بررسی فلور منطقه حفاظت شده بیستون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران.

چکیده

منطقه حفاظت‌شده بیستون به مساحت 82100 هکتار در بخشی کوهستانی شامل پناهگاه حیات وحش به مساحت 31250 هکتار و منطقه حفاظت‌شده به مساحت 50850 هکتار در رشته‌کوه‌های زاگرس، میانه ضلع غربی ایران، استان کرمانشاه واقع است. منطقه حفاظت‌شده بیستون آشیان‌های اکولوژی کوچکی دارد که به‌علت تغییرات ارتفاع از سطح دریا، عوامل فیزیوگرافی، خرد اقلیم‌ها و انواع خاک، ایجاد شده‌اند و گیاهان مختلفی آن‌ها را اشغال کرده‌اند. در مجموع، 375 گونه و واحدهای زیرگونه‌ای متعلق به 220 جنس و 50 تیره در منطقه حفاظت‌شده بیستون شناسایی شده است؛ از این تعداد، 2 تیره با دو جنس و سه گونه به پتریدوفیت‌ها تعلق دارند و 48 تیره به گیاهان گلدار متعلق هستند که شامل 43 تیره دولپه‌ای و 5 ‌تیره تک‌لپه‌ای می‌شوند. مهم‌ترین تیره‌های گیاهی به‌ترتیب عبارتند از: Asteraceae، Poaceae، Papilionaceae، Apiaceae، Brassicaceae و Caryophyllaceae. جنس Astragalus بزرگ‌ترین جنس منطقه حفاظت‌شده بیستون را تشکیل می‌دهد. گیاهان تروفیت بیشترین میزان حضور را داشته و پس از آن‌ها، همی‌کریپتوفیت‌ها، ژئوفیت‌ها، کامفیت‌ها و فانروفیت‌ها قرار دارند. بیش از 63 درصد گیاهان منطقه حفاظت‌شده بیستون را عناصر منحصر به ناحیه ایرانی - تورانی تشکیل می‌دهند که تعلق این منطقه را به ناحیه رویشی ایرانی - تورانی و بخش کوردو - زاگروزین نشان می‌دهد. پس از عناصر متعلق به ناحیه ایرانی - تورانی، با اختلاف زیاد عناصر دو یا چندناحیه‌ای بیشترین حضور را دارند. گونه‌های انحصاری 35/9 درصد فلور منطقه حفاظت‌شده را تشکیل میدهند. کشف گونه‌های جدید Astragalus ciceropsis، A. montis-parrowii و Onosma bisotunensis و گزارش گونه Crucianella macrostachyaدر سال‌های اخیر از منطقه حفاظت شده بیستون، ناشناخته بودن فلور و غنای گونه‌ای آن را نشان می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Floristic study of Bisotun Protected Area

نویسنده [English]

  • Behnam Hamzeh’ee
چکیده [English]

Bisotun Protected Area, a mountainous region, covers an area of 82100 hectares that includes an area of 31250 hectare wildlife refuge and protected area with an area of 50850 hectares. The Area is located in the Zagros Mountains, Mid-Western side of Iran, Kermanshah province. This area due to range of altitude, physiographic factors, micro-climates and different soil types has several ecological small niches that are occupied by different plants. A total of 375 taxa, including 50 families and 220 genera have been identified from the area. Of these two families include two genera and three species belonging to Pteridophytes, 48 families (43 dicotyledones and five monocotyledones) belong to flowering plants. The most important plant families were Asteraceae, Poaceae, Papilionaceae, Apiaceae, Brassicaceae, Caryophyllaceae and Lamiaceae respectively. The genus Astragalus constitutes the largest genus in the area. Therophytes had the highest frequency and follow them, Hemicryptophytes, Geophytes, Chamaephytes and Phanerophytes respectively. The elements of Irano-Turanian region constitute more than 63% of plants that represent area belongs to this phytogeographical region as well as the sector of Kurdo-Zagrosian. After the plants of Irano- Turanian region, bi and plurregional plant elements have the most frequencies. Endemic species make up 9.33% of the region's flora. The discovery of new species Astragalus ciceropsis, A. montis-parrowii and Onosma bisotounensis and new recorded Crucianella macrostachya from the protected area in recent years shows a previously unknown flora and its plant richness.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bisotun Protected Area
  • Chorotype
  • Flora
  • Iran
  • Life-form
  • Zagros

مقدمه.

فلور هر منطقه نتیجه پاسخ‌های زیستی در برابر شرایط محیطی فعلی است که با تکامل گیاهان در دوران گذشته و وضع جغرافیایی آن ارتباط مستقیم دارد. گیاهان از پایه‌های اساسی اکوسیستم‌ها هستند و شناسایی علمی آن‌ها در علوم زیستی مرتبط با طبیعت اهمیت کاربردی بسیار زیادی دارد. یکی از جنبه‌های مطالعات فلوریستیکی، بررسی منشا جغرافیایی تاکسون‌ها و طبقه‌بندی رویشگاه‌ها براساس پراکنش جغرافیایی تاکسون‌های متعلق به آنهاست که برای مدیریت و حفاظت ذخایر توارثی و تنوع زیستی موجود استفاده می‌شود.

شکل‌های زیستی نتیجه سازش‌های ریختی گونه‌های گیاهی و محیط در طول زندگی تکاملی گیاهان هستند. طیف شکل‌های زیستی گیاهان در اقلیم‌های گوناگون متفاوت است و هر منطقه براساس ویژگی‌های اقلیمی و اکولوژیکی خود شکل زیستی ویژه‌ای دارد که فیزیونومی گیاهی ویژه آن منطقه را نشان می‌دهد (Archibold, 1996).

تا سال 1377، مجموع تاکسون‌های گیاهی ایران حدود 7576 تاکسون شامل 6417 گونه، 611 زیرگونه، 465 واریته و 83 دورگ برآورد شده است که با داشتن حدود 91/23 درصد گونه انحصاری، پانزدهمین کشور دنیا و یکی از مراکز مهم تنوع گیاهی دنیای قدیم محسوب می‌شودJalili and Jamzad, 1999؛(Ghahreman and Attar, 1999)؛ Emami and Aghazari, 2011.

منطقه زاگرس از اکوسیستم‌های ارزشمند ایران است که به‌علت وضعیت فیزیوگرافیکی خاص، خرداقلیم‌ها و شرایط خاکی بسیار متفاوت، تنوع زیستی بسیار غنی دارد. ایران و به‌ویژه منطقه رویشی زاگرس به‌علت شرایط خشک اقلیمی و مشکلات اقتصادی اجتماعی در عرصه‌ منابع طبیعی، در زمره کشور‌هایی است که با کاهش تنوع ژنتیکی و خطر انقراض گونه‌ها روبه‌رو است.

امروزه مناطق حفاظت‌شده و پارک‌های ملی زیستگا‌ه‌های مطمئنی برای زندگی بسیاری از گونه‌های زیستی هستند که برای حفظ فرایندهای اکولوژیکی و تنوع ژنتیکی موجودات زنده حفاظت شده‌اند. از سال‌ها پیش سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران، مناطق چهارگانه شامل 145 منطقه حفاظت‌شده، 25 پارک ملی، 41 پناهگاه حیات وحش و 33 اثر طبیعی را حفاظت کرده است (Doe, 2016). هرکدام از این مناطق بسته به موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های اقلیمی و اکولوژیکی حاکم بر آنها جایگاه ملی یا جهانی ویژه‌ای دارند. با توجه به فشارهای روزافزون انسان بر طبیعت و آثار تغییرات اقلیمی بر افزایش نرخ انقراض گونه‌های گیاهی و جانوری(Ehrlich and Wilson, (1991، نیاز به پایش‌های علمی درباره تنوع زیستی این مناطق کنترل‌شده در دوره‌های زمانی مختلف بیش از گذشته اهمیت دارد.

در ده‌های اخیر، پژوهش‌های زیادی در زمینه مطالعات فلوریستیکی مناطق حفاظت ‌شده و پارک‌های ایران انجام شده است که از جمله می‌توان به مطالعات زیر اشاره کرد: Asri و Mehrnia (2002)، Habibi و همکاران (2013)، Najafi و همکاران (2006)، Sharifnia و همکاران (2007)، Asri (2008)، Jafari و Akhani (2008)، Hamzeh’ee و همکاران (2010)، Naqinezhad و همکاران (2010)، Ghahremaninezhad و Agheli (2010)، Dolatkhahi و همکاران (2011)، Ghahremaninejad و همکاران (2011) و ... .

در این پژوهش، برای نخستین بار مطالعه فلوریستیکی منطقه حفاظت‌شده بیستون با ارائه گونه‌های گیاهی چیره منطقه، فهرست تاکسون‌های گیاهی، طیف زیستی و پراکنش جغرافیایی گونه‌های گیاهی انجام شد.

 

مواد و روش‌ها.

منطقه حفاظت‌شده بیستون:منطقه حفاظتشده بیستون با 82100 هکتار مساحت در بخشی کوهستانی شامل پناهگاه حیات وحش به مساحت 31250 هکتار و منطقه حفاظت‌‌شده به مساحت 50850 هکتار در میانه ضلع غربی ایران، استان کرمانشاه قرار گرفته است (شکل 1).

این منطقه در رشته‌کوه‌های زاگرس قرار دارد و مهم‌ترین ارتفاعات آن کوه‌های پرو، بیستون و ورمنجه است که در جهت شرق و شمال‌شرق کرمانشاه واقع شده‌‌اند. در جهت شرق امتداد ارتفاعات پرو قرار دارند که ارتفاع بلندترین قله آن 3385 متر از سطح دریاست و در 30 کیلومتری شرق شهر کرمانشاه به کوه تاریخی بیستون می‌رسد. این کوهستان به سمت شرق در امتداد الوند قرار گرفته و از جهت شمال‌غربی به سمت کوه‌های طاق بستان پیش می‌رود.

 

 

 

شکل 1- موقعیت جغرافیایی منطقه حفاظت‌شده بیستون و خطوط ارتفاعی آن

 

 

 

از نظر زمین‌شناسی، هسته اصلی کوهستان‌های استان کرمانشاه را رسوبات دریایی دوران مزوزوئیک و گنبدهای خارایی ترشیاری تشکیل می‌دهند. آهک ژوراسیک خمیرمایه اصلی محور کوه‌های زاگرس است. بیشتر طبقات جوان‌تر از دوران کرتاسه رسوبات ژوراسیک را پوشانده‌‌اند. رسوبات کرتاسه در بیستون با آهک ژوراسیک دیده می‌شوند(Anonymous, (2000.

خاک‌های منطقه حفاظت‌شده بیستون در دسته‌های لیتوسول (Lithosol)، ریگوسول (Regosol)، ریگوسول آهکی (Calcaric Regosol) و کامبی‌سول آهکی (Calcaricr Cambisol) قرار می‌گیرند و درصد آهک خاک زیاد است. از نظر قابلیت اراضی، واحدهای بزرگ منطقه حفاظت‌شده بیستون شامل تیپ کوه‌ها، تیپ تپه‌ها، تیپ فلات‌ها و تراس‌های فوقانی، تیپ دشت‌های دامنه‌ای، تیپ دشت‌های رسوبی و رودخانه‌ای و تیپ واریزه‌های بادبزنی‌شکل سنگ‌ریزه‌دار است.

از نظر آب و هوایی، منطقه حفاظت‌شده بیستون از دو رژیم متفاوت زمستانه و تابستانه تأثیر می‌گیرد‌‌. بیشتر بارندگی در زمستان تا اواسط بهار رخ می‌دهد و ممکن است بارندگی زمستانه به‌شکل برف باشد. در اواخر اردیبهشت‌ماه رژیم خشکی بر منطقه حاکم می‌شود و تا اواخر مهرماه ادامه دارد. میانگین میزان بارندگی مناطق کوهپایه‌ای منطقه حفاظت‌شده بیستون
500 میلی‌متر است که با افزایش ارتفاع از سطح دریا به 1100 میلی‌متر نیز می‌رسد. میانگین دمای سالیانه در ارتفاعات پایین10 تا 5/12 درجه سانتی‌گراد برآورد شده است. براساس طبقه‌بندی دو مارتن اصلاح‌شده، اقلیم‌های نیمه‌مرطوب فراسرد و یا سرد (در ارتفاعات بیستون)، اقلیم مرطوب معتدل (در دینور و میان‌راهان)، اقلیم مدیترانه‌ای (در مناطق بسیار کوچک) و اقلیم نیمه‌خشک سرد (در کرمانشاه و طاق بستان) در منطقه حفاظت‌شده بیستون وجود دارند (Gheitouri, 2003).

روش تحقیق: نمونه‌های گیاهی که از محل‌های مختلف منطقه حفاظت‌شده بیستون و در گستره ارتفاعی 1400 تا 2500 متر بالاتر از سطح دریا جمع‌آوری شدند، پس از خشک‌شدن به هرباریوم مرکزی ایران (TARI) منتقل و با مراجعه به فلورهای ایرانیکا (Rechinger, (1963-1998، ترکیه (Davis, 1965-1988)، ایران (Assadi et al., 1988-2013)، گون‌های ایران 2003) ؛2000 ؛1995 ؛1989؛(Maassoumi, 1986 و عراق (Townsend and Guest, 1960-1985) شناسایی شدند. شماره هرباریومی، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی هر نمونه تعیین و نوشته شد. نمونه‌ها در هرباریوم مرکزی ایران (TARI) نگهداری می‌شوند. شکل زیستی گیاهان جمع‌آوری‌شده براساس سیستم Raunkiaer (1934) تعیین و طیف زیستی منطقه حفاظت‌شده بیستون ترسیم شد. مناطق انتشار گونه‌های گیاهی با مراجعه به فلورهای یادشده تعیین و پراکنش جغرافیایی گونه‌ها براساس سیستم طبقه‌‌بندی جغرافیای رویش‌های ایران (Zohary, 1973) مشخص شد.

 

نتایج.

پوشش گیاهی: با توجه به گستره ارتفاع از سطح دریا، عوامل فیزیوگرافیکی، خرداقلیم‌ها و نوع خاک، چند رویشگاه در منطقه حفاظت‌شده بیستون وجود دارند. از دیدگاه فیزیونومیکی و کاربری اراضی چهار ریختار درخت‌زار، مرتع، رویش‌های سنگی و صخره‌ای و اراضی زراعی را می‌توان در منطقه حفاظت‌شده بیستون تشخیص داد.

درخت‌زارها بیشتر در دره‌ها و آبراهه‌ها با گونه‌های بلوط ایرانی (Quercus brantii var. persica)، کیکم (Acer monspessulanum subsp. cinerascenes)، زالزالک (Crataegus azarolus subsp. aronia)، انواع بادام (Amygdalus spp.) و نسترن وحشی (Rosa elymaitica) مشخص می‌شوند. بلوط ایرانی از ارتفاع 1450 تا 1800 متر بالاتر از سطح دریا در ورمنجه و در شیب‌های شمال‌ غربی، در اطراف روستای وزمله در شیب شرقی و وسیع‌ترین بخش آن در شیب‌های شمالی روستای برناج و بین کرمانشاه و بیستون با خاک به‌نسبت عمیق و بافت سنگین مشاهده می‌شود. پس از بلوط، کیکم دومین گونه درختچه‌ای است که بیشترین تراکم را دارد و در مقایسه با بلوط مناطق سنگی و صخره‌ای با خاک اندک را اشغال می‌کند. گونه‌های خنجک (Pistacia khinjuk) و پلاخور(Lonicera nummulariifolia) معمولاً عناصر همراه را تشکیل می‌دهند. از درختچه‌های دیگر که گونه‌های چیره را در ارتفاع 1400 تا 1700 متر بالاتر از سطح دریا تشکیل می‌دهند می‌توان تیپ رویشی زالزالک و پهنه بادام را نام برد که از ارتفاع پایین تا بالا به‌ترتیب شامل تیپ‌های گیاهی Amygdalus kotschyi، A. arabica،
 
A. orientalis و A. lycioidesهستند. این تیپ‌های گیاهی در مناطق سنگی و صخره‌ای با خاک کم‌عمق حضور دارند.

مراتع منطقه حفاظت‌‌شده بیستون که در ارتفاع 1450 تا 3000 متر بالاتر از سطح دریا قرار دارند شامل مراتع استپی با گیاهان یک‌ساله و چندساله در ارتفاعات پایین تا علف‌زارهایی هستند که درارتفاع بالاتر از 2500 متر واقع شده‌اند و به آن‌ها دسترسی نیست. مهم‌ترین گونه‌های چیره یک‌ساله وچند‌ساله در مراتع استپی عبارتند از:

Aegilops triuncialis، Astragalus compactus، A. geminanus، Avena fatua، A. ludoviciana، Bromus anthoniae، B. tomentellus، Bupleurum kurdicum، Cruciata taurica، Ferula haussknechtii، Ferulago phialocarpa، Festuca ovina، Hordeum bulbosum، Poa bulbosa var. vivipara، Prangos pabularia، Stipa arabica، Taeniatherum asperum، Trifolium pilulare،
T. scabrum
، T. stellatum وTriticum boeoticum subsp. Boeoticum

در مناطق صخره‌ای و دیواره که پوشش گیاهی انبوه ندارند و مناطق وسیعی را نیز در بر می‌گیرند، گیاهان Ficus rupestris، Stachys benthamiana، Satureja edmondi، Parietaria judaica، Campanula candida، Aubrieta parviflora، Rheum ribes، Ceterach officinarumو Melica persica به‌شکل پراکنده وجود دارند.

اراضی زراعی قرارگرفته در بخش شمالی منطقه حفاظت‌شده بیستون به زراعت‌های دیم و آبی اختصاص دارند. گندم، جو، عدس، نخود و ماش از مهم‌ترین محصولات این اراضی هستند. در اراضی رهاشده، گندم وحشی(Triticum boeotium subsp.(Boeoticum و انواع شبدر و یونجه‌های یک‌ساله مستقر شده‌اند.

فلور.

غنا:در مجموع 375 گونه و واحدهای زیرگونه‌ای متعلق به 220 جنس و 50 تیره در منطقه حفاظت‌‌شده بیستون شناسایی شده است (پیوست 1). از این تعداد،
2 تیره با دو جنس و سه گونه به پتریدوفیت‌ها تعلق دارند و 48 تیره به گیاهان گل‌دار متعلق هستند که شامل 43 تیره دولپه‌ای و 5 تیره تک‌لپه‌ای می‌شوند. از نظر غنای تاکسون‌ها، بیشترین گونه‌ها و واحدهای زیرگونه‌ای به تیره‌های Asteraceae با 53 گونه و زیرگونه؛ Poaceae با 43 گونه، زیرگونه و واریته؛ Papilionaceae با 50گونه، زیرگونه و واریته؛ Apiaceae با 34 گونه، زیرگونه و واریته؛ Brassicaceae با 26 گونه، زیرگونه و واریته؛ Lamiaceae و Caryophyllaceae به‌ترتیب با 23 و
22 گونه، زیرگونه و واریته تعلق دارند. تیره‌های دارای بیش از 6 تاکسون در جدول 1 نشان داده شده‌‌اند. گفتنی است که 1 تیره دارای پنج تاکسون، 4 تیره دارای سه تاکسون، 8 تیره دارای دو تاکسون و 22 تیره فقط دارای یک تاکسون هستند.

از نظر تعداد جنس‌های موجود در تیره‌ها، Asteraceae با 34 جنس بیشترین تعداد جنس را دارد و پس از آن، به‌ترتیب Apiaceae با 24 جنس، Poaceae با 22 جنس، Brassicaceae با 18 جنس، Caryophyllaceae و Lamiaceae هرکدام با 14 جنس و Papailionaceae با 11 جنس قرار دارند. در جدول 1 تیره‌های دارای 6 تاکسون و بیشتر دیده می‌شوند.

22 تیره یک جنس و یک گونه دارند. 5 تیره دارای یک جنس و دو گونه، 1 تیره دارای یک جنس و پنج گونه و 1 تیره دارای یک جنس و شش گونه است.
10 تیره دارای دو تا پنج جنس و 4 تیره دارای شش تا هفت جنس هستند. بیشترین تعداد جنس‌های تک‌گونه‌ای به تیره Asteraceae با 25 جنس تعلق دارد و پس از آن تیره‌های Apiaceae و Poaceae با
15 جنس تک‌گونه‌ای و Brassicaceae با 13 جنس تک‌گونه‌ای قرار دارند. پس از تیره‌های یادشده، Caryophyllaceae با 11 جنس، Lamiaceae با
9 جنس، Boraginaceae با 6 جنس، Papilionaceae با 5 جنس، Ranunculaceae، Rosaceae، Scrophulariaceae هریک با 4 جنس و Liliaceae و Rubiaceae هریک با 3 جنس و Campanulaceae، Polygonaceae و Iridaceae هریک با 2 جنس تک‌گونه‌ای قرار دارند.

بزرگ‌ترین جنس‌ها از نظر تعداد گونه به تیره Papilionaceae متعلق هستند. جنس Astragalus با
19 گونه و پس از آن، جنس Trifoliumبا 10 گونه قرار دارد. جنسBromusاز تیره Poaceae نیز دارای 10 گونه است. 6 جنس از تیره‌‌های مختلف دارای پنج گونه، 8 جنس دارای چهار گونه و 10 جنس دارای سه گونه هستند. 39 جنس دارای دو گونه و 148 جنس تک‌گونه‌ای هستند (جدول 2).

 

جدول 1- غنی‌ترین تیره‌های گیاهی منطقه حفاظت‌شده بیستون (با بیش از 6 تاکسون)

تیره

جنس

گونه

زیرگونه/ واریته

تعداد کل تاکسون

درصد

Asteraceae

۳۴

۴7

۶

۵3

1/14

Papilionaceae

۱۱

40

10

50

3/13

Poaceae

۲۲

30

۱۳

۴3

46/11

Apiaceae

۲4

۳3

۱

۳4

9

Brassicaceae

۱۸

۲۵

۱

۲۶

9/6

Lamiaceae

۱۴

۱۸

۵

۲۳

13/6

Caryophyllaceae

۱۴

18

۴

۲2

86/5

Boraginaceae

۷

۱۱

۰

۱۱

9/2

Ranunculaceae

۶

۱۰

-

۱۰

6/2

Rubiaceae

۵

۹

۱

۱۰

6/2

Rosaceae

۷

۴

۵

۹

4/2

Liliaceae

۶

۹

-

۹

4/2

Scrophulariaceae

۶

۶

۲

۸

1/2

Euphorbiaceae

۱

۶

-

۶

6/1

جدول 2- غنی‌ترین جنس‌های منطقه حفاظت‌شده بیستون

جنس

تعداد گونه

جنس

تعداد گونه

جنس

تعداد گونه

Astragalus

19

Medicago

5

Crepis

4

Trifolium

10

Lathyrus

4

Minaurtia

3

Bromus

10

Vicia

4

Pimpinella

3

Avena

6

Ranunculus

4

Cousinia

3

Euphorbia

6

Amygdalus

4

Trigonella

3

Scorzonera

5

Galium

۴

Stipa

3

Tragopogon

5

Centaurea

4

Vulpia

3

Onosma

5

Phlomis

4

Dianthus

3

Alyssum

5

Salvia

4

   

Silene

۵

Campanula

4

   

 


شکل زیستی:طیف شکل زیستی هر منطقه هم‌بستگی زیادی با ویژگی‌های اقلیمی آن دارد و بنابراین شکل زیستی معیاری برای توصیف مناطق رویشی است (Raunkiaer, 1934). علاوه بر شرایط اقلیمی، عوامل بسیاری مانند عوامل خاکی، هیدرولوژیکی و دخالت‌های انسانی نیز بر سهم حضور شکل‌های زیستی در منطقه تأثیر می‌گذارند(Cain, (1950.

تروفیت‌ها با بیشترین فراوانی (45 درصد)، سیمای ظاهری ‌نسبتاً یکنواختی به منطقه حفاظت‌شده بیستون داده‌اند. پس از آن‌ها، به‌ترتیب همی‌کریپتوفیت‌ها با
23 درصد، ژئوفیت‌ها با حدود 15 درصد، کامفیت‌ها با حدود 12 درصد و فانروفیت‌ها با حدود 6 درصد قرار دارند (شکل 2). بیشترین تعداد فانروفیت‌ها با 8 گونه به تیره Rosaceae تعلق دارند و پس از آن، به‌ترتیب تیره‌های Anacardiaceae و Thymelaeaceae هریک با 2 گونه و تیره‌های Fagaceae، Aceraceae، Ulmaceae، Caprifoliaceae، Rhamnaceae، Oleaceae و Moraceae هریک با 1 گونه قرار دارند. بیشترین تعداد کامفیت‌ها به تیره Papilionaceae با
12 گونه متعلق هستند و پس از آن، به‌ترتیب Caryophyllaceae با 9 گونه، Asteraceae و Lamiaceae هریک با 6 گونه، Rubiaceae با 3 گونه، Brassicaceae با 2 گونه و تیره‌های Dipsacaceae، Campanulaceae، Boraginaceae و Plumbaginaceae با 1 گونه قرار دارند. بیشترین تعداد همی‌کریپتوفیت‌ها به تیره Apiaceae با 18 گونه متعلق هستند و پس از آن، به‌ترتیب تیره‌های Asteraceae و Lamiaceae با 12 و 11 گونه قرار دارند؛ تیره‌‌های Papilionaceae و Poaceae با 8 و 7 گونه در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند و تیره‌های Scrophulariaceae و Boraginaceae هریک با 5 گونه، Brassicaceae و Euphorbiaceae هریک با 3 گونه، Rosaceae و Malvaceae هریک با 2 گونه و تیره‌های Campanulaceae، Caryophyllaceae، Convolvulaceae، Crassulaceae، Guttiferae، Urticaceae و Papaveraceae هریک با 1 گونه کم‌ترین تعداد همی‌کریپتوفیت را دارند. 25 تیره نیز گونه‌های همی‌کریپتوفیت ندارند. تیره Asteraceae با 13 گونه بیشترین تعداد گونه ژئوفیت را دارد و پس از آن، تیره Liliaceae با 9 گونه، تیره‌های Poaceae و Ranunculaceae به‌ترتیب با 5 و 4 گونه، Apiaceae با 3 گونه و Aspleniaceae، Crassulaceae، Lamiaceae، Orobanchaceae و Iridaceae هریک با دو گونه در رتبه‌های بعدی قرار دارند. تیره‌های Brassicaceae، Papilionaceae، Podophyllaceae، Polygonaceae، Rubiaceae،Araceae و Cyeraceae تک‌گونه‌ای هستند. 29 تیره نیز گونه‌های ژئوفیت ندارند. بیشترین تعداد تروفیت‌ها به‌ترتیب در چهار تیره بزرگ شامل Poaceae با 31 گونه، Papilionaceae با 26 گونه، Brassicaceae و Asteraceae هریک با
20 گونه قرار دارند. پس از تیره‌های یادشده، Caryophyllaceae و Apiaceae به‌ترتیب با 13 و
12 گونه قرار دارند و تیره Rubiaceae با 6 گونه در مرتبه بعدی است. چهار تیره هریک دارای 4 گونه تروفیت، دو تیره هرکدام دارای 3 گونه، چهار تیره هرکدام دارای 2 گونه و چهار تیره نیز تک‌‌گونه‌ای هستند. 28 تیره نیز گونه‌های تروفیت ندارند.

 

 

شکل 2- طیف شکل‌های زیستی گیاهان منطقه حفاظت‌‌شده بیستون: Ph (فانروفیت)، Ch (کامفیت)، He (همی‌کریپتوفیت)، Ge (ژئوفیت)،
Th (تروفیت)

 


پراکنش جغرافیایی تاکسون‌ها:بیش از 63 درصد گیاهان منطقه حفاظت‌شده بیستون به ناحیه رویشی ایرانی - تورانی متعلق هستند. پس از این عناصر رویشی، به‌ترتیب عناصر متعلق به دو ناحیه رویشی ایرانی - تورانی و مدیترانه‌ای با فراوانی 66/10 درصد، عناصر متعلق به نواحی رویشی ایرانی - تورانی و اروپا - سیبری با فراوانی 8/8 درصد، عناصر دو ناحیه رویشی ایرانی -تورانی و صحرا - سندی با فراوانی 66/6 درصد، گونه‌های متعلق به بیش از دو ناحیه رویشی با فراوانی 06/9 درصد و عناصر جهان‌وطن با فراوانی 33/1 درصد حضور دارند (شکل 3). 34 گونه از تیره Asteraceae فقط در ناحیه رویشی ایرانی - تورانی حضور دارند و پس از آن، بیشترین تعداد حضور در ناحیه رویشی ایرانی - تورانی به تیره‌های Papilionaceae و Poaceae با
26 گونه تعلق دارد. تیره‌های Apiaceae، Caryophyllaceae، Brassicaceae و Lamiaceae به‌ترتیب با 22، 17، 14 و 13 گونه در مرتبه‌های بعدی هستند. تیره‌های Boraginaceae و Liliaceae هریک 10 گونه با منشا ایرانی - تورانی دارند. تیره‌های Rosaceae و Ranunculaceae به‌ترتیب دارای 9 و 8 گونه با پراکنش جغرافیایی ایرانی - تورانی هستند. سه تیره Campanulaceae، Rubiaceae و Scrophulariaceae هرکدام 4 گونه دارند. پنج تیره2 گونه‌ای و پانزده تیره
1 گونه‌ای منشا ایرانی - تورانی دارند. 8 تیره نیز عناصر تک‌ناحیه‌ای با منشا ایرانی - تورانی ندارند. همچنین تیره Asteraceae با 13 گونه بیشترین عناصر رویشی دو ناحیه ایرانی - تورانی و مدیترانه‌ای را دارد و پس از آن، تیره Apiaceae با 7 گونه، Lamiaceae، Brassicaceae و Caryophyllaceae به‌ترتیب با 5، 4 و 3 گونه در مرتبه‌های بعدی قرار دارند. بیشترین تعداد گونه با منشا ایرانی - تورانی و اروپا - سیبری به تیره Papilionaceae با 7 گونه تعلق دارد و تیره Scrophulariaceae با
4 گونه، تیره‌های Brassicaceae و Lamiaceae هرکدام با 3 گونه، تیره Dipsacaceae با 2 گونه و تیره‌های Poaceae، Apiaceae، Ranunculaceae، Euphorbiaceae، Crassulaceae، Geraniaceae، Urticaceae، Valerianaceae و Solanaceae با یک گونه در رتبه‌های بعدی قرار دارند. تیره‌های اندکی عناصر متعلق به دو ناحیه رویشی ایرانی - تورانی و صحرا - سندی دارند. Poaceae با 9 گونه بیشترین تعداد و پس از آن، Papilionaceae با 6 گونه قرار دارد. Brassicaceae 3 گونه و تیره‌های Asteraceae، Rubiaceae، Cistaceae، Linaceae و Primulaceae هر کدام
1 گونه دارند. بیشترین عناصر متعلق به بیش از دو ناحیه رویشی با 6 گونه به تیره Papilionaceae تعلق دارند. تیره Poaceae 5 گونه و تیره‌های Apiaceae و Caryophyllaceae هر کدام 2 گونه دارند و 9 تیره نیز یک‌گونه‌ای هستند.

 

 

شکل 3- پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه حفاظت‌شده بیستون: IT (ایرانی - تورانی)، M (مدیترانه‌ای)، ES (اروپا - سیبری)،
SS (صحرا - سندی)، Pl (چندناحیه‌ای)، Cos (جهان وطن)

 


گونه‌های انحصاری:تاکنون 35 تاکسون (گونه، زیرگونه و واریته) انحصاری متعلق به 25 جنس و
12 تیره در منطقه حفاظت‌شده بیستون شناسایی شده‌اند که عبارتند از:

Apiaceae: Ferulago angulata (Schlecht.) Boiss. subsp.carduchorum (Boiss. & Hausskn.) Chamberlain(Hem.), F. phialocarpa Rech. f. & H. Riedl (Hem.), Malabaila porphyrodiscus Stapf & Wettst. (Geo.), Pimpinella deverroides (Boiss.) Boiss. (Hem.). Asteraceae: Centaurea aucheri (DC.) Wagenitz subsp. indistincta Wagenitz(Ch.), C. concinna Boiss. et Haussknecht (Hem.), C. lurorum Bornm. (Hem.), Crepis straussii Bornm. (Th.), Echinops mosulensis Rech. f. var. papillosus Mozaff. (Hem.), Helichrysum oligocephalum DC. (Ch.), Tanacetum polycephalum Schultz- Bip. subsp. farsicum Podl. (Ch.), Zoegea leptaurea L. subsp. mianensis (Boiss.) Rech. F.(Th.). Boraginaceae: Onosma bisotunensis Attar & Hamzehee (Hem.), O. kotschyi Boiss. (Hem.). Campanulaceae: Campanula candida DC. (Ch.). Caryophyllaceae: D. tabrisianus Bienert ex Boiss. var. tabrisianus (Ch.), Gypsophila polyclada Fenzl ex Boiss. var. glandulosa Barkoudah (Ch.), Silene albescens Boiss. (Ch.). Euphorbiaceae: Euphorbia decipiens Boiss. ex Buhse (Hem.). Lamiaceae: Ajuga chamaecistus Ging. ex Benth subsp. chamaecistus (Ch.), Satureja edmondi Briquet (Ch.). Papilionaceae: A. ciceropsis Hamzehee & Maassoumi (Hem.), A. glumaceus Boiss. (Ch.), A. hamadanus Boiss. (Ch.), A. montis-parrowii Maassoumi (Ch.),A. pseudorobustus Maass. & Podl. (Hem.), A. rhodosemius Boiss. (Ch.), A. tabrisianus Boiss. & Buhse (Ch.), A. vegetus Bunge (Hem.), Onobrychis melanotricha Boiss. (Ch.). Plumbaginaceae: Acantholimon olivieri (Jaub. & Spach) Boiss. (Ch.). Rhamnaceae: Rhamnus pallasii Fisch. & C. A. Mey. subsp. iranica (Hausskn.) Browicz & Jzielinski (Ph.). Rubiaceae: Crucianella gilanica Trin. subsp. glauca (A. Rich. & DC.) Ehrend. (Ch.). Liliaceae: Allium chloroneurum Boiss. (Geo), Scilla bisotunensis Speta (Geo).

بیشترین گونه‌های انحصاری به دو تیره Papilionaceae و Asteraceae به‌ترتیب با 9 و
8 تاکسون و پس از آن‌ها به تیره‌های Apiaceae و Caryophyllaceae به‌ترتیب با 4 و 3 تاکسون تعلق دارند. تیره‌های Boraginaceae، Lamiaceae و Liliaceae هرکدام دارای 2 تاکسون و تیره‌های Campanulaceae، Euphorbiaceae، Plumbaginaceae، Rhamnaceae و Rubiaceae دارای 1 تاکسون هستند. جنس Astragalus با 8 گونه بیشترین تعداد گونه‌ انحصاری را دارد. جنس‌هایFerulago، Cousinia و Onosma دارای 2 تاکسون و سایر جنس‌ها تک‌گونه‌ای هستند. بیشترین فراوانی شکل رویشی در میان تاکسون‌های انحصاری به کامفیت‌ها با 17 تاکسون و پس از آن‌ها به همی‌کریپتوفیت‌ها با 12 تاکسون تعلق دارد. 3 تاکسون دارای شکل رویشی ژئوفیت،
2 تاکسون تروفیت و تنها 1 تاکسون فانروفیت است.

 

بحث.

تاکنون، در مجموع 375 گیاه آوندی از منطقه حفاظت‌شده بیستون در منطقه زاگرسی ایران و ناحیه ایرانی - تورانی شناسایی شده است. در فلورا ایرانیکا (Rechinger, 1963-1998) به 131 تاکسون در این منطقه اشاره شده است که نشان می‌‌دهد باید به این نوع مطالعات در مناطق حفاظت‌شده توجه بیشتری شود.

از دیدگاه فلوریستیکی، مقایسه منطقه حفاظت‌شده بیستون با برخی مناطق حفاظت‌شده دیگر که در ایران به تفصیل مطالعه شده‌اند مطالبی را درباره موقعیت جغرافیایی این مناطق و ماهیت فلوریستیکی آن‌ها روشن و دلایل انتخاب این مناطق برای حفاظت فلور، صرف‌نظر از فون آن‌ها را تقویت یا بازبینی می‌کند. در این مقایسه سعی شده منطقه حفاظت‌شده بیستون علاوه بر مناطق حفاظت‌شده نزدیک، با برخی مناطق حفاظت‌شده در سایر نواحی رویشی ایران که مطالعات فلوریستیکی تفصیلی دارند نیز مقایسه شود و اطلاعات درباره تأثیر اقلیم و شرایط اکولوژیکی مختلف بر فلور و پوشش گیاهی ایران مقایسه شود. منطقه حفاظت‌شده ارسباران در شمال‌غرب ایران یکی از مناطق به‌نسبت دور از منطقه حفاظت‌شده بیستون است که مطالعه فلوریستیکی و جامعه‌شناسی گیاهی بسیاری درباره آن انجام شده است (1988 ؛Assadi, 1987؛ 2006 ؛Hamzeh’ee, 2000؛ Hamzeh’ee and Jalili, 2002؛ Attar and Hamzeh’ee, 2007؛ Hamzeh’ee and Naqinezhad, 2009). براساس نتایج مطالعات، این منطقه با مساحت حدود 80000 هکتار، تقریباً برابر مساحت منطقه حفاظت‌شده بیستون، بیش از 1000 تاکسون دارد که در 451 جنس و 89 تیره قرار دارند. این تعداد گونه تقریباً 3 برابر گونه‌های منطقه حفاظت‌شده بیستون است که در 220 جنس و 50 تیره قرار دارند. هرچند آمارهای اقلیمی دو منطقه مانند میزان بارندگی و دما تاحدی به یکدیگر شبیه است، بدیهی است که از نظر ویژگی‌های اکولوژیکی به‌ویژه گستره ارتفاع از سطح دریا و نوع خاک تفاوت‌‌های اساسی دارند. به‌طور کلی یکی از دلایل غنای زیاد گونه‌ها در ارسباران برخورد عناصر سه ناحیه جغرافیای‌گیاهی بزرگ ایرانی - تورانی، اروپا - سیبری و مدیترانه‌ای در این منطقه است و ارسباران محل اتصال ناحیه ایرانی - تورانی در نواحی مرکزی ایران به ناحیه اروپا - سیبری به‌‌سمت قفقاز و اروپاست. غنی‌ترین تیره‌ها در این منطقه به‎ترتیب عبارتند از: Asteraceae، Poaceae، Papilionaceae، Lamiaceae، Rosaceae، Caryophyllaceae، Brassicaceae و Apiaceae و غنی‌ترین تیره‌ها در منطقه حفاظت‌شده بیستون به‌ترتیب عبارتند از: Asteraceae، Poaceae، Papilionaceae، Apiaceae، Brassicaceae، Caryophyllaceae و Lamiaceae؛ این  تیره‌ها به‌علت ماهیت تکاملی خود بیشترین تعداد گونه را در اکثر نقاط ایران دارند.
23 تیره تک‌ جنس دارای یک گونه در ارسباران و
9 تیره تک جنس دارای یک گونه در منطقه حفاظت‌شده بیستون شناسایی شده است.

در هر دو منطقه، جنس Astragalus بیشترین تعداد گونه را دارد و این نشان می‌دهد که ایران زیر سیطره گون بوده و گونستان‌های ایران مهم‌ترین عناصر رویشی را تشکیل می‌دهند (Maassoumi, 2003). در ارسباران، بزرگ‌ترین جنس‌ها پس از جنس گون به‌ترتیب جنس‌های Carex، Silene،Trifolium، Bromus،Centaurea،Galium،Vicia،Verbascum،Papaver،Sedum و Campanula هستند ولی در منطقه حفاظت‌شده بیستون جنس‌های Trifolium، Bromus وAvena بیشترین غنا را دارند و جنس‌هایی مانند Carex، Silene و سایر جنس‌های یادشده در رتبه‌های پایین هستند (جدول 2).

از نظر شکل رویشی، همی‌کریپتوفیت‌ها در ارسباران چیره هستند و پس از آن‌ها به‌ترتیب تروفیت‌ها، ژئوفیت‌ها، فانروفیت‌ها و کامفیت‌ها قرار دارند. در منطقه حفاظت‌شده بیستون نیز تروفیت‌ها بیشترین فراوانی را داشته و سپس همی‌کریپتوفیت‌ها، ژئوفیت‌ها، کامفیت‌ها و در آخر فانروفیت‌ها با کم‌ترین حضور مطرح هستند. از نظر رتبه‌بندی حضور، فانروفیت‌ها در هر دو منطقه تقریباً در رتبه‌های آخر بوده و گونه چیره به جنس بلوط تعلق دارد اما از نظر غنای گونه‌ای، در ارسباران تعداد فانروفیت‌ها بسیار بیشتر است. وجود درصد زیادی از شکل زیستی همی‌کریپتوفیت یکی از ویژگی‌های مناطق معتدله است (Archibold, 1996) و در هر دو منطقه، میزان همی‌کریپتوفیت‌ها در مرتبه دوم قرار دارد. در هر دو منطقه، از نظر فراوانی تروفیت‌ها در رتبه اول هستند؛ این گیاهان براساس تقسیم‌بندی Raunkiaer (1934) خاص نواحی بسیار خشک و بیابانی هستند ولی هیچ‌یک از مناطق یادشده در نواحی خشک و بیابانی قرار ندارند. از دیگر عوامل استقرار گیاهان تروفیت در منطقه، قابلیت سازش سریع این گیاهان با شرایط نامطلوب زیستی از جمله تخریب منطقه و تبدیل آن به اراضی کشاورزی است(Cain, 1950) و این وضعیت در هر دو منطقه وجود دارد. کامفیت‌ها خاص مناطق بسیار سرد و یخبندان هستند و در بیشتر نقاط ایران گونه‌های کامفیت شامل گون‌‌ها و سایر گونه‌های خاردار بالشتکی، گونه‌های چیره را در ارتفاعات بالا تشکیل می‌دهند؛ در هر دو منطقه مقایسه‌شده نیز کامفیت‌ها چنین شرایطی دارند. از دیدگاه پراکنش جغرافیایی، تفاوت‌های بسیاری بین دو منطقه وجود دارد؛ در ارسباران، عناصر دو یا چندناحیه‌ای بیشترین درصد حضور را دارند و عناصر اروپا-سیبری دارای درصد حضور زیادی هستند ولی در منطقه حفاظت‌شده بیستون، عناصر ایرانی - تورانی بیشترین حضور را داشته و عناصر دو یا چندناحیه‌ای با اختلاف زیاد پس از عناصر ایرانی - تورانی هستند (شکل 3).

از نظر وجود گونه‌های انحصاری، تقریباً 9 درصد فلور منطقه حفاظت‌شده بیستون را گونه‌های انحصاری تشکیل می‌دهند که در مقایسه با گونه‌های انحصاری منطقه حفاظت‌‌شده ارسباران (حدود 4/0 درصد) رقم زیادی است و این موضوع نواحی ایرانی - تورانی را به‌عنوان مراکز گونه‌‌زایی نسبت به سایر نواحی رویشی ایران مطرح می‌کند.

پناهگاه حیات‌ وحش موته در مرکز ایران و ناحیه ایرانی - تورانی نیز می‌توانند با منطقه حفاظت‌‌شده بیستون مقایسه شوند. در این پناهگاه با مساحت حدود 200000 هکتار، 578 گونه در 287 جنس و 63 تیره شناسایی شده است (Asri, 2008). نسبت تعداد گونه به سطح دو منطقه (در موته حدود 003/0 و در منطقه حفاظت‌شده بیستون حدود 004/0) تقریباً مشابه است. از نظر تعداد تیره‌ها و جنس‌ها نیز با توجه به مساحت 5/2 برابری منطقه حفاظت‌شده موته نسبت به منطقه حفاظت‌شده بیستون اعداد شمارشی (کمی) 278 جنس و 63 تیره برای منطقه حفاظت‌شده موته و 217 جنس و 50 تیره برای منطقه حفاظت‌شده بیستون تقریباً مشابه هستند. در هر دو منطقه، تیره Asteraceae بزرگ‌ترین تیره است اما در منطقه حفاظت‌شده موته تیره Poaceae در مرتبه چهارم و در منطقه حفاظت‌شده بیستون در مرتبه دوم قرار دارد. بزرگ‌ترین جنس در هر دو منطقه جنس Astragalus است. اما حضور جنس‌هایی مانند Salsola و به‌طور کلی تیره Chenopodiaceae در منطقه حفاظت‌شده موته و نبودن آن در منطقهحفاظتشده بیستون از اختلاف‌های دو منطقه و ناشی از تفاوت‌های موضعی خاک است. از نظر شکل رویشی نیز شرایط تقریباً مشابه است و تروفیت‌ها در مرتبه اول و پس از آن‌ها، همی‌کریپتوفیت‌ها قرار دارند. عناصر ایرانی - تورانی نیز در هر دو منطقه بیشترین فراوانی را داشته و عناصر دو یا چندناحیه‌‌ای در مرتبه‌های بعدی هستند. ویژگی‌های فلوریستیک گیاهی منطقه حفاظت‌شده اشترانکوه لرستان که بخش کوچکی از آن مطالعه شده است (Abasi et al., 2015)، بجز حضور زیاد عناصر چندناحیه‌ای در این منطقه، تقریباً مشابه منطقه حفاظت‌شده بیستون است. از دیگر مناطق حفاظت‌شده در زاگرس، منطقه حفاظت‌شده سفید‌کوه است که فلوریستیک بخشی از آن مطالعه شده است (Asri and Mehrnia, 2002). در این منطقه، تیره‌های Asteraceae، Liliaceae، Rosaceae و Poaceae چیره بوده و عناصر ایرانی - تورانی حضور چشمگیری دارند. تعداد گونه‌های انحصاری در این بخش حدود 17 گونه گزارش شده است. شکل‌های زیستی همی‌کریپتوفیت، ژئوفیت و تروفیت مهم‌ترین شکل‌های زیستی هستند. تفاوت‌هایی در حضور تیره‌ها و شکل‌های زیستی بین دو منطقه مشاهده می‌شود؛ تیره‌های مهم موجود در منطقه حفاظت‌شده بیستون (Papilionaceae، Apiaceae و Brassicaceae) در سفیدکوه در مرتبه‌های بعدی هستند. تروفیت‌ها که در منطقه حفاظت‌شده بیستون در مرتبه اول قرار دارند در منطقه حفاظت‌‎شده سفید‌کوه در ‌رتبه آخر هستند.

از مناطق نزدیک به منطقه حفاظت‌شده بیستون (غیرحفاظت‌‌شده)، جنگل‌های چهار زبر در استان کرمانشاه در فاصله تقریباً 90 کیلومتری منطقه حفاظت‌شده بیستون است که آمار فلوریستیکی آن به منطقه حفاظت‌‍‌شده بیستون بسیار نزدیک است (Hamzeh’ee et al., 2008). در جنگل‌های چهار زبر نیز تیره‌های Poaceae، Papilionaceae، Asteraceae، Lamiaceae و Apiaceae تیره‌های چیره هستند. شکل زیستی تروفیت و همی‌کریپتوفیت چیره بوده و عناصر ایرانی - تورانی مهم‌ترین عناصر رویشی را تشکیل می‌دهند. در این منطقه نیز مانند منطقه حفاظت‌‌شده بیستون، عناصر دو یا چندناحیه‌ای پس از عناصر ایرانی - تورانی قرار دارند. در مجموع، مطالعه و مقایسه طیف شکل‌های زیستی مناطق مختلف زاگرس با سیستم طبقه‌بندی Raunkiaer (1934) نشان می‌دهد که در بیشتر نقاط زاگرس اقلیم معتدل خشک تا نیمه‌‎مرطوب مناسب برای رویش‌های همی‌کریپتوفیت حاکم است. حضور فراوان تروفیت‌ها در برخی نقاط مانند منطقه حفاظت‌شده بیستون، نه به‌علت شرایط نامساعد و خشک (بیابانی) بلکه به‌علت وجود تخریب و مسیرهای توالی ثانویه در جوامع گیاهی (تبدیل اراضی طبیعی به کشاورزی و رهاسازی آن‌ها) و هجوم عناصر یک‌ساله به جوامع گیاهی طبیعی منطقه است (Cain, 1950). تفاوت در انواع شکل‌های زیستی نشان می‌دهد که شرایط اکولوژیکی متفاوت مانند خرداقلیم‌ها و تفاوت‌های موضعی خاک در حضور شکل‌های زیستی مؤثر است. حضور بارز عناصر ناحیه ایرانی - تورانی در منطقه حفاظت‌‌شده بیستون و مناطق مقایسه‌شده نشان می‌دهد که حضور این عناصر در رشته‌کوه‌های زاگرس عمومیت داشته و این رشته‌کوه‌ها از جمله منطقه حفاظت‌شده بیستون می‌توانند در ناحیه رویشی ایرانی - تورانی ]بخش کوردو - زاگروزین (Zohary, 1973)[ قرار گیرند. زهری (1973) با بررسی تمام منابع فلوریستیکی و مقایسه فلور چوبی کوهستان‌های زاگرس، این رشته‌کوه‌ها را در بخش کوردو - زاگروزین از ناحیه ایرانی - تورانی قرار داد. بر اساس Zohary (1973) این بخش با گونه‌های چوبی شامل جنس‌های Quercus، Acer، Amygdalus، Cerasus، Celtis، Cotoneaster، Crataegus، Rhamnus، Pistacia، Lonicera، Pyrus، Daphne و ... مشخص می‌شود. با گسترش علم رده‌بندی گیاهان در ایران و شناسایی دقیق‌تر و صحیح‌تر تاکسون‌های گیاهی این سرزمین می‌توان رده‌‌بندی‌های پراکنش جغرافیایی دقیق‌تر و جدید‌تری پیشنهاد کرد. وجود اکوسیستم‌ها و آشیان‌های اکولوژیکی متفاوت به تنوع و غنای گونه‌های گیاهی و جانوری در منطقه حفاظت‌شده بیستون منجر شده است. کشف گونه‌های گیاهی جدید مانند Onosma bisotunensis Attar & Hamzeh’ee (Attar and Hamzeh’ee, 2007)، Astragalus montis-parrowi Maassoumi & Nemati (Maassoumi, 2005) و Astragalus ciceropsis Hamzeh’'ee & Maassoumi (Maassoumi and Hamzeh’ee, 2003) یا گزارش گونه جدید مانند Boiss. (Hamzeh’ee and Asri, 2005) Crucianella macrostachyaو حضور 35 گونه انحصاری در منطقه حفاظت‌شده بیستون دلیل ناشناخته‌ بودن فلور و تشخیص صحیح ارزش‌های آن برای حفاظت است.

 

سپاسگزاری.

نگارنده از مساعدت‌های فراوان سرکار خانم روح‌انگیز عباس‌عظیمی در تنظیم مقاله تشکر می‌کند. از گیاه‌شناسان بخش تحقیقات گیاه‌شناسی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور سرکار خانم دکتر زیبا جم‌زاد، آقایان دکتر علی‌اصغر معصومی، دکتر ولی‌اله مظفریان و دکتر مصطفی اسدی برای شناسایی تخصصی نمونه‌های گیاهی و از آقای دکتر یونس عصری برای همراهی در سفرهای علمی تشکر می‌شود. همچنین نگارنده از سرکار خانم دکتر فریده عطار، استاد محترم دانشگاه تهران، برای شناسایی نمونه‌های خاص تشکر ویژه دارد. از مدیریت محترم مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور برای فراهم‌کردن شرایط و امکانات لازم برای انجام این پژوهش تشکر می‌شود.

پیوست 1- فهرست شکل‌های زیستی، پراکنش جغرافیایی و شماره هرباریومی نمونه تاکسون‌های منطقه حفاظت‌شده بیستون:Ph (فانروفیت)، Ch (کامفیت)، Hem (همی‌کریپتوفیت)، Th (تروفیت)، IT (ایرانی - تورانی)، ES (اروپا - سیبری)، M (مدیترانه‌ای)، SS (صحرا - سندی)، PL (چندناحیه ای)، Cosm (جهان وطن)، * (انحصاری)

 

تاکسون

شکل زیستی

پراکنش جغرافیایی

شماره هرباریومی

(TARI)

PTERIDOPHYTA

FILICIALES

 

 

 

Aspleniaceae

 

 

 

Cheilanthes fragrans (L.) Sw.

Geo

PL

87651

Ch. persica (Bory) Mett. ex Kuhn

Geo

IT

87652

Sinopteridaceae

 

 

 

Ceterach officinarum DC.

Geo

IT

87653

SPERMATOPHYTA

ANGIOSPERMAE

DICOTYLEDONES

 

 

 

Acanthaceae

 

 

 

Acanthus dioscoridis L.

Geo

IT

87654

Aceraceae

 

 

 

Acer monspessulanum L. subsp. cinerascens(Boiss.) Yaltirik

Ph

IT

87657

Anacardiaceae

 

 

 

Pistacia atlantica Desf. subsp. kurdica (Zohary) Rech.f.

Ph

IT

87657

P. khinjuk Stocks

Ph

IT, SS

87657

Apiaceae

 

 

 

Anthriscus cerefolium (L.) Hffm.

Th

PL

87658

A. nemorosa (Bieb.) Spreng.

Geo

IT, M

87659

Bunium elegans (Fenzl)Freyn

Hem

IT

87660

Bupleurum gerardii All.

Th

IT, M

87661

B. kurdicum Boiss.

Th

IT

87662

Chaerophyllum macropodum Boiss.

Hem

IT

87663

Eryngium bungei Boiss.

Hem

IT

87664

E. thyrsoideum Boiss.

Hem

IT

87665

Falcaria vulgaris Bernh.

Th

IT

87666

Ferula haussknechtii Wolff ex Rech.f.

Hem

IT

87667

F. orientalis L.

Hem

IT

87668

*Ferulago angulata (Schlecht.) Boiss. subsp.carduchorum (Boiss. & Hausskn.) Chamberlain

Hem

IT

87669

*F. phialocarpa Rech. f. & H. Riedl

Hem

IT

87670

Grammosciadium scabridum Boiss.

Hem

IT

87671

Heptaptera anisoptera (Dc.) Tutin

Hem

IT, M

87672

Johrenia aromatica Rech. F.

Hem

IT

87673

Lagoecia cuminoides L.

Th

IT, M

87674

Lisaea heterocarpa (Dc.) Boiss.

Th

IT

87675

*Malabaila porphyrodiscus Stapf & Wettst.

Geo

IT

87676

Muretia amplifolia Boiss. & Hausskn.

Hem

IT

87677

*Pimpinella deverroides (Boiss.) Boiss.

Hem

IT

87678

P. eriocarpa Banks & Soland

Th

IT

87679

P. kotschyana Boiss.

Hem

IT

87680

Prangos pabularia Lindl.

Hem

IT

87681

P. uloptera DC.

Hem

IT

87682

Scaligeria meifolia (Fenzl.) Boiss.

Hem

IT, M

87683

Scandix pecten-veneris L.

Th

Cosm

87684

Scandix stellata Banks & Soland

Th

IT, M

87685

Smyrnium cordifolium Boiss.

Hem

IT

87878

Torilis leptophylla (L.) Reichenb.

Th

IT, M

87686

Trigonosciadium tuberosum Boiss.

Geo

IT

87687

Turgenia latifolia (L.) Hoffm.

Th

PL

87688

T. lisaeoides C. C. Townsend

Th

IT

87689

Zosimia absinthifolia (Vent.) Link

Hem

IT, ES

87690

Asteraceae

 

 

 

Achillea albicaulis C. A. Mey.

Ch

IT

87691

A. aleppica DC.

Ch

IT

87692

Anacyclus nigellifolius Boiss.

Th

IT, M

87693

Anthemis odontostephana Boiss. var. odontostephana

Th

IT

87694

Artemisia haussknechtii Boiss.

Ch

IT

87695

Carduus pycnocephalus L.subsp. arabicus (Jacq. ex Murray) Vyman

Th

IT, M

87696

Carthamus lanatus L.

Th

IT, M

87697

*Centaurea aucheri (DC.) Wagenitz subsp. indistincta Wagenitz

Ch

IT

87698

C. imperialis Hausskn. ex Bornm.

Hem

IT

87699

C. irritans Wagenitz

Hem

IT

87700

C. solstitialis L. subsp. solstitialis

Th

Cosm

87701

Cephalorrynchus microcephalus (DC.) Schchian

Geo

IT

87702

Chardinia orientalis (L.) O. Kuntze

Th

IT

87703

Cichorium pumilum Jacq.

Th

IT, M

87704

Cousinia calocephala Jaub. & Spach

Hem

IT

87705

*C. concinna Boiss. et Haussknecht

Hem

IT

87834

*C. lurorum Bornm.

Hem

IT

87706

Crepis alpina L.

Th

IT

87707

C. kotschyana (Boiss.) Boiss.

Th

IT

87708

C. marschallii (C. A. Mey .) F. Schultz

Hem

IT

87709

*C. straussii Bornm.

Th

IT

87710

Crupina crupinastrum (Moris) Vis.

Th

IT, M

87711

*Echinops mosulensis Rech. f. var. papillosus Mozaff.

Hem

IT

87712

Filago pyramidata L.

Th

PL

87713

Garhadiolus angulosus Jaub. & Spach

Th

IT

87723

Geropogon hybridus (L.) Schultz- Bip.

Th

IT, M

87714

Gundelia tournefortii L.

Geo

PL

s.n.

*Helichrysum oligocephalum DC.

Ch

IT

87715

Koelpinia tenuissima Pavl. & Lipsch.

Th

IT, SS

87716

Lactuca serriola L.

Hem

IT, ES

87717

Lapsana communis L.

Hem

IT, ES

87718

Micropus supinus L.

Th

IT, M

87719

Picnomon acarna (L.) Cass.

Th

IT, M

87720

Picris strigosa M. B. subsp. strigosa

Hem

IT

87721

P. strigosa M. B. subsp. kurdica Lack.

Hem

IT

87722

Scorzonera calyculata Boiss.

Geo

IT, M

87724

S. lanata (L.) O. Hoffm

Geo

IT, M

87725

S. papposa DC.

Geo

IT

87726

S. phaeopappa (Boiss.) Boiss.

Geo

IT

87727

S. turkeviczii Krash & Lipsch.

Geo

IT

87728

Senecio vernalis Waldst. & Kit.

Th

IT, M

87729

Serratula cerinthifolia (Sm.) Boiss.

Th

IT

87730

Siebera nana (Dc.) Bornm.

Th

IT

87731

Steptorhamphus persicus (Boiss.) Fedtsch.

Hem

IT

87732

S. tuberosus (Jacq.) Grossh.

Geo

IT, M

87733

*Tanacetum polycephalum Schultz- Bip. subsp. farsicum Podl.

Ch

IT

87734

Tragopogon bornmuelleri M. Ownbey & Rech. f.

Geo

IT

87735

T. buphthalmoides (Dc.) Boiss.

Geo

IT

87736

T. coloratus C. A .Mey.

Geo

IT

87737

T. graminifolius DC.

Geo

IT

87738

T. longistris Bisch. ex Schultz Bip.

Geo

IT, ES

87739

Urospermum picroides (L.) F.W. Schmidt

Th

IT, M

87740

*Zoegea leptaurea L. subsp. mianensis (Boiss.) Rech. f.

Th

IT

87741

Boraginaceae

 

 

 

Anchusa strigosa Labill.

Hem

IT

87742

Lappula sinaica (DC.) Asherson ex Schweinf.

Th

IT

87749

Myosotis refracta Boiss.

Th

IT

87743

*Onosma bisotunensis Attar & Hamzehee

Hem

IT

80844

O. hebebulbum DC.

Ch

IT

87745

*O. kotschyi Boiss.

Hem

IT

87746

O. nervosum H. Riedl.

Geo

IT

87744

O.sericeum Willd.

Hem

IT

87748

Rindera lanata (Lam.) Bge.

Hem

IT

87750

Rochelia disperma (L.f.) K. Koch

Th

PL

87751

Trichodesma incanum (Bge.) A. DC.

Hem

IT

87752

Brassicaceae

 

 

 

Aethionema carneum (Banks & Sol.) B. Fedtsch.

Th

IT

87753

Alyssum contemptum Schott & Ky.

Th

IT

87754

A. hirsutum M.B.

Th

IT

87755

A. linifolium Steph. exWilld. var. linifolium

Th

IT, M

87756

A. strictum Willd.

Th

IT, ES

87757

A. strigosum Banks & Sol.

Th

IT, ES

87758

Arabis aucheri Boiss.

Th

IT

87759

A. nova Vill.

Th

IT, ES

87760

Aubrieta parviflora Boiss.

Hem

IT

87761

Biscutella didima L.

Th

IT, SS

87762

Brossardia papyracea Boiss.

Hem

IT

87763

Cardaria draba (L.) Desv.

Geo

IT, M

87764

Clypeola jonthlaspi L.

Th

IT

87765

Erysimum repandum L.

Th

IT, M

87766

E. kurdicum Boiss. & Hausskn.

Hem (Biennial)

IT

87767

Fibigia macrocarpa (Boiss.) Boiss.

Ch

IT

87768

F. suffruticosa (Vent.) Sweet

Ch

IT

87769

Isatis cappadocica Desv.

Hem

IT

87770

I. lusitanica L.

Th

IT, M

87771

Matthiola longipetala (Vent.) DC.

Th

IT, SS

87772

Neslia apiculata (Pall.) B. Fedtsch.

Th

PL

87773

Parlatoria cakiloides Boiss.

Th

IT

87774

Sameraria stylophora (Jaub. & Spach.) Boiss.

Th

IT

87775

Sinapis arvensis L.

Th

IT, SS

87776

Sisymbrium damascenum Boiss. & Gill.

Th

IT

87777

Thlaspi perfoliatum L.

Th

IT

87778

Campanulaceae

 

 

 

*Campanula candida DC.

Ch

IT

87779

C. reuteriana Boiss. & Bal.

Th

IT, SS

87780

C. erinus L.

Th

IT, SS

87936

C. flaccidula Vatke

Th

IT

87781

Legousia falcata (Ten.) Fritsch

Th

IT

87782

Mindium laevigatum (Vent.) Rech.f. & Schiman–Czeika

Hem

IT

87783

Caprifoliaceae

 

 

 

Lonicera nummulariifolia Jaub. & Spach

Ph

IT

87784

Caryophyllaceae

 

 

 

Acanthophyllum caespitosum Boiss.

Ch

IT

87785

Ankyropetalum gypsophiloides Fenzl var. gypsophiloides

Ch

IT

87786

Arenaria leptoclados (Rchb.) Guss.

Th

PL

87787

Buffonia oliveriana Ser.

Th

IT

87788

Cerastium dichotomum L.

Th

IT

87789

C. inflatum Link ex Desf.

Th

IT

87790 & 87791

Dianthus orientalis Adams subsp. nassireddini (Stapf) Rech.f.

Ch

IT

87792

D. persicus Hausskn.

Ch

IT

87793

*D. tabrisianus Bienert ex Boiss. var. tabrisianus

Ch

IT

87794

*Gypsophila polyclada Fenzl ex Boiss. var. glandulosa Barkoudah

Ch

IT

87795

Holosteum umbellatum L.

Th

IT, M

87796

Mesostemma kotschyanum (Fenzel) Vved. subsp. kotschyanum

Hem

IT

87797

Minuartia hamata (Hausskn.) Mattf.

Th

IT

87798

M. hybrida (Vill.) Schischk. subsp. Hybrida (syn. Queria hispanica L.)

Th

PL

87799

M. meyeri (Boiss.) Bornm.

Th

IT

87800

*Silene albescens Boiss.

Ch

IT

87801

S. ampullata Boiss.

Ch

IT

87802

S. aucheriana Boiss.

Ch

IT

87803

S. conoidea L.

Th

IT, M

87804

S. montbretiana Boiss.

Th

IT

87805

Stellaria media (L.) Vill.

Th

PL

87806

Vaccaria hispanica (Miller) Rauschert

Th

IT

87807

Velezia rigida L.

Th

IT, M

87808

Cistaceae

 

 

 

Helianthemum ledifolium (L.) Miller var. Ledifolium

Th

IT, M

87809

H. salicifolium (L.) Miller

Th

PL

87810

Convolvulaceae

 

 

 

Convolvulus betonicifolius Mill.

Hem

IT

87811

Crassulaceae

 

 

 

Rosularia sempervivum (M.B.) Berges var. sempervivum

Hem

IT, ES

87812

Umbilicus intermedius Boiss.

Geo

IT

87813

U. tropaeolifolius Boiss.

Geo

IT

87814

Cuscutaceae

 

 

 

Cuscutababylonica Auch. & Choisy var. babylonica

Par.

IT

87815

Dipsacaceae

 

 

 

Cephalaria dichaetophora Boiss.

Th

IT

87816

Pterocephalus kurdicus Vatke

Ch

IT

87817

P. plumosus (L.) Coulter

Th

IT, ES

87818

Scabiosa calocephala Boiss.

Th

PL

87819

S. macrochaete Boiss. & Hausskn.

Th

IT

87820

Euphorbiaceae

 

 

 

Euphorbia allepica L.

Th

IT, M

87821

E. biglandulosa Desf.

Hem

IT

87822

E. cheiradenia Boiss. & Hohen.

Ch

IT

87823

*E. decipiens Boiss. ex Buhse

Hem

IT

87824

E. falcata L.

Th

PL

87825

E. macroclada Boiss.

Hem

IT, ES

87826

Fagaceae

 

 

 

Quercus brantii Lindl. var. persica (Jaub. & Spach) Zohary

Ph

IT

s.n.

Geraniaceae

 

 

 

Erodium cicutarium (L.) L'Her. ex Aiton

Th

PL

87826

Geranium rotundifolium L.

Th

IT, ES

87828

G. tuberosum L. subsp. micranthum Schonbeck- Teme

Geo

IT

87829

Guttiferae

 

 

 

Hypericum lysimachioides Boiss. var. spathulatum N. Robson

Hem

IT

87830

Lamiaceae

 

 

 

Acinos graveolens (M. B.) Link.

Th

IT, M

87831

*Ajuga chamaecistus Ging. ex Benth. subsp. chamaecistus

Ch

IT

87832

Eremostachys laevigata Bunge

Hem

IT

s.n.

Lallemantia iberica (Stev.) Fisch. & C. A. Mey.

Th

IT

87833

Lamium amplexicaule L. var. amplexicaule

Th

PL

87835

L. garganicum L. subsp. pictum (Boiss. & Helder. ex Boiss.) P.W. Ball

Geo

IT, M

87836

Micromeria myrtifolia Boiss. & Hohen.

Ch

IT

87837

Phlomis bruguieri Desf.

Hem

IT

87838

Ph. herba-venti L.

Hem

IT

87839

Ph. olivieri Benth.

Hem

IT

87840

Ph. rigida Labill.

Hem

IT

87841

Salvia limbata C. A. Mey.

Hem

IT, ES

87842

S. multicaulis Vahl

Ch

IT

87843

S. palaestina Benth.

Hem

IT

87844

S. virgata Jacq.

Hem

IT, ES

87845

*Satureja edmondi Briquet

Ch

IT

87846

Sideritis montana L.

Th

PL

87847

Stachys benthamiana Boiss.

Hem

IT

87848

S. inflata Benth.

Hem

IT

87849

Teucrium orientale L. subsp. orientale

Ch

IT

87850

T. polium L.

Hem

IT, M

87851

Thymus pubescnes Boiss. & Kotschy ex Celak.

Ch

IT, M

87852

Ziziphora capitata L. subsp. capitata

Th

IT, ES

87853

Linaceae

 

 

 

Linum nodiflorum L.

Th

PL

87854

Malvaceae

 

 

 

Alcea hohenackeri (Boiss. & Huet) Boiss.

Hem

IT

87855

A. kurdica (Zohary) I. Riedl

Hem

IT

87856

Moraceae

 

 

 

Ficus rupestris (Hausskn. ex Boiss.) Azizian (syn: Ficus carica L. subsp. rupestris (Hausskn. ex Boiss.) Browicz.

Ph

IT

87857

Oleaceae

 

 

 

Fraxinus rotundifolia Miller subsp. rotundifolia

Ph

IT

87858

Orobanchaceae

 

 

 

Orobanche kotschyi Reut.

Geo(Par)

IT, M

87859

O. lavandulacea Reichenb.

Geo(Par)

IT

87861

Papaveraceae

 

 

 

Papaver bornmuelleri Fedde

Th

IT

87861

P. fugax Poiret

Hem

IT

87862

Roemeria hybrida (L.) DC. subsp. dodecandra (Forssk.) Maire

Th

PL

87863

Papilionaceae

 

 

 

Astragalus alyssoides Lam.

Hem

IT

87864

*A. ciceropsis Hamzehee & Maassoumi

Hem

IT

83521

A. compactus Lam. [

Ch

IT

87865

A. curvirostris Boiss.subsp. curvirostris

Ch

IT

87866

A. geminanus Boiss. & Hausskn.

Ch

IT

87867

*A. glumaceus Boiss.

Ch

IT

87868

*A. hamadanus Boiss.

Ch

IT

87869

A.hamosus L.

Th

IT

87870

A. laguriformis Fryen

Ch

IT

87871

*A. montis-parrowii Maassoumi

Ch

IT

6108

A. nervistipolus Boiss. & Hausskn.

Ch

IT

87872

A. obtusifolius DC.

Hem

IT

87873

*A. pseudorobustus Maass. & Podl.

Hem

IT

87874

A. rhodochrous Boiss. & Hausskn.

Ch

IT

87875

*A. rhodosemius Boiss.

Ch

IT

87876

*A. tabrisianus Boiss. & Buhse

Ch

IT

87877

A. trifoliolatus Boiss.

Hem

IT

87878

*A. vegetus Bunge

Hem

IT

87879

A. verus Olivier (syn: A. parrowianus Boiss. & Hausskn.)

Ch

IT

87880

Cicer arietinum L.

Th

IT

87881

Glycyrrhiza glabra L. var. glabra

Geo

IT

s.n.

Lathyrus aphaca L. var. aphaca

Th

IT, ES

87882

L. boissieri Sirj.

Hem

IT

87883

L. cicera L.

Th

Pl

87884

L. inconspicuus L.

Th

IT

87885

Lens cyanea (Boiss. & Hohen.) Alof.

Th

IT, SS

87886

Medicago coronuta (L.) Bartalini

Th

PL

87887

M. minima (L.) Bartalini var. minima

Th

PL

87888

M. orbicularis (L.) Bart.

Th

IT, ES

87889

M. radiata L.

Th

IT, M

87890

M. rigidula (L.) All. var. submitis (Boiss.) C.C. Heyn.

Th

PL

87891

*Onobrychis melanotricha Boiss.

Ch

IT

87892

Pisum sativum L.

Th

PL

87592

Trifolium campestre Schreb.

Th

IT, ES

87593

T. cherleri L.

Th

IT

87893

T. dasyurum C. Presl

Th

IT, SS

87894

T. echinatum M.B.

Th

IT, SS

87895

T. grandiflorum Schreb.

Th

PL

87896

T. micranthum Viv.

Th

IT, ES

87897

T. pilulare Boiss.

Th

IT

87898

T. scabrum L.

Th

PL

87899

T. stellatum L. var. stellatum

Th

IT, SS

87900

T. tomentosum L. var. tomentosum

Th

IT, SS

87901

Trigonella monantha C.A.Mey. subsp. noeana (Boiss.) Huber- Morath

Th

IT, ES

87902

T. monspeliaca L.

Th

IT, ES

87903

T. uncata Boiss. & Noe

Th

IT, SS

87904

Vicia lutea L.

Th

IT, ES

87905

V. sativa L. var. sativa

Th

IT, ES

87906

V. variabilis Freyn & Sint.

Hem

IT, ES

87907

V. villosa Roth. subsp. villosa

Th

IT

87908

Plumbaginaceae

 

 

 

*Acantholimon olivieri (Jaub. & Spach) Boiss.

Ch

IT

87909

Podophyllaceae

 

 

 

Bongardia chrysogonum (L.) Spach

Geo

IT, SS

87910

Polygonaceae

 

 

 

Rheum ribes L.

Geo

IT

s.n.

Rumex crispus L.

Hem

IT

87911

R. tuberosus L.

Geo

IT

87912

Primulaceae

 

 

 

Androsace maxima L.

Th

PL

87913

Lysimachia linum-stellatum L.

Th

IT

s.n.

Ranunculaceae

 

 

 

Adonis aestivalis L.

Th

IT, M

87914

Ceratocephala falcata (L.) Pers.

Th

IT, M

87915

Consolida hohenackeri (Boiss.) Grossh.

Th

IT

87916

Delphinium ochroleucum Stev.ex DC.

Th

IT

87917

Nigella arvensis L.

Th

IT

87918

N. oxypetala Boiss.

Th

IT

87919

Ranunculus asiaticus L.

Geo

IT, ES

87920

R. macrorrhynchus Boiss.

Geo

IT

87921

R. millefolius Banks & Sol.

Geo

IT

87922

R. oxypermus Willd.

Geo

IT

87923

Rhamnaceae

 

 

 

*Rhamnus pallasii Fisch. & C. A. Mey. subsp. iranica (Hausskn.) Browicz & Jzielinski

Ph

IT

87924

Rosaceae

 

 

 

Amygdalus arabica Olivier

Ph

IT

87925

A. kotschyi Boiss. & Hohen.

Ph

IT

87926

A. lycioides Spach var. lycioides

Ph

IT, M

87927

A. orientalis Duh. subsp. orientalis

Ph

IT

87928

Cerasus microcarpa (C.A. Mey.) Boiss. subsp. tortuosa (Boiss. & Hausskn.) Browicz

Ph

IT

87929

Cotoneaster morulus Pojark.

Ph

IT

88005

Crataegus azarolus var. aronia (syn.: C. aronia (L.) Bosc.)

Ph

IT

87930

C. pontica K. Koch

Ph

IT

87931

Rosa elymaitica Boiss. & Hausskn.

Ph

IT

87932

Sanguisorba minor Scop. subsp. lasiocarpa (Boiss. & Hausskn.) Nordbury

Hem

IT

87933

Rubiaceae

 

 

 

Callipeltis cucullaria (L.) Steven

Th

IT, SS

87934

*Crucianella gilanica Trin. subsp. glauca (A. Rich. & DC.) Ehrend.

Ch

IT

87935

C. macrostachyaBoiss.

Th

IT

86048

Cruciata taurica (Pallas ex willd.) Ehrendorf subsp. persicus (DC.) Ehrend.

Ch

IT

87594

Galium aparine L.

Th

Cosm

87938

G. mite Boiss. & Hohen.

Ch

IT

87939

G. setaceum Lam.

Th

Pl

87940

G. tricornutum Dandy

Th

Cosm

87942

Rubia tinctorum L.

Geo

IT, M

s.n.

Salicaceae

 

 

 

Salix alba L.

Ph

PL

87943

Scrophulariaceae

 

 

 

Euphrasia pectinata Ten.

Th

IT, ES

87944

Leptorhabdos parviflora (Benth.) Benth.

Th

IT, ES

87945

Linaria fastigiata Chav.

Hem

IT

87946

Scrophularia pruinosa Boiss.

Hem

IT, ES

87947

S. variegata Bieb.

Hem

IT

87948

Verbascum pseudo-digitalis Nab. var. phoenicandrum Murb.

Hem

IT

87949

Veronica anagalloides Guss. subsp. anagalloides

Th (Hel)

IT, ES

87950

V. viscosa Boiss.

Th

IT

87951

Solanaceae

 

 

 

Hyoscyamusniger L.

Th

IT, ES

87952

Thymelaeaceae

 

 

 

Daphne mucronata Royle

Ph

IT

87953

D. oleoides Schreb. subsp. kurdica (Bornm.) Bornm. (syn.: D. stapfii Bornm. & Keissier)

Ph

IT

87954

Ulmaceae

 

 

 

Celtis tournefortii Lam.

Ph

IT

87955

Urticaceae

 

 

 

Parietaria judaica L.

Hem

IT, ES

87956

Valerianaceae

 

 

 

Valerianella vesicaria (L.) Moench

Th

IT, ES

87957

Violaceae

 

 

 

Viola modesta Fenzl

Th

IT

87958

MONOCOTYLEDONES

 

 

 

Araceae

Geo

IT

87959

Arum kotschyi Boiss.

 

 

 

Cyperaceae

 

 

 

Carex pachystylis J. Gay

Geo

IT

87960

Iridaceae

 

 

 

Gladiolus atroviolaceus Boiss.

Geo

IT

87961

Gynandris sisyrinchium (L.) Perl.

Geo

IT, SS

87962

Liliaceae

 

 

 

*Allium chloroneurum Boiss.

Geo

IT

87963

Bellevalia glauca (Lindl.) Kunth

Geo

IT

87964

B. olivieri (Baker) Wendelbo

Geo

IT

87965

Fritillaria imperialis L.

Geo

IT

87966

F. persica L.

Geo

IT

87967

Gagea chlorantha (M.B.) J. A. et J.H. Schultes

Geo

IT

87968

Ornithogalum brachystachys K. Koch

Geo

IT

87969

O. persicum Hausskn. ex Bornm.

Geo

IT

87970

*Scilla bisotunensis Speta

Geo

IT

87971

Poaceae

 

 

 

Aegilops ovata L.

Th

IT

87972

A. triuncialis L.

Th

PL

87973

Arrhenatherum kotschyi Boiss.

Geo

IT

87974

Avena barbata Pott ex Link

Th

IT, SS

87975

A. clauda Durieu

Th

IT

87976

A. eriantha Durieu

Th

IT

87977

A. fatua L. var. fatua

Th

IT

87978

A. ludoviciana Durieu

Th

IT, SS

87979

A. wiestii Steud.

Th

IT

87980

Boissiera squarrosa (Banks & Sol.) NevskiKeng

Th

IT

87981

Bromus danthoniae Trin.var. danthoniae

Th

IT

87982

B. danthoniae Trin. var. lanuginosus Roshev.

Th

IT, SS

87983

B. japonicus Thunb. var. japonicus

Th

PL

87984

B. madritensis L.

Th

IT, SS

87985

B. scoparius L.

Th

IT, SS

87986

B. sericeus Drobov

Th

IT

87987

B. sterilis L.

Th

PL

87988

B. tectorum L. var. hirsutus Regel

Th

Cosm

87989

B. tectorum L. var. tectorum

Th

IT

87990

B. tomentellus Boiss.

Hem

IT

87991

Echinaria capitata (L.) Desf.

Th

IT

87992

Eremopoa persica (Trin.) Rozhev. var. persica

Th

IT

87993

Festuca ovina L.

Hem

IT

87994

Heteranthelium piliferum (Banks & Sol.) Hochst

Th

IT

87995

Hordeum bulbosum L.

Geo

IT, SS

87996

Lophochloa berythea (Boiss. & Blanche) Bor

Th

IT, SS

87997

L. phleoides (Vill.) Rechb.

Th

PL

87998

Melica persica Kunth subsp. persica

Geo

IT

87999

Milium pedicellare (Bornm.) Roshev. ex Meldris

Th

IT

88000

Piptatherum holciforme(M. Bieb.) Roem. & Schult. subsp.longiglumeHausskn.

Hem

IT, M

88001

Pennisetum orientale L.

Hem

IT

88002

Phleum exaratum Griseb.

Th

IT

88003

Stipa arabica Trin. & Rupr. var. arabica

Hem

IT

88006

S. holocericea Trin. subsp. holocericea

Hem

IT

88007

S. lessingianaTrin. & Rupr.

Hem

PL

88008

Taeniatherum asperum (Simonkai) Nevski

Th

IT

88009

T. crinitum (Schreb.) Nevski

Th

IT

88010

Triticum boeoticum Boiss. subsp. boeoticum

Th

IT

88011

Trisetum rigidum (Bieb.) Roemer & Schultes

Geo

IT, ES

88012

Vulpia ciliata Link

Th

IT, SS

88013

V. hirtiglumis Boiss. & Hausskn.

Th

IT, SS

88014

V. persica (Boiss. & Buhse) V. Krecz & Dobrov

Th

IT

88015

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Abasi, S., Behdarvand, M., Zare, H., Hosseini, SM. and Pilehvar, B. (2015) Study on flora, vegetation structure and chorology of plants in some part of protected area of Oshtorankooh, Lorestan province. Journal of Environmental Science and Technology 17(1): 125-135 (in Persian).
Anonymous (2000) Kermanshah in: Gazetteer of the Mountains Country. vol. 2. Armed Forces Geographical Organization, Tehran (in Persian).
Archibold, O. W. (1996) Ecology of world vegetation. Chapman and Hall Inc., London.
Asri, Y. (2008) Plant diversity in Mouteh refuge, Iran. Rostaniha 9(1): 25-48 (in Persian).
Asri, Y. and Mehrnia, M. (2002) Intoducing the flora of central part of the Sefid-Kouh protected area. Iranian Journal Natural Resources 55(3): 363-376 (in Persian).
Assadi, M. (1987) Plants of Arasbaran protected area, NW. Iran (part I). Iranian Journal of Botany 3(2): 129-175.
Assadi, M. (1988) Plants of Arasbaran protected area, NW Iran (part II). Iranian Journal of Botany 4(1): 1-59.
Assadi, M. (Ed.) (1988-2013) Flora of Iran. vols.: 1-77. Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran (in Persian).
Attar, F. and Hamzeh'ee, B. (2007) Onosma bisotunensis (Boraginaceae), a New Species from Western Iran. Novon 17(3): 281-279.
Cain, S. A. (1950) Life-forms and phytoclimate. The Botanical Review. no. 1. vol. xvi. Cranbrook Institue of Science, Bloomfield Hills, Michigan.
Davis, P. H. (Ed.) (1965-1988) Flora of Turkey and the East Aegean Islands. vols. 1-10. Edinburgh University Press, Edinburgh.
Doe, Department of environment., office habitats and the regions. Retrieved from http: //wwwdoe.ir. On: 5 October 2016.
Dolatkhahi, M., Asri, Y. and Dolatkhahi, A. (2011) Floristic survey Arjan-Parishan protected area in Fars. taxonomy and biosystematics 2(9): 31-46 (in Persian).
Ehrlich, P. R. and Wilson, E. (1991) Biodiversity studies: Science and policy. Journal of Science 253: 758-762.
Emami, S. A. and Aghazari, F. (2011) Iranian endemic Phanerogams. Tehran University of Medical Sciences, Tehran.
Ghahreman, A. and Attar, F. (1999) Biodiversity of plant species in Iran. Tehran University Press, Tehran (in Persian).
Ghahremaninejad, F. and Agheli, S. (2010) Floristic study of Kiasar national park, Iran. Taxonomy and Biosystematics 1(1): 47-62 (in Persian).
Ghahremaninejad, F., Naqinezhad, A., Hossein Bahari, SH. and Esmaeili, R. (2011) An introduction to flora, life form and distribution of plants in two protected lowland forests, Semeskandeh and Dasht-e Naz, Mazandaran N. Iran . Taxonomy and Biosystematics 3(7): 53-70 (in Persian).
Gheitouri, M. (2003) Vegetation types of Kermanshah. In: Ecological regions of Iran (Ed. Fayaz, M.). Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran (in Persian).
Habibi, M., Sattarian, A., Ghorbani Nohooji, M., Alipour, G. and Alamdari, E. (2013) Introduction of floristic, life form and chorology of plants in the ecosystems of Paband national park, Mazandaran province. Journal of Plant Ecosystem Conservation 1(3): 47-72 (in Persian).
Hamzeh'ee, B. (2000) Some new and noteworthy plant records from Iran. Iranian Journal of Botany 8(2): 271-277.
Hamzeh'ee, B. (2006) Survey of demolition effects on forest vegetation of Arasbaran protected area. The Conference of Iran Forests Future, Karaj, Iran.
Hamzeh'ee, B and Asri, Y. (2005) A new record of Rubiaceae from Iran. Iranian Journal of Botany 11(1): 23-25.
Hamzeh'ee, B. and Jalili, A. (2002) A new plant and an interesting record from Iran. Iranian Journal of Botany 9(2): 187-190.
Hamzeh'ee, B., Khanhasani, M., Khodakarami, Y. and Nemati Peykani, M. (2008) Floristic and phytosociological study of Chaharzebar forests in Kermanshah. Iranian Journal of Forest and Poplar Research 16(2): 211-229 (in Persian).
Hamzeh'ee, B. and Naqinezhad, A. (2009) Arthraxon P. Beauv. (Gramineae) and Carex caryophyllea (Cyperaceae), new genus and species records from Iran. Iranian Journal of Botany 15(1): 68-71.
Hamzeh’ee, B., Safavi, S. R., Asri, Y. and Jalili, A. (2010) Floristic analysis and a preliminary vegetation description of Arasbaran Biosphere Reserve, NW Iran. Rostaniha 11(1): 1-16 (in Persian).
Jafari, S. M. and Akhani, H. (2008) Plants of Jahan Nama protected area, Golestan province, N. Iran. Pakistan Journal of Botany 40(4): 1533-1554.
Jalili, A. and Jamzad, Z. (1999) Red data book of Iran, a preliminary survey of endemic, rare and endangered plant species in Iran. Research Institute of Forest and Rangelands, Tehran.
Maassoumi, A. A. (1986) The genus Astragalus in Iran, vol. 1. Annuals. Research Institute of Forest and Rangelands, Tehran (in Persian).
Maassoumi, A. A. (1989) The genus Astragalus in Iran, vol. 2. Perennials. Research Institute of Forest and Rangelands, Tehran (in Persian).
Maassoumi, A. A. (1995) The genus Astragalus in Iran, vol. 3. Perennials. Research Institute of Forest and Rangelands, Tehran (in Persian).
Maassoumi, A. A. (2000) The genus Astragalus in Iran, vol. 4. Perennials. Research Institute of Forest and Rangelands, Tehran (in Persian).
Maassoumi, A. A. (2003) Papilionaceae (Astragalus I). In: Flora of Iran (Ed. Assadi, M., Maassoumi, A. A., Khatamsaz, M. and Mozaffarian, V.) vol. 43. Research Institute of Forest and Rangelands, Tehran (in Persian).
Maassoumi, A. A. (2005) Some interesting new species of the genus Astragalus in Iran. Iranian Journal of Botany 11(1): 101-109.
Maassoumi, A. A. and Hamzeh’ee, B. (2003) A remarkable new species of the genus Astragalus with no close relatives from Kermanshah. Iranian Journal of Botany 10(1): 59-61.
Najafi, K., Jalili, A., Khorasani, N., Jamzad, Z. and Asri, Y. (2006) Flora, life forms and chorotypes of Plants in the Genu protected area, Hormozgan province (Iran). Pajouhesh va Sazandegi 18(4): 50-62 (in Persian).
Naqinezhad A., Hosseini S., Rajamand M. A. and Saeidi Mehrvarz S. (2010) A floristic study on Mazibon and Sibon protected forests, Ramsar, across the altitudinal gradient (300-2300 m). Taxonomy and Biosystematics 2(5): 93-114 (in Persian).
Raunkiaer, C. (1934) The life forms of plants and statistical plant geography. Larendon, Oxford.
Rechinger, K. H. (Ed.) (1963-1998) Flora Iranica. vols. 1-173. Akademische Druck-U Verlagsantalt, Graz.
Sharifnia, F., Asri, Y. and Gholami-Terojeni, T. (2007) Plant diversity in Miankaleh Biosphere Reserve (Mazandaran province) in north of Iran. Pakistan Journal of Biological Sciences 10(10): 1723-1727.
Townsend, C. C. and Guest, E. (1960-1985) Flora of Iraq. vols. 1-9. Ministry of Agliculture and Agaiarian Reform, Baghdad.
Zohary, M. (1973) Geobotanical fundations of the Middle East. 2 vols. Fischer Verlag, Stuttgart, Amesterdam.