نویسنده
گروه زیست‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بروجرد، بروجرد، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسنده [English]
The aim of this research was plant identification, introduction to the flora, determination of life forms and geographical distribution in Khargushan Mountain. This Mountain, with 6000 hectares, situated on the east of Poldokhtar and south-west of Khorramabad. The maximum altitude of this mountain is thought 2329 m. Plant specimens were collected from different parts of the area during two growing seasons 2013-2014. The plant biological spectrum of the area was plotted by means of life forms results. The position of the area within Iran’s phytogeography classification was studied based on geographical distribution data and references. From 211 identified species in the studied area, 3 Pteridophytes, 1 Gymnosperm, 176 dicotyledons and 31 monocotyledons were presented. These species belong to 50 families and 150 genera. The important families are Fabaceae, Asteraceae, Apiaceae and Lamiaceae with 12.79%, 10.42%, 8.05% and 7.58%, respectively. Life forms of the plant species include Therophytes 36.49%, Hemicryptophytes 31.28%, Cryptophytes 18.96%, Phanerophytes 8.06%, and Chamaephytes 5.21%. 138 species (65.4%) were endemics of Irano-Turanian region; 32 species of them were endemics of Iran which among them, distribution of 4 species (Astragalus lurorum, Dionysia gaubae, Hedysarum gypsophilum and Phlomis lurestanica) limited to Lorestan province.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه.
از میان کشورهای جنوب‌غرب آسیا، ایران دارای متنوع‌ترین پوشش گیاهی است. این تنوع رویشی از وسعت زیاد ایران، گوناگونی اقلیمی و توپوگرافی و نیز تاریخچه فلور و پتانسیل تکاملی آن ناشی می‌شود (Asri and Mehrnia, 2002). تنوع اقلیمی باعث شده است تا در پهنه کشور اکوسیستم‌های مهمی به وجود آید که هر کدام غنی از گیاهان متنوع و همچنین اجتماعات گیاهی ویژه خود است. از اکوسیستم‌های مهم کلان کشور می‌توان به منطقه رویشی زاگرس اشاره کرد. شناسایی پوشش گیاهی یک منطقه ضمن این که اساس بررسی‌ها و مطالعات اکولوژیک است، به عنوان راهکاری مناسب برای تعیین قابلیت‌های منطقه از جنبه‌های مختلف است و نیز عاملی مؤثر در ارزیابی وضعیت کنونی و پیش‌بینی وضعیت آن در آینده به شمار می‌رود و با توجه به آثار عوامل مخرب در انقراض برخی از گونه‌های با اهمیت، شناسایی هرچه سریعتر آنها در مناطق مختلف و برنامه‌ریزی در جهت حفظ آنها ضرورت می‌یابد (Ghahreman, 1994).
استان لرستان به عنوان یکی از مهم‌ترین کانون‌های گیاهان بوم‌زاد ناحیه رویشی ایرانی-تورانی حوزه جنگل‌های زاگرسی به شمار می‌رود (Abrari Vajari et al., 2007). این استان از یکسو دارای تنوع اقلیمی و تنوع گیاهی بالایی است که نیاز به شناسایی دارد و از سوی دیگر توسعه چشمگیر استان در دهه‌های اخیر، تغییرات کاربری اراضی مرتعی و عدم تعادل بین دام و مرتع، خطرکاهش تنوع زیستی و انقراض برخی گونه‌های گیاهی را افزایش داده است (Abasi et al., 2009).
پوشش گیاهی مناطق کوهستانی ایران توسط پژوهشگران مختلفی مطالعه شده است. نخستین جمع‌آوری گیاهان از مناطق کوهستانی زاگرس توسط Olivier (1795) انجام گرفت. پس از وی سایر گیاه‌شناسان از جمله Aucher-Eloy (1835)، Haussknecht (1865-1867)، Bornmuller (1889-1939)، Nabelek (1910)، Cowan و Darlington (1929)، Trott (1934-1939)، Maleki (1939-1970)، Rechinger (1939-1949)، Koie (1945) و Gentry (1955) از این مناطق نمونه‌های گیاهی جمع‌آوری کرده‌اند (Parsa, 1978).
در استان لرستان مطالعاتی در مناطق کوهستانی دیگر توسط Asri و Mehrnia (2002)، Abrari Vajari و Veiskarami (2005)، Dehshiri و Goudarzi (2005)، Abrari Vajari و همکاران (2007)، Yarahmadi و همکاران (2009)، Abasi و همکاران (2009 و 2015) و Mehrnia و Ramak (2014) انجام گرفته است.
از آنجا که بررسی‌های فلوریستیک مانند شناسنامه‌ای نشان‌دهنده وضعیت حال و گذشته یک منطقه است، بنابراین در پیش‌بینی‌های آینده نقش به‌سزایی دارد. با توجه به احداث بزرگراه خرم‌آباد-اندمیشک در سال‌های اخیر، تا حال حاضر در کوه خرگوشان کار عمده، دقیق و متمرکزی برای مشخص نمودن ترکیب فلوریستیک صورت نگرفته است. این کوه با خط‌الرأس حدود 30 کیلومتر به عنوان یک دیواره کوهستانی و بخشی از سیستم زاگرس در مرز لرستان و خوزستان واقع شده است که از یک سو به فلات داخلی مرتبط است و از سوی دیگر به جلگه‌های خوزستان منتهی می‌شود؛ بنابراین، منطقه کوه خرگوشان در آخرین قسمت ناحیه ایرانی-تورانی قرار دارد. از آنجا که مطالعه مناطق مرزی بین دو ناحیه رویشی حایز اهمیت است و به نظر می‌رسد از نظر پوشش گیاهی و رُستنی‌ها از ویژگی‌های خاصی برخوردار است و میزان بوم‌زادی در این قبیل مناطق بالا باشد، مطالعه حاضر تلاش می‌کند تا عناصر رویشی کوه خرگوشان را در مقیاس کوچک به تصویر بکشد و به معرفی شکل‌های زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان این کوه بپردازد.
روش بررسی.
موقعیت کوه خرگوشان: کوه خرگوشان با مساحت 6000 هکتار با مختصات 56 º47 تا 09 º48 طول شرقی و ʹ05 º33 تا 09 º33 عرض شمالی، جزو کوه‌های زاگرس به شمار می‌رود که در شرق شهرستان پلدختر و جنوب‌غربی شهرستان خرم‌آباد در استان لرستان واقع شده است (شکل 1). دسترسی به کوه خرگوشان از طریق بزرگراه خرم‌آباد-اندیمشک است که از کنار آن می‌گذرد. این کوه، با حداقل ارتفاع حدود 1372 متر و حداکثر ارتفاع 2329 متر از سطح دریا و در جهت جنوب‌شرقی-شمال‌غربی که روند کلی ارتفاعات زاگرس است ناحیه‌ای کاملاً کوهستانی با دره‌های کم‌و‌بیش عمیق و یال صخره‌ای را به وجود آورده است که در بسیاری از عرصه‌ها فاقد پوشش خاکی و یا دارای پوشش خاکی کم عمق است Jafari, 1989)؛ N.G.O., 2000؛ (Judaki, 2013.
بر اساس آمار ایستگاه‌های هواشناسی پلدختر و خرم‌آباد که نزدیک‌ترین ایستگاه‌های هواشناسی به کوه خرگوشان است، میانگین بارش سالیانه در پلدختر و خرم‌آباد به ترتیب 360 و 436 میلی‌متر طی سال‌های 1383 تا 1392 بوده است. بیشترین میزان بارش در پلدختر و خرم‌آباد به ترتیب در آذر (72 میلی‌متر) و فروردین ماه (80 میلی‌متر) است و اغلب بارندگی‌ها در شش ماهه دوم سال رخ می‌دهد. متوسط دمای حداکثر گرمترین ماه، متوسط دمای حداقل سردترین ماه و متوسط دمای سالیانه پلدختر به ترتیب 5/28، 7/16 و 6/22 درجه سانتیگراد است. متوسط دمای حداکثر گرمترین ماه، متوسط دمای حداقل سردترین ماه و متوسط دمای سالیانه خرم‌آباد به ترتیب 25، 9 و 17 درجه سانتیگراد است. طبقه‌بندی اقلیمی دومارتن نشان می‌دهد که اقلیم منطقه کوه خرگوشان نیمه‌خشک است.
شکل 1- موقعیت کوه خرگوشان (مقیاس 300000: 1)
روش تحقیق.
به منظور معرفی فلور کوه خرگوشان، از روش پیمایشی که یکی از روش‌های مرسوم مطالعات تاکسونومیک منطقه‌‌ای است، استفاده شد (Mesdaghi, 2001). در این روش، جمع‌آوری نمونه‌های گیاهی با مراجعه به نواحی مختلف کوه خرگوشان طی دو فصل رویشی بین سال‌های 1392 تا 1393 صورت گرفت. گونه‌های گیاهی موجود در کوه خرگوشان، پس از جمع‌آوری، خشک و پرس شدند. نمونه‌ها با استفاده از فلورا ایرانیکا (Rechinger, 1963-2015)، فلور عراق (Townsend and Guest, 1960-1985)، فلور فلسطین (Zohary and Feinbrun-Dothman, 1966-1986)، فلور ترکیه (Davis, 1965-1988)، گونهای ایران (Maassoumi, 1986-2011)، فلور ایران (Assadi, 1988-2016)، فلور رنگی ایران (Ghahreman, 1975-2006)، رده‌بندی گیاهی (Mozaffarian, 2005) و کورموفیت‌های ایران (Ghahreman, 1990-1994) شناسایی و در پایگاه IPNI جستجو و مقابله شد. به منظور تعیین پراکنش جغرافیایی و پراکنش جغرافیایی گونه‌های گیاهی شناسایی شده از کوه خرگوشان، از فلورهای نامبرده و منابع موجود در زمینه جغرافیای گیاهی ایران از جمله Zohary (1973)، Takhtajan (1986) و Léonard (1991-1992) استفاده شد. شکل زیستی گیاهان بر اساس سیستم Raunkiaer (1934) مشخص و طیف زیستی آنها به صورت هیستوگرام ترسیم شد. شکل زیستی در این سیستم بر مبنای جوانه‌های احیا‌کننده که در سال بعد شاخه‌ها و برگ‌های جدید را ایجاد می‌کنند، بنا شده است و به پنج طبقه فانروفیت‌ها، کامفیت‌ها، همی‌کریپتوفیت‌ها، کریپتوفیت‌ها و تروفیت‌ها تقسیم می‌گردد (Ghahreman, 1994؛ (Moghadam, 2001. از مرجع تنوع زیستی گونه‌های ایران (Ghahreman and Attar, 1998) و Red data book (Jalili and Jamzad, 1999) برای شناسایی گونه‌های بوم‌زاد، نادر و در معرض خطر استفاده گردید. گونه‌های گیاهی شناسایی شده در هرباریوم مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بروجرد نگهداری شد.
نتایج.
در مجموع، در کوه خرگوشان 211 گونه از 150 جنس و 50 تیره گیاهی شناسایی شد. از این تعداد، 3 گونه نهانزاد آوندی، 1 گونه بازدانه، 31 گونه تک‌لپه و 176 گونه دولپه هستند که فهرست تیره‌ها و گونه‌های شناسایی شده در کوه خرگوشان و همچنین ناحیه رویشی، شکل زیستی، وضعیت حفاظتی و پراکنش آنها در پیوست 1 آمده است.
تیره‌های Fabaceae، Asteraceae، Apiaceae و Lamiaceae به ترتیب با 27، 22، 17 و 16 گونه گیاهی دارای بیشترین سهم از نظر غنای گونهای و 24 تیره هر یک با یک گونه گیاهی کمترین سهم را در غنای گونهای کوه خرگوشان داشتند. بزرگترین جنس‌های گیاهی کوه خرگوشان عبارتند از: Astragalus با 13 گونه، SalviaوSilene هر یک با 6 گونه و Galium با 4 گونه.
همان طور که در شکل 2 نشان داده شده است گیاهان علفی چندساله دولپه با 79 گونه (44/37 درصد) بیشترین شکل رویشی گونه‌های شناسایی شده را تشکیل می‌دهند. این در حالی است که فقط یک گونه درختچه‌ای بازدانه Ephedra ciliata (47/0 درصد) در کوه خرگوشان دیده شد.
نتایج مربوط به طیف زیستی گونه‌های گیاهی کوه خرگوشان نشان داد که تروفیت‌ها با 77 گونه (49/36 درصد)، فراوان‌ترین و کامفیت‌ها با 11 گونه (21/5 درصد) کمترین شکل زیستی منطقه را به خود اختصاص داده‌اند (شکل 3).
نتایج مربوط به پراکنش جغرافیای گیاهی گونه‌های کوه خرگوشان، نشان‌دهنده غلبه گونهای ناحیه رویشی ایرانی-تورانی است. این گونه‌ها 4/65 درصد فلور کوه خرگوشان را تشکیل می‌دهند (شکل 4).
از 211 گونه شناسایی شده 32 گونه بوم‌زاد ایران است (Ghahreman and Attar, 1998) که با علامت * در پیوست 1 نشان داده شده است. در میان آنها، پراکنش چهار گونه (Astragalus lurorum، Dionysia gaubae، Hedysarum gypsophilumو Phlomis lurestanica)به استان لرستان محدود می‌شود. بر اساس وضعیت حفاظتی، 20 گونه جزو گیاهان با تهدید کمتر (LR)، سه گونه آسیب‌پذیر (VU) و 9 گونه اطلاعات اندکی در مورد آنها وجود دارد (DD) (Jalili and Jamzad, 1999).
|
شکل 2- تعداد گونه‌های متعلق به هر یک از شکل‌های رویشی در کوه خرگوشان |
شکل 3- هیستوگرام درصد فراوانی شکل‌های زیستی گیاهان کوه خرگوشان |
|
|
|
|
شکل 4- هیستوگرام درصد فراوانی نواحی رویشی گیاهان در کوه خرگوشان (IT= ایرانی-تورانی، M= مدیترانه‌ای، ES= اروپا-سیبری، SS= صحرا-سندی، PL= چند ناحیه‌ای (بیش از سه ناحیه)، Cosm= جهان‌وطن). |
|
بحث و نتیجه‌گیری. .
در کوه خرگوشان، 211 گونه گیاهی متعلق به 150 جنس و 50 تیره شناسایی شد که با توجه به وسعت اندک، بیانگر غنای گونهای بالای این منطقه است. Abrari Vajari و Veiskarami (2005) در مطالعه فلوریستیک منطقه هشتادپهلو خرم‌آباد که یکی از کوه‌های نزدیک به کوه خرگوشان است، 205 گونه گیاهی متعلق به 155 جنس و 49 تیره را معرفی کردند که از نظر تعداد تاکسون‌ها با نتایج حاضر تشابه زیادی دارد. تیره‌های Fabaceae (27 گونه) و Asteraceae (22 گونه) گیاهان غالب کوه خرگوشان هستندکه با مطالعات پیشین (Abrari Vajari and Veiskarami, 2005؛ Dehshiri and Goudarzi, 2005؛ Yarahmadi et al., 2009؛ Mehrnia and Ramak, 2014) در مورد سایر رویشگاه‌های استان لرستان مطابقت دارد.
از گونه‌های با ارزش مرتعی گراس‌های کوه‌سری در کوه خرگوشان می‌توان به انواع گونه‌های Melica persica و Bromus sterilisاشاره نمود. همچنین، گیاهان پیازی مانند: Gagea dubia،G. gageoides،Muscari neglectum وTulipaدر قسمت کوه‌سری حضور دارد. بهره‌برداری و استفاده خوراکی گونه‌هایی نظیر ریواس (Rheum ribes) و Smyrniopsis aucheri موجب تخریب رویشگاه و کاهش بسیار زیاد جمعیت آنها شده است، به طوری که نمونه‌های آنها به صورت پراکنده و در لابلای صخره‌ها یافت می‌شود. شکل‌های کوتوله بوته‌ای خاردار و بالشتکی (همچون جنس‌های Astragalus،Acantholimonو Acanthophyllum) گونه‌های پایا و چند ساله ارتفاعات کوه خرگوشان را تشکیل می‌دهند.
تعداد اندک گونه‌های خاردار و یا بالشتکی در کوه خرگوشان (از قبیل Astragalus، Acantholimon،AcanthophyllumوEchium) می‌تواند به دلایلی از قبیل ارتفاع کمتر از 2500 متر آن، برداشت کوتاه‌مدت از گونه‌های چوبی، چرای کم دام و تغییرات اندک کاربری اراضی مرتعی باشد (Asri and Mehrnia, 2002؛ Abrari Vajari and Veiskarami, 2005؛ Akhani, 2005؛ Noroozi et al., 2008).
در کوه خرگوشان گونه‌های Astragalus (جنس گون) تقریباً نیمی از گیاهان تیره Fabaceae را تشکیل می‌دهد (13 گونه از مجموع 27 گونه این تیره). گون‌ها بزرگترین جنس گیاهان مرتعی ایران هستند. از 13 گونه گون موجود در کوه خرگوشان، 6 گونه بوم‌زاد ایران است که نشان‌دهنده شرایط مناسب کوه خرگوشان برای گسترش گونه‌های این جنس است.
17 گونه درختی و درختچه‌ای در کوه خرگوشان دیده می‌شود که با افزایش ارتفاع از تراکم و تنوع آنها کاسته شده و در عوض گیاهان علفی و بوته‌ای جایگزین آنها می‌گردد. از جمله این درختان می‌توان به گونه بلوط ایرانی (Quercus brantii) اشاره کرد که پوشش غالب را در ارتفاعات پایین کوه خرگوشان، به ویژه شیب شمالی آن، همانند سایر کوه‌های لرستان تشکیل می‌دهد. در بسیاری از عرصه‌ها، با توجه به عمق اندک خاک، گیاهان درختی و درختچه‌ای با کاهش رشد رویشی مشاهده می شود و اغلب در لابه‌لای صخره‌ها رویش دارند.
شکل زیستی گیاهان، صرف نظر از این که ویژگی تاکسونومیک آنها را نشان می‌دهد، بیانگر سازش گیاهان با شرایط زیست محیطی نیز است. طیف زیستی گیاهان کوه خرگوشان بیانگر فلور مناطق کوهستانی کم ارتفاع و نیمه خشک است که در آن تروفیت‌ها (49/36 درصد) و پس از آنها همی‌کریپتوفیت‌ها (28/31 درصد) بیشترین و کامفیت‌ها با 11 گونه (21/5 درصد) کمترین سهم را دارند.
تخریب بخش‌هایی از کوه خرگوشان و خشکسالی‌های چند سال اخیر سبب شده است تا این منطقه با هجوم گیاهان یک‌ساله (با توجه به کوتاه بودن فصل رویش)، مواجه شوند و تروفیت‌ها (49/36 درصد) غالب‌ترین شکل زیستی عناصر گیاهی کوه خرگوشان را تشکیل دهند. این نتایج با گزارش‌های پیشین در خصوص فراوانی تروفیت‌ها در اکوسیستم‌های آسیب دیده کوهستانی استان لرستان مطابقت دارد
Asri and Mehrnia, 2002)؛ Mehrnia and Ramak, 2014؛ (Abasi et al., 2015.
همی‌کریپتوفیت‌ها و کریپتوفیت‌ها حدود نیمی از طیف زیستی عناصر گیاهی کوه خرگوشان را تشکیل می‌دهند. طبق نظر Archibold (1995) فراوانی گیاهان همی‌کریپتوفیت‌ها و کریپتوفیت‌ها در یک منطقه نشان‌دهنده اقلیم کوهستانی است. همی‌کریپتوفیت‌ها با سازوکارهایی (از قبیل ذخیره‌سازی آب، کاهش تبخیر آب توسط کُرک‌ها و کاهش فاز رویشی) قادرند شرایط سخت محیط مانند کمبود آب را تحمل نمایند (Mehrnia and Ramak, 2014). فراوانی کریپتوفیت‌ها (همانند Liliaceae) را می‌توان ناشی از سازگاری این گیاهان در برابر عدم چرای دام (به علت قرارگیری جوانه‌های انتهایی‌شان در زیر خاک) دانست (Roques et al., 2001). همچنین، بر اساس نظر Sharifi و همکاران (2012) حضور درصد نسبتاً زیاد همی‌کریپتوفیت‌ها و کریپتوفیت‌ها در کوه خرگوشان نشانگر حفظ رطوبت خاک ناشی از ذوب برف در مدت فصل رویش گیاهان است.
پراکنش جغرافیایی مجموعه گونه‌های گیاهی یک منطقه، بازتاب تأثیرپذیری از ناحیه یا نواحی رویشی مختلف است (Asri,1998). کوه خرگوشان جزو پهنه رویشی هولارکتیک است که بر اساس طبقه‌بندی Zohary (1973) جزو ناحیه رویشی ایرانی-تورانی است. نتایج حاصل از مطالعه حاضر نشان داد که بیشترین درصد عناصر شناسایی شده در کوه خرگوشان (4/65 درصد) متعلق به ناحیه ایرانی-تورانی است. علت اصلی غالبیت عناصر ایرانی-تورانی ممکن است دوری این ناحیه رویشی از مناطق دیگر و شرایط محیطی خاص (اقلیم نیمه‌خشک) حاکم بر منطقه باشد. همچنین حضور جنس‌هایی نظیر: Acantholimon،Allium،Amygdalus،Astragalus،Echinops،Ferula،Phlomis،Pistacia،Scrophularia،Silene،Stachys وTulipaکه عناصر آنها به طور عمده در ناحیه رویشی ایرانی-تورانی تجمع یافته است، نشان از غالبیت رویش‌های ایرانی-تورانی در کوه خرگوشان دارد. این ویژگی باعث شده است که فراوانی عناصر مشترک نیز کاهش یابد؛ به طوری که بیشترین عناصر مشترک مربوط به ایرانی-تورانی/مدیترانه‌ای است که تنها 9/10 درصد گونه‌ها را به خود اختصاص داده است. در مطالعات انجام شده در سفیدکوه (Asri and Mehrnia, 2002)، هشتادپهلو (Abrari Vajari and Veiskarami, 2005) و اشترانکوه (Abasi et al., 2015) نیز حضور عناصر ایرانی-تورانی با غالبیت بسیار بالا و پس از آن عناصر مشترک مربوط به ایرانی-تورانی و مدیترانه‌ای با درصد حضور کمتر، تأیید شده است. کمبود عناصر رویشی صحرا-سندی در کوه خرگوشان، مبین این مهم است که شرایط اقلیمی برای حضور عناصر مربوط به این ناحیه رویشی نامساعد است، بدیهی است حضور عناصر گیاهی مربوط به این منطقه رویشی نشانگر قدرت بردباری و سازگاری آنها نسبت به شرایط نامناسب اقلیم کوهستانی است.
نتایج پژوهش حاضر نشان داد که کوه خرگوشان، با اقلیم نیمه خشک، می‌تواند از جنبه ذخایر ژنتیکی حایز اهمیت باشد، زیرا 211 تاکسون در محدوده ارتفاع 957 متر (1372 تا 2329 متر) انتشار یافته است که از این تعداد، 32 گونه (16/15 درصد) بوم‌زاد ایران است. بر اساس فهرست IUCN (2001) و مطالعه Jalili و Jamzad (1999)، به ترتیب 5/62 و 37/9 درصد این گونه‌ها در طبقه‌بندی LR (با نگرانی کمتر) و VU (آسیب‌پذیر) قرار می‌گیرند. از میان گونه‌های بوم‌زاد، پراکنش چهار گونه (Astragalus lurorum، Dionysia gaubae،Hedysarum gypsophilumو Phlomis lurestanica) به استان لرستان محدود می‌شود و گونه H. gypsophilumتا کنون فقط از کوه خرگوشان گزارش شده است (Dehshiri and Goodarzi, 2016). طبق تعریف، مناطقی از کره زمین که دارای گونه‌های بوم‌زاد فراوان باشد، نقاط داغ تنوع زیستی (biodiversity hotspots) نامیده می‌شود. با استناد به نتایج پژوهش حاضر می‌توان گفت که کوه خرگوشان یکی از نقاط داغ گونه‌زایی و پناهگاه گیاهان بوم‌زاد در کشور است. از طرفی، هرچه گیاهان یک منطقه نقاط اشتراک بیشتری با سایر نواحی عمده رویشی جهان داشته باشند، نگرانی در خصوص انقراض گونه‌های گیاهی آن منطقه کاهش خواهد یافت، زیرا امید بازگشت و استقرار مجدد آنها افزایش می‌یابد. اما گیاهانی که به ناحیه رویشی خاصی تعلق دارند در صورتی که این گیاهان با خطر انقراض روبه‌رو شوند، احتمال استقرار مجددشان کاهش خواهد یافت. از راهکارها، سازوکارها و ابزارهای اقتصادی و اجتماعی برای حفاظت از گونه‌های در حال انقرض می‌توان به تصویب حفاظت از گونه‌های در حال انقراض توسط مسؤولان محیط زیست، فرهنگ‌سازی در میان مسؤولان سایر سازمان‌ها و مردم، واگذاری بخشی از مسؤولیت‌ها و بودجه‌های حفاظتی به تشکل‌های مردمی کاردان به ویژه جوانان و کمک گرفتن از مشاوران امین و درستکار اشاره نمود.
سپاسگزاری.
گزارش حاضر با حمایت مالی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بروجرد به انجام رسیده و کلیه حقوق آن مربوط به این دانشگاه است. از آقای دکتر ولی‌اله مظفریان به خاطر مساعدت در شناسایی تعدادی از نمونه‌های گیاهی قدردانی می‌گردد
پیوست 1-فهرست تیره‌ها و گونه‌های شناسایی شده در کوه خرگوشان و همچنین ناحیه رویشی، شکل زیستی، وضعیت حفاظتی و پراکنش آنها، 1= VU (آسیب‌پذیر)، 2= LR (گیاهان با تهدید کمتر)، 3= DD (اطلاعات اندکی از آنها وجود دارد)، * و ** به ترتیب گونه‌های بوم‌زاد و نادر موجود در منطقه مورد مطالعه. ES: اروپا-سیبری، IT: ایرانی-تورانی، M: مدیترانه‌ای، SS: صحرا-سندی، PL: چند ناحیه‌ای (بیش از سه ناحیه)، Cosm: جهان‌وطن، Th: تروفیت، Ch: کامفیت، He: همی‌کریپتوفیت، Cr: کریپتوفیت، Ph: فانروفیت.
|
تاکسون |
شکل زیستی |
پراکنش جغرافیایی |
|
Pteridophyta |
|
|
|
Adiantaceae |
|
|
|
Adiantum capillus-veneris L. |
Cr |
Cosm |
|
Cheilanthes fragrans (L.f.) Sw. |
Cr |
IT-M-ES |
|
Woodsiaceae |
|
|
|
Cystopteris fragilis (L.) Bernh. |
Cr |
Cosm |
|
Pinophyta |
|
|
|
Ephedraceae |
|
|
|
Ephedra ciliataFisch. & C.A.Mey. |
Ph |
IT-SS |
|
Magnoliophyta |
|
|
|
Magnoliopsida |
|
|
|
Anacardiaceae |
|
|
|
Pistacia atlantica Desf. |
Ph |
IT-M |
|
Apiaceae |
|
|
|
Bunium luristanicum Rech.f. 3,* |
Cr |
IT |
|
Bunium rectangulum H.Wolff |
Cr |
IT |
|
Bupleurum gerardii All. |
Th |
IT |
|
Chaerophyllum macropodum Boiss. |
He |
IT |
|
He |
IT |
|
|
Haussknechtia elymaitica Boiss. 3*,** |
He |
IT |
|
Korshinskia assyriaca (Freyn & Bornm.) Pimenov & Kljuykov |
Cr |
IT |
|
Malabaila porphyrodiscus Stapf & Wettst. ex Stapf. 2,* |
He |
IT |
|
Physocaulis nodosus W.D.J.Koch |
Th |
IT-M-ES |
|
Pimpinella barbata Boiss. |
Th |
IT-SS |
|
Pimpinella eriocarpa Banks & Sol. |
Th |
IT |
|
Prangos acaulis (DC.) Bornm. |
He |
IT |
|
Prangos uloptera DC. |
He |
IT |
|
Scandix pecten-veneris L. |
Th |
IT-ES |
|
Smyrniopsis aucheri Boiss. |
He |
IT |
|
Torilis leptophylla Rchb.f. |
Th |
IT-ES |
|
Zosima absinthifolia Link |
He |
IT |
|
Apocynaceae |
|
|
|
Nerium oleander L. |
Ph |
IT |
|
Asteraceae |
|
|
|
Aegopordon berardioides Boiss. |
He |
IT |
|
Cephalorrhynchus microcephalus (DC.) Schchian |
Cr |
IT |
|
Cnicus benedictus L. |
Th |
IT-M |
|
Crupina crupinastrum Vis. |
Th |
IT-M |
|
Echinops ritrodes Bunge |
He |
IT |
|
Garhadiolus angulosus Jaub. & Spach |
Th |
IT |
|
Garhadiolus papposus Boiss. & Buhse |
Th |
IT |
|
He |
IT |
|
|
Lactuca glauciifolia Boiss. |
Th |
IT |
|
Lasiopogon muscoides DC. |
Th |
IT |
|
Pulicaria arabica Cass. |
Ch |
IT |
|
Psychrogeton persicus (Boiss.) Grierson |
He |
IT |
|
Rhagadiolus stellatus Gaertn. |
Th |
IT-M |
|
Cr |
IT |
|
|
Scorzonera luristanica Rech.f.3,* |
Cr |
IT |
|
Scorzonera radicosa Boiss. |
He |
IT |
|
Senecio glaucus L. |
Th |
IT-M-SS |
|
Serratula cerinthifolia (Sm.) Boiss. |
He |
IT |
|
Steptorhamphus tuberosus(L.) Grossh. |
Cr |
IT-M |
|
Taraxacum montanum DC. |
He |
IT |
|
Tragopogon caricifolius Boiss. 2,* |
He |
IT |
|
He |
IT |
|
|
Berberidaceae |
|
|
|
Bongardia chrysogonum Boiss. |
Cr |
IT |
|
Boraginaceae |
|
|
|
Mattiastrum luristanicum (Nábělek) Riedl3,* |
He |
IT |
|
Myosotis refracta Boiss. |
Th |
IT |
|
He |
IT |
|
|
He |
IT |
|
|
Solenanthus circinatus Ledeb. |
He |
IT |
|
Brassicaceae |
|
|
|
Alyssum szovitsianum Fisch. & C.A.Mey. |
Th |
IT |
|
Biscutella didyma L. |
Th |
IT-M-ES |
|
Erophila verna (L.) DC. |
Th |
IT-ES |
|
Erysimum repandum L. |
Th |
IT-ES |
|
He |
IT-ES |
|
|
Isatis raphanifolia Boiss. 2,* |
Th |
IT |
|
Lepidium persicum Boiss. |
He |
IT |
|
Malcolmia africana (L.) W.T.Aiton |
Th |
IT-M-SS |
|
Malcolmia behboudiana Rech.f. & Esfand. |
Th |
IT |
|
Matthiola longipetala(Vent.) DC. |
Th |
IT-M-SS |
|
Neslia apiculata Fisch., C.A.Mey. & Avé-Lall. |
Th |
IT-M-ES |
|
Sameraria stylophora Boiss. |
Th |
IT |
|
Sisymbrium irio L. |
Th |
IT-ES |
|
Sisymbrium septulatum DC. |
Th |
IT |
|
Thlaspi perfoliatum L. |
Th |
IT-M |
|
Campanulaceae |
|
|
|
Th |
IT |
|
|
Campanula erinus L. |
Th |
IT |
|
Legousia falcata Fritsch |
Th |
IT-M-ES |
|
Clusiaceae |
|
|
|
Hypericum hirtellum Boiss. |
He |
IT |
|
Hypericum scabrum L. |
He |
IT |
|
Capparaceae |
|
|
|
Capparis spinosa L. |
Ch |
IT-M-SS |
|
Cleome iberica DC. |
Th |
IT-M |
|
Caryophyllaceae |
|
|
|
Acanthophyllum microcephalum Boiss. |
Ch |
IT |
|
Cerastium dichotomum L. |
Th |
IT-M |
|
Dianthus crossopetalus Fenzl ex Boiss. |
He |
IT |
|
Gypsophila polyclada Fenzl ex Boiss. |
He |
IT |
|
Minuartia hybrida (Vill.) Schischk. |
Th |
IT |
|
Minuartia meyeri Bornm. |
Th |
IT |
|
Minuartia picta Bornm. |
Th |
IT-M-SS |
|
Th |
IT |
|
|
Silene chlorifolia Sm. |
He |
IT |
|
Silene conoidea L. |
Th |
PL |
|
Silene dichotoma Ehrh. |
Th |
IT-ES-SS |
|
Silene farsistanica Melzh. 3,* |
He |
IT |
|
Silene propinqua Schischk. |
He |
IT |
|
Stellaria media (L.) Vill. |
Th |
PL |
|
Chenopodiaceae |
|
|
|
Atriplex aucheri Moq. |
Th |
IT |
|
Crassulaceae |
|
|
|
Rosularia elymaiticaA.Berger2,* |
He |
IT |
|
Umbilicus tropaeolifolius Boiss. |
Cr |
IT |
|
Dipsacaceae |
|
|
|
Scabiosa palaestina L. |
Th |
IT |
|
Euphorbiaceae |
|
|
|
Euphorbia condylocarpa M.Bieb. |
He |
IT |
|
Euphorbia denticulata Lam. |
He |
IT |
|
Euphorbia peplus L. |
Th |
IT-M-ES |
|
Fabaceae |
|
|
|
Astragalus campylanthus Boiss. 2,* |
Ch |
IT |
|
Astragalus campylorhynchus Fisch. & C.A.Mey. |
Th |
IT |
|
Astragalus crispocarpus Nábělek |
Th |
IT |
|
Astragalus curvirostris Boiss. |
He |
IT |
|
Astragalus dactylocarpus Boiss. |
Ch |
IT |
|
Astragalus fasciculifolius Boiss. subsp. fasciculifolius 2,* |
Ph |
IT |
|
Astragalus gossypinus Fisch. |
Ch |
IT |
|
He |
IT |
|
|
Astragalus lurorum Bornm.1,*,** |
Ch |
IT |
|
Astragalus ovinus Boiss. |
He |
IT |
|
Astragalus rhodosemius Boiss. & Hausskn. 2,* |
Ch |
IT |
|
Astragalus siliquosus Boiss. |
He |
IT |
|
Astragalus vanillae Boiss. 2,* |
He |
IT |
|
Coronilla scorpioides W.D.J.Koch |
Th |
IT-M |
|
Glycyrrhiza glabra L. |
Cr |
IT-M-ES |
|
Hedysarum gypsophilum Dehshiri3,* |
He |
IT |
|
Hymenocarpus circinnatus (L.) Savi |
Th |
IT-M-SS |
|
Medicago minima (L.) Bartal. |
Th |
PL |
|
Onobrychis crista-galli Lam. |
Th |
IT-M |
|
Onobrychis lunata Boiss. 2,* |
He |
IT-SS |
|
Onobrychis melanotricha Boiss. 2,* |
He |
IT |
|
Pisum sativum L. |
Th |
IT-ES-SS |
|
Trifolium repens L. |
He |
IT-ES |
|
Trifolium resupinatum L. |
Th |
IT |
|
Trigonella filipes Boiss. |
Th |
IT |
|
Vicia sativa L. subsp. sativa |
Th |
IT-M-ES |
|
Vicia variabilis Freyn & Sint. ex Freyn |
Th |
IT-ES |
|
Fagaceae |
|
|
|
Quercus brantii Lindl. |
Ph |
IT |
|
Gentianaceae |
|
|
|
Gentiana olivieri Griseb. |
He |
IT |
|
Geraniaceae |
|
|
|
Cr |
IT |
|
|
Illecebraceae |
|
|
|
Pteranthus dichotomus Forssk. |
Th |
IT-SS |
|
Lamiaceae |
|
|
|
Ajuga chamaecistus Ging. ex Benth. subsp. chamaecistus2,* |
Ch |
IT |
|
Lamium persepolitanum (Boiss.) Jamzad2,* |
Th |
IT |
|
Micromeria persica Boiss. |
Ch |
IT |
|
Nepeta kotschyi Boiss.2,* |
He |
IT-M |
|
Nepeta petraea Benth. |
Th |
IT |
|
Phlomis caucasica Rech. f. |
He |
IT |
|
Phlomis lurestanica Jamzad3,* |
He |
IT |
|
Phlomis olivieri Benth. |
He |
IT |
|
He |
IT |
|
|
Salvia limbata C.A.Mey. |
He |
IT |
|
Salvia multicaulis Vahl |
He |
IT |
|
Salvia persepolitana Boiss. 2,* |
He |
IT |
|
Salvia reuteriana Boiss. |
He |
IT |
|
Salvia spinosa L. |
He |
IT |
|
Stachys inflata Benth. |
He |
IT |
|
Teucrium polium L. |
He |
IT-M |
|
Lythraceae |
|
|
|
Punica granatum L. |
Ph |
PL |
|
Malvaceae |
|
|
|
Alcea koelzii I.Riedl3,* |
He |
IT |
|
Moraceae |
|
|
|
Ph |
IT |
|
|
Morus nigra L. |
Ph |
IT |
|
Oleaceae |
|
|
|
Fraxinus angustifolia Vahl subsp. persica (Boiss.) Azadi var. persica2,* |
Ph |
IT |
|
Fraxinus angustifolia Vahl subsp. syriaca (Boiss.) Yalt. var. pilosa Azadi2,* |
Ph |
IT |
|
Papaveraceae |
|
|
|
Corydalis verticillaris DC. |
Cr |
IT |
|
Papaver dubium L. |
Th |
IT |
|
Plantaginaceae |
|
|
|
Plantago psyllium L. |
Th |
PL |
|
Plumbaginaceae |
|
|
|
Acantholimon blakelockii Mobayen |
Ch |
IT |
|
Polygalaceae |
|
|
|
Polygala monspeliaca L. |
Th |
IT-M |
|
Polygonaceae |
|
|
|
Rheum ribes L. |
Cr |
IT |
|
Primulaceae |
|
|
|
Dionysia gaubae Bornm. 1,*,** |
He |
IT |
|
Ranunculaceae |
|
|
|
Clematis orientalis L. |
Ph |
IT |
|
Ranunculus sceleratus L. |
Th |
IT-M-ES |
|
Thalictrum isopyroides C. A.Mey. |
Cr |
IT-M |
|
Resedaceae |
|
|
|
Reseda lutea L. |
He |
IT-M-ES |
|
Rosaceae |
|
|
|
Amygdalus arabica Olivier |
Ph |
IT |
|
Amygdalus haussknechtii C.K.Schneid. ex Bornm.2,* |
Ph |
IT |
|
Cerasus mahaleb Mill. |
Ph |
IT |
|
Cerasus microcarpa Boiss. |
Ph |
IT |
|
Crataegus azarolus L. |
Ph |
IT-M |
|
Rubus anatolicus Focke |
Ph |
IT |
|
Sanguisorba minor Scop. |
He |
PL |
|
Rubiaceae |
|
|
|
Callipeltis cucularia (L.) DC. |
Th |
IT-M |
|
Gaillonia bruguieri A.Rich. ex DC. |
He |
IT |
|
Galium aparine L. |
Th |
IT-M-ES |
|
Galium nigricans Boiss. |
Th |
IT-M |
|
Galium setaceum Lam. |
Th |
IT-M |
|
Galium tricornutum Dandy |
Th |
IT-ES |
|
Scrophulariaceae |
|
|
|
Bungea trifida C.A.Mey. |
He |
IT |
|
Linaria chalepensis (L.) Mill. |
Th |
IT-M |
|
Linaria fastigiata Chav. |
He |
IT |
|
Parentucellia latifolia (L.) Caruel |
Th |
IT-M |
|
Scrophularia nervosa Benth. |
He |
IT |
|
Veronica fragilis Boiss. & Hausskn. ex Boiss.2,* |
He |
IT |
|
Urticaceae |
|
|
|
Parietaria judaica L. |
Cr |
IT-M-ES |
|
Valerianaceae |
|
|
|
Valerianella lasiocarpa Steven ex Betcke |
Th |
IT |
|
Violaceae |
|
|
|
Viola occulta Lehm. |
Th |
IT |
|
Liliopsida |
|
|
|
Alliaceae |
|
|
|
Allium affine Ledeb. |
Cr |
IT-M-ES |
|
Allium eriophyllum Boiss. |
Cr |
IT |
|
Allium stamineum Boiss. |
Cr |
IT |
|
Araceae |
|
|
|
Eminium intortum Kuntze subsp. heterophyllum (Blume) Riedl |
Cr |
IT |
|
Cyperaceae |
|
|
|
Bolboschoenus maritimus (L.) Palla |
Cr |
PL |
|
Hyacinthaceae |
|
|
|
Bellevalia glauca Kunth |
Cr |
IT |
|
Dipcadi unicolor Baker |
Cr |
IT |
|
Muscari comosum (L.) Mill. |
Cr |
IT-M-ES |
|
Muscari neglectum Guss. ex Ten. |
Cr |
IT-ES |
|
Ornithogalum persicum Hausskn. ex Bornm. |
Cr |
IT |
|
Iridaceae |
|
|
|
Gladiolus atroviolaceus Boiss. |
Cr |
IT |
|
Gladiolus kotschyanus Boiss. |
Cr |
IT |
|
Liliaceae |
|
|
|
Fritillaria assyriaca Baker |
Cr |
IT |
|
Gagea dubia Terracc. |
Cr |
IT-ES |
|
Gagea gageoides (Zucc.) Vved. |
Cr |
IT |
|
Gagea stipitata Merckl. ex Bunge |
Cr |
IT |
|
Tulipa humilis Herb. |
Cr |
IT |
|
Tulipa montana Lindl. var. montana3,* |
Cr |
IT |
|
Cr |
IT |
|
|
Orchidaceae |
|
|
|
Epipactis veratrifolia Boiss. & Hohen. |
Cr |
IT |
|
Orchis anatolica Boiss. |
Cr |
IT |
|
Poaceae |
|
|
|
Aegilops triuncialis L. |
Th |
IT-M |
|
Agropyron tauri Boiss. & Balansa |
He |
IT |
|
Avena clauda Durieu |
Th |
IT-ES |
|
Bromus danthoniae Trin. ex C.A.Mey. |
Th |
IT |
|
Bromus sterilis L. |
Th |
IT-M-ES |
|
Hordeum spontaneum K.Koch |
Th |
IT-M |
|
Lolium rigidum Gaudin |
Th |
IT-M-ES |
|
Melica persica Kunth |
Cr |
IT-M |
|
Stipa lagascae Roem. & Schult. |
He |
IT-M-ES |
|
Taeniatherum crinitum (Schreb.) Nevski |
Th |
IT |
)