700

IT

He

Helichrysum armenium DC.

2700-2300

IT

He

Lactuca orientalis (Boiss.) Boiss.

2700-2300

IT

He

Picris strigosa M. B. subsp. kurdica Lack

2700-2300

IT

Ge

Scozonera phaeopappa (Boiss.) Boiss.

3100-2700

IT

He

Tanacetum kotschyi (Boiss.) Grierson

3100-2700

IT

He

Tanacetum polycephalum Sch. Bip.

2700-2300

IT

He

Taraxacum syriacum Boiss.

3100-2700

IT

He

Tragopogon collinus DC.

 

 

 

Boraginaceae

2700-2300

ES-IT-M

Th

Buglossoides arvensis (L.) I.M. Johnst.

3100-2700

IT-M

Th

Buglossoides tenuiflora (L. f.) I.M. Johnst.

2700-2300

IT

He

Lappula microcarpa (Ledeb.) Gürke

2700-2300

IT

He

Nonnea persica Boiss.

2700-2300

IT

He

Onosma elwendicum Wettst.

2700-2300

IT

He

Onosma kotschyi Boiss.

3100-2700

IT

Th

Rochelia persica Bunge ex Boiss.

3100-2700

IT

He

Trichodesma incanum (Bunge) A. DC.

 

 

 

Brassicaceae

2700-2300

IT

He

Aethionema grandiflorum Boiss. & Hohen.

2700-2300

IT

He

Alyssum tortuosum Willd.

2700-2300

IT

He

Alyssum polycladum Rech. f.

3100-2700

Pl

Th

Arabidopsis thaliana (L.) Heynh.

3100-2700

IT-M

He

Arabis caucasica Willd.

2700-2300

IT

Ge

Chalcanthus renifolius (Boiss. & Hohen.) Boiss.

2700-2300

IT-M

Th

Clypeola aspera (Grauer) Turrill

2700-2300

IT-M

Th

Clypeola jonthlaspi L.

3100-2700

IT

Th

Conringia perfoliata (C.A. Meyer) Busch.

2700-2300

IT-M

He

Erysimum crassipes Fisch. & C.A. Mey.

2700-2300

IT

He

Isatis kotschyana Boiss. & Hohen. ex Boiss.

2700-2300

IT

He

Lepidium persicum Boiss.

2700-2300

IT-M-SS

Th

Matthiola longipetala (Vent.) DC.

3100-2700

IT

He

Micrantha multicaulis (Boiss.) F. Dvořák

 

 

 

Campanulaceae

3100-2700

IT

He

Asyneuma persicum (A. DC.) Bornm.

 

 

 

Caprifoliaceae

2700-2300

IT

Ph

Lonicera nummulariifolia Jaub. & Spach

 

 

 

Caryophyllaceae

3100-2700

IT

He

Arenaria gypsophiloides L. var. gypsophiloides

3100-2700

IT

Ch

Dianthus orientalis Adams subsp. nassireddini (Stapf) Rech. f.

3100-2700

IT

Ch

Dianthus persicus Hausskn.

3100-2700

IT

He

Minuartia aucheriana Bornm.

3100-2700

IT

He

Minuartia oreina Schischk.

3100-2700

IT

He

Silene brahuica Boiss.

3100-2700

IT

He

Silene commelinifolia Boiss. var. commelinifolia

3100-2700

IT

He

Silene spergulifolia (Willd.) M. Bieb.

 

 

 

Colchicaceae

3100-2700

IT

Ge

Colchicum kotschyi Boiss.

 

 

 

Convolvulaceae

3100-2700

IT

Ch

Convolvulus urosepalus Pau

 

 

 

Crassulaceae

3100-2700

IT

He

Rosularia elymaitica(Boiss. & Hausskn. ex Boiss.) A. Berger

3100-2700

IT

He

Rosularia sempervivum (M. B.) Berger var. sempervivum

2700-2300

ES-IT-M-SS

He

Sedum hispanicum L.

 

 

 

Dipsacaceae

3100-2700

IT

He

Cephalaria hirsuta Stapf

2700-2300

IT

Ch

Pterocephalus canus Coult. ex DC.

 

 

 

Euphorbiaceae

2700-2300

IT

He

Euphorbia bungei Boiss.

2700-2300

IT

He

Euphorbia microsciadia Boiss.

 

 

 

Fabaceae

3100-2700

IT

Ph

Astracantha brachycalyx (Fisch. ex Boiss.) Podl.

3100-2700

IT

Ch

Astracantha myriacantha (Boiss.) Podlech

3100-2700

IT

Ch

Astragalus microphysa Boiss.

3100-2700

IT

Ch

Astragalus murinus Boiss. subsp. murinus

3100-2700

IT

He

Astragalus siliquosus Boiss.

2700-2300

IT

He

Astragalus ovinus Boiss.

2700-2300

Pl

He

Lotus corniculatus L.

3100-2700

IT

Ch

Onobrychis cornuta (L.) Desv.

2700-2300

IT

He

Onobrychis persica Širj. & Rech. f.

2700-2300

IT

He

Trigonella elliptica Boiss.

 

 

 

Fumariaceae

3100-2700

IT

Ge

Corydalis verticillaris DC.subsp. verticillaris

3100-2700

IT

Th

Fumaria asepala Boiss.

2700-2300

ES-IT-M

Th

Fumaria vaillantii Loisel.

 

 

 

Gentianaceae

2700-2300

IT

He

Gentiana olivieri Griseb.

 

 

 

Geraniaceae

3100-2700

IT

Ge

Biebersteinia multifida DC.

2700-2300

IT

Ge

Geranium persicum Schönb.-Tem.

 

 

 

Hypericaceae

2700-2300

IT

He

Hypericum scabrum L.

 

 

 

Iridaceae

2700-2300

Pl

Ge

Gladiolus italicus Mill.

2700-2300

IT

Ge

Iris reticulata M. Bieb.

 

 

 

Ixioliriaceae

2700-2300

IT-M

Ge

Ixiolirion tataricum (Pall.) Schult. & Schult.f.

 

 

 

Lamiaceae

3100-2700

IT-M

Th

Acinus graveolens (M. B.) Link

2700-2300

ES-IT

Ge

Lamium album L. subsp. crinitum (Montbret & Aucher ex Benth.) Mennema

2700-2300

ES-IT-M

Th

Lamium amplexicaule L.

2700-2300

IT

Th

Lallemantia iberica (M. Bieb.) Fisch. & C. A. Mey.

2700-2300

IT

He

Nepeta kotschyi Boiss. var. persica (Boiss.) Jamzad

2700-2300

IT

He

Nepeta speciosa Boiss. & Noë

2700-2300

IT

He

Phlomis anisodonta Boiss. subsp. occidentalis Jamzad

3100-2700

IT

He

Salvia multicaulis Vahl

2700-2300

IT

Ge

Salvia syriaca L.

2700-2300

IT

He

Stachys benthamiana Boiss.

2700-2300

IT

He

Stachys kurdica Boiss. & Hohen.

3100-2700

IT

He

Stachys lavandulifolia Vahl

3100-2700

IT

Ge

Stachys setiferaC.A. Mey.

3100-2700

IT

He

Stachys veroniciformis Rech. f.

2700-2300

ES-IT-M-SS

Ch

Teucrium polium L.

3100-2700

IT

Ch

Thymus eriocalyx (Ronniger) Jalas

2700-2300

IT

Ch

Ziziphora clinopodioides Lam.

 

 

 

Liliaceae

2700-2300

IT

Ge

Fritillaria imperialis L.

2700-2300

IT-M

Ge

Gagea chlorantha (M. Bieb.) Schult. & Schult. f.

2700-2300

IT

Ge

Gagea gageoides (Zucc.) Vved.

3100-2700

IT

Ge

Tulipa biflora Pall.

3100-2700

IT

Ge

Tulipa humilis Herb.

 

 

 

Malvaceae

2700-2300

IT

He

Alcea kurdica (Schlecht.) Alef. var. kurdica

 

 

 

Papaveraceae

2700-2300

IT

He

Papaver fugax Poir.

 

 

 

Plantaginaceae

2700-2300

ES-IT

Ge

Plantago atrata Hoppe

 

 

 

Plumbaginaceae

3100-2700

IT

Ch

Acantholimon bromifolium Boiss. ex Bunge

3100-2700

IT

Ch

Acantholimon scabrellum Boiss. & Hausskn.

 

 

 

Poaceae

3100-2700

IT

Ge

Arrhenatherum kotschyi Boiss.

2700-2300

IT

Th

Bromus danthoniae Trin.

2700-2300

IT-M

Th

Bromus pectinatus Thunb.

2700-2300

IT-M

Ge

Elymus sajanensis (Nevski) Tzvelev

2700-2300

IT-M

Th

Eremopoa persica (Trin.) Roshev.

2700-2300

Pl

He

Festuca arundinacea Schreb.

2700-2300

IT-M

He

Festuca valesiacaSchleich. ex Gaudin

2700-2300

IT-M-SS

Ge

Hordeum bulbosum L.

2700-2300

IT

Th

Lolium persicum Boiss. & Hohen.

3100-2700

IT

Ge

Melica persica Kunth

2700-2300

ES-IT-M

Ge

Poa bulbosa L.

3100-2700

IT

Ge

Psathyrostachys fragilis (Boiss.) Nevski

3100-2700

IT

He

Stipa hohenackeriana Trin. & Rupr.

2700-2300

IT-M

Th

Taeniatherum caput-medusae (L.) Nevski

 

 

 

Polygonaceae

3100-2700

IT

He

Polygonum cognatum Meisn.

2700-2300

IT

Th

Polygonum polycnemoides Jaub. & Spach

2700-2300

IT

Th

Polygonum thymifolium Jaub. & Spach

3100-2700

IT

He

Rumex elbursensis Boiss.

 

 

 

Primulaceae

3100-2700

IT

Ch

Dionysia haussknechtii Bornm. & Strauss

3100-2700

IT

He

Primula gaubaeana Bornm.

 

 

 

Ranunculaceae

2700-2300

IT

Th

Consolida anthoroidea (Boiss.) Schrödinger

3100-2700

IT

Ge

Delphinium tuberosum Aucher ex Boiss.

2700-2300

IT

Ge

Ficaria fascicularis K. Koch

2700-2300

IT

Th

Nigella oxypetala Boiss.

2700-2300

IT

He

Ranunculus asiaticus L.

3100-2700

IT

He

Ranunculus aucheri Boiss.

2700-2300

IT

He

Thalictrum isopyroides C.A. Mey.

 

 

 

Rhamnaceae

2700-2300

IT

Ph

Rhamnus cornifolia Boiss. var. cornifolia

2700-2300

IT

Ph

Rhamnus pallasii Fisch. & C.A. Meyer subsp. iranica (Hausskn.) Browicz & J. Zieiski

 

 

 

Rosaceae

2700-2300

IT

Ph

Amygdalus haussknechtii (C.K. Schneider) Bornm.

2700-2300

IT

Ph

Cotoneaster luristanicus Klotz

2700-2300

IT

He

Potentilla discipulorum P.H. Davis

2700-2300

IT

Ph

Prunus microcarpa C.A. Mey.

3100-2700

IT

Ph

Rosa orientalis A. Dupont ex Sér

2700-2300

ES-IT

Ph

Rubus caesiusL.

 

 

 

Rubiaceae

3100-2700

IT

Th

Asperula setosa Jaub. & Spach

2700-2300

IT-SA

Th

Callipeltis cucullaris (L.) DC.

3100-2700

IT

He

Cruciata taurica subsp. persica (DC.) Ehrend.

2700-2300

IT-M

He

Galium humifusum M. Bieb.

3100-2700

IT

He

Galium mite Boiss. & Hohen.

 

 

 

Scrophulariaceae

2700-2300

IT

He

Scrophularia frigida Boiss. subsp. frigida

2700-2300

IT

He

Scrophularia nervosa Benth. subsp. boissierana (Jaub. & Spach) Grau

2700-2300

IT

He

Scrophularia variegata M. B. subsp. variegata

2700-2300

IT

He

Verbascum alceoides Boiss. & Hausskn.

2700-2300

IT

He

Verbascum songaricum Schrenk ex Fisch. & C.A. Mey. subsp. songaricum

3100-2700

IT

Th

Veronica campylopoda Boiss.

2700-2300

IT

He

Veronica kurdica Benth. subsp. filicaulis (Freyn) M.A. Fischer

 

 

 

Thymelaeaceae

2700-2300

IT

Ph

Daphne mucronata Royle

 

 

 

Urticaceae

3100-2700

ES-IT-M

He

Parietaria judaica L.

2700-2300

IT

He

Urtica dioica L. subsp. kurdistanica Chertek

 

 

 

Valerianaceae

3100-2700

IT

Ge

Valeriana sisymbriifolia Vahl

 

 

 

Violaceae

2700-2300

IT

Ge

Viola pachyrrhiza Boiss. & Hohen.

Abrari Vajari, K. and Veiskarami, Gh. H. (2005) Floristic study of Hashtad Pahlu region in Khorramabad (Lorestan). Pajouhesh va Sazandegi 67: 58-64 (in Persian).
Ahmadi, F., Mansory, F., Maroofi, H. and Karimi, K. (2013) Study of flora, life form and chorotypes of the forest area of West Kurdistan (Iran). Bulletin of Environment, Pharmacology and Life Sciences 2(9): 11-18.
Archibold, O. W. (1995) Ecology of world vegetation. Chapman and Hall Inc., London.
Asri, Y. (2007) Plant geography. Payame Noor University Publications, Tehran (in Persian).
Asri, Y. and Mehrnia, M. (2002) Introducing the flora of central part of the Sefid-Kouh Protected Area, Iran. Iranian Journal of Natural Resources 55(3): 363-376 (in Persian).
Assadi, M. (Ed.) (1988-2015) Flora of Iran, vols. 1-85. Research Institute of Forests and Rangelands Publications, Tehran (in Persian).
Darvishnia, H., Dehghani Kazemi, M., Forghani, A. H. and Kavyani fard, A. A. (2012) Study and introducing of flora of the Protected Area of Manesht and Qalarang in Ilam province. Taxonomy and Biosystematics 4(11): 47-60 (in Persian).
Davis, P. H. (Ed.) (1965-1985) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vols. 1-9. Edinburgh University Press, Edinburgh.
IPNI, The International Plant Names Index. Retrieved from http://www.ipni.org. On: 1 October 2016.
IUCN Standards and Petitions Subcommittee (2014) Guidelines for using the IUCN Red List Categories and Criteria. Version 11. Prepared by the Standards and Petitions Subcommittee. Downloadable from http://www.iucnredlist.org/documents/RedListGuidelines.pdf.
Jalilian, N., Sheikhi, A. and Dehshiri, M. M. (2014) A floristic study in Bahar-ab Kuh area in Zagros mountains (in the border of Kermanshah and Ilam provinces, Iran). Taxonomy and Biosystematics 6(18): 65-76 (in Persian).
Khajeddin, S. J. and Yeganeh, H. (2012) The flora, life form and endangered species of Karkas Hunting Prohibited Region, Isfahan, Iran. Iranian Journal of Biology 25(1): 7-20 (in Persian).
Kolahi, M. and Atri, M. (2014) Plant diversity, life form and phytochoria of Hamedan Alvand region in Iran. Open Access Library Journal 1: e682. http://dx.doi.org/10.4236/oalib. 1100682.
Mehrnia, M. and Ramak, P. (2014) Floristic investigation of Noujian watershed (Lorestan province). Iranian Journal of Plant Biology 6(20): 113-136 (in Persian).
Naghipour Borj, A. A., Nowroozi, M. and Bashari, H. (2014) Investigation of the flora, life forms and chorotypes of the plants in the Meymand Protected Area Kohkilouyeh va Boyer Ahmad provice, Iran. Taxonomy and Biosystematics 6(19): 67-82 (in Persian).
Noroozi, J., Akhani, H. and Breckle, S. (2008)Biodiversity and phytogeography of the alpine flora of Iran. Biodiversity and Conservation 17: 493-521.
Rajaei, P., Maassoumi, A. A., Mozaffarian, V., Nejad Sattari, T. and Pourmirzaei, A. (2011) Alpine flora of Hezar Mountain (SE Iran). Rostaniha 12(2): 111-127.
Raunkiaer, C. (1934) The life forms of plants and statistical plant geography. Clarendon Press, Oxford.
Rechinger, K. H. (Ed.) (1963-2010) Flora Iranica, vols. 1-178. Akademische Druck-U Verlagsanstalt, Graz.
Rostami, A. (2013) Studying flora and life forms of plants in natural forests of Sarab-Aivan watershed in Ilam province. Journal of Plant Environmental Physiology 7(4): 48-58 (in Persian).
Saberi Moeen, A., Ghahremaninejad, F., Sahebi, S. J. and Joharchi, M. R. (2010) A floristic study of Chahchaheh Pistacia forest, NE Iran. Taxonomy and Biosystematics 2(5): 61-92 (in Persian).
Safikhani, K., Rahiminejhad, M. R. and Kalvandi, R. A. (2003) Presentation of flora, life forms, endemic species and their conservational classes in Protected Region of Lashkardar (Malayer city-Hamadan province). Pajouhesh va Sazandegi 60: 72-83 (in Persian).
Sanandaji, S. and Mozaffarian, V. (2010) Studies of flora in Saral area: Kurdistan-Iran. Taxonomy and Biosystematics 3(4): 59-84 (in Persian).
Shirmardi, H. A., Fayaz, M., Farahpour, M. and Mozaffarian, V. (2011) Conservation value of the flora of Karsank area in Chaharmahal and Bakhtiari province. Forest and Range Protection Research 9(2): 124-136 (in Persian).
Shirmardi, H. A., Mozaffarian, V., Gholami, P., Heidari, Gh. and Safaei, M. (2014) Introduction of the flora, life form and chorology of Helen Protected Area in Chaharmahal and Bakhtiari province. Iranian Journal of Plant Biology 6(20): 75-96 (in Persian).
The Plant List, Version 1.1. Retrieved from http://www.theplantlist.org. On: 1 October 2016.
Townsend, C. C., Guest, E. and Al-Ravi, A. (Eds.) (1966-1988) Flora of Iraq. vols. 1-9. Ministry of Agriculture and Agrarian Reform, Baghdad.
Wikipedia, Oshtoran Kuh. Retrieved from https://fa.wikipedia.org. On: 15 December 2016.
Yavari, A. and Shahgolzari, S. M. (2010) Floristic study of Khan-Gormaz Protected Area in Hamadan province, Iran. International Journal of Agriculture and Biology 12(2): 271-275.
Yousofi, M., Safari, R. and Nowroozi, M. (2011) An investigation of the flora of the Chadegan region in Isfahan province. Iranian Journal of Plant Biology 3(9): 75-96 (in Persian).
Zohary, M. and Feinbrum-Dothan, N. (1966-1986) Flora Palaestina. vols. 1-4. The Jerusalem Academic Press, Israel.