نویسندگان
گروه گیاه‌پزشکی، دانشکده علوم زراعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
In order to identify the epigeic Collembola fauna of Shahid Zare forest (Latitude 36° 32' 2" N, Longitude 52° 7' 45" E and elevation of 40-116 meters above mean sea level), located in the east of Sari city (Mazandaran Province, Iran), some pit fall traps were placed in several sites of this forest, in April 2012. Then, the trapped springtails were separated after being transported to the entomology laboratory of Sari University of agricultural sciences and natural resources. The microscopic slides were prepared and the species were identified using verified identification keys. Among the collected specimens, the genus Allacma Börner and the species Allacma fusca (Linnaeus) were recorded from Iran for the first time.
کلیدواژه‌ها [English]
پادمان یا دمفنریها، از فراوان‌ترین و مهم‌ترین بندپایان خاکزی به شمار میآیند که بر اساس اندازه بدن در گروه مزوفونهای خاک قرار میگیرند (Chahartaghi, et al.,2005). این حشرات به همراه کنهها به ویژه کنههای راسته Oribatida، در تجزیه مواد غذایی، تداوم چرخه عناصر، بهبود ساختمان خاک و تغییر شرایط رشد ریشه در خاک نقش دارند (Chahartaghi, 2007). از لحاظ شکلشناسی، پادمان، شش پایانی کوچک از گروه دهان‌درونیان (Entognatha)، بدون بال و دارای شاخک چهاربندی هستند (Hopkin, 1997). راسته پادمان شامل سه زیرراسته: Arthropleona، Neelipleona و Symphypleona است (Fjellberg, 1998). زیرراسته Symphypleona گونه‌هایی با بدن کروی را در بر می‌گیرد که مرز بین قفسسینه و شکم در آنها مشخص نیست (Fjellberg, 2007). یکی از خانواده‌های مهم این زیرراسته، Sminthuridae است که گونه‌های آن همگی دارای هشت چشم ساده در دو طرف سر هستند؛ قفسسینه در آنها کوچکتر از شکم است؛ ماده‌ها دارای موی تغییر شکل یافتهای در زیر ناحیه مخرج و نرها دارای شاخک‌های ساده هستند؛ بند چهارم شاخک بلندتر از بند سوم و دارای تقسیمات فرعی است (Bretfeld, 1999). بیشتر گونه‌های این خانواده از دیدگاه بومشناختی، سطحیزی (epigeic) یا نیمه سطحیزی (hemiedaphic) هستند و میتوان آنها را از روی گیاهان و یا سطح خاک جمع‌آوری نمود (Chahartaghi et al., 2006).
در اواخر فروردین و اوایل اردیبهشت ماه سال 1391، نمونه‌هایی از این خانواده با اندازه درشت (بیش از 3 میلی‌متر) با استفاده از تلههای گودالی حاوی اتانول 70 درصد که هر دو تا سه روز یک بار بازرسی می‌شدند، از پارک جنگلی شهید زارع ساری جمع‌آوری شدند. این پارک در یک کیلومتری جنوب جاده ساری- بهشهر با مختصات طول جغرافیایی ″45، ′7، 52، عرض جغرافیایی″2، ′32، 36 و ارتفاع 40 تا 116 متری از سطح دریا واقع شده است و پوشش گیاهی آن شامل درختان بلوط، انجیلی، کاج تهران، زربین، آزاد و کاج سیاه است. برای شناسایی نمونه‌های جمع‌آوری شده، ابتدا با استفاده از مخلوط لاکتیک اسید و گلیسیرین (نسبت 5 به 1)، از آنها اسلاید میکروسکوپی تهیه شد (Chahartaghi et al., 2006)، سپس با استفاده از کلیدهای شناسایی معتبر Fjellberg, 1980, 2007)؛ (Bretfeld , 1999 شناسایی و نامگذاری شدند. نمونه‌های جمع‌آوری شده به جنس Allacma Börner, 1906 و گونه Allacma fusca (Linnaeus, 1758) متعلق بودند.
مطالعات انجام شده در مورد فون پادمان ایران بسیار محدود است. در ایران تاکنون 116 گونه متعلق به 51 جنس و 18 خانواده از راسته پادمان گزارش شده است (Shayanmehr et al., 2012). از خانواده Sminthuridae، تنها جنس Sminthurus Latreille, 1804 و دو گونه S. viridis Linnaeus وS. marginatus Schött از ایران گزارش شده‌اند Farahbakhsh, 1961)؛ Kahrarian and Mohammadi Noor,2012؛ Shayanmehr et al., 2012). با توجه به نتایج پژوهش حاضر، جنس Allacma Börner, 1906 و گونه Allacma fusca (Linnaeus, 1758) برای فون پادمان ایران، گزارش جدید محسوب می‌شوند.
جنس Allacma Börner, 1906
گونه‌های مربوط به جنس Allacma ابتدا در جنس Sminthurus طبقه‌بندی می‌شدند (Bretfeld, 1999) ولی در سال 1906 گونه‌های جنس Sminthurus دوباره توسط Börner توصیف شدند و برخی از گونه‌های آنجدا و در جنس جدیدی به نام Allacma قرار گرفتند (Bretfeld, 1999). این جنس اکنوندارای سه گونه در منطقه پالئارکتیک است (Bretfeld, 1999). در گونه‌های این جنس روی دنس (dens) بیش از 9 عدد موی شکمی وجود دارد؛ پی‌ران (trochanter) پای عقب خاردار و سر دارای یک عدد موی ضخیم کوتاه بین قاعده شاخک و لکه چشمی است (Fjellberg, 2007).
گونه Allacma fusca (Linnaeus, 1758)
در پژوهش حاضر، از گونه Allacma fusca پنج نمونه شامل دو عدد حشره ماده و یک عدد حشره نر و دو عدد در مراحل نارس جمع‌آوری شدند. اندازه بدن افراد این گونه درشت (3 تا 4 میلی‌متر) و به رنگ قهوه‌ای روشن با لکه‌های پراکنده روی بدن هستند (Fjellberg, 2007) (شکل 1). هر لکه چشمی دارای هشت عدد چشم ساده بوده (شکل 2)؛ روی سر و بین قاعده شاخک و لکه چشمی دارای یک عدد موی کوتاه و ضخیم است (شکل 3)؛ بند سوم شاخک دارای تعدادی موی بلند در کنار موی کوتاه (شکل 4)؛ بند چهارم شاخک دارای بندهای فرعی است (شکل 5) (Bretfeld, 1999). حاشیه داخلی موکرو (mucro) دارای دندانه‌های زبر و حاشیه خارجی آن صاف و بدون دندانه است (Fjellberg, 2007) (شکل 6).
در گونه A. fusca همه موهای سطح بیرونی دنس، بلند و شکل آنها عادی است (شکل 6). این ویژگی باعث تمایز آن از گونه A. koreana می‌شود که دارای دو تا سه عدد موی بسیار کوتاه روی دنس است. همچنین، در گونه A. fusca2 یا 3 عدد از موهای عقبی دنس چماقی شده‌اند که این ویژگی آن را از گونه
A. gallica که همه موهای عقبی دنس در آن نوک تیز هستند، متمایز می‌کند (Bretfeld, 1999) . ناخن دارای صفحه‌ای غشایی به نام تونیکا (tunica) است (شکل 7). جنس ماده دارای یک موی تغییر شکل یافته زیرمخرجی (sub anal appendage) است که سر آن به سمت عقب خم شده است (شکل 8).
|
شکل 1- گونه Allacma fusca از نمای جانبی پس از شفاف شدن (بزرگ‌نمایی 10x)
|
شکل 2- لکه چشمی (با 8+8 عدد چشم ساده) در گونه Allacma fusca (بزرگ‌نمایی 40x)
|
|
شکل 3- موی کوتاه و ضخیم بین چشم و قاعده شاخک (postantennal setae) در گونه Allacma fusca (بزرگ‌نمایی 40x)
|
شکل 4- موهای بلند روی بند سوم شاخک در گونه Allacma fusca(بزرگ‌نمایی 40x)
|
|
شکل 5- تقسیمات فرعی در بند چهارم شاخک در گونه Allacma fusca (بزرگ‌نمایی 40x)
|
شکل 6- موکرو در گونه Allacma fusca با لبه بیرونی صاف و لبه داخلی دندانه‌دار (بزرگ‌نمایی 40x)
|
|
شکل 7- صفحه غشایی ناخن (tunica) و امپودیوم (empodium) در گونه Allacma fusca (بزرگ‌نمایی 40x) |
شکل 8- موی تغییر شکل یافته زیرمخرجی (sub anal appendage =SAA) در افراد ماده گونه Allacma fusca (بزرگ‌نمایی 40x) |
)