نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 گروه گیاهپزشکی، دانشکده تولید گیاهی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران
2 گروه گیاهپزشکی، دانشکده علوم و مهندسی کشاورزی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
3 گروه تنوع زیستی، مرکز بینالمللی علوم و تکنولوژی پیشرفته و علوم محیطی کرمان، کرمان، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
In a faunistic study, eviphidoid mites (Acari: Mesostigmata) in Nowshahr county (western Mazandaran province) during 2009-2010, a total of 23 species from superfamily Eviphidoidea belonging to eight genera and three families were collected and identified from different soil and manure habitats. Five species of Pachylaelaps insularis (Berlese), Olopachys compositus (Koroleva), Olopachys caucasicus (Koroleva), Onchodellus cf alpinus (Willmann), Gamasholaspis incisus Petrova and the genus Gamasholaspis Berlese were new records from Iran. Among collected families, Macrochelidae had the highest relative frequency (55.77 percent), and the families Pachylaelapidae and Parholaspididae with frequencies of 30.21 and 14.02 percents were in next ranks, respectively. No specimen of Eviphididae was collected in this study. The most frequent species of the first three families were Glyptholaspis americana (Berlese) (8.52 percent), Olopachys caucasicus (Koroleva) (9.3 percent), and Holaspina alstoni Evans (13.25 percent).
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
میان‌استیگمایان (Mesostigmata) یکی از راستههای بسیار متنوع کنه‌ها هستند که تاکنون نزدیک به 12000 گونه از آنها شناسایی شده است (Walter and Proctor, 1999). اغلب کنه‌های این راسته، شکارگران آزادزی هستند، در حالی که تعداد زیادی از آنها به صورت انگلی یا همزیست با سایر جانوران زندگی میکنند. زیستگاه این کنه‌ها خاک، خاکبرگ، گیاهان پوسیده، کمپوست، کود، اجساد، لانه جانوران، سطح گیاهان و بدن جانوران است (Lindquist et al., 2009).
کنه‌های بالاخانواده Eviphidoidea شامل چهار خانواده: Macrochelidae، Pachylaelapidae، Parholaspididae و Eviphididae است و به دلیل نقش مهم این خانواده‌ها در افزایش تنوع زیستی خاک و تغذیه از بندپایان و نماتودهای خاکزی، مطالعه فون آنها همواره مورد توجه محققان بوده است (Lindquist et al., 2009).
خانواده Macrochelidae برای نخستین بار توسط Vitzthum (1930) معرفی شد و Krantz (1998) آن را به شش جنس Geholaspis، Dissoloncha، Macrocheles، Holostaspella، Glyptholaspis و Neopodocinum طبقه‌بندی نمود. تاکنون بیش از 15 جنس و 450 گونه از این خانواده در سطح دنیا توصیف شده است و به دلیل تغذیه آنها از تخم و مراحل نارس دوبالان مضر در کودها، از اهمیت زیادی در مهار زیستی برخوردارند (Masan, 2003).
خانواده Pachylaelapidae توسط Karg (1965) به عنوان یک زیرخانواده از خانواده Macrochelidae طبقه‌بندی شد، اما در مطالعات بعدی، جایگاه تاکسونومیکی آن تا سطح خانواده (خانواده Pachylaelapidae) ارتقا یافت (Johnston, 1968; Evans and Till, 1979; Masan, 2007b). تاکنون حدود 15 جنس و 200 گونه از این خانواده از زیستگاههای مختلفی مانند انواع خاک، لاش‌برگ‌ها و مواد آلی در حال پوسیدن، هوموس، بقایای گیاهان و چوب، لانه پستانداران، پرندگان و مورچه‌ها، کودها، لاشه‌های در حال تجزیه جانوران و نیز به صورت مرتبط با حشرات جمع‌آوری و شناسایی شدهاند (Masan, 2007b).
خانواده Parholaspididae با دارا بودن 11 جنس، اغلب در خاکبرگهای جنگلی، خاک، مواد گیاهی پوسیده، خزه و حفرات درختان در مناطق مختلف دنیا یافت شدهاند (Lindquist et al., 2009). نخستین بار Krantz (1960) جایگاه تاکسونومیکی زیرخانواده Parholaspinae را تا سطح خانواده ارتقا داد و خانواده‌ای مستقل با نام Parholaspididae را معرفی کرد که شامل 27 گونه از نه جنس مختلف بود.
خانواده Eviphididae برای نخستین بار توسط Evans (1957) معرفی و تا سال 2000 میلادی، 120 گونه و 13 جنس مختلف از آن گزارش گردید (Hallan, 2000). Karg (1963) با توصیف دو جنس Evimirus و Crassicheles از خانواده Eviphididae، دو خانواده Eviphididae و Macrochelidae را در بالاخانواده Eviphidoidea قرار داد.
در ایران نیز فون کنه‌های بالاخانواده Eviphidoidea در سال‌های اخیر مورد توجه محققان قرار گرفته است. از جمله مطالعات انجام شده روی کنه‌های خانواده Macrochelidae می‌توان به استوان (1372) در استان فارس، فتحی‌پور (1373) در استان آذربایجان شرقی، لطیفی (1381) در استان تهران، جلائیان (1382) در استان اصفهان، نوعی و همکاران (1387) در استان گیلان، کاظمی (1387) در شمال و شمال شرق ایران و ارجمندی‌نژاد و همکاران (1387) در منطقه سیستان اشاره کرد که گونه‌هایی را از جنس‌های Macrocheles، Holostaspella، Glyptholaspis و Neopodocinum شناسایی کرده‌اند. در فهرست کنه‌های ایران، در مجموع 11 گونه و 3 جنس از کنه‌های این خانواده از نقاط مختلف ایران گزارش شده است (کمالی و همکاران، 1380).
در ایران، خانوادههای Pachylaelapidae و Eviphididae برای نخستین بار به ترتیب توسط فتحی‌پور (1373) از اطراف تبریز و خانواده Parholaspididae توسط حداد ایرانی‌نژاد (1377) از مزارع پنبه دشت مغان گزارش شدهاند. کاظمی (1387) با مطالعه فون کنه‌های Mesostigmata مرتبط با سوسک‌های خانواده Scarabaeidae در شمال و شمال شرق ایران، دو گونه Pachylaelaps pectinifer (G. & R. Canestrini) و Onchodellus karawaiewi (Berlese) را از خانواده Pachylaelapidae و پنج گونه را از خانواده Eviphididae جمع‌آوری و گزارش کرد که از میان آنها، سه گونه Metacryptoseius khorasanicusKazemi & Moraza،M. persicusKazemi & Moraza وCryptoseius khayyami Kazemi &Moraza برای فون کنه‌های دنیا جدید بودند. جلائیان (1382) در بررسی کنه‌های Mesostigmata باغات میوه اصفهان، جنس Holaspina و گونه Holaspina pulchella Berlese از خانواده Parholaspididae را برای نخستین بار از ایران گزارش کرد. Latifi و همکاران (2006) نیز گونه جدید Holaspina persicum Latifi, Glida, Torabi & Bertrand را برای اولین بار از ایران جمع‌آوری و توصیف نمودند.
با وجود مطالعات انجام شده در مناطق مختلف ایران، هنوز در بسیاری از مناطق کشور از جمله غرب استان مازندران و شهرستان نوشهر در زمینه فون کنه‌های این بالاخانواده اطلاعات اندکی در دسترس است. با توجه به شرایط اقلیمی مناسب و وجود زیستگاههای متنوع در این مناطق، انتظار میرود که کنه‌های این بالاخانواده از تنوع زیستی بالایی برخوردار باشند. بنابراین، این تحقیق با هدف شناسایی خانواده‌ها، جنس‌ها و گونه‌های این بالاخانواده در مناطق و زیستگاههای مختلف شهرستان نوشهر و برآورد فراوانی نسبی آنها انجام گرفت.
مواد و روشها
کلیات نمونه‌برداری
برای انجام این پژوهش، از تیرماه سال 1388 تا مردادماه سال 1389 از خاک‌باغ‌ها، مزارع، جنگل‌ها، مراتع و چمن‌زارها و نیز مواد هوموسی، لاش‌برگ‌ها، تنه‌های پوسیده درختان، خاک پیت، خاک چای پوسیده، مواد و ضایعات در حال پوسیدن، خزه‌ها و انواع کودهای دامی (کود گاو، گوسفند، اسب و مرغ) در حوزه شهرستان نوشهر (طول جغرافیایی ˝53 َ21 ْ51 تا ˝36 َ54 ْ51 شرقی و عرض جغرافیایی ˝21 َ21 ْ36 تا ˝25 َ39 ْ36 شمالی) نمونه‌برداری به عمل آمد (شکل 1). نمونهبرداریها از ابتدای فصل بهار تا پایان فصل پاییز ادامه داشت و از ارتفاع 22- متری سواحل دریای خزر تا ارتفاع 1775 متری از سطح دریا را با پوششهای گیاهی مختلف شامل شد. واحد نمونه‌برداری، شامل سه بیلچه خاک (به وزن تقریبی 5/1 کیلوگرم) از عمق 10 تا 15 سانتی‌متری سطح فوقانی خاک یا کود دامی بود. به هنگام نمونه‌برداری، اطلاعات مربوط به نوع بستر نمونه‌برداری، نوع پوشش گیاهی، محل نمونه‌برداری، تاریخ نمونه‌برداری، ارتفاع از سطح دریا، مختصات مکان نمونه‌برداری نیز ثبت شدند. روی هر کدام از نمونه‌ها یک برچسب حاوی یک عدد به عنوان شناسه محل نمونه‌برداری درج شد و مشخصات هر شناسه در دفتر مخصوصِ نمونه‌برداری ثبت گردید. مواد نمونه‌برداری شده در درون کیسه‌های پلاستیکی ریخته و پس از نصب برچسب، به آزمایشگاه منتقل شدند. در مجموع، تعداد 80 نمونه از زیستگاههای مختلف جمع‌آوری گردید.
نمونه‌های جمع‌آوری شده پس از انتقال به آزمایشگاه، به مدت 48 ساعت در داخل قیف برلز قرار داده شدند تا کنه‌های درون آنها استخراج شوند. بدین منظور، نمونه‌ها روی توری درون قیف ریخته شدند و در بالای آنها یک عدد لامپ 40 وات جهت ایجاد نور و گرمای مناسب نصب گردید. کنه‌های موجود در نمونه‌ها در اثر گرما و نور لامپ، درون یک ظرف حاوی الکل 75 درصد که در پایین قیف تعبیه شده بود، جمع‌آوری شدند. سپس، تمام کنه‌های ریخته شده به درون الکل از آن جدا گردیدند و درون مواد شفاف‌کننده قرار گرفتند تا برای تهیه اسلایدهای میکروسکوپی آماده شوند.
شکل 1- نقشه مناطق نمونه‌برداری شده در حوزه شهرستان نوشهر به منظور بررسی فون کنه‌های بالاخانواده Eviphidoidea
تهیه اسلایدهای میکروسکوپی
پس از جداسازی کنه‌ها، با استفاده از روش Krantz (1978) از آنها اسلاید میکروسکوپی تهیه گردید. ابتدا جهت شفافسازی نمونه‌ها و خارج شدن محتویات بدن آنها، کنه‌های جداسازی شده به مدت 7 تا 10 روز (بسته به گونه، اندازه و میزان سختی بدن کنه‌ها) در داخل یک قوطی دوات و درون مخلوطی از لاکتوفنل و نسبیت (به نسبت 1 به 1) قرار داده شدند و روی هر قوطی شناسه حاوی مشخصات نمونه‌ها نصب گردید.
پس از اطمینان از شفاف شدن کنه‌ها، از محلول هویر یا مایع فور به منظور تثبیت کنه‌ها روی لام و تهیه اسلاید استفاده شد. در مرحله بعد، برچسب مربوط به شناسه محل جمع‌آوری روی لام نصب گردید و اسلایدها به مدت 12 تا 14 روز در داخل آون با دمای 45 تا 50 درجه سلسیوس قرار داده شدند تا خشک شوند. به منظور جلوگیری از نفوذ رطوبت به داخل مایع و بلورین شدن نمونه‌ها، با استفاده از رنگ روغنی، اطراف لامل‌ها درزگیری شدند. پس از خشک شدن اسلایدها، برچسب مربوط به اطلاعات نمونه‌برداری شامل مکان و تاریخ جمع‌آوری، نوع زیستگاه و نام شخص جمع‌آوری کننده در سمت راست آنها نصب گردید و اسلایدها جهت انجام مطالعات بعدی (شناسایی) داخل جعبه‌های مخصوص اسلاید قرار داده شدند.
تشخیص، توصیف و ترسیم اشکال نمونه‌ها
نمونه‌های جمع‌آوری شده با استفاده از کلیدهای ارایه شده توسط Evans و Till (1979) و Lindquist و همکاران (2009) در سطح خانواده شناسایی و دسته‌بندی شدند. برای شناسایی کنه‌ها در سطح جنس و گونه از کلیدهای ارایه شده توسط Evans و Till (1979) و Masan (2003 و 2007 الف و ب) استفاده گردید. اندازه صفحات پشتی و شکمی ایدیوزوما بر اساس میانگین اندازه‌های به دست آمده از تعداد نمونه‌های جمع‌آوری شده تعیین گردید. جنس‌ها و گونه‌های جدید با استفاده از میکروسکوپ فاز کنتراست توصیف و شکل آنها با استفاده از لوله ترسیم رسم گردید. پس از شناسایی تمام گونهها، بر اساس تعداد آنها در کل کنه‌های جمع‌آوری شده، فراوانی نسبی آنها محاسبه شد. تمام نمونه‌ها در مجموعه کنهشناسی گروه گیاهپزشکی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان نگهداری میشوند.
نتایج
در این پژوهش، در مجموع سه خانواده شامل Macrochelidae، Pachylaelapidae و Parholaspididae و 23 گونه از بالاخانواده Eviphidoidea جمع‌آوری و شناسایی شدند که نام علمی، درصد فراوانی و زیستگاه آنها در جدول 1 ارایه شده است.
در میان خانوادههای جمع‌آوری شده، خانواده Macrochelidae از بیشترین درصد فراوانی (77/55 درصد) برخوردار بود، خانوادههای Pachylaelapidae و Parholaspididae به ترتیب با فراوانیهای نسبی 21/30 و 02/14 درصد در رتبههای بعدی قرار داشتند و از خانواده Eviphididae هیچ نمونهای به دست نیامد. از نظر غنای گونهای نیز همین روند مشاهده گردید، به طوری که از خانواده Macrochelidae سه جنس Macrocheles Latreille، Holostaspella Berlese و Glyptholaspis Filippon & Pegazzano با 14 گونه، از خانواده Pachylaelapidae سه جنس Pachylaelaps Berlese، Onchodellus Berlese و Olopachys Berlese با هفت گونه و از خانواده Parholaspididae دو جنس Holaspina Evans و Gamasholaspis Berlese با دو گونه جمع‌آوری شدند که کلیدهای شناسایی آنها به تفکیک خانواده شرح داده شده است.
جدول 1- فهرست، درصد فراوانی و زیستگاه گونه‌های بالاخانواده Eviphidoidea جمع‌آوری شده از شهرستان نوشهر
|
گونه |
خانواده |
درصد فراوانی |
زیستگاه |
|
Holostaspella bifoliata (Tragardh) |
Macrochelidae |
65/4 |
لاش‌برگ درختان توسکا و زربین |
|
Glyptolaspisconfusa (Foa) |
Macrochelidae |
2/6 |
کود اسب، لاش‌برگ درختان توسکا و انجیلی |
|
G. americana (Berlese) |
Macrochelidae |
52/8 |
کود گاو و چای پوسیده |
|
Macrocheles montanus (Willmann) |
Macrochelidae |
55/1 |
لاش‌برگ راش |
|
M. carinatus (C.L. Koch) |
Macrochelidae |
2/6 |
لاش‌برگ راش |
|
M. merdarius (Berlese) |
Macrochelidae |
32/2 |
کود اسب و گاو |
|
M. insignitus (Berlese) |
Macrochelidae |
77/0 |
کود اسب |
|
M. kermani Glida et al. |
Macrochelidae |
77/0 |
کود اسب |
|
M. kamalii Glida et al. |
Macrochelidae |
55/1 |
لاش‌برگ راش و کود گاو |
|
M. robustulus (Berlese) |
Macrochelidae |
65/4 |
کود مرغ |
|
M. muscaedomesticae (Scopoli) |
Macrochelidae |
2/6 |
کود گاو، چای پوسیده و لاش‌برگ راش |
|
M. scutatus (Berlese) |
Macrochelidae |
32/2 |
لاش‌برگ درختان افرا، توسکا و انجیلی |
|
M. perglaber (Filipponi & Pegazzano) |
Macrochelidae |
32/2 |
کود گاو و لاش‌برگ افرا و توسکا |
|
M. glaber (Muller) |
Macrochelidae |
75/7 |
کود گاو و لاش‌برگ درختان افرا، توسکا و راش |
|
Pachylaelaps pectinifer (G. & R. Canestrini) |
Pachylaelapidae |
1/3 |
کود مرغ و کودهای دامی |
|
P. resinae (Karg) |
Pachylaelapidae |
65/4 |
لاش‌برگ درختان ممرز، شمشاد، زربین و آزاد |
|
P. insularis (Berlese) |
Pachylaelapidae |
20/6 |
لاش‌برگ درختان شمشاد، ممرز و راش؛ خاک ارّه؛ کود دامی |
|
Olopachys caucasicus Koroleva |
Pachylaelapidae |
3/9 |
لاش‌برگ درختان مختلف جنگلی، کود اسب، هوموس |
|
Ol. compositus Koroleva |
Pachylaelapidae |
87/3 |
لاش‌برگ درختان انجیلی، ممرز، شمشاد، انار و آزاد |
|
Onchodellus karawaiewi (Berlese) |
Pachylaelapidae |
32/2 |
لاش‌برگ زربین، کودهای گاو و گوسفند |
|
On. cf alpinus (Willmann) |
Pachylaelapidae |
77/0 |
لاش‌برگ درختان راش |
|
Holaspina alstoni Evans |
Parholaspididae |
25/13 |
لاش‌برگ و خاک پای درخت ژینکوآ (Ginkgo biloba) |
|
Gamasholaspis incisus Petrova |
Parholaspididae |
77/0 |
لاش‌برگ و خاک پای درخت ژینکوآ (Ginkgo biloba) |
خانواده Macrochelidae
1- الف) موهای عمودی j1 کوتاه و کُرکدار و روی جلو‌آمدگی صفحه پشتی قرار گرفته‌اند. ران پاهای دوم در ماده‌ها دارای یک عدد خار یا برآمدگی سخت و اسکلروتینی و پنجه پاهای دوم در آنها دارای موی خارمانند میانی- شکمی (mv)، صفحه شکمی- مخرجی دارای سه جفت موی پیش‌مخرجی .................................................................................................... Holostaspella bifoliata (Tragardh, 1952)
1- ب) موهای عمودی j1 صاف یا کُرکدار و روی جلو‌آمدگی صفحه پشتی قرار ندارند. ران پاهای دوم در افراد ماده فاقد خار یا برآمدگی سخت و اسکلروتینی و پنجه پاهای دوم در آنها فاقد موی خارمانند میانی- شکمی (mv) ............................................................................................................................................................... 2
2- الف) حاشیه عقبی صفحه سینه‌ای به شدت خمیده و تا حاشیه‌های عقبی پیش‌ران پاهای سوم کشیده شده است. صفحه سینه‌ای به شکل چندضلعی مشبک و منقوش و قسمت اعظم صفحه جنسی را احاطه می‌کند. Glyptholaspis Filipponi & Pegazzano, 1960 ............................................................................................ 3
2- ب) حاشیه عقبی صفحه سینه‌ای مستقیم یا اندکی خمیده شده و به میانه پیش‌ران پاهای سوم نمی‌رسد. صفحه سینه‌ای دارای نقش و نگارهای متنوع، اما فاقد نقوش کاملاً مشبک و صفحه جنسی را احاطه نکرده است. Macrocheles Latreille, 1829 ....................................................................................................................... 4
3- الف) صفحه پشتی دارای 1 تا 2 عدد موی میانی نامتقارن در بین موهای j6 و J2، موی j5 پروش و بلندتر از موی z6 و نوک آن به قاعده موی j6 نمی‌رسد .................................................. Glyptholaspis confusa (Foa, 1900)
3- ب) صفحه پشتی فاقد موی میانی نامتقارن بین موهای j6 و J2، موی j5 سوزنی‌شکل و انتهای آن به قاعده موی j6 می‌رسد، موهای j5 و z6 تقریباً هم‌اندازه ........................................ Glyptholaspis americana (Berlese, 1888)
4- الف) دارای 1 تا 3 جفت صفحه کوچک (آپودم عقبِ جنسی) بین صفحات جنسی و شکمی- مخرجی، حاشیه جلویی صفحه شکمی- مخرجی گرد و به وسیله یک نوار پهن غشاییِ بین‌سپرچه‌ای از صفحه جنسی جدا می‌شود، قسمت انتهایی- جانبی موی پشت کلیسر ارّهمانند ............................................................................................... 5
4- ب) قسمت غشایی شکم فاقد آپودم‌های عقبِ جنسی، حاشیه جلویی صفحه شکمی- مخرجی مستقیم و موهای پشتی کلیسر صاف هستند .................................................................................................................................. 6
5- الف) صفحه پشتی دارای 28 جفت موی مختلف‌الشکل (موی J3 وجود ندارد)، موی j5 برس‌مانند، طول ایدیوزوما 1030 تا 1080 میکرومتر ............................................ Macrocheles carinatus (C. L. Koch, 1839)
5- ب) صفحه پشتی دارای 29 جفت موی مختلف‌الشکل (موی J3 وجود دارد)، موی j5 سوزن‌مانند، طول ایدیوزوما 1080 تا 1210 میکرومتر ............................................. Macrocheles montanus (Willmann, 1951)
6- الف) موهای j1 صاف و ساده ....................................................................................................................... 7
6- ب) موهای j1 ناصاف .................................................................................................................................. 8
7- الف) صفحه سینه‌ای اندکی منقوش، لبه‌های خطوط روی صفحه سینه‌ای دارای نقاط ریز، طول موی J2کمتر از یک‌سوم فاصله بین موهای J2 و Z4 و طول موی Z4 در حدود نصف فاصله بین موهای Z4 و Z5 ...................................................................................................... Macrocheles merdarius (Berlese, 1889)
7- ب) صفحه سینه‌ای به شدت منقوش، خطوط روی صفحه سینه‌ای دارای نقاط بزرگ‌تر، طول موی J2 در حدود نصف فاصله بین موهای J2 و Z4، طول موی Z4 در حدود سه‌چهارم فاصله بین موهای Z4 و Z5 ....................................................................................................... Macrocheles insignitus (Berlese, 1918)
8- الف) تمام یا بیشتر موهای پهلویی و حاشیه‌ای، پروش، کُرکدار یا دندانه‌دار و تعداد اندکی از موهای پشتی صاف و سوزن‌مانند ........................................................................................................................................... 9
8- ب) تمام یا بیشتر موهای پهلویی و حاشیه‌ای، صاف و ساده و اغلب موهای پشتی صاف و سوزن‌مانند ...................................................................................................................................................................... 10
9- الف) تمام موهای پهلویی و حاشیه‌ای پروش، کُرکدار یا دندانه‌دار؛ تعداد 4 تا 7 جفت از موهای پشتی، صاف و ساده و سوزن‌مانند ....................................................................................................................................... 11
9- ب) بعضی از موهای حاشیه‌ای صاف و سوزن‌مانند، موی S2 در انتها پروش، موی r4 صاف و ساده و سوزنی‌شکل .................................................................................. Macrocheles kermani Glida et al., 2003
10- الف) صفحه سینه‌ای به وسیله نقاط و خطوط ضعیفی منقوش گردیده، صفحه شکمی- مخرجی کشیده و باریک .......................................................................................... Macrocheles robustulus (Berlese, 1904)
10- ب) صفحه سینه‌ای با الگوی مشخصی از نقاط و خطوط منقوش گردیده، صفحه شکمی- مخرجی عریض و پنج‌ضلعی ............................................................................................................................................... 12
11- الف) موی j5 صاف، ساده و سوزنی‌شکل ................. Macrocheles muscaedomesticae (Scopoli, 1772)
11- ب) موی j5 در انتها پهن، پروش و برس‌مانند؛ موی Z1 صاف، ساده و سوزنی‌شکل ....................................................................................................... Macrocheles kamalii Glida et al., 2003
12- الف) خط قوس‌دار صفحه سینه‌ای کوتاه، مستقیم یا اندکی خمیده و به دو انتهای جلویی پشتی یا پهلویی صفحه سینه‌ای متصل می‌گردد، طول ایدیوزوما 700 تا 790 میکرومتر .............................................................. 13
12- ب) خط قوس‌دار صفحه سینه‌ای بلند، به طور کامل خمیده و به دو انتهای جلویی صفحه سینه‌ای متصل می‌گردد، طول ایدیوزوما 460 تا 700 میکرومتر ....................................Macrochles scutatus (Berlese 1904)
13- الف) صفحه سینه‌ای دارای دو خط قوسی؛ موهای پشتی j2، j3، Z2، S6 و r4 در انتها مژکدار ........................................................................... Macrocheles perglaber (Filipponi & Pegazzano, 1962)
13- ب) صفحه سینه‌ای دارای یک خط قوسی؛ موهای پشتی j2، j3، Z2، S6 و r4 صاف و سوزن‌مانند ............................................................................................................. Macrocheles glaber (Muller, 1860)
خانواده Pachylaelapidae
1- الف) اندام دریافت‌کننده اسپرم به پیش‌ران پاهای سوم متصل است، زانوی پای اول دارای 12 یا 14 عدد مو (2 3/5 2 یا 2 4/6 2)، کورنیکول‌های هیپوستومی کوتاه و شاخ‌مانند، پنجه پاهای دوم فاقد دو موی ضخیم و خارمانندِ انتهایی (al1)، pl2 همیشه ساده و سوزن‌مانند و pl1 به ندرت سوزن‌مانند Onchodellus (Berlese, 1904) ......................................................................................................................................................................... 2
1- ب) اندام دریافت‌کننده اسپرم به پیش‌ران پاهای چهارم متصل است، زانوی پای اول دارای 11 یا 13 عدد مو (2 2/5 2 یا 2 3/6 2)، کورنیکول‌های هیپوستومی بلند و خنجرمانند و پنجه پاهای دوم معمولاً دارای دو عدد موی خارمانند و ضخیم انتهایی pl1 و pl2 ................................................................................................................... 3
2- الف) موهای پشتی نسبتاً بلند، طول موهای J4 و J5 تقریباً برابر و یا اندکی با هم اختلاف دارند. کوتیکول جانبی و عقبی- شکمی دارای 12 جفت مو، طول صفحه پشتی 550 تا 640 میکرومتر ....................................................................................................... Onchodellus alpinus (Willmann, 1953)
2- ب) موهای پشتی کوتاه‌تر، طول موهای J4 و J5 کاملاً متفاوت، کوتیکول جانبی و عقبی- شکمی دارای 14 جفت مو، طول صفحه پشتی 505 تا 595 میکرومتر ....................... Onchodellus karawaiewi (Berlese, 1920)
3- الف) صفحه مخرجی مجزا نیست، بلکه با صفحه جنسی- شکمی ادغام شده و دارای سه تا پنج جفت موی پیش‌مخرجی است Olopachys Berlese, 1910 ........................................................................................... 4
3- ب) صفحه مخرجی مجزا، به شکل مثلث ناقص و حامل سه عدد موی اطراف‌مخرجی است Pachylaelaps (Berlese, 1888) ............................................................................................................................................. 5
4- الف) اندام دریافت‌کننده اسپرم به طور کامل توسعه یافته، بسیار بلند و دارای چند پیچ‌خوردگی؛ طول صفحه پشتی 730 تا 840 میکرومتر .......................................................... Olopachys compositus (Koroleva, 1976)
4- ب) اندام دریافت‌کننده اسپرم کوتاه، ضخیم و اسکلروتینی؛ اسکلریت‌های پس‌پایی با حاشیه‌های جانبیِ صفحه جنسی- شکمی- مخرجی ادغام شدهاند ......................................... Olopachys caucasicus (Koroleva, 1976)
5- الف) اندام دریافت‌کننده اسپرم به شکل Y و طول و عرض صفحه جنسی- شکمی تقریباً هم‌اندازه .................................................................................. Pachylaelaps pectinifer (G. & R. Canestrini, 1882)
5- ب) اندام دریافت‌کننده اسپرم به شکل‌های دیگر .......................................................................................... 6
6- الف) اندام دریافت‌کننده اسپرم باریک، در قاعده نازک و در وضعیت میانی- جلویی قرار گرفته است. کوتیکول جانبی و عقبی- شکمی دارای 9 تا 10 جفت مو و طول صفحه پشتی 680 تا 800 میکرومتر .............................................................................................................. Pachylaelaps resinae (Karg, 1971)
6- ب) اندام دریافت‌کننده اسپرم ضخیم و قاعده آن پهن شده و در وضعیت میانی- عقبی قرار گرفته است. کوتیکول جانبی و عقبی- شکمی دارای 15 تا 16 جفت مو و طول صفحه پشتی 880 تا 1022 میکرومتر ....................................................................................................... Pachylaelaps insularis (Berlese, 1920)
خانواده Parholaspididae
1- الف) صفحه شکمی- مخرجی دارای سه جفت موی پیش‌مخرجی، صفحه پشتی یکپارچه و دارای 30 جفت موی ساده، انگشت متحرک کلیسر از کورنیکول‌ها بلندتر .............................. Holaspina alstoni Evans, 1956
1- ب) صفحه شکمی- مخرجی دارای چهار جفت موی پیش‌مخرجی، صفحه پشتی دارای 29 جفت موی ساده، بلند و نوک‌تیز و انگشت متحرک کلیسر از کورنیکول‌ها کوتاه‌تر ....... Gamasholaspis incisus Petrova, 1968
توصیف مختصر گونه‌های جدید برای فون ایران
از میان گونه‌های جمع‌آوری شده، پنج گونه Pachylaelaps insularis (Berlese)، Onchodellus cf alpinus (Willmann)، Olopachys compositus Koroleva، Olopachys caucasicus Koroleva و Gamasholaspis incisus Petrova برای نخستین بار از ایران گزارش میشوند که توصیف مختصری از آنها به شرح زیر ارایه می‌گردد:
گونه Pachylaelaps insularis (Berlese, 1910)
مشخصات ریخت‌شناختی
صفحه پشتی در ماده‌ها بزرگ (به طول 880 تا 1022 میکرومتر و عرض 635 تا 680 میکرومتر)، بیضی شکل (نسبت طول به عرض آن 4/1 تا 6/1) و دارای نقوش مشبک؛ موی کلونال J5 بسیار کوتاه و شبیه به آثار ریز مو، سایر موهای پشتی هم‌شکل، ساده، سوزن‌مانند، بلند و طول آنها تقریباً نامساوی (شکل 2A). دو عدد لیریفیشر تغییر شکل یافته و شکافمانندِ gdZ1 و gdS4 بسیار به یکدیگر نزدیک و نزدیک به موی Z2 قرار دارند.
تمام صفحات شکمی دارای نقوش مشبک؛ صفحه سینه‌ای دارای یک خط عرضی برجسته قوسی‌شکل و ممتد بین پیش‌ران پاهای دوم و سوم؛ طول و عرض صفحه جنسی- شکمی نامساوی (طول آن 298 تا 368 میکرومتر، عرض آن 326 تا 345 میکرومتر و نسبت طول به عرض آن 89/0 تا 04/1) (شکل 2B). صفحه مخرجی نیمه‌مثلثی شکل و به عرض 186 تا 200 میکرومتر. بخش جلویی پریتریم کوتاه نشده و نوک آن به حاشیه سطح پشتی نزدیک به موی z1 می‌رسد. کوتیکول در بخشهای جانبی و عقبی- شکمی خود معمولاً دارای 15 تا 16 جفت مو (هفت تا هشت جفت در حاشیه و هشت جفت در قسمت عقبی- شکمی)؛ تکتوم در قسمت میانی دارای گردنی باریک و بلند؛ پنجه پای دوم ماده‌ها دارای دو عدد موی ضخیم و خارمانند انتهاییِ pl1 و pl2.
مشخصات محلهای جمع‌آوری
شش نمونه از این گونه در تاریخ‌های 05/05/1388 از داخل لایه هوموس خاک همراه با لاش‌برگ‌های درختان شمشاد و ممرز و نمدار در پارک جنگلی سی‌سنگان، 22/05/1388 از خاک پای درختان ممرز در جنگل دانشکده منابع طبیعی خیرودکنار در ارتفاع 380 متری از سطح دریا، 03/07/1388 از کود گوسفندی و خاک اره پوسیده در روستای ابراهیم‌آباد نوشهر در ارتفاع 55 متری از سطح دریا، 01/08/1388 از لاش‌برگ‌های درختان راش در جنگل چوب بست‌خاک کُدیر در ارتفاع 1410 متری از سطح دریا جمع‌آوری گردیدند.
گونه Onchodellus cf alpinus (Willmann, 1953)
مشخصات ریخت‌شناختی
اندازه صفحه پشتی متوسط (به طول 620 میکرومتر و عرض 400 میکرومتر)، بیضوی شکل (نسبت طول به عرض آن 55/1) و به طور کامل مشبک. موهای J4 و J5 بلند و طول آنها نامساوی (طول موهای J4 و J5 به ترتیب 62 و 43 میکرومتر). انتهای موی J3 به قاعده موی J4 نمی‌رسد. یک عدد لیریفیشر شکاف مانند gdS4 در هر دو حاشیه عقبی- جانبی صفحه پشتی نزدیک به موی S4 وجود دارد. روزنه غدد gdZ1 تغییر شکل نداده و حلقوی بوده و در جهت محور موهای Z1-Z2 قرار دارد (شکل 3A).
ناحیه سینه‌ای کاملاً مشبک؛ صفحه سینه‌ای به طول 200 میکرومتر و عرض 160 میکرومتر و نسبت طول به عرض آن 25/1. صفحه جنسی- شکمی دارای نقوشی از خطوط مشبک و طول آن از عرض آن بیشتر (به طول 230 میکرومتر، عرض 220 میکرومتر و نسبت طول به عرض آن 04/1)؛ صفحه مخرجی به شکل نیمه‌مثلث، لبه آن صاف و عرض آن 110 میکرومتر (شکل 3B). بخش جلویی پریتریم کوتاه نشده و انتهای آن به حاشیه سطح پشتی بین موهای z1 و z2 (زیر حاشیه جلویی پیش‌ران پاهای اول) می‌رسد، ولی به قاعده موی r1 نمی‌رسد؛ صفحات پس‌پایی باریک و طویل و کوتیکول در بخشهای جانبی و عقبی- شکمی خود دارای 12 جفت مو (چهار جفت حاشیه‌ای و هشت جفت عقبی- شکمی).
مشخصات محلهای جمع‌آوری
نمونههایی از این گونه در تاریخ 01/08/1388 از لاش‌برگ‌های درختان راش در جنگل چوب‌بست خاک روستای کدیر در ارتفاع 1410 متری از سطح دریا جمع‌آوری گردید.
گونه Olopachys compositus Koroleva, 1976
مشخصات ریخت‌شناختی
صفحه پشتی ایدیوزوما یکپارچه، مشبک، اندازه آن متوسط تا بزرگ (به طول 900 میکرومتر و عرض 600 میکرومتر) و بیضی‌شکل تا کشیده (نسبت طول به عرض آن 56/1). صفحه پشتی یکپارچه، دارای 30 جفت مو و طول موی J4، 100 تا 120 میکرومتر (شکل 4A). دو عدد لیریفیشر تغییرشکل یافته و شکاف‌مانند gdZ1 و gdS4 در موقعیت عقبی- جانبیِ صفحه پشتی کاملاً در کنار یکدیگر و بین موهای Z2 و S4 قرار دارند. غدد gdZ1 نزدیک به موی Z2 و غدد gdS4 نزدیک به موی S4 واقع هستند.
صفحات شکمی به طور کامل مشبک؛ صفحه سینه‌ای با اسکلریت‌های درون‌پایی و پس‌سینه‌ای ادغام شده و دارای دو نقش برجسته عرضی و کمانی‌شکل بین پیشرانهای پاهای دوم و سوم و دو خط برجسته طولی که در لبه جلویی صفحه سینه‌ای به یکدیگر می‌رسند. کوتیکول جانبی و عقبی- شکمی معمولاً دارای 11 جفت مو (پنج جفت در حاشیه و شش جفت در قسمت عقبی- شکمی) (شکل 4B).
اندام دریافت‌کننده اسپرم (اسپرماتکا) طویل و باریک و به طور ویژه‌ای تغییر شکل داده و به حاشیه داخلی پیش‌ران پاهای چهارم متصل است (شکل 4C). تکتوم دارای گردنی پهن و عریض و بدون دندانه‌های جانبی، شانه‌های آن دارای زواید خارمانند و لبه انتهایی آن دارای زوایدی بلند (شکل 4D). کورنیکول‌ها خنجرمانند و به طول 132 میکرومتر.
مشخصات محلهای جمع‌آوری
پنج نمونه از این گونه در تاریخ‌های 17/07/1389 از داخل لاش‌برگ‌های درختان ممرز و انجیلی در ارتفاع 156 متری از سطح دریا در روستای نارنج‌بُن، 17/07/1388 و 13/01/1389 از داخل لاش‌برگ‌های درختان زربین، شمشاد، آزاد، داغداغان و انار در روستای نارنج‌بُن در ارتفاع 64 متری از سطح دریا جمع‌آوری گردید.
گونه Olopachys caucasicus Koroleva, 1976
مشخصات ریخت‌شناختی
صفحه پشتی ایدیوزوما یکپارچه، مشبک، اندازه آن متوسط تا بزرگ (به طول 830 تا 930 میکرومتر و عرض 530 تا 580 میکرومتر) و بیضی‌شکل تا کشیده (نسبت طول به عرض آن 56/1 تا 61/1). صفحه پشتی یکپارچه و دارای 30 جفت مو؛ موی کلونال J5 به طور کامل تحلیل رفته اما بقیه موهای پشتی هم‌شکل، ساده، سوزن مانند، نسبتاً بلند و طول آنها تقریباً نامساوی (طول موی J4 100 تا 120 میکرومتر). دو عدد لیریفیشر تغییرشکل یافته و شکافمانندِ gdZ1 و gdS4در قسمت عقبی- جانبی صفحه پشتی کاملاً در کنار هم و بین موهای Z2 و S4 قرار دارند. غدد gdZ1 نزدیک به موی Z2 و غدد gdS4 نزدیک به موی S4 واقع هستند
(شکل 5A).
صفحات شکمی مشبک؛ صفحه سینه‌ای با اسکلریت‌های درون‌پایی و پس‌سینه‌ای ادغام شده، دارای چهار جفت مو و سه جفت روزنه و طول آن از عرض آن بیشتر (به طول 280 تا 300 میکرومتر و عرض 235 میکرومتر، نسبت طول به عرض آن 28/1). صفحه جنسی- شکمی- مخرجی یکپارچه، لوزی‌شکل و نسبتاً پهن (به طول 460 تا 500 میکرومتر و عرض 430 تا 440 میکرومتر، نسبت طول به عرض آن 07/1 تا 14/1). صفحه پریتریمی کاملاً رشد نموده، با اسکلریت‌های برون‌پایی ادغام شده و تا زیر پیش‌ران پاهای چهارم امتداد می‌یابد. کوتیکول جانبی و عقبی- شکمی معمولاً دارای 11 جفت مو (پنج جفت در حاشیه و شش جفت در قسمت عقبی- شکمی) (شکل 5B).
اندام دریافت‌کننده اسپرم کوتاه، به طور ویژه‌ای تغییر شکل داده و به حاشیه داخلی پیش‌ران پاهای چهارم متصل است (شکل 5C). تکتوم دارای گردنی پهن و عریض و بدون دندانه‌های جانبی، شانه‌های آن دارای زواید خارمانند و لبه انتهایی آن دارای زواید مرکزی بلند (شکل 5D). کورنیکول‌ها خنجرمانند و به طول 135 میکرومتر؛ تریتواسترنوم دارای پایهای نسبتاً بلند و دو عدد لاسینیای پروش و بلند در انتها.
مشخصات محلهای جمع‌آوری
تعداد 10 نمونه از این گونه در تاریخ‌های 22/05/1388 از لاش‌برگ‌های درختان جنگلی توسکا در جنگل دانشکده منابع طبیعی خیرودکنار در ارتفاع 86 متری از سطح دریا، 08/07/1388 از داخل لاش‌برگ‌های درختان افرا و توسکا و راش در جنگل کلیک کجور در ارتفاع 1675 متری از سطح دریا، 17/07/1389 از داخل کود اسب در روستای نارنج‌بُن در ارتفاع 61 متری از سطح دریا و 01/08/1388 از داخل لاش‌برگ‌های درختان راش جنگل چوب بست‌خاک کُدیر در ارتفاع 1410 متری از سطح دریا جمع‌آوری گردید.
گونه Gamasholaspis incisus Petrova, 1968
مشخصات ریخت‌شناختی
صفحه پشتی یکپارچه بوده، ولی سطح پشتی ایدیوزوما را به طور کامل نمی‌پوشاند و دارای 29 جفت موی ساده، نسبتاًً بلند و صاف (شکل 6A). صفحه سینه‌ای منقوط، دارای سه جفت موی سوزنی‌شکل و تا میانه‌های پیشرانهای پاهای سوم کشیده شده است. موهای چهارم صفحه سینه‌ای (st4) روی صفحه قرار گرفته‌اند (شکل 6B)، صفحه پس‌سینه‌ای بیضی‌شکل، آزاد و دارای یک عدد مو و یک عدد روزنه؛ صفحه شکمی- مخرجی دارای چهار جفت موی پیش‌مخرجی، حاشیه جلویی آن صاف و با صفحات پایی- پریتریمی ادغام نشده است.
نرها دارای صفحه شکمی یکپارچه؛ کورنیکول‌ها از انگشت متحرک کلیسر بلندتر، انگشت متحرک کلیسر دارای اندام انتقال‌دهنده اسپرم و یک عدد موی بزرگ پروش در قاعده (شکل 6C). موهای پشتی آنها نوک‌تیز و گوهمانند و موهای شکمی آنها به شدت رشدیافته. تکتوم دارای یک زایده دندانه‌دار میانی که ممکن است دو زایده باریک و نسبتاً کوتاه دندانه‌دار دیگر در دو طرف قاعده آن ایجاد و موجب سهشاخه شدن شوند. پاهای اول به طور معمول اندکی از صفحه پشتی بلندتر و فاقد پیش‌پنجه.
مشخصات محلهای جمع‌آوری
از این جنس تنها یک نمونه در تاریخ 21/03/1389 از خاک و لاش‌برگ‌های زیر درختان ژینکوآ (Ginkgo biloba) در باغ اکولوژی نوشهر جمع‌آوری گردید.
|
شکل 2- گونه Pachylaelaps insularis (Berlese) (ماده): |
شکل 3- گونه Onchodellus cf alpinus (Willmann) (ماده): |
شکل 4- گونه Olopachys compositus Koroleva (ماده): (A صفحه پشتی ایدیوزوما، (B صفحات سینه‌ای و جنسی- شکمی- مخرجی ایدیوزوما، (C اسپرماتکا، (D تکتوم و (E کلیسر
شکل 5- گونه Olopachys caucasicus Koroleva (ماده): (A صفحه پشتی ایدیوزوما، (B صفحات سینه‌ای و جنسی- شکمی- مخرجی ایدیوزوما، (C تکتوم و (D اسپرماتکا
شکل 6- گونه Gamasholasp incisus Petrova(ماده): (A صفحه پشتی ایدیوزوما، (B صفحات سینه‌ای، جنسی و شکمی- مخرجی ایدیوزوما و (C کلیسر
نتیجه گیری و بحث
تا پیش از انجام این بررسی، در زمینه فونستیک کنه‌های بالاخانواده Eviphidoidea در غرب استان مازندران هیچ‌گونه اطلاعاتی در دست نبود. نتایج این پژوهش نشان داد که کنه‌های این بالاخانواده از تنوع زیستی بالایی در منطقه برخوردار هستند و در تعداد زیادی از زیستگاههای خاکی و کودی یافت میشوند.
در میان خانوادههای جمع‌آوری شده در این پژوهش، کنه‌های خانواده Macrochelidae از بیشترین غنای گونهای برخوردار بودند و با فراوانی بالایی در زیستگاههای مختلف به ویژه کودهای دامی مشاهده شدند. افراد این خانواده از مناطق مختلف ایران گزارش شدهاند (کمالی و همکاران، 1380) و به دلیل قابلیت تغذیه آنها از تخمها و لاروهای جوان مگسهای کودزی (Kinn, 1966) و نیز نماتودها و بندپایان خاکزی (Lindquist et al., 2009)، از اهمیت بومشناختی زیادی برخوردارند.
در این پژوهش، هیچ نمونهای از خانواده Eviphididae جمع‌آوری نشد. با توجه به جمع‌آوری گونه‌هایی از این خانواده توسط کاظمی (1387) از روی سخت‌بال‌پوشان خانواده Scarabaeidae در شرق مازندران که نسبت به منطقه نوشهر خشکتر است، این احتمال وجود دارد که بالا بودن درصد رطوبت نسبی برای فعالیت‌های زیستی این خانواده یک عامل بازدارنده باشد. همچنین، با توجه به فورزی بودن اغلب گونه‌های این خانواده پیشنهاد می‌گردد با بررسی فون کنه‌های این خانواده روی حشرات میزبان احتمالی، در زمینه تنوع آنها در منطقه اطلاعات بیشتری به دست آورده شوند.
در این پژوهش، کنه‌های خانواده Parholaspididae فقط از لاش‌برگ و خاک پای درختان ژینکوآ (Ginkgo biloba) جمع‌آوری شدند که این موضوع ممکن است نشان‌دهنده نیازهای خاص افراد این خانواده از نظر ترکیب شیمیایی، بافت فیزیکی و یا اسیدیته خاک باشد و انجام بررسیهای بیشتر در این زمینه، توصیه می‌گردد.
در این پژوهش، هیچ گونهای از این بالاخانواده در خاک باغها یا مزارع یافت نشد که این موضوع ممکن است به دلیل پایین بودن میزان مواد آلی در کف باغات و مزارع و یا مصرف زیاد نهادههایی مانند کودها یا آفتکشهای شیمیایی در این بومنظامها (اکوسیستم) باشد که تأیید آن به انجام بررسیهای بومشناختی بیشتر نیاز دارد.
)