Authors
1 Biology Department, Payame Noor University, 19395-4697 Tehran, I. R. of Iran
2 Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran, Iran
3 Department of Agronomy, Faculty of Agriculture, University of Tabriz, Tabriz, Iran
Abstract
Keywords
Main Subjects
مقدمه
از آنجا که فلور هر منطقه بازتابی از عوامل مختلف اکوسیستمی در طول دوران مختلف زمینشناختی محسوب میگردد، ارزش مطالعات فلوریستیک دو چندان نمود پیدا میکند. از طرفی، شناسایی گیاهان در هر منطقه خود بیانگر توان طبیعی محیط مورد مطالعه و از طرف دیگر، برای مطالعات پژوهشی بالاخص برای علوم کاربردی بسیار حائز اهمیت است. منطقه مورد مطالعه که جزو مناطق مهم حفاظتشده کشور است، خود دلیلی برای حائز اهمیت بودن پژوهش حاضر است.
طبق تعریفی که در پیماننامه تالابهای مهم بینالمللی، به ویژه تالابهای زیستگاه پرندگان آبزی ارائه شده است، تالابها عبارتند از مردابها، باتلاقها، لجنزارها، آبهای طبیعی یا مصنوعی اعم از دایمی یا موقت که آبهای شیرین، لب شور یا شور در آنها به صورت راکد یا جاری وجود دارد و یا آبهای ساحلی که عمق آنها در پایینترین نقطه جذر از 6 متر تجاوز نمیکند .(Beazley, 1993)
مطالعات خوبی نیز قبلاً در این حوزه اکولوژیک صورت گرفته است که از آن جمله میتوان به بررسی فلور حوضه تالاب بینالمللی پریشان (دولتخواهی و همکاران، 1389ب) اشاره کرد که در این مطالعه تعداد 269 گونه متعلق به 204 جنس و 68 تیره شناسایی گردید.
از سایر مطالعاتی که در ارتباط با مناطق حفاظتشده کشور صورت گرفته است، میتوان به گیاهان منطقه حفاظتشده جهاننما در استان گلستان (Jafari and Akhani, 2008)، گیاهان دارویی منطقه حفاظتشده گنو (سلطانیپور، 1384) و گیاهان دارویی، معطر، مرتعی و نادر مناطق حفاظتشده کالمند بهاران و کوه بافق استان یزد (کریمیان، 1383) و بسیاری مطالعات دیگر اشاره کرد.
با توجه به اینکه کشور ایران در محدوده جغرافیایی خشک و نیمهخشک کره زمین قرار گرفته است، این امر میتواند اهمیت تالابها را در این کشور دو چندان نماید، ولی تعداد تالابها در این کشور نسبت به پهنه جغرافیایی آن محدود است. از آنجا که ذخیرهگاه ارژن-پریشان را تیغهای از رشته کوههای زاگرس از هم جدا میسازد و کل این منطقه جزو مناطق حفاظتشده محسوب میشود، لذا اهمیت شناسایی و خصوصیات گونههای گیاهی آن آشکارتر میگردد.
منطقه مورد مطالعه
ذخیرهگاه ارژن-پریشان با موقعیت "36,' 54, °51 طول شرقی و "48,' 34, °29 عرض شمالی در بخش جنوبی ارتفاعات رشته کوههای زاگرس واقع در فاصله 60 کیلومتری غرب شهر شیراز با وسعتی در حدود 60000 هکتار و چشمانداز بسیار زیبا قرار دارد.
از نظر طبقهبندی IUCN هم اکنون منطقه حفاظتشده محسوب میگردد. این منطقه در سال 1971 در پیماننامه رامسر دارای وسعتی در حدود 191000 هکتار بوده که در آن دو تالاب بسیار زیبا موسوم به ارژن و پریشان قرار داشته که هر دو تالاب در فهرست تالابهای بینالمللی قرار دارد (اداره کل حفاظت محیط زیستفارس، 1385).
بررسی فلوریستیک حاضر از آنجا بسیار مهم و جالب توجه است که محدودهای از اقلیم گرم و خشک تا سرد و خشک را در بر میگیرد. از نظر خاکشناسی، اصولاً خاکهای جنوبی کشور از نوع Aridisols (خاکهای مناطق خشک) و دارای بافت لوم-شنی هستند که منشأ رسوبی دارند و در طی دوران چهارم زمینشناسی منشأ گرفتهاند.
تالاب بینالمللی پریشان در 12 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان کازرون واقع گردیده است. این تالاب بسیار زیبا و چشمنواز است و دارای آبی نسبتاً شیرین است. وسعت حوضه آبریز آن با بیشترین مساحت در اردیبهشت ماه در حدود 87/41 کیلومترمربع برآورد شده است و کمترین وسعت را در فصل پاییز دارد. عمق متوسط این تالاب 2-5/2 متر است (دولتخواهی و همکاران، 1389 ب). این تالاب دارای اقلیمی خشک و بیابانی و ارتفاع 820 متر از سطح دریاهای آزاد است. شکل 1 منحنی باران دمایی منطقه تالاب پریشان را نشان میدهد.
شکل 1- منحنی باران دمایی منطقه حفاظتشده ارژن-پریشان
تالاب ارژن دارای ارتفاع 2015 متر از سطح دریاهای آزاد و در فاصله 60 کیلومتری غرب شهر شیراز واقع گردیده است. این تالاب دارای اقلیمی نیمه بیابانی تا نیمه مرطوب است. وجود اختلاف ارتفاع در میان این دو تالاب این منطقه را بسیار حائز اهمیت نموده است، به گونهای که تنوع زیستی گیاهان در این منطقه بسیار بالاست و بر اساس نوع اقلیم، انواعی از گونههای گیاهی سردسیر و گرمسیر در این ذخیره گاه یافت میشوند. شکل 2 تصویر هوایی ذخیره گاه ارژن-پریشان را نشان میدهد.
شکل 2- تصویر هوایی منطقه حفاظتشده ارژن-پریشان
مواد و روشها
در ابتدا با بررسی نقشههای توپوگرافی و جغرافیایی منطقه و نیز با استفاده از اطلاعات افراد بومی، مسیرهای عبور و مرور و عوارض طبیعی شناسایی شدند و طرح مناسبی برای بررسیهای میدانی و جمعآوری نمونههای گیاهی تهیه گردید. پس از بررسیهای مقدماتی و تعیین حوزه مورد مطالعه و مراجعه به تمامی قسمتهای داخلی و حاشیهای تالاب، طی سالهای 1387 تا 1389، گیاهان منطقه جمعآوری و شناسایی شدند. نمونهها پس از جمعآوری، پرس و خشک شدن به هرباریوم دانشگاه پیام نور واحد بوشهر منتقل شدند و با استفاده از فلورها و منابع موجود (اسدی و همکاران، 1367-1389؛ قهرمان 1354-1380؛ قهرمان 1369-1373؛ مبین، 1358-1368؛Davis, 1965-1985; Komarov and Shiskin, 1963-1974; Rechinger, 1963-1998; Zohary and Feindbrun-Dothan, 1966-1986; Townsend and Guest, 1966-1985) شناسایی گردیدند. در تعیین پراکنش جغرافیایی گونههای گیاهی بر اساس تقسیمبندی نواحی رویشی به طور مشخص از تقسیمبندی White و Leonard (1991) استفاده شده است. اشکال زیستی گیاهان نیز بر اساس سیستم رانکایر (مبین، 1360) مشخص شدند.
نتایج
با بررسی حدود 3000 نمونه جمعآوری شده، تعداد 393 گونه گیاهی متعلق به 268 جنس و 81 تیره در منطقه مورد مطالعه شناسایی شد که از این تعداد سه گونه پتریدوفیت، دو گونه بازدانه، 337 گونه دو لپهای و 56 گونه تکلپهای هستند.جدول 1 فهرست گونههای گیاهی، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه حفاظتشده ارژن-پریشان را نشان میدهد. تیرههای کاسنی (Asteraceae) با 54 گونه، بقولات (Papilonaceae) وگندمیان (Poaceae) هر کدام با 31 گونه، شببو (Brassicaceae) با 22 گونه، چتریان (Apiaceae) با 18 گونه و گاوزبان (Boraginaceae) با 17گونه به ترتیب بیشترین تعداد گونه را در منطقه دارند. بزرگترین جنسهای گیاهی منطقه به ترتیب عبارتند از: Astragalus و Juncus هر کدام با 8 گونه، و Convolvulus با 7 وAnthemis و Plantago هر کدام با 5 گونه.
بررسی اشکال زیستی گیاهان منطقه نشان میدهد که تروفیتها با 215 گونه (70/54 درصد)، همیکریپتوفیتها با 54 گونه (74/13 درصد)، ژئوفیتها با 50 گونه (72/12 درصد)، کامفیتها با 48 گونه (21/12 درصد) و فانروفیتها با 28 گونه (12/7 درصد) بارزترین اشکال زیستی گیاهان منطقه را تشکیل میدهند (جدول 1). همچنین بررسی پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه نشان میدهد که بیشترین گونهها مربوط به ناحیه ایرانی-تورانی با 230 گونه (52/58 درصد) هستند. عناصر دو ناحیهای ایرانی-تورانی و صحرا-سندی با 51 گونه (97/12 درصد) و عناصر دو ناحیهای ایرانی-تورانی و مدیترانهای با 29 گونه (37/7 درصد) در ردههای بعدی قرار دارند (شکل 3).
جدول 1- فهرست گونههای گیاهی، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه حفاظتشده ارژن-پریشان. علائم اختصاری:
T= تروفیت؛ H= همیکریپتوفیت؛ C= کامفیت؛ G= ژئوفیت؛ P= فانروفیت؛ IT= ایرانی-تورانی؛ SS= صحرا-سندی؛ ES= اروپا- سیبری؛
M= مدیترانهای؛ COSM= جهانی؛PL= چند ناحیهای
شکل زیستی |
پراکنش جغرافیایی |
شماره هرباریومی |
نام علمی گونه |
|
|
|
Pteridophytes |
|
|
|
Cryptogrammaceae |
G |
IT |
87 |
Onychium melanolepis (Dcne) Kze. |
|
|
|
Sinopteridaceae |
G |
IT, M |
44 |
Cheilanthes catanensis (Cosent.) H.P. Fuchs. |
G |
IT,M |
172 |
Cheilanthus fragrans L. |
|
|
|
Gymnosperms |
|
|
|
Ephedraceae |
P |
IT, SS |
271 |
Ephedra foliata Boiss. & Kotschy |
C |
IT |
351 |
Ephedrapachyclada Boiss.subsp. pachyclada . |
|
|
|
Dicotyledones |
|
|
|
Acanthaceae |
T |
SS |
382 |
Belpharis persica (Burm.) O. Kuntze |
|
|
|
Aceraceae |
P |
IT |
10 |
Acer monspessulanum L. subsp. Cinerascens (Boiss.)Yaltrik. |
|
|
|
Amaranthaceae |
T |
COSM |
136 |
Amaranthus albus L. |
H |
IT |
350 |
Amaranthus chlorostachys Willd. |
T |
IT |
272 |
Amaranthus retroflexus L. |
|
|
|
Anacaridaceae |
P |
IT |
305 |
Pistacia khinjuk Stocks |
P |
IT |
65 |
Pistacia atlantica Desf. |
|
|
|
Apiaceae |
T |
IT, M |
112 |
Ammi majus L. |
T |
IT |
383 |
Ammi visnaga (L.) Lam. |
T |
IT, SS |
9 |
Anethum graveolens L. |
T |
IT, SS |
385 |
Bupleurum lancifolium Boiss. |
T |
IT |
171 |
Bupleurum gerardii All. |
T |
IT |
239 |
Caucalis platycarpus L. |
H |
IT, SS |
349 |
Ducrosia anethifolia (DC.) Boiss. |
H |
IT |
386 |
Echinophora platyloba DC. |
H |
IT |
304 |
Eryngium billardieri F. Delaroche |
H |
IT,SS |
270 |
Foeniculum vulgare Mill. |
T |
IT |
86 |
Lagoecia cuminoides L. |
T |
IT |
390 |
Oliveria decumbens Vent. |
T |
IT |
400 |
Prangos ferulacea (L.)Lindl. |
T |
IT, SS |
43 |
Pimpinella barbata (DC.) Boiss. |
T |
IT |
205 |
Scandix pecten-veneris L. |
G |
IT |
348 |
Sium sisaroideum DC. |
T |
ES, IT, M |
381 |
Torilis leptophylla (L.) Reichenb. |
T |
IT, M |
306 |
Turgenia latifolia (L.) Hoffm. |
|
|
|
Apocynaceae |
P |
SS |
8 |
Nerium indicum L. |
|
|
|
Asclepiadaceae |
P |
IT |
85 |
Marsdenia erecta (L.) R. Br. ex DC. |
|
|
|
Asteraceae |
H |
IT |
135 |
Achillea tenuifolia Lam. |
T |
IT |
269 |
Anthemis altissima L. |
T |
IT |
405 |
Anthemis cotula L. |
T |
IT |
307 |
Anthemis austro-iranica Rech. f., Aell. & Esfand. |
T |
IT,SS |
110 |
Anthemis odontostephana Boiss. |
T |
IT |
64 |
Anthemis wiedemanniana Fisch. & C.A. Mey. |
T |
IT |
412 |
Artemisia annua L. |
T |
IT |
425 |
Artemisia sieberi Besser subsp. Sieberi. |
T |
IT, M |
431 |
Atractylis cancellata L. |
T |
IT, M |
347 |
Calendula persica C.A. Mey. |
T |
IT |
380 |
Cardus arabicus Jacq. ex Murray. |
T |
M |
432 |
Carthamus glaucus M. Bieb. |
T |
IT, SS |
303 |
Carthamus oxyacantha M. Bieb. |
T |
IT, SS |
353 |
Centaurea bruguieriana (DC.) Hand. Mzt. |
T |
IT, M |
308 |
Centaurea hyalolepis Boiss. |
H |
IT |
354 |
Centaurea iberica Trev.ex Spreng. |
C |
IT |
170 |
Centaurea intricata Boiss. |
H |
ES, IT, M |
113 |
Cichorium intybus L. |
T |
IT |
204 |
Cichorium pumilum Jacq. |
H |
IT |
238 |
Cirsium hygrophilum Boiss. |
T |
IT |
433 |
Conyza bonariensis (L.) Cronq. |
T |
IT |
309 |
Conyza canadensis (L.) Cronq. |
T |
IT |
435 |
Crepis kotschyana (Boiss.) Boiss. |
T |
IT, SS |
346 |
Crepis sancata (L.) Babcock |
T |
IT, M |
42 |
Crupina crupinastrum (Moris) Vis. |
H |
IT |
436 |
Echinops cephalotes DC. |
H |
IT |
302 |
Echinops farsicus Rech. |
H |
IT |
355 |
Echinops ritrodes Bunge. |
T |
IT |
268 |
Gundelia tournefortii L. |
H |
ES,IT,M |
11 |
Lactuca serriola L. |
T |
SS |
45 |
Lasiopogon muscoides (Desf.) DC. |
H |
IT |
237 |
Launea procumbens (Roxb.) Ramayya & Rajagopal. |
T |
IT |
273 |
Mtricaria chamomilla L. |
T |
IT,ES |
379 |
Mtricaria recutita L. |
T |
SS |
173 |
Notobasis syriaca (L.) Cass. |
T |
IT |
310 |
Pentanema divaricatum Cass. |
T |
M |
66 |
Phagnalon rupestre Cass. |
H |
IT, M |
240 |
Picnomon acarna (L.) Cass. |
H |
IT |
88 |
Picris strigosa M. Bieb. |
C |
IT |
356 |
Pulicaria arabica (L.) Cass. |
T |
IT |
203 |
Reichardia orientalis Roth. |
T |
IT |
345 |
Rhagadiolus anguloscus Scop. |
T |
M |
84 |
Rhagadiolus stellatus Scop. |
H |
IT |
7 |
Scariola orientalis (Boiss.) Soják |
T |
IT |
301 |
Senecio gallicus Chaix. |
T |
IT, M, SS |
169 |
Senecio glaucus L. |
T |
IT |
274 |
Senecio vernalis Waldst. & Kit. |
T |
IT |
437 |
Siebera nana (DC.) Brnm. |
H |
IT, SS |
450 |
Silybum marianum (L.) Gaerth. |
T |
IT |
137 |
Sonchus oleraceus L. |
C |
IT,M |
378 |
Sonchus maritimus L. |
T |
IT |
236 |
Tragopogon collinus DC. |
T |
IT, M |
344 |
Urospermum picroides (L.) Desf. |
T |
IT |
311 |
Zoegea crinita Boiss. |
|
|
|
Berberidaceae |
T |
IT |
89 |
Berberis vulgaris L. |
|
|
|
Boraginaceae |
T |
IT, M, SS |
300 |
Anchusa aegyptiaca (L.) DC. |
H |
IT |
357 |
Anchusa italica Retz. |
T |
IT, SS |
456 |
Arnebia decumbens (Vent.) Coss & Kral. |
T |
ES, IT, M |
275 |
Asperugo procumbens L. |
T |
IT |
267 |
Buglossoides arvensis L. |
C |
IT |
377 |
Heliotropium brevilimbe Boiss. |
T |
IT |
83 |
Heliotropium ellipticum Ledeb. |
T |
IT, M |
461 |
Heliotropium europaeum L. |
T |
IT,SS |
312 |
Lappula sinaica (DC.) Ascherson ex Schweinf. |
T |
IT |
235 |
Nonnea caspica (Willd) G. Don. |
C |
IT |
134 |
Nonnea pulla (L.) DC. |
H |
IT |
202 |
Onosma macrophyllum Bornm. |
H |
IT |
358 |
Onosma microcarpum DC. |
H |
IT |
206 |
Onosma platyphyllum Riedl . |
C |
IT, SS |
299 |
Onosma rostellatum Lehm. |
T |
IT |
343 |
Rochelia disperma (L. f.)Koch. |
C |
IT |
174 |
Solenanthus circinnatus Ledeb. |
|
|
|
Brassicaceae |
T |
IT |
6 |
Alysum inflatum Nyarady. |
T |
IT, M |
138 |
Biscutella dydima L. |
T |
ES, IT, M, SS |
109 |
Brassica tournefortii Gouan. |
T |
IT, M, SS |
168 |
Capsella bursa-pastoris (L.) Medicus. |
T |
COSM |
12 |
Cardaria draba (L.) Desv. |
T |
ES, IT, M |
114 |
Clypeola jonthlaspi L. |
T |
IT |
41 |
Descurania sophia (L.) Webb et Berth. |
T |
IT |
266 |
Eruca sativa Lam. |
T |
IT |
82 |
Euclidium syriacum (L.) R. Br. |
T |
IT |
175 |
Hesperis persica Boiss. |
H |
IT |
234 |
Hirchfeldia incana (L.) Lag. |
T |
IT, SS |
62 |
Isatis raphanifolia Boiss. |
G |
IT |
232 |
Nasturtium officinale (L.) R. Br. |
T |
IT |
241 |
Neotorularia torulosa (Desfontaines) Hedge & J. Léonard |
T |
IT |
359 |
Neslia apiculata Fisch., C.A.Mey. & Avé-Lall. |
T |
IT |
139 |
Raphanus raphanistrum L. |
T |
M, SS |
115 |
Sinapis arvensis L. |
T |
IT |
167 |
Sinapis aucheri (Boiss.) O.E.Schulz. |
T |
IT |
276 |
Sisymbrium irio L. |
H |
IT |
360 |
Sisymbrium loeselii L. |
T |
IT |
63 |
Sisymbrium septulatum DC. |
T |
IT, M, SS |
265 |
Strigosella africana (L.) Boch. |
|
|
|
Campanulaceae |
T |
IT |
376 |
Campanula erinus L. |
C |
IT |
232 |
Campanula incanescens Boiss. |
|
|
|
Capparidaceae |
C |
IT |
298 |
Capparis parviflora Boiss. |
C |
ES, IT, M |
133 |
Capparis spinosa L. |
C |
SS |
90 |
Cleome oxypetala Boiss. |
|
|
|
Caprifoliaceae |
C |
IT |
201 |
Lonicera nummulariifolia Jaub. & Spach. |
|
|
|
Caryophylaceae |
C |
IT |
361 |
Ankyropetalum gypsophiloides Fenzl. |
T |
IT |
342 |
Gypsophila pilosa Huds. |
T |
IT |
313 |
Silene coniflora Nees ex Otth. |
T |
IT |
176 |
Silene conoidea L. |
T |
IT |
264 |
Silene pruinosa L. |
T |
IT |
341 |
Spergularia diandra (Guss.) Heldr & Sart. |
T |
ES, IT, M, SS |
108 |
Stellaria media (L.) Cyr. |
H |
ES,IT,M |
242 |
Vaccaria oxyodonta Boiss. |
T |
IT |
297 |
Velezia rigida L. |
|
|
|
Ceratophyllaceae |
G |
ES |
61 |
Ceratophyllum demersum L. |
|
|
|
Chenopodiaceae |
T |
IT, SS |
81 |
Atriplex leucoclada (Boiss.) Aellen. |
T |
IT, SS |
166 |
Chenopodium murale L. |
T |
IT, M |
277 |
Chenopodium vulvaria L. |
T |
IT, SS |
232 |
Halocharis sulphurea Moq. |
T |
IT, SS |
140 |
Suaeda aegyptiaca (Hasselq.) Zoh. |
T |
IT, SS |
13 |
Suaeda sp. Forssk. |
|
|
|
Cistaceae |
T |
IT |
40 |
Helianthemum ledifolium (L.) Mill. |
T |
IT, M, SS |
177 |
Helianthemum salicifolium (L.) Mill. |
|
|
|
Convolvulaceae |
C |
IT, SS |
314 |
Convolvulus acathocladus Boiss. |
T |
COSM |
132 |
Convolvulus arvensis L. |
C |
IT |
362 |
Convolvulus dorycnium L. |
H |
SS |
200 |
Convolvulus gonocladus Boiss. |
C |
IT,SS |
363 |
Convolvulus leiocalycinus Boiss. |
C |
IT, SS |
107 |
Convolvulus oxyphyllus Boiss. |
T |
IT, M |
207 |
Convolvulus pilosellaefolius Desr. |
|
|
|
Crassulaceae |
H |
IT |
243 |
Rosularia sempervivum (M. Bieb.) Berger. |
T |
IT |
5 |
Sedum hispanicum L. |
T |
IT, SS |
165 |
Sedum rubens L. |
G |
IT, M |
296 |
Umbilicus intermedius Boiss. |
G |
IT |
231 |
Umbilicus tropaeloifolius Boiss. |
|
|
|
Cucurbitaceae |
H |
SS |
91 |
Citrullus colocynthis (L.) Schrad. |
|
|
|
Cuscutaceae |
T |
IT |
198 |
Cuscuta kurdica Engelm. |
|
|
|
Dipsacaceae |
T |
IT |
278 |
Cephalaria dichaetophora Boiss. |
C |
IT |
570 |
Cephalaria microcephala Boiss. & Hohen. |
T |
IT |
315 |
Pterocephalus brevis Coult. |
T |
IT |
375 |
Scabiosa olivieri Coult. |
|
|
|
Elaeagnaceae |
P |
IT |
208 |
Elaeagnus angustifolia L. |
|
|
|
Euphorbiaceae |
G |
IT, SS |
340 |
Andrachne aspera Spreng. |
T |
IT |
116 |
Chrozophora hierosolymitana Spreng. |
T |
IT, M |
295 |
Chrozophora tinctoria (L.) Juss. |
H |
IT |
141 |
Euphorbia aucheri Boiss. |
T |
IT, SS |
14 |
Euphorbia granulata Forssk. |
T |
IT |
164 |
Euphorbia helioscopia L. |
T |
IT |
263 |
Euphorbia petiolata Banks & Soland. |
P |
IT |
80 |
Ricinus communis L. |
|
|
|
Fagaceae |
P |
IT |
92 |
Quercus brantii Jaub & Spach. |
|
|
|
Fumariaceae |
T |
IT |
131 |
Fumaria asepala Boiss. |
T |
IT |
230 |
Fumaria parviflora L. |
T |
ES, IT, M, SS |
60 |
Fumaria vaillantii Loisel. |
|
|
|
Gentianaceae |
T |
IT |
4 |
Centaurium spicatum (L.) Fritsch. |
H |
IT |
142 |
Gentiana olivieri Griseb. |
|
|
|
Geraniaceae |
T |
ES, IT, M |
178 |
Erodium cicutarium (L.) L`Her. |
T |
M |
106 |
Erodium gruinum (L.) L`Her .ex Aiton. |
T |
ES, M |
339 |
Geranium lucidum L. |
T |
ES, IT, M |
47 |
Geranium rotundifolium L. |
|
|
|
Hypericaceae |
C |
IT |
17 |
Hypericum asperulum Jaub. & Spach. |
T |
IT |
163 |
Hypericum perforatum L. |
C |
IT, M |
79 |
Hypericum triquetrifolium Turra. |
|
|
|
Lamiaceae |
C |
IT |
229 |
Ajuga austro-iranica Rech. f. |
G |
ES, IT, M |
38 |
Lycopus europaeus L. |
G |
ES, IT, M, SS |
279 |
Mentha longifolia (L.) Hudson |
C |
SS |
179 |
Otostegia persica (Burm.) Boiss. |
C |
IT |
209 |
Phlomis bruguieri Desf. |
C |
IT |
117 |
Phlomis kurdica Rech. f. |
T |
IT |
294 |
Salvia macrosiphon Boiss. |
T |
IT |
244 |
Scutellaria albida L. |
C |
IT |
316 |
Stachys inflata Benth. |
H |
IT, M |
262 |
Teucrium polium L. |
C |
IT |
364 |
Vitex agnus-castus L. |
T |
IT |
228 |
Ziziphora tenuior L. |
|
|
|
Linaceae |
C |
IT |
59 |
Linum album Ky. ex Boiss. |
H |
IT |
337 |
Linum glaucum Boiss. |
T |
IT, SS |
130 |
Linum strictum L. |
|
|
|
Lythraceae |
T |
IT |
197 |
Lythrum hyssopifolium L. |
C |
IT |
210 |
Lythrum salicaria L. |
|
|
|
Malvaceae |
H |
IT |
280 |
Alcea aucheri (Boiss.) Alef. |
T |
IT, M, SS |
365 |
Malva parviflora L. |
|
|
|
Mimosaceae |
C |
IT, M, SS |
162 |
Prosopis farcta (Banks & Soland.) |
|
|
|
Moraceae |
P |
IT |
143 |
Ficus johannis Boiss. |
P |
IT |
227 |
Morus alba L. |
P |
IT |
78 |
Morusnigra L. |
|
|
|
Myrtaceae |
C |
IT |
180 |
Myrtus communis L. |
|
|
|
Nyctaginaceae |
C |
SS |
93 |
Boerhavia diffusa L. |
|
|
|
Oleaceae |
P |
IT,SS |
48 |
Olea europaea L. |
|
|
|
Onagraceae |
G |
IT |
105 |
Epilobium hirsutum L. |
G |
IT |
20 |
Epilobiumminutiflorum Hausskn. |
|
|
|
Orobanchaceae |
G |
IT |
211 |
Orobanche lutea Baumg. |
|
|
|
Papaveraceae |
T |
ES, IT, M |
226 |
Papaver argemone L. |
T |
IT, SS |
317 |
Roemeria hybrida (L.) DC. |
T |
IT |
144 |
Roemeria refracta DC. |
|
|
|
Papilonaceae |
C |
IT, SS |
3 |
Alhagi camelorum Fisch. |
H |
IT,M |
336 |
Alhagi pseudoalhaji (M.B)Desv. |
T |
IT |
261 |
Astragalus darlingtonii Podlech . |
T |
IT |
129 |
Astragalus johannis Boiss. |
C |
IT |
77 |
Astragalus ledinghamii Barneby |
T |
IT |
118 |
Astragalus managettae Sirj. & Rech. f. |
T |
IT |
57 |
Astragalus multijugus DC. |
C |
IT |
212 |
Astragalus myriacanthus Boiss. |
T |
IT |
225 |
Astragalus ovinus Boiss. |
H |
IT |
245 |
Astragalus phlomoides Boiss. |
H |
IT,SS |
293 |
Cicer oxyodon Boiss. |
H |
IT |
335 |
Cicer spiroceras Juab. & Spach. |
C |
IT |
318 |
Ebenus stellata Boiss. |
H |
IT |
145 |
Glycyrrhiza glabra L. |
T |
M |
281 |
Hymenocarpus circinnatus (L.) Savi. |
T |
IT |
58 |
Lathyrus inconspicuus L. |
T |
IT |
161 |
Lens cyanea (Boiss. & Hohen.) Alef. |
T |
IT |
196 |
Lotus angustissimus L. |
T |
IT |
464 |
Lotus corniculatus L. |
T |
IT |
94 |
Medicago laciniata (L.) Mill. |
T |
ES, IT, M, SS |
260 |
Medicago minima (L.) Bartalini |
T |
IT |
246 |
Melilotus indicus (L.) All. |
T |
IT, SS |
374 |
Onobrychis crista-galli (L.) Lam. |
C |
IT |
37 |
Ononis spinosa L. |
C |
IT |
25 |
Prosopis stephaniana (Willd.)Kuhn. |
T |
M |
224 |
Scorpiurus muricatus L. |
T |
IT |
334 |
Trifolium campestre Scherb. |
T |
IT |
292 |
Trifolium repens L. |
T |
IT |
146 |
Vicia hybrida L. |
T |
IT, M |
247 |
Vicia narbonensis L. |
T |
IT,SS |
26 |
Vicia villosa L. |
|
|
|
Plantaginaceae |
T |
IT, SS |
195 |
Plantago bellardi All. |
H |
IT, SS |
104 |
Plantago coronopus L. |
H |
IT, M, SS |
49 |
Plantago lagopus L. |
G |
COSM |
119 |
Plantago major L. |
T |
IT,SS |
76 |
Plantagopsyllium L. |
|
|
|
Plumbaginaceae |
C |
IT |
223 |
Acantholimon asphodelinum Mobayen. |
C |
IT |
282 |
Acantholimon eschkerence Boiss. & Hausskn. |
T |
SS |
333 |
Limonium thouini (Viv.)O. Kuntze, Revis. |
|
|
|
Podophyllaceae |
G |
IT, SS |
36 |
Leontice leontopetalum L. |
|
|
|
Polygonaceae |
G |
IT |
147 |
Emex spinosus (L.) Campd. |
T |
IT |
160 |
Polygonum arenastrum Boreau. |
T |
IT |
181 |
Polygonum patulum M. Bieb. |
T |
IT |
95 |
Rumex dentatus L. |
T |
IT |
222 |
Rumex vesicarius L. |
|
|
|
Portulacaceae |
T |
IT |
259 |
Portulaca oleracea L. |
|
|
|
Primulaceae |
T |
COSM |
291 |
Anagallis arvensis L. |
T |
IT,SS |
319 |
Lysimachia linum-stellatum L. |
T |
COSM |
283 |
Samolus valerandi L. |
|
|
|
Punicaceae |
P |
IT |
56 |
Punica granatum L. |
|
|
|
Ranunculaceae |
T |
IT |
248 |
Adonis aestivalis L. |
G |
COSM |
128 |
Batrachium trichophyllum (Chaix) Bosch. |
T |
IT |
366 |
Consolida tomentoas (Aucher) Schrod. |
T |
IT, SS |
148 |
Ranunculus asiaticus L. |
T |
IT, SS |
221 |
Ranunculus marginatus d`Urv. |
|
|
|
Resedaceae |
H |
IT, M, SS |
182 |
Reseda aucheri Boiss. subsp. Aucheri |
H |
IT, M, SS |
258 |
Reseda aucheri Boiss. subsp. rotundifolia (Kotschy ex Mull-Arg.) Rech. f. |
T |
IT,SS |
189 |
Reseda lutea L. |
|
|
|
Rhamnaceae |
P |
IT |
120 |
Rhamnus pallasii Fisch.et C.A.Mey. |
P |
SS |
213 |
Ziziphus nummularia (Burm. f.) Wight & Arn. |
P |
PL |
50 |
Ziziphus spina-chirsti (L.) Willd. |
P |
IT |
149 |
Ziziphusvulgaris Lam. |
|
|
|
Rosaceae |
P |
IT |
27 |
Amygdalus communis L. |
C |
IT |
55 |
Amygdalus eburnea Spach. |
P |
IT |
127 |
Amygdalus elaeagnifolia Spach. |
C |
IT |
249 |
Amygdalus glauca Browicz. |
C |
IT |
159 |
Cerasus microcarpa subsp. Diffusa (Boiss. & Hausskn) Browicz. |
C |
IT |
257 |
Cotoneaster luristanicus Klotz. |
C |
IT |
320 |
Crataegus sakranensis Hadac & Chrtek. |
P |
IT |
96 |
Malus communis Desf. |
G |
IT |
367 |
Potentilla reptans L. |
G |
IT |
290 |
Potentilla shiraziana Khatamsaz. |
P |
IT |
465 |
Pyrus communis L. |
C |
IT |
332 |
Rosa albicans L. |
P |
IT, M |
121 |
Rubus sanctus Schreher. |
|
|
|
Rubiaceae |
T |
IT, SS |
103 |
Callipeltis cucullaris (L.) Stev. |
T |
IT |
150 |
Galium apparine L. |
T |
IT, SS |
321 |
Galium setaseum Lam. |
T |
ES, IT |
188 |
Galium spurium L. |
T |
IT |
54 |
Rubia tinctorum L. |
|
|
|
Rutaceae |
T |
IT |
284 |
Dictamnus albus L. |
T |
IT |
475 |
Haplophyllum buxbaummii (Poir.) G. Don subsp. mesopotamicum (Boiss.) C.C. Townsend |
H |
IT, SS |
158 |
Haplophyllum tuberculatum (Forssk.) Juss. |
|
|
|
Salicaceae |
P |
IT |
373 |
Populus eupharatica Olivier. |
P |
IT |
214 |
Salix aegyptiaca L. |
|
|
|
Solanaceae |
T |
IT |
2 |
Datura stramonium L. |
H |
IT |
322 |
Hyoscyamus reticulatus L. |
G |
IT, SS |
482 |
Hyoscyamus tenuicaulis Schonbeck-Temesy. |
T |
COSM |
126 |
Solanum nigrum L. |
|
|
|
Scrophulariaceae |
T |
ES, IT, M |
28 |
Antirrhinum orontium L. |
G |
IT |
187 |
Baccopa monnieri (L.) Pennell. |
T |
IT |
35 |
Euphrasia pectinata Ten. |
T |
ES, M |
323 |
Kickxia spuria (L.) Dumort. |
T |
IT |
331 |
Linaria chalepensis (L.) Mill. |
H |
IT |
250 |
Scrophularia striata Boiss. |
H |
IT |
51 |
Verbascum aucheri (Boiss.) Hub.-Mor. |
H |
IT |
220 |
Verbascum sinuatum L. |
H |
IT |
215 |
Verbascum speciosum Schrad. |
T |
IT |
151 |
Veronica anagalis-aquatica L. |
T |
IT |
122 |
Veronica persica Poir. |
|
|
|
Tamaricaceae |
P |
IT, SS |
97 |
Tamarix aphylla (L.) Krasten. |
P |
IT |
183 |
Tamarix indica Willd. |
P |
IT |
157 |
Tamarix polyclada Willd. |
|
|
|
Thymelaeaceae |
C |
IT |
324 |
Daphne mucronata Royle. |
T |
IT, SS |
152 |
Thymelaea mesopotamica (C. Jeffry) B. Peterson |
|
|
|
Urticaceae |
T |
IT, SS |
186 |
Parietaria iusitanica L. |
T |
COSM |
98 |
Urtica pilulifera L. |
|
|
|
Valerianaceae |
T |
IT |
29 |
Valerianella dactylophylla Boiss. |
T |
IT |
216 |
Valerianellavesicaria (L.) Moench. |
|
|
|
Verbenaceae |
T |
IT, M, SS |
34 |
Phyla nodiflora (L.) Greene. |
T |
IT |
330 |
Verbena officinalis L. |
|
|
|
Violaceae |
T |
IT, M |
251 |
Viola modesta Fenzl. |
|
|
|
Vitaceae |
C |
IT |
285 |
Vitis vinifera L. |
|
|
|
Zygophyllaceae |
H |
ES, IT, M, SS |
289 |
Peganum harmala L. |
T |
ES, IT, M, SS |
123 |
Tribulus terrestris L. |
|
|
|
Monocotyledones |
|
|
|
Amaryllidaceae |
G |
IT, M |
325 |
Narcissus tazetta L. |
|
|
|
Araceae |
G |
IT |
368 |
Biarum straussii L. |
|
|
|
Colchicaceae |
G |
IT |
486 |
Colchicum montanum L. |
G |
IT |
156 |
Colchicum autennalisL. |
|
|
|
Cyperaceae |
G |
IT |
492 |
Carex pachystylis L. |
G |
IT |
252 |
Cyperus pygmaeus L. |
G |
IT |
256 |
Cyperus rotundus L. |
G |
IT |
1 |
Scirpus wardianus L. |
|
|
|
Iridaceae |
G |
IT |
184 |
Gladiolus atroviolaceus Boiss. |
G |
IT |
217 |
Iris reticulata var. reticulata. M. B., Fl. |
|
|
|
Ixioliriaceae |
G |
ES, IT, SS |
74 |
Ixiolirion tatricum (Pall.) Herb. |
|
|
|
Juncaceae |
G |
IT,SS |
153 |
Juncus articulatus L., Spec. |
T |
IT, M |
286 |
Juncus bufonius L. |
G |
IT |
31 |
Juncus fontanesii subsp. kotschyi (Boiss.) Snoge. |
G |
IT |
73 |
Juncus fontanesii subsp. Pyramidatus (Laharpe) Snoge. |
G |
IT |
369 |
Juncus gerardi Loisel. |
T |
IT |
326 |
Juncus hybridus Brot. |
G |
IT, M |
253 |
Juncus maritimus Lam. |
G |
IT, SS |
99 |
Juncus rigidus Desf. |
|
|
|
Liliaceae |
G |
M |
494 |
Allium stamineum Boiss. |
G |
IT |
506 |
Muscari iranicum Parsa. |
G |
M |
287 |
Scilla autumnalis L. |
G |
IT |
52 |
Urginea maritima (L.) Baker. |
|
|
|
Najadaceae |
G |
IT |
370 |
Najas marina L. |
|
|
|
Poaceae |
T |
IT, SS |
218 |
Aegilops columnaris Zhuk. |
G |
ES, IT, M |
154 |
Aeluropus littoralis (Gouan) Parl. |
T |
IT |
327 |
Agropyron repens L. |
T |
IT |
569 |
Avena wiestii Steud. |
T |
COSM |
124 |
Bromus danthoniae Trin. |
T |
IT, M |
509 |
Bromus scoparius L. |
T |
ES, IT, M, SS |
254 |
Bromus tectorum L. |
H |
M,SS |
185 |
Cenchrus pennisetiformis Hochst. |
G |
COSM |
567 |
Cynodon dactylon (L.) Pers. |
T |
IT |
288 |
Echinochloa colonum (L.) Link. |
T |
IT |
514 |
Heteranthelium piliferum (Banks & Soland.) |
T |
IT |
72 |
Hordeum bulbosum L. |
T |
ES, IT |
328 |
Hordeum glaucum Steud. |
T |
IT |
526 |
Hordeum marianum L. |
T |
IT, M, SS |
32 |
Hordeum spontaneum C. Koch. |
H |
IT, M, SS |
102 |
Hyparrhenia hirta (L.) Stapf. |
T |
IT, M, SS |
125 |
Lamarckia aurea (L.) Moench. |
T |
IT |
371 |
Lolium perenne L. |
T |
IT, M |
255 |
Lolium rigidum Gaudin. |
T |
ES, IT, M, SS |
534 |
Lophochloa phleoides (Vill.) Reichenb. |
T |
IT |
329 |
Paspalum dilatatum Poir. |
H |
IT |
548 |
Pennisetum orientale L.C. Rich. |
T |
M |
566 |
Phalaris brachystachys Link. |
T |
IT, M |
219 |
Phalaris minor Retz. |
G |
COSM |
155 |
Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steud. |
G |
ES, IT, M |
372 |
Poa bulbosa L. |
T |
COSM |
100 |
Polypogon monspeliensis (L.) Desf. |
G |
M |
71 |
Sorghum halepens (L.) Pers. |
T |
IT, M, SS |
67 |
Stipa capensis Thunb. |
T |
IT |
53 |
Trachynia distachya (L.) Link. |
H |
IT, M, SS |
101 |
Tricholaena teneriffae (L. f.) Link. |
|
|
|
Typhaceae |
G |
IT |
33 |
Typha laxmanni Lepech. |
شکل 3- پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه
بحث و نتیجهگیری
گیاهان آوندی منطقه به جز سه گونه پتریدوفیت و دو گونه بازدانه بقیه عمدتاً به شاخه نهاندانگان (Magnoliophyta) تعلق دارند. سرخس Onychium melanolepis فقط در مناطق جنوبی کشور (فارس، خوزستان، بلوچستان و هرمزگان) میروید و سرخس Cheilanthes catanensis در مناطق مرکزی و جنوب ایران، در بین شکاف سنگها که رطوبت کافی وجود دارد، نیز یافت میشود (مبین، 1358-1368). گونه Ephedra foliataو Ephedrapachycladaمتعلق به تیره Ephedraceae تنها گونههای بازدانه در این منطقه هستند که به صورت گیاه خشکیپسند و خودرو در ارتفاعات میرویند. کمبود رطوبت کافی در طول سال را میتوان از علل تعداد اندک نهانزادان و بازدانگان در این منطقه به شمار آورد (مبین، 1360؛ Frey and Probst, 1986).
وجود 81 تیره و 268 جنس گیاهی در منطقه، بیانگر این مطلب است که نواحی مجاور و اطراف این دو تالاب دارای فلور نسبتاً غنی است که یکی از علل آن تنوع زیستگاههاست، هر چند که عواملی همچون کشاورزی و احداث جاده و مکانهای تفرجگاهی باعث نابودی و تخریب برخی مکانهای بکر این حوزه اکولوژیک گردیده و فشار ناشی از چرای بیرویه دامها نیز در اطراف سواحل و دامنه کوهها سبب نابودی بسیاری از گونههای حساس نسبت به عوامل نامساعد محیطی شده است.
فراوانی گونههای تیره Asteraceae به دلیل تخریب فلور منطقه و اجرای اعمال تخریبی مانند کشاورزی، دامپروری و غیره بر روی منابع طبیعی گیاهان بالاخص در مناطق کوهستانی که مأمنی امن برای این خانواده گیاهی است، فراهم آورده است، ولی هنوز هم مکانهای بکری از لحاظ پوشش گیاهی را میتوان در برخی نقاط صعبالعبور مشاهده کرد که شاهدی بر غنای فلور منطقه هستند. به لحاظاین ویژگیها و جاذبههای طبیعی دیگر این منطقه همچنین از سوی یونسکو به عنوان ذخیرهگاه زیستکره معرفی شده است و در فهرست مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیطزیست ثبت شده، تحت عنوان منطقه حفاظتشده ارژن-پریشان مدیریت میشود (دهقانی، 1384).
نتایج بررسی طیف زیستی گیاهان منطقه نشان میدهد که تروفیتها و همیکریپتوفیتها برتری بیشتری نسبت به سایر اشکال زیستی دارند. اشکال زیستی گیاهان انعکاسی از سازش آنها با شرایط محیطی به ویژه عوامل اقلیمی است (مبین، 1360؛ محرابیان و همکاران، 1387). یافتههای این پژوهش در رابطه با فراوانی انواع شکلهای زیستی با نتایج حاصل از مطالعات پیشین که توسط دولتخواهی و همکاران (1389ب) بر روی تالاب بینالمللی پریشان صورت گرفته است، مطابقت دارد. وجود گونههایی با شکل زیستی کامفیت در دامنه کوهها نقش بسیار تعیینکنندهای در تثبیت خاک، به ویژه در مکانهای شیبدار دارد (دولتخواهی و همکاران، 1389ب). علاوه بر این، با توجه به گرم و خشک بودن فصل تابستان و عدم بارش نزولات جوی در این فصل، سازگاری کامفیتها به چنین شرایط اقلیمی باعث شده که آنها به عنوان مقاومترین عناصر گیاهی درصد نسبتاً بالایی از رُستنیهای دایمی و پایدار منطقه را به خود اختصاص دهند. در مقابل، تروفیتها به علت عدم تحمل نسبت به فصول خشک در مقابل فصل گرم و خشک تحمل کمتری دارند و با نامساعد شدن شرایط محیطی و بروز اوج گرما خزان میکنند و چرخه زندگی خود را به پایان میرسانند (مبین، 1360؛ محرابیان و همکاران، 1387).
با توجه به تقسیمات نواحی رویشی ایران توسط Zohary (1963 و 1973)، Takhtajan (1986) و مبین (1360)، این منطقه در ناحیه ایرانی-تورانی قرار دارد. نتایج این پژوهش نیز مؤید این مطلب است، زیرا در حدود 52/58 درصد گونهها از لحاظ پراکندگی جغرافیایی به ناحیه ایرانی-تورانی تعلق دارند. از طرفی، اگرچه این منطقه در بخش جنوبی ناحیه ایرانی-تورانی و در نزدیکی ناحیه صحرا-سندی (Ghahraman and Attar, 1999) یا خلیج-عمانی (اسدی، 1367-1389) واقع شده است، ولی به نظر نمیرسد که یک موقعیت گذر قلمرو گیاهی (گذر از هولارکتیک به پالئوتروپیک) باشد، زیرا تنها در حدود 97/12 درصد از گیاهان آن پراکنش جغرافیایی دو ناحیهای ایرانی-تورانی و صحرا-سندی را دارند. نتایج مطالعات محرابیان و همکاران (1387) در منطقه حفاظتشده مند در استان بوشهر که در ناحیه صحرا-سندی واقع است، نشان میدهد که در آن منطقه، حدود 24 درصد گیاهان پراکنش یک ناحیهای دارند و در میان آنها گونههای صحرا-سندی از بالاترین درصد برخوردارند، در حالی که در این منطقه اغلب گونهها به ناحیه ایرانی-تورانی تعلق دارند.
گزارش جدیدی از حضور گونه Lycopus europaeus L. با نام فارسی فراسیون آبی یا پای گرگ، متعلق به خانواده نعناعیان (Lamiaceae) (دولتخواهی و همکاران، 1389الف) در حاشیه تالاب بینالمللی پریشان برای نخستین بار از جنوب ایران نیز شده است.
بزرگترین اجتماع گیاهی در این منطقه را بلوط کوهی (Quercus brantii) تشکیل میدهد که اکثر دامنههای کوهستانی این منطقه را میپوشاند؛ همچنین، اجتماع گیاهی نی (Phragmites australis) که همچون کمربندی تمامی سواحل تالابها را در بر میگیرد و Scirpus wardianusکه به طور پراکنده در حواشی داخلی تالاب پریشان گسترش دارد.
متأسفانه طی چند سال اخیر این دو تالاب بسیار زیبا با خشکسالی بیسابقه روبهرو شدهاند و دیگر چیزی به عنوان تالاب در این حوزه به چشم نمیخورد. این در حالی است که تعداد چشمگیری از گونههای گیاهی که سابقاً حضور پُر رنگی در این منطقه داشتند، یا به صورت بسیار تُنُک هستند و یا دیگر کاملاً از بین رفتهاند و از دیگر عواقب این پدیده نیز عدم حضور پرندگان بسیار زیبای مهاجری است که همه ساله از قسمتهای مختلف این کره خاکی به این تالابهای زیبا مهاجرت میکردند.
از دیگر اجتماعات گیاهی میتوان به اجتماع سدر یا کُنار (Ziziphus spina-christi) در تپههای جنوبی تالاب پریشان و دامنه و ارتفاعات کوهستانهای شمالی آن اشاره کرد که نفوذ عناصر صحرا-سندی را در این بخش نشان میدهد. همچنین، وجود اجتماعات بزرگ و وسیعی از گیاه آبزی غوطهور تیزک
(Najas marina) در تالاب پریشان که اکثر قسمتهای داخلی و کف تالاب را اشغال میکنند را میتوان نشانه پایین بودن میزان شوری در این تالاب دانست که متأسفانه طی خشکسالیهای اخیر این گونه گیاهی کاملاً از این منطقه رخت بربسته است. با توجه به غنای گونههای گیاهی، پیچیدگی اکوسیستم و همچنین زیبایی خیرهکننده این تالابها، لازم است که مسؤولان ذیربط با مدیریتی صحیح و هوشمندانه از تخریبهای بیرویه ناشی از فشارهای انسانی جلوگیری کرده و برای حفاظت از این تالابهای بینالمللی که سرمایههای ملی این کشور هستند، اقدامات بیشتری را تدارک ببینند.