مطالعه جنس Digitaria از تیره Poaceae در ایران

مقدمه.

جنس Digitaria Haller متعلق به تیره Poaceae، زیرتیره Panicoideae و قبیله Paniceae است که تقریباً شامل 263 گونه در دنیا است و در نواحی گرمسیری، نیمه‌گرمسیری و معتدل پراکنش دارد Watson and Dallwitz, 1992)؛ Clayton et al., 2006 onward؛ (Vega et al., 2009. گیاهان این جنس اهمیت اقتصادی و کشاورزی داشته، به ‌عنوان علوفه، چمن، محصولات فرعی غلات و برخی از آنها به‌عنوان علف هرز در دنیا شناخته می‌شوند
Veldkamp, 1973)؛ Watson and Dallwitz, 1992؛ Pitman et al., 2004). اعضای جنس Digitaria با داشتن پوشینه‌های زایای بدون کُرک، غضروفی و با حاشیه غشایی و تخت از سایر جنس‌های تیره گندمیان متمایز می‌شوند (Henrard, 1950). این جنس در منابع قدیمی به عنوان یک آرایه تحت جنس (بخشه، سری یا زیرجنس) درون جنس Panicum L. و Paspalum L. در نظر گرفته شده است Henrard, 1950)؛ Steudel, 1855) اما امروزه به‌عنوان جنس پذیرفته شده است. Henrard (1950) برای این جنس در دنیا مونوگرافی تهیه کرد که بر اساس آن، جنس مذکور دارای 4 زیرجنس: Digitaria، Leptoloma (Chase) Henrard، Setariopsis (Stapf) Henrard و Solitaria (Hack.) Henrard است؛ همچنین بر اساس این تقسیم‌بندی، گونه‌های زیرجنس Digitaria در 32 بخش قرار می‌گیرند. اگرچه تا به حال تقسیم‌بندی دیگری در مورد این جنس ارایه نشده است اما مرزبندی برخی بخش‌ها توسط برخی محققان از جمله Veldkamp (1973) تأیید نشده است. همچنین، Vega و همکاران (2009) روی 67 گونه متعلق به 4 زیرجنس و 26 بخش از 32 بخش تشخیص داده شده در مونوگراف Henrard مطالعه فیلوژنتیک انجام داده‌اند که در نتیجه آن، علیرغم پشتیبانی کم از اغلب گروه‌‌ها، به چند گروه جدید نیز دست یافتند. تقسیم‌بندی این جنس به 4 زیرجنس توسط Henrard (1950)، به خاطر پارافیلتیک بودن زیرجنس Digitaria و قرار گرفتن برخی گونه‌ها درون سه زیرجنس دیگر تأیید نشد. با وجود این، مونوفیلتیک بودن تعدادی از بخش‌های مشخص شده توسط Henrard (1950) تأیید شد.

جنس Digitaria در کشورهای همسایه نیز مطالعه شده است، به ‌طوری‌ که در این فلورها هیچ تقسیم‌بندی تحت جنس دیده نمی‌شود. برای این جنس در فلور شوروی سابق (Rozhevits, 1934) 5 گونه، در فلور عراق (Bor, 1968) 2 گونه، در فلور پاکستان (Cope, 1982) 11 گونه، در فلور ترکیه (Scholz, 1985) 3 گونه و در فلور افغانستان (Podlech, 2012) 4 گونه گزارش شده است. بررسی منابع مختلف حضور 7 گونه از جنس Digitaria در ایران را نشان می‌دهد
Boissier, 1882)؛ Parsa, 1950؛ Bor, 1970؛ Termeh, 1975, 2000؛ Runemark and Assadi, 1983). قدیمی‌ترین گزارش این جنس از ایران مربوط بهPanicum sanguinale L. (=Digitaria sanguinalis (L.) Scop.) در فلورا اورینتالیس است (Boissier, 1882). Parsa (1950) و Mobayen (1975) گونه D. pennata (Hochst.) T.Cooke را علاوه بر D. sanguinalis برای فلور ایران معرفی کرده‌اند. Bor (1970) گونه D. ischaemum (Schreb.) Muhl. و D. sanguinalisرا با دو زیرگونه subsp. sanguinalis و subsp. pectiniformis Henrard از ایران گزارش داد اما اشاره‌ای به حضور
D. pennata‌ در ایران نکرد. Scholz (1981) نمونه‌هایی را که توسط Bor (1970) به‌عنوان
D. sanguinalis subsp. pectiniformis شناسایی شده بودند را مترادف با گونه D. sabulosa Tzvelev‌ قرار داد. افزون بر این، D. ciliaris (Retz.) Koeler بر اساس یک نمونه جمع‌آوری شده از لاهیجان و
D. stricta Roth بر اساس نمونه‌ای از سوران بلوچستان به فلور ایران اضافه شدند (Termeh, 1975, 2000). همچنین، Assadi و Runemark (1983) گونه
D. nodosa Parl. را برای نخستین بار از ایران گزارش کردند. هدف از مطالعه حاضر، بررسی وضعیت تاکسونومی، شرح مورفولوژیک گونه‌ها مطابق نمونه‌های ایران و نیز ارایه کلید شناسایی گونه‌های این جنس در ایران است.

مواد و روش‌ها.

در پژوهش حاضر، تعداد 60 نمونه‌ متعلق به جنس Digitaria موجود در هرباریوم‌های مؤسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور (IRAN) و مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور (TARI) مطالعه و بررسی شد. نمونه‌ها با مراجعه به فلورا ایرانیکا (Bor, 1970)، فلور کشورهای همسایه Rozhevits, 1934)؛ Bor, 1968؛ Cope, 1982؛ (Scholz, 1985 و فلور اروپا (Clayton, 1980) شناسایی و برای تعیین اسامی معتبر و مترادف‌های آنها از Euro+Med Plant base و GrassBase - The Online World Grass Flora استفاده شد. مطالعه نمونه‌ها توسط دوربین دو چشمی Olympus SZH انجام گرفت. بر اساس نمونه‌های موجود، برای گونه‌های این جنس در ایران، شرح مورفولوژیک، پراکندگی جغرافیایی، زیستگاه و یک کلید شناسایی نیز تهیه شده است.

نتیجه‌گیری و بحث.

در پژوهش حاضر، جنس Digitaria‌ با 6 گونه در ایران تأیید ‌گردید. در میان نمونه‌های مطالعه شده، گونه D. ischaemum مشاهده نگردید. گونه مذکور به واسطه داشتن سنبلچه‌های سه‌تایی در محل گره و موهای روی گلپوش و پوشینه به D. violascens نزدیک است، با این تفاوت که در D. ischaemum موهای پوشینه در هم پیچیده و در انتها دارای پیچ‌خوردگی هستند که در بزرگ‌نمایی کم گرزی‌شکل به نظر می‌رسند در حالی که درD. violascens، موهای پوشینه خوابیده و در انتها پیچ خوردگی اندکی دارند و تفاوت اصلی دو گونه در طول سنبلچه و گلپوش بالایی است (Cope, 1982). احتمال می‌رود که نمونه جمع‌آوری شده توسط Sheard از کلاردشت مازندران، D. violascens باشد که با دیدن نمونه می‌توان در این مورد اظهار نظر قطعی کرد.

برای نخستین بار، D. stricta توسط Termeh (2000) از ایران گزارش شد، پس از بررسی نمونه مذکور مشخص شد که ویژگی‌های ارایه شده با شرح نمونه مطابقت ندارد که این موارد عبارتند از: پهنک و غلاف برگ کاملاً بدون مو (پهنک و غلاف برگ پوشیده از موهای در قاعده غده‌ای توسط Termeh (2000))، دم‌سنبلچه در نوک بدون مو (دم سنبلچه با موهای به طول یک میلی‌متر) و موهای روی گلپوش با نوک صاف (موها با نوک سنجاقی). از ویژگی‌های مهم گونه D. stricta علاوه بر داشتن سنبلچه‌های سه‌تایی در محل گره‌ها، موهای با سر گرزی‌شکل است که در نمونه مذکور مشاهده نشد، بدین ترتیب حضور گونه مذکور در ایران تأیید نشد و این نمونه تحتD. violascens نامگذاری شد.

همچنین Parsa (1950)، D. pennata (Hochst.) T.Cooke را بدون ذکر محل جمع‌آوری از ایران گزارش کرد. اگرچه Mobayen (1975) محل پراکنش این گونه را در بلوچستان آورده است اما به احتمال زیاد بلوچستان پاکستان مد نظر بوده است. در نمونه‌های بررسی شده نمونه‌ای با این مشخصات دیده نشد، لذا به طور قطعی نمی توان اظهار نظر کرد.

در ادامه، شرح جنس و گونه‌ها به همراه کلید شناسایی برای گونه‌های این جنس در ایران ارایه شده است:

.Digitaria Haller, Hist. Stirp. Helv. 2: 244 (1768), nom. cons. .

گیاهانی یک‌ساله یا چندساله. ساقه هوایی افراشته، گاهی با قاعده خیزان. برگ‌ها با پهنک اغلب خطی و تخت؛ زبانک کوتاه،‌ غشایی، بدون کُرک یا مژه‌دار. گل‌آذین متشکل از خوشه‌های با آرایش پنجه‌ای روی یک محور مرکزی طویل، به ندرت با یک خوشه منفرد، گاهی با انشعابات دوم؛ محور گل‌آذین تخت یا سه‌گوش؛ سنبلچه‌ها 1 تا 5 تایی فشرده روی محور، دوگلچه‌ای، گلپوش پایینی بیرون محوری؛ پایک‌ استوانه‌ای یا سه‌گوش، معمولاً صاف یا زبر. سنبلچه‌ها سرنیزه‌ای تا بیضوی کشیده، با سطح پشتی برآمده؛ گلپوش پایینی کوچک یا تحلیل رفته؛ گلپوش بالایی غشایی، هم طول سنبلچه یا بسیار کوتاه‌تر؛ گلچه پایینی نازا، با پوشینک بسیار کوچک یا فاقد پوشینک؛ پوشینه پایینی غشایی، 3 تا 7 رگه، هم طول سنبلچه، معمولاً مودار، غشایی؛ گلچه بالایی دوجنسی؛ پوشینه بالایی کاغذی تا غضروفی، با حاشیه‌های شفاف و درون پیچ، دربرگیرنده پوشینک، با خطوط طولی، در سطح پشتی گرد، نوک تیز تا نوک دراز، به ندرت منقاردار؛ پوشینک کاغذی؛ پرچم‌ها سه‌تایی؛ کلاله‌ها دوتایی. گندمه مستطیلی‌شکل، در برش عرضی تخت-محدب، اغلب نوک تیز؛ ناف کوتاه، قاعده‌ای، بیضوی (Bor, 1970؛ Cope, 1982؛ Clayton et al., 2006 onwards).

کلید شناسایی گونه‌های جنس Digitaria در ایران

1- سنبلچه‌ها سه‌تایی..................................................................................................................................................... 2

- سنبلچه‌ها دوتایی....................................................................................................................................................... 3

2- سنبلچه‌ها به طول 2/1 تا 2 میلی‌متر؛ گلپوش بالایی کوتاه‌تر از سنبلچه............................................... D. violascens

- سنبلچه‌ها به طول 2 تا 5/2 میلی‌متر؛ گلپوش بالایی هم‌طول سنبلچه..................................................... D. ischaemum

3- ساقه هوایی با قاعده بادکرده و پیازی‌شکل؛ غلاف برگ‌های قاعده‌ای با موهای ابریشمی....................... D. nodosa

- قاعده ساقه هوایی بادکرده نیست؛ غلاف برگ‌های قاعده‌ای بدون موهای ابریشمی.................................................. 4

4- رگه‌های پوشینه صاف............................................................................................................................. D. ciliaris

- رگه‌های پوشینه زبر................................................................................................................................................... 5

5- سنبلچه‌ها به طول 5/3 تا 5/4 میلی‌متر؛ پوشینه پایینی در حاشیه با یک ردیف موهای سیخ‌مانند............. D. sabulosa

- سنبلچه‌ها به طول 5/2 تا 5/3 میلی‌متر؛ پوشینه پایینی در حاشیه مژه‌دار و بدون موهای سیخ‌مانند......... D. sanguinalis

.1. Digitaria ischaemum (Schreb.) Muhl., Descr. Gram. 131 (1817). .

.Basionym: Panicum ischaemum Schreb. in Schweigger, Sp. Fl. Erlang. 16 (1805). .

.Type: In arvis arenosis, ad silvas, Erlangen“, Schweigger. .

گیاهی یک‌ساله، دسته‌ای. ساقه هوایی به بلندی 10 تا 35 سانتی‌متر، افراشته یا زانویی افراشته یا خیزان. برگ‌ها با پهنک به طول 2 تا 12 سانتی‌متر و پهنای 2 تا 7 میلی‌متر؛ زبانک غشایی، به طول 1 تا 2 میلی‌متر؛ غلاف برگ بدون کُرک. گل‌آذین متشکل از 2 تا 8 خوشه، با آرایش پنجه‌ای یا روی یک محور به طول 5/1 تا 2 سانتی‌متر، یک طرفی؛ خوشه‌ها به طول 5/1 تا 7 سانتی‌متر؛ محور خوشه نواری‌شکل، اندکی بال‌دار، با رگبرگ میانی گرد یا سه‌گوش، در حاشیه‌ها زبر. سنبلچه‌ها سه‌تایی، بیضوی یا سرنیزه‌ای، از جهت پشتی فشرده، تقریباً نوک تیز، به طول 2 تا 5/2 میلی‌متر، به طور کامل ریزان؛ بدون گلپوش پایینی؛ گلپوش بالایی بیضوی، هم‌طول سنبلچه، غشایی، سه رگه، کُرکی، نوک تیز، در بین رگه‌ها پوشیده از موهای سر گرزی‌شکل؛ گلچه پایینی عقیم، بدون پوشینک مشخص؛ پوشینه پایینی بیضوی، هم‌طول سنبلچه، 7 رگه، غشایی، پوشیده از کُرک، نوک کند، بین رگه‌ها با موهای سر گرزی‌شکل، رگه‌ها با فواصل مساوی از هم جدا؛ گلچه بالایی دوجنسی؛ پوشینه بالایی بیضوی، به طول 2 تا 5/2 میلی‌متر، غضروفی، نوک تیز، با لبه‌های تخت، پوشاننده قسمت زیادی از پوشینک، در حاشیه‌ها نازک، قهوه‌ای تیره؛ پوشینک غضروفی. گندمه بیضوی، قهوه‌ای تیره تا تقریباً سیاه رنگ؛ ناف نقطه‌ای Bor, 1970)؛ Cope, 1982؛ Clayton et al.,2006 onwards).

زمان گل‌دهی و میوه‌دهی تابستان. گیاه متعلق به منطقه خزری و در چمن‌زارهای کوهستانی و شن‌زارها یافت می‌شود.

پراکندگی جغرافیایی: اروپا، ترکیه، ایران، قفقاز، آسیای مرکزی، سیبری و پاکستان. زیستگاه نمونه تیپ در آلمان.

پراکندگی در ایران: مازندران: کلاردشت، 1500 متر، شرد (Sheard) (بر اساس فلورا ایرانیکا).

.2. Digitaria sanguinalis (L.) Scop., Fl. Carniol. ed. 2, 1: 52 (1771). .

.Basionym: Panicum sanguinale L., Sp. Pl. 57 (1753). .

Type: ,,Hab. In America, Europa australi“..

گیاهی یک‌ساله. ساقه هوایی به ارتفاع 10 تا 60 سانتی‌متر، با قاعده خیزان، زانویی افراشته، در محل گره‌ها ریشه‌دار. برگ‌ها با پهنک خطی تا سرنیزه‌ای باریک، به طول 3 تا 10 سانتی‌متر و پهنای 3 تا 8 میلی‌متر؛ زبانک غشایی، به طول 1 تا 2 میلی‌متر؛ غلاف‌ها کُرک‌دار. گل‌آذین متشکل از 4 تا 10 خوشه، با آرایش پنجه‌ای یا شبه‌پنجه‌ای؛ خوشه‌ها به طول 4 تا 18 سانتی‌متر، با سنبلچه‌های دوتایی و همپوشان تا تقریباً 3/2 طولشان؛ محور خوشه اندکی بال‌دار، در حاشیه‌ها زبر؛ پایک‌ها سه گوش، زبر، نوک کند یا اندکی در نوک پهن شده. سنبلچه‌ها بیضوی، به طول 5/2 تا 5/3 میلی‌متر، نوک تیز، به طور کامل ریزان؛ گلپوش پایینی فلس‌مانند، تخم‌مرغی، به طول 2/0 میلی‌متر؛ گلپوش بالایی سرنیزه‌ای، به طول تا 5/1 میلی‌متر، 3/1 تا 2/1 طول سنبلچه، سه رگه،‌ غشایی، بین رگه‌ها کُرک‌دار، ‌نوک کُند؛ گلچه پایینی نازا، بدون پوشینک؛ پوشینه پایینی بیضوی، هم‌طول سنبلچه، 7 رگه، رگه‌ها در بالا زبر، بین رگه‌ها در حاشیه کُرک‌دار یا بدون کُرک، نوک تیز؛ گلچه بالایی دوجنسی؛‌ پوشینه بالایی بیضوی، به طول 5/2 تا 3/3 میلی‌متر، غضروفی، در حاشیه بسیار نازک، نوک تیز؛ پوشینک غضروفی. گندمه سرنیزه‌ای، خاکستری یا قهوه‌ای روشن؛ ناف بیضوی.

زمان گل‌دهی و میوه‌دهی تابستان تا اوایل پاییز. گیاه متعلق به منطقه خزری و ایرانی تورانی و در مکان‌های رها شده مرطوب و به عنوان علف هرز در مزارع و حاشیه مزارع یافت می‌شود.

پراکندگی جغرافیایی: اروپا، ترکیه، ایران، قفقاز، آسیای مرکزی، افغانستان، پاکستان، هند، عراق، ‌اردن،‌ سوریه، لبنان، فلسطین، عربستان و شمال آفریقا. توصیف تیپ از جنوب اروپا.

نمونه‌های مطالعه شده: گلستان: زرین‌گل، 450 متر، ریاضی 7129. مازندران: 16 کیلومتری کلاردشت به عباس‌آباد، 800 متر، مظفریان و ابوحمزه 42661؛ جنوب غربی تنکابن، لیره سر، جنگل لساکوتی، 1400 متر، حمزه‌یی و عصری 71078؛ نوشهر، باغ گیاه‌شناسی، اسدی 89384؛ تنکابن، کلارآباد، ثابتی 20223؛ آمل، دانش پژوه 20217؛ خرم‌آباد، اشتارمولر 282. گیلان: هشتپر، دره لیسار، 730 متر، 7184؛ 24 کیلومتری رودبار به رشت، رودخانه سفیدرود، 150 تا 200 متر، زهزاد همکاران 67194؛ لاهیجان، گائوبا 20225؛ آستارا، عباس‌آباد، میرکمالی 20226. آذربایجان: ارسباران، رود ارس، 350 متر، حمزه‌یی و عصری 81938؛ ارسباران، جنگل بالای تاتار، 750 متر، حمزه‌یی و عصری 81691؛ تبریز، 1350 متر، رشینگر 43816؛ ارومیه، کبران، ثابتی 20220؛ اردبیل، ثابتی 20221. خوزستان: ایذه، دهدز، سادات حسینی، امینی‌راد و ترابی 57634. خراسان: سبزوار، 1000 متر، افتخاری 145. اصفهان: اردستان، 1370 متر، ریاضی 7073. بلوچستان: 25 کیلومتری ایرانشهر به خاش، بلوچاکان، 950 متر، مظفریان 53352. کرمان: بافت، 2200 متر، دینی و بازرگان 30616 و 30618؛ بافت، هزاران، یزدانی 57943؛ بافت، 200 متر، دینی و بازرگان 30616 و 30618. تهران: شمال غرب تهران، 1100 متر، باباخانلو 23628؛ تهران، چیتگر، 1320 متر، ریاضی 7170؛ قم، 950 متر، فروغی 992؛ کاشان، راوند، 940 متر، فروغی 1047؛ 22 کیلومتری تهران به کرج، 1320 متر، بنی هاشمی 36301؛ کرج، گائوبا 20219؛ تهران، پارک ساعی، 29498. اراک: 6 کیلومتری جنوب اراک، سندجان، آخانی 408.

Bor (1970) دو زیرگونه pectiniforis و sanguinalis را از ایران گزارش کرده است که به واسطه داشتن یا نداشتن یک ردیف موهای سیخ‌مانند در حاشیه پوشینه پایینی، این دو را از هم تفکیک کرده است. Tzvelev (1976)، علاوه بر این دو زیرگونه، زیرگونه sabulosa را از D. sanguinalisمعرفیکرد. این زیرگونه همانند زیرگونه pectiniforisدارایموهای سیخ‌مانند در حاشیه پوشینه پایینی است و تفاوت این دو تنها در اندازه سنبلچه‌ است. Scholz (1981)، نمونه‌هایی را که توسط Bor (1970) تحت زیرگونه pectiniforisتشخیص داده شده بود به D. sabulosaتغییر نام داد. در بررسی نمونه‌های هرباریومی، با توجه به اندازه سنبلچه‌ها، نمونه‌ای با ویژگی‌های زیرگونه pectiniforis مشاهده نشد. بنابراین، نام این زیرگونه از فهرست آرایه‌های موجود از ایران حذف می‌گردد.

.3. Digitaria sabulosa Tzvelev, Novosti Sist. Vyssh. Rast. 3: 16 (1966). .

.Type: [USSR, Transcaucasia] Abchazia, in  .arenis maritimis septentrionem versus ab ostio  .fl. Bzybj, 2 September 1963, Tzvelev 25 (holotype LE). .

گیاهی یک‌ساله، دسته‌ای. ساقه هوایی به ارتفاع 10 تا 60 سانتی‌متر، با قاعده خیزان، زانویی افراشته، در محل گره‌های پایینی ریشه‌دار. برگ‌ها با پهنک خطی تا سرنیزه‌ای باریک، به طول 3 تا 12 سانتی‌متر و پهنای 3 تا 8 میلی‌متر، با حاشیه‌های موّاج، در هر دو سطح با موهای متراکم؛ زبانک غشایی؛ غلاف‌ها کُرک‌دار. گل‌آذین متشکل از 2 تا 10 خوشه، با آرایش پنجه‌ای یا شبه‌پنجه‌ای؛ خوشه‌ها به طول 5 تا 13 سانتی‌متر، با سنبلچه‌های دوتایی و همپوشان تا تقریباً 3/2 طولشان؛ محور خوشه اندکی بال‌دار، در حاشیه‌ها زبر؛ پایک‌ها سه گوش، زبر، نوک کند یا اندکی در نوک پهن شده. سنبلچه‌ها بیضوی، به طول 5/3 تا 5/4 میلی‌متر، نوک تیز، به طور کامل ریزان؛ گلپوش پایینی فلس‌مانند، تخم‌مرغی، به طول تا 5/0 میلی‌متر؛ گلپوش بالایی سرنیزه‌ای، به طول 2 تا 3 میلی‌متر، سه رگه،‌ غشایی، بین رگه‌ها کُرک‌دار، ‌نوک کُند؛ گلچه پایینی نازا، بدون پوشینک؛ پوشینه پایینی بیضوی، هم‌طول سنبلچه، 7 رگه، رگه‌ها در بالا زبر، نوک تیز، بین رگه‌ها در حاشیه کُرک‌دار یا بدون کُرک، در حاشیه با یک ردیف از موهای طویل و سیخ‌مانند؛ گلچه بالایی دوجنسی؛‌ پوشینه بالایی بیضوی، به طول 5/3 تا 5/4 میلی‌متر، غضروفی، در حاشیه بسیار نازک، نوک تیز؛ پوشینک غضروفی، هم‌طول پوشینه. گندمه به طول تا 4/2 میلی‌متر، بیضوی؛ ناف بیضوی.

زمان گل‌دهی و میوه‌دهی تابستان. گیاه متعلق به منطقه خزری و ایرانی تورانی و در شن‌زارهای ساحلی یافت می‌شود.

پراکندگی جغرافیایی: ترکیه، ایران، قفقاز. نمونه تیپ در لنینگراد.

نمونه‌های مطالعه شده: گیلان: بندرانزلی، 14 کیلومتری هشتپر، 20 متر، طالبی 10381؛ بندرانزلی، ثابتی 20224. مازندران: آمل، ثابتی 52955؛ بابل، بیشه، کپورچال، ثابتی 29145؛ 19 کیلومتری غرب محمودآباد، سواحل شنی کنار دریا، برکلی 5284. تهران: جنوب شرقی کرج، 1300 متر، فروغی 12122.

.4. Digitaria ciliaris (Retz.) Koeler, Descr. Gramin.: 27 (1802). .

.Basionym: Panicum ciliare Retz., Obs. Bot. 4: 16 (1786). .

Type: ,,E Java et China“, Wennerberg. .

گیاهی یک‌ساله. ساقه هوایی به ارتفاع 20 تا 100 سانتی متر، زانویی افراشته، با قاعده خیزان. برگ‌ها با پهنک خطی، پهن، به طول 3 تا 25 سانتی‌متر و پهنای 3 تا 10 میلی‌متر؛ زبانک غشایی؛ غلاف‌ها مودار. گل‌آذین متشکل از 2 تا 12 خوشه، با آرایش پنجه‌ای، گاهی روی محور گل‌آذین به طول تا 5 سانتی‌متر؛ خوشه‌ها یک طرفی، به طول 6 تا 22 سانتی‌متر، گاهی با موهای سفید رنگ، با سنبلچه‌های دوتایی و همپوشان تا 3/0 طولشان؛ محور خوشه بال‌دار، با رگبرگ میانی سه‌گوش، بدون کُرک یا مودار، با حاشیه‌های زبر؛ پایک‌ها سه‌گوش، زبر، نوک کُند یا اندکی در نوک پهن شده. سنبلچه‌ها بیضوی باریک، به طول 2 تا 5/3 میلی‌متر، نوک تیز، به طور کامل ریزان؛ گلپوش پایینی مشخص، به طول 2/0 تا 4/0 میلی‌متر، سه‌گوش؛ گلپوش بالایی سرنیزه‌ای، 2/1 تا 4/3 طول سنبلچه، به طول 2 تا 5/2 میلی‌متر، 3 رگه، در حاشیه مژه‌دار؛ گلچه پایینی عقیم؛ پوشینه پایینی بیضوی، هم‌طول سنبلچه، 7 رگه، رگه‌ها صاف و با فواصل مساوی، کُرکی یا بدون کُرک، گاهی با حاشیه مژه‌ای؛ گلچه بالایی دوجنسی؛ پوشینه بالایی بیضوی، به طول 2 تا 5/3 میلی‌متر، غضروفی، در لبه‌ها بسیار نازک و غشایی، به رنگ خاکستری یا قهوه‌ای تیره، 3رگه، در حاشیه‌ تخت، نوک تیز؛ پوشینک غضروفی. گندمه بیضوی، به رنگ خاکستری تا قهوه‌ای روشن.

زمان گل‌دهی و میوه‌دهی تابستان. گیاه متعلق به منطقه خزری و در مکان‌های رهاشده، باغ‌ها و پارک‌ها یافت می‌شود.

پراکندگی جغرافیایی: اروپا، ترکیه، ایران، قفقاز، افغانستان، پاکستان، عراق، اردن، فلسطین و عربستان. نمونه تیپ از چین.

نمونه‌های مطالعه شده: گلستان: علی‌آباد، 57989. گیلان: لاهیجان، میرکمالی 20216 و 20218.

.5. Digitaria nodosa Parl., Pl. Nov. 39 (1842).

.Type: ,,Hab. In arvis insula Canariae“, Parlatore. .

گیاهی چندساله، دسته‌ای. ساقه هوایی به ارتفاع 15 تا 100 سانتی‌متر، گاهی با قاعده پیازی‌شکل، با گره‌های بدون کُرک. برگ‌ها با پهنک خطی، به طول 3 تا 30 سانتی‌متر و پهنای 2 تا 5 میلی‌متر، در هر دو سطح مودار (کوتاه یا بلند)؛ زبانک غشایی، به طول 1 تا 2 میلی‌متر؛ غلاف‌های قاعده‌ای کُرکی نمدی. گل‌آذین متشکل از 4 تا 12 خوشه، با آرایش پنجه‌ای یا روی یک محور مرکزی به طول تا 10 سانتی‌متر؛ خوشه‌ها به طول 3 تا 15 سانتی‌متر، یک طرفی، با سنبلچه‌های دوتایی؛ محور خوشه بدون بال یا با بال‌های بسیار باریک، سه‌گوش. سنبلچه‌ها بیضوی، به طول 2 تا 3 میلی‌متر، به طور کامل ریزان؛ گلپوش پایینی فلس‌مانند، به طول 1/0 تا 4/0 میلی‌متر، غشایی، نوک کُند؛ گلپوش بالایی بیضوی، به طول 5/1 تا 2 میلی‌متر، 3/2 تا 4/3 طول سنبلچه، 3 رگه، کُرک‌آلود تا پشمی، غشایی، نوک تیز؛ گلچه پایینی عقیم، بدون پوشینک؛ پوشینه پایینی بیضوی، هم طول سنبلچه، 7 رگه، کُرکی یا پشمی، غشایی، نوک تیز؛ گلچه بالایی دوجنسی؛ پوشینه بالایی بیضوی، به طول 2 تا 3 میلی‌متر، غضروفی، خاکستری یا قهوه‌ای روشن، نوک تیز؛ پوشینک غضروفی، اندکی کوتاه‌تر از پوشینه. گندمه بیضوی، قهوه‌ای خاکستری تا قهوه‌ای روشن.

زمان گل‌دهی و میوه‌دهی اواخر زمستان تا بهار. گیاه متعلق به منطقه خلیجی عمانی و در شن‌زارها و گاهی خاک‌های خشک یافت می‌شود.

پراکندگی جغرافیایی: ایران، افغانستان، پاکستان، عربستان و شمال آفریقا. زیستگاه تیپ در جزایر قناری.

نمونه‌های مطالعه شده: هرمزگان: 110 کیلومتر از بندرعباس به سیرجان، بالای تونل تنگه زاغ، 1100 تا 1400 متر، مظفریان 44980؛ تقریباً 50 کیلومتری شمال بندرعباس، سرزه، 250 متر، مظفریان 49799؛ 15 کیلومتری دوراهی میناب–رودان به سمت رودان،‌500 متر، مظفریان و بنی‌هاشمی و شاهین‌زاده 39485؛ 45 کیلومتری دوراهی میناب-رودان به کهنوج، 500 متر، مظفریان و بنی‌هاشمی و شاهین‌زاده 39505؛ بندرعباس، آب گرم گنو، 450 متر، مظفریان و بنی‌هاشمی و شاهین‌زاده 39597 ؛ 150 تا 250 متر، مظفریان 58363؛1750 متر، فروغی 16164؛ 250 متر، وندلبو و فروغی 15736؛ 700 تا 800 متر، وندلبو و فروغی 15355؛ بشاگرد، 105 کیلومتری سندرک به انگهران، بین جکدان و سردشت، 680 تا 1000 متر، مظفریان 44415؛ بندرعباس، ایسین، تقریباً 50 متر، مظفریان 49613؛ قطب‌آباد، باغستان، روستای دم تنگ، 500 تا 2000 متر، مظفریان 49956؛ شیب جنوبی کوه واقع در شمال سرزه، 450 تا 1300 متر، مظفریان 49855؛ 80 کیلومتری میناب به کهنوج، 300 تا 350 متر، مظفریان و بنی‌هاشمی و شاهین‌زاده 44242؛ 45 کیلومتری میناب به رودان، شمال‌شرقی سرزه، 200 تا 900 متر، مظفریان و بنی‌هاشمی و شاهین‌زاده 44212؛ 7/32 کیلومتری شمال بندرعباس، 200 متر، پابوت 6625؛ میناب به رودان، 13 کیلومتری غرب رودان، 250 متر، موسوی و تهرانی 56439؛ بندرعباس، پابوت 56438.

.6. Digitaria violascens Link, Hort. Berol. 1: 229 (1827). .

Type: ,,Hab. in Brasilia“, Link. .

گیاهی یک‌ساله، دسته‌ای. ساقه هوایی به طول 10 تا 60 سانتی‌متر، افراشته یا زانویی افراشته،‌ خیزان. برگ‌ها با پهنکی به طول 3 تا 25 سانتی‌متر و پهنای 2 تا 7 میلی‌متر، بدون مو، گاهی در محل اتصال به غلاف با موهای طویل؛‌زبانک غشایی، به طول تا 2 میلی‌متر؛ غلاف‌ها بدون مو. گل‌آذین متشکل از 2 تا 6 خوشه، با آرایش پنجه‌ای؛ خوشه‌ها به طول 3 تا 14 سانتی‌متر، یک طرفی؛ محور خوشه بال‌دار، نواری‌شکل،‌ با رگبرگ میانی گرد؛ پایک‌ها استوانه‌ای، اندکی بال‌دار، زبر، نامساوی. سنبلچه‌ها سه‌تایی، بیضوی، به طول 2/1 تا 2 میلی‌متر، به طور کامل ریزان؛ گلپوش پایینی تحلیل‌رفته، به شکل یک حاشیه شفاف نامشخص؛ گلپوش بالایی 5/4 طول سنبلچه، 3 یا بندرت 5 رگه، غشایی، کُرک‌آلود، با موهای زگیلکی خوابیده بین رگه‌ها، نوک تیز؛ گلچه پایینی نازا؛ پوشینه پایینی بیضوی، تقریباً هم‌طول سنبلچه، اغلب 5 گاهی 7 رگه، غشایی، کُرک‌آلود، با موهای زگیلکی بین رگه‌ها، نوک تیز؛ گلچه بالایی دوجنسی؛ پوشینه بالایی بیضوی، به طول 2/1 تا 2 میلی‌متر، غضروفی، قهوه‌ای تیره تا سیاه رنگ، نوک تیز؛‌ پوشینک غضروفی،‌ کوتا‌تر تا تقریباً هم‌طول پوشینه. گندمه بیضوی یا تخم‌مرغی، به طول تا 3/1 میلی‌متر، قهوه‌ای تیره تا تقریباً سیاه رنگ؛ ناف تقریباً بیضوی (شکل 1).

زمان گل‌دهی و میوه‌دهی تابستان. گیاه متعلق به منطقه خزری و درمکان‌های رها شده و حاشیه جاده‌ها یافت می‌شود.

پراکندگی جغرافیایی: اروپا، ایران، قفقاز، افغانستان و پاکستان. توصیف تیپ از برزیل.

نمونه‌های مطالعه شده: مازندران: ساری، لاجیم، ریگ چشمه، ثابتی 57020. سیستان و بلوچستان: سوران، ترمه 26506.