Document Type : Original Article
Authors
1 Agriculture and Natural Resources Research Center of Khuzestan Province, Ahwaz, Iran
2 Department of Biology, Faculty of Science, University of Shahrkord, Shahrkord, Iran
3 College of Agriculture and Natural Resources, University of Tehran, Karaj, Iran
Abstract
Keywords
Main Subjects
مقدمه
ایران در میان کشورهای جنوب غربی آسیا متنوع‌ترین و پرجاذبه‌ترین شرایط را از نظر پوشش گیاهی برخوردار است؛ به گونه‌ای که به عقیده Zohary (۱۹۷۳) چهار منطقه جغرافیای گیاهی عمده یعنی ایرانی-تورانی، اروپا-سیبری، صحرا-عربستان و سودانی را در بر می‌گیرد. تنوع فلور و پوشش گیاهی ایران، پیش‌از هر چیز وامدار تضادهای گسترده اقلیمی، توپوگرافی، پیشینه پوشش گیاهی و همین‌طور پتانسیل تکامل آن است. ناحیه ایرانی-تورانی سه چهارم سطح ایران را در بر می‌گیرد و بخش عمده آن‌را منطقه ایرانی-آناتولی تشکیل می‌دهد. این قلمرو با توجه به فلور و پوشش گیاهی آن به چندین واحد شامل؛ بخش استپ جنگلی ارمنستان - ایران، بخش جنگلی زاگرس، بخش استپی افغانستان- آناتولی، فلور جامانده توران و منطقه‌های آلپی و نیمه‌آلپی تقسیم می‌شود. منطقه نیمه‌آلپی ایران، از مهمترین مناطق برای دامداری و در واقع، بهترین مراتع کشور محسوب می‌شوند و از طرف دیگر، به خاطر دارا بودن بارندگی مناسب همواره مورد دست‌اندازی انسان قرارگرفته و تبدیل کاربری، بخصوص کشت دیم در آنها صورت گرفته‌است و سپس به حال خود رها شده‌اند. مجنونیان (1378) بیان کرد که پراکنش سطوح وسیعی از واحدهای گیاهی که در آن درختچه‌های خاردار، درختچه‌های پاکوتاه خاردار و گونه‌های بالش‌وش وجود دارد، یقیناً نتیجه چرای بی‌رویه است. در مورد تغییر در ترکیب گونه‌ای و هجوم گیاهان سمّی در مناطق آلپی، Noroozi و همکاران (2008) بیان کردند که چرای سنگین در بعضی از عرض‌های بالای ایران باعث افزایش گونه‌های سمی، همچون گونه‌های جنس Euphorbia همانند آنچه در کوه‌های البرز، بینالود و سهند دیده می‌شود، شده است. قرارگیری استان چهارمحال و بختیاری در منطقه ایران-تورانی بخش جنگل‌های زاگرسی و مناطق آلپی و نیمه‌آلپی و توپوگرافی منحصر به فرد آن، آن‌را به یکی از مراکز مهم دامداری و کشاورزی تبدیل کرده و گذشته از این، این استان کارخانه تولید آب برای حداقل دو استان اصفهان و خوزستان است. همانند اکثر استان‌های کشور، این استان نیز از چرای بی‌رویه و تبدیل کاربری اراضی غیر اصولی رنج می‌برد که این مطمئناً تأثیر زیادی بر روی پوشش طبیعی منطقه دارد. منطقه کرسنک که در 65 کیلومتری شهرستان شهرکرد واقع است و به عنوان یکی از مراتع غنی استان محسوب می‌شود، از این امر مثتسنی نبوده است. از آنجا که بررسی‌های فلوریستیک مانند شناسنامه‌ای است که نشان‌دهنده وضعیت گذشته و حال یک منطقه است و همچنین، در پیش‌بینی‌های آینده نقش بسزایی دارد، این مطالعه تلاش می‌کند تا عناصر رویشی این منطقه را در مقیاس کوچک به تصویر کشیده، به معرفی شکل‌های زیستی و پراکنش جغرافیای گیاهی موجود در منطقه و تا حد امکان به بررسی آثار چرا و تبدیل کاربری اراضی بر روی عناصر رویشی این منطقه بپردازد.
روش بررسی
موقعیت منطقه
حوضه آبخیز کرسنک با مختصات جغرافیایی
"4 ´26 °56 تا "33 ´27 °56 طول شرقی،
"30 ´30 °32 تا "33 ´32 °32 عرض شمالی در فاصله 65 کیلومتری شهرستان شهرکرد قرار گرفته است. وسعت این منطقه 573 هکتار و متوسط ارتفاع این حوضه 1/2603 متر از سطح دریا است. متوسط بارندگی سالیانه منطقه 425 میلی‌متر و متوسط دمای سالیانه در منطقه 12 درجه سانتیگراد است (شکل 1).
روش تحقیق
به منظور معرفی فلور منطقه از روش پیمایش زمینی که یکی از روش‌های مرسوم مطالعات تاکسونومیک منطقه‌ای است، استفاده شد (مصداقی، 1380). در این روش با مراجعه مستقیم به نواحی مختلف منطقه مورد بررسی، جمع‌آوری نمونه‌های گیاهی صورت گرفت. گونه‌های گیاهی موجود در منطقه، پس از جمع‌آوری خشک و پرس شدند. با استفاده از فلورا ایرانیکا (Rechinger, 1963-1998)، فلور عراق (Townsend and Guest, 1960-1985)، فلور ایران (اسدی و همکاران، 1367-1381)، فلور رنگی ایران (قهرمان، 1354-1378) شناسایی شدند. برای تعیین پراکنش جغرافیایی گونه‌ها از طبقه‌بندی Zohary (1973)، مجموعه فلورهای فلسطین (Zohary and Feinbrun-Dothan, 1966-1986)، فلور ترکیه (Davis, 1965-1988) و فلور ایران (اسدی و همکاران، 1367-1381) استفاده شد. برای طبقه‌بندی شکل‌های زیستی گیاهان از طبقه‌بندی Raunkiaer (1934) به خاطر کاربردی بودن آن (فراوانی گونه‌های با شکل زیستی یکسان نشان‌دهنده شرایط اقلیمی مشخص است) استفاده شد و از مرجع تنوع زیستی گونه‌های ایران (قهرمان و عطار، 1377) و فهرست قرمز (Jalili and Jamzad, 1999) برای شناسایی گونه‌های بوم‌زاد، نادر و در معرض خطر استفاده گردید.
شکل 1- موقعیت منطقه مورد مطالعه
نتایج
به طور کلی، 100 گونه از 17 تیره گیاهی شناسایی شد که فهرست تیره‌ها و گونه‌های شناسایی شده در منطقه مورد مطالعه و همچنینمنطقه رویشی، شکل زیستی، وضعیت حفاظتی و پراکنش آنها در جدول 1 آمده است. از 100 گونه شناسایی شده 20 گونه بوم‌زاد و 1 گونه نادر بود که به ترتیب با * و ** در جدول 1 نشان داده شده‌اند.
منحنی آمبروترمیک منطقه مورد مطالعه در شکل 2 نشان داده شده است. همان‌گونه که مشاهده می‌شود ماه‌های مهر، آبان، خرداد، تیر، مرداد و شهریور ماه‌های خشک سال هستند.
شکل 2- منحنی آمبروترمیک منطقه مورد مطالعه
جدول 1- فهرست فلوریستیک منطقه کرسنک چهارمحال و بختیاری، S: بوته، GL: شبه‌گراس، F: پهن برگ یک‌ساله، GP: گندمی چندساله، FP: پهن برگ علفی چندساله، G: گندمی یک‌ساله، LR: گیاهان با تهدید کمتر، DD: اطلاعات کمی از آنها وجود دارد، EN: در معرض انقراض، * گونه‌های بوم‌زاد و ** گونه‌های نادر موجود در منطقه مورد مطالعه هستند. Cosm: جهان‌وطن، ES: اروپا-سیبری،
IT: ایرانی-تورانی، S: سودانی، M: مدیترانه‌ای، Ch:کامه‌فیت‌ها، Ge: ژئوفیت‌ها، He: همی‌کریپتوفیت‌ها، Ph: فانروفیت‌ها، Th:تروفیت‌ها.
|
نام علمی |
نام تیره |
شکل رویشی |
انتشار جغرافیایی |
وضعیت حفاظت |
شکل زیستی |
|
Acanthophyllum bracteatum Boiss. |
Caryophyllaceae |
S |
IT |
- |
Ch |
|
Cerastium dichotomum L. |
Caryophyllaceae |
F |
IT, M |
- |
Th |
|
Gypsophila bicolor Grossh. |
Caryophyllaceae |
FP |
IT |
- |
He |
|
Silene caesarea Boiss & Bal. |
Caryophyllaceae |
FP |
IT |
- |
He |
|
Silene spergulifolia (Desf.) Bieb. |
Caryophyllaceae |
S |
IT |
- |
He |
|
Buffonia enervis Boiss. |
Caryophyllaceae |
F |
IT* |
LR |
Th |
|
Noaea mucronata (Forssk.) Aschers. & Schweinf. |
Chenopodiaceae |
S |
IT, M |
- |
He |
|
Achillea biebersteinii Afan. |
Compositae |
FP |
IT |
- |
He |
|
Achillea santolina Auct. |
Compositae |
FP |
IT |
- |
He |
|
Centaurea aucheri (DC.) Wagenitz. |
Compositae |
FP |
IT |
LR |
He |
|
Centaurea depressa Bieb. |
Compositae |
FP |
IT |
- |
Th |
|
Centaurea persica Boiss. |
Compositae |
FP |
IT |
- |
He |
|
Centaurea virgata Lam. |
Compositae |
FP |
IT |
- |
He |
|
Chardinia orientalis (L.) O. Kuntze. |
Compositae |
F |
IT |
- |
Th |
|
Cichorium intybus L. |
Compositae |
FP |
Cosm |
- |
He |
|
Cirsium arvense (L.) Scop. |
Compositae |
FP |
IT |
- |
Ge |
|
Cirsium bracteosum DC. |
Compositae |
FP |
IT* |
LR |
He |
|
Cirsium echinus (Beib.) Hand.-Mazz. |
Compositae |
FP |
IT |
- |
He |
|
Cousinia bachtiarica Boiss. & Hausskn. |
Compositae |
FP |
IT* |
DD |
He |
|
Cousinia calcitrapa Boiss. |
Compositae |
FP |
IT* |
LR |
He |
|
Echinops ritrodes Bunge. |
Compositae |
FP |
IT |
- |
He |
|
Gundelia tournefortii L. |
Compositae |
FP |
IT |
- |
He |
|
Lactuca glauciifolia Boiss. |
Compositae |
FP |
IT |
- |
Th |
|
Lactuca serriola L. |
Compositae |
FP |
Es |
- |
He |
|
Onopordom acanthium L. |
Compositae |
FP |
IT |
- |
He |
|
Picnomon acarna (L.) Grass. |
Compositae |
FP |
M |
- |
He |
|
Scariola orientalis (Boiss.) Sojak. |
Compositae |
FP |
IT |
- |
He |
|
Scorzonera seidlitzii Boiss. |
Compositae |
FP |
IT** |
- |
Ge |
|
Tanacetum polycephalum Sch.Bip. |
Compositae |
FP |
IT* |
- |
He |
|
Taraxacum montanum DC. |
Compositae |
FP |
IT |
- |
He |
|
Tragopogon longirostris Bisch. |
Compositae |
FP |
IT,M,ES |
- |
He |
|
Alyssum linifolium Sch.Bip. |
Cruciferae |
F |
IT,S |
- |
Th |
|
Cardaria draba (L.) Desv. |
Cruciferae |
FP |
M,IT |
- |
HE |
|
Malcolmia Africana (L.) W.T. |
Cruciferae |
FP |
IT,S,M |
- |
Th |
|
Carex stenophylla Wahlenb. |
Cyperaceae |
GL |
IT |
- |
Ge |
|
Euphorbia sp. |
Euphorbiaceae |
FP |
- |
- |
He |
|
Astragalus adscendens Boiss. & Hausskn. |
Fabaceae |
S |
IT |
- |
Ch |
|
Astragalus brachystachys DC. |
Fabaceae |
FP |
IT* |
- |
He |
|
Astragalus curvirostris Boiss. |
Fabaceae |
FP |
IT |
- |
He |
|
Astragalus effusus Bunge Mem. |
Fabaceae |
FP |
IT* |
LR |
He |
|
Astragalus fragiferus Bunge Mem. |
Fabaceae |
FP |
IT* |
LR |
HE |
|
Astragalus microphysa Boiss. |
Fabaceae |
S |
IT* |
LR |
Ch |
|
Astragalus ovinus Boiss. |
Fabaceae |
FP |
IT |
- |
He |
|
Astragalus susianus Boiss. |
Fabaceae |
S |
IT* |
LR |
He |
|
Astragalus verus DC. |
Fabaceae |
S |
IT* |
LR |
Ch |
|
Medicago sativa L. |
Fabaceae |
FP |
IT,M,ES |
|
He |
|
Onobrychis gaubae Bornm. |
Fabaceae |
FP |
IT* |
DD |
He |
|
Ononis spinosa L. |
Fabaceae |
FP |
M |
- |
He |
|
Sophora alopecuroides L. |
Fabaceae |
FP |
IT |
- |
Ge |
|
Trigonella elliptica Boiss. |
Fabaceae |
FP |
IT* |
LR |
Th |
|
Agropyron intermedium (Host) P. Beauv. |
Gramineae |
GP |
IT,M,ES |
- |
He |
|
Agropyron repens (L.) P. Beauv. |
Gramineae |
GP |
IT |
- |
Ge |
|
Arrhenatherum kotschyi Boiss. |
Gramineae |
GP |
IT |
- |
Ge |
|
Boissiera squarrosa (Banks & Sol.) Nevski. |
Gramineae |
G |
IT |
- |
Th |
|
Bromus danthoniae Trin. |
Gramineae |
G |
IT |
- |
Th |
|
Bromus tectorum L. |
Gramineae |
G |
Cosm |
- |
Th |
|
Bromus tomentellus Boiss. |
Gramineae |
GP |
IT |
- |
He |
|
Cynodon dactylon (L.) pers. |
Gramineae |
GP |
Cosm |
- |
Ge |
|
Dactylis glomerata L. |
Gramineae |
GP |
ES |
- |
He |
|
Heteranthelium piliferum Hochst. |
Gramineae |
G |
IT |
- |
Th |
|
Hordeum bulbosum L. |
Gramineae |
GP |
IT,M |
- |
Ge |
|
Melica Persica Kunth. |
Gramineae |
GP |
IT,M |
- |
He |
|
Poa bulbosa L. |
Gramineae |
GP |
IT,M,ES |
- |
Ge |
|
Psathyrostachys fragilis (Boiss.) Nevski. |
Gramineae |
GP |
IT |
- |
Ge |
|
Stipa hohenackeriana Trin & Rupr. |
Gramineae |
GP |
IT |
- |
He |
|
Taeniatherum crinitum (Schreb.) Nevski. |
Gramineae |
G |
IT |
- |
Th |
|
Marrubium cuneatum Russell. |
Labiatae |
FP |
IT |
- |
He |
|
Nepeta fissa C. A. Meyer. |
Labiatae |
FP |
IT |
- |
He |
|
Phlomis olivieri Benth. |
Labiatae |
FP |
IT |
- |
He |
|
Phlomis persica Boiss. |
Labiatae |
FP |
IT* |
LR |
He |
|
Salvia hydrangea DC. |
Labiatae |
FP |
IT |
- |
He |
|
Salvia nemorosa L. |
Labiatae |
FP |
IT,ES |
- |
He |
|
Salvia syriaca L. |
Labiatae |
FP |
IT |
- |
He |
|
Stachys inflata Benth. |
Labiatae |
FP |
IT |
- |
He |
|
Stachys lavandulifolia Vahl. |
Labiatae |
FP |
IT |
- |
He |
|
Stachys pilifera Benth. |
Labiatae |
FP |
IT* |
LR |
He |
|
Thymus daenensis Celak. |
Labiatae |
S |
IT* |
LR |
He |
|
Allium hirtifolium Boiss. |
Liliaceae |
FP |
IT* |
EN |
Ge |
|
Bellevalia glauca (Lindl.) Kunth. |
Liliaceae |
FP |
IT |
- |
Ge |
|
Eremurus spectabilis Bieb. |
Liliaceae |
FP |
IT,M |
LR |
Ge |
|
Fritillaria imperialis L. |
Liliaceae |
FP |
IT |
- |
Ge |
|
Fritillaria persica L. |
Liliaceae |
FP |
IT |
- |
Ge |
|
Gagea lutea Ker-Gawl. |
Liliaceae |
F |
IT |
- |
Ge |
|
Acantholimon festucaceum Boiss. |
Plumbaginaceae |
S |
IT* |
LR |
Ch |
|
Leontice leontopetalum L. |
Podophyllaceae |
FP |
IT |
- |
Ge |
|
Polygonum multiflorum Thunb. |
Polygonaceae |
FP |
IT |
- |
TH |
|
Rumex ponticus E. H. L. Krause. |
Polygonaceae |
FP |
IT |
- |
He |
|
Ranunculus edulis Boiss. & Hohen. |
Ranunculaceae |
FP |
IT-Es |
- |
HE |
|
Thalictrum isopyroides C. A. Mey. |
Ranunculaceae |
F |
IT |
- |
Ge |
|
Asperula molluginoides Rchb. |
Rubiaceae |
FP |
IT |
- |
He |
|
Galium aparine L. |
Rubiaceae |
FP |
IT,M,ES |
- |
TH |
|
Galium verum L. |
Rubiaceae |
FP |
ES |
- |
He |
|
Thesium kotschyanum Boiss. |
Santalaceae |
FP |
IT |
- |
Ge |
|
Echinophora platyloba DC. |
Umbelliferae |
FP |
IT* |
LR |
He |
|
Eryngium barrelieri Boiss. |
Umbelliferae |
FP |
IT |
- |
HE |
|
Falcaria vulgaris Bernh. |
Umbelliferae |
FP |
IT,ES,M |
- |
He |
|
Prangos acaulis (DC.) Bornm. |
Umbelliferae |
FP |
IT |
- |
He |
|
Prangos ferulacea (L.) Lindl. |
Umbelliferae |
FP |
IT |
- |
He |
|
Prangos uloptera DC. |
Umbelliferae |
FP |
IT |
- |
He |
|
Scaligeria nodosa Boiss. |
Umbelliferae |
FP |
IT* |
DD |
Th |
شکل 3 تعداد گونه‌های گیاهی متعلق به هر تیره را نشان می‌دهد. در میان تیره‌های گوناگون تیره‌های Compositae، Gramineae و Fabaceae با 24، 16 و 14 گونه گیاهی به‌ترتیب دارای بیشترین سهم در غنای گونه‌ای و 6 تیره Chenopodiaceae، Cyperaceae، Euphorbiaceae، Plumbaginaceae، Podophyllaceae و Santalaceae هر یک با یک گونه گیاهی کمترین سهم را در غنای گونه‌ای منطقه داشتند.
چنانکه در شکل 4 نشان داده شده است، پهن برگان علفی چند ساله با 68 گونه (68 درصد) بیشترین و شبه‌گراس‌ها با یک گونه (1 درصد) کمترین شکل رویشی گونه‌های شناسایی شده را تشکیل می‌دهند.
شکل 3- فراوانی گونه‌های هر تیره گیاهی در منطقه کرسنک
شکل 4- تعداد گونه‌های متعلق به هر یک از شکل‌های رویشی در منطقه کرسنک
نتایج مربوط به شکل زیستی نشان داد که همی‌کریپتوفیت با 60 درصد، فراوان‌ترین و کامه‌فیت‌ها با 5 درصد کمترین شکل زیستی را به خود اختصاص داده‌اند (شکل 5).
بر اساس وضعیت حفاظتی، 16 گونه جزو گیاهان با تهدید کمتر (LR)، یک گونه در معرض انقراض (EN) و 3 گونه که اطلاعات اندکی در مورد آنها وجود دارد (DD) قرار دارند.
نتایج مربوط به پراکنش جغرافیایی گیاهی نشان داد که ناحیه رویشی ایرانی-تورانی با 7/75 درصد گونه‌ها بیشترین انتشار جغرافیایی را به خود اختصاص داده است. شکل 6 پراکنش جغرافیایی گونه‌های شناسایی شده را نشان می‌دهد. برای نتیجه‌گیری آسان‌تر، گونه‌هایی که در بیشتر از دو منطقه رویشی وجود دارند، در شکل 6 چند ناحیه‌ای (Pulr) در نظر گرفته شدند.
|
شکل 5- شکل زیستی گونه‌های گیاهی مشاهده شده در منطقه کرسنک. Ch: کامه‌فیت‌ها، Ge: ژئوفیت‌ها، He: همی‌کریپتوفیت‌ها، Th: تروفیت‌ها |
شکل 6- انتشار جغرافیایی (کوروتیپ) گونه‌های گیاهی مشاهده شده در منطقه کرسنک، Cosm: جهان‌وطن، ES: اروپا-سیبری، |
بحث
منطقه مورد مطالعه جزو پهنه رویشی هولارکتیک است که بر اساس طبقه‌بندی Zohary (1973) جزو منطقه رویشی ایرانی-تورانی، منطقه نیمه‌آلپی است. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که بیشترین درصد عناصر شناسایی شده در منطقه کرسنک (7/75 درصد) متعلق به منطقه ایرانی-تورانی بوده و پس از آن اروپا-سیبری (3 درصد) قرار‌گرفته‌است. علت اصلی غالبیت عناصر ایرانی-تورانی ممکن است به خاطر دوری این ناحیه رویشی از نواحی دیگر و شرایط محیطی خاص حاکم بر منطقه باشد. این ویژگی باعث شده فراونی عناصر مشترک نیز کاهش یابد؛ به‌طوری که بیشترین عناصر مشترک مربوط به ایرانی-تورانی مدیترانه‌ای است، که تنها 1/6 درصد گونه‌ها را به خود اختصاص داده است. تأثیر عناصر مدیترانه‌ای بر روی مناطق غرب کشور توسط Zohary (1973) و پوررضایی و همکاران (1389) تأیید نشده است.
فراوانی بیش از حد گیاهان تیرهCompositae (24 درصد) که به دلیل خاردار بودن (مانند گیاهان جنس‌های Centaurea، Cousinia و Cirsium) و یا وجود ترکیبات ثانویه (مانند گیاهان جنس‌های Achillea، Scorzonera و Scariola) دارای استراتژی اجتناب از چرا بوده، بیانگر پیشینه چرای شدید در منطقه است. وجود به ترتیب 16 و 14 درصد گونه‌های منطقه در تیره‌های Graminae و Fabaceae که از لحاظ ارزش علوفه‌ای و حفاظت خاکی گونه‌های با ارزشی محسوب می‌گردند نیز دارای اهمیت زیادی بوده، بیانگر پتانسیل بالای این منطقه برای تولیدات دامی است. پراکنش جغرافیایی مجموعه گونه‌های گیاهی یک منطقه، بازتاب تأثیر‌پذیری از ناحیه یا نواحی رویشی مختلف است (عصری، 1377). از 100 گونه شناسایی شده، 20 درصد آنها بوم‌زاد منطقه ایرانی-تورانی هستند، که بر اساس فهرست IUCN اکثر این گونه‌ها در طبقه‌بندی LR (با نگرانی کمتر) قرار می‌گیرند (Jalili and Jamzad, 1999). لذا هر چه گیاهان یک منطقه اشتراکات بیشتری با سایر نواحی عمده رویشی جهان داشته باشند، نگرانی در خصوص انقراض گونه‌های گیاهی آن از یک منطقه کاهش خواهد یافت، زیرا امید بازگشت و استقرار مجدد آن افزایش خواهد یافت، اما گیاهانی که به ناحیه رویشی خاصی تعلق دارند در صورتی که این گیاهان با خطر انقراض روبه رو شوند، احتمال استقرار مجددشان کاهش می‌یابد. از آنجا که منطقه مورد مطالعه نوع تیپیک ایرانی-تورانی است، حفظ این ذخایر ژنتیکی بیش از پیش نمایان می‌شود. در منطقه مطالعه شده، سهم گیاهان پهن برگ چند ساله با 68 درصد، به مقدار قابل توجهی بیش از سایر گیاهان بوده است. بیشتر گونه‌های موجود در منطقه را گونه‌های دایمی تشکیل می‌دهند که نشان‌دهنده سازگاری گونه‌های چند ساله به شرایط آب و هوایی و خاکی منطقه است (خواجه‌الدین و یگانه، 1389).
بین عناصر گیاهی و محیط زندگی آنها نوعی تعادل برقرار است که موجب سازش گیاه با شرایط محیط زندگی آن می‌شود. نتیجه این سازش، به‌وجود آمدن شکل خاصی است که با محیط مربوطه هماهنگی دارد (رضوی، 1387). شکل زیستی گیاهان صرف‌نظر از اینکه ویژگی تاکسونومیک آنها را نشان می‌دهد، بیانگر سازش گیاهان با شرایط زیست‌‌محیطی نیز هستند. چنانکه در شکل 5 مشاهده می‌شود، همی‌کریپتوفیت‌ها 60 درصد گونه‌های گیاهی منطقه را تشکیل می‌دهند. طبق نظر Archild (1995) فراوانی گیاهان همی‌کریپتوفیت در یک منطقه نشان‌دهنده اقلیم سرد و کوهستانی آن است، با توجه به اینکه اقلیم منطقه سرد و کوهستانی است، فراوانی گیاهان همی‌کریپتوفیت را می‌توان ناشی از سازگاری این گیاهان در مقابل سرما و چرای دام (به دلیل قرارگیری جوانه‌های انتهایی‌شان در سطح خاک) دانست. گیاهان ژئوفیت نیز 19 درصد از گیاهان منطقه را تشکیل می‌دهند. این گیاهان نیز به چرا بسیار مقاوم بوده، به خوبی چرای شدید را تحمل می‌کنند؛ هر‌چند ذخایر زیر‌زمینی‌شان بر اثر تداوم آن کاهش می‌یابد (Roques et al., 2001). اگر چه کامه‌فیت‌ها تنها 5 درصد شکل زیستی را به خود اختصاص داده‌اند، ولی بر عکس داشتن فراوانی کم، پوشش گیاهی آنها در بیشتر مناطق به خصوص در دامنه‌های شمالی که از تراکم بالایی برخوردار بود، غالب بود. جنس‌های Astragalus subg.، Tragacantha و Acantholimon از شکل‌های رویشی بالشتکی مخصوص مناطق آلپی و زیر آلپی هستند، که این نوع شکل رویشی شناخته شده مناطق کوهستانی ایران، افغانستان و مدیترانه‌ای و همچنین دامنه‌های بادگیر جنوبی امریکای جنوبی است. این شکل رویشی با تشعشعات خورشیدی زیاد و مناطق بادگیر خشک (Rauh, 1939; Klein, 1987; Hager, 1984) سازگار شده، همچنین مقاومت زیادی نیز به چرا دارند. در البرز مرکزی و زاگرس، چرای شدید و برداشت درازمدت از گونه‌های چوبی، باعث چیره شدن گونه‌های خاردار بالشتکی شده است، که همین امر آنها را در مقابل چرا مقاوم می‌کند (آخانی، 1383). Noroozi و همکاران (2008) نیز غالبیت شکل‌های بالشتکی را ناشی از چرای سنگین طولانی مدت و تبدیل کاربری اراضی دانستند. در منطقه مورد مطالعه که جزو مناطق نیمه‌آلپی است، هجوم گونه‌های جنس‌هایی مانند Astragalus، Acantholimon و Compositae در دیم‌زارهای رها شده و مناطق بحرانی کاملاً مشهود بود.
قدردانی
از جناب آقای مهندس حمزه شیرمردی که در شناسایی گونه‌ها کمک نمودند، صمیمانه تشکر می‌کنیم.
)