نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 مربی پژوهشی گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم و فنون دریایی، خرمشهر
2 استاد گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، تهران
3 استاد گروه زیستشناسی، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی، مشهد
4 کارشناس ارشد اداره کل محیط زیست استان هرمزگان
5 کارشناس ارشد انجمن طرح سرزمین، تهران
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
In the present study three populations of Baluchistan Gerbil (Gerbillus nanus) from different localities of Hormozgan Province (Geno Protected Area, Minab County and Qeshm Island) were compared according to morphometrical and ecological characters. 41 specimens of adult G. nanus were collected by live traps (Sherman traps, Havahart Traps and Locally made traps) from the above-mentioned regions. Although we conducted field studies from 0 height to 2300 meters in these regions, specimens of the G. nanus were caught only in height 700>. According to our field observations, this species is nocturnal. At first, five external, 15 cranial- dental characters were measured and then ratios of measured characters to head and body length were calculated. The normality of data was computed by Kolmogorov- Smironov test. Descriptive statistics were calculated for characters and ratios. The results showed that average of 12 characters from 20 characters in Geno specimens was greater than the other two. Also, the average of 18 ratios from 21 ratios in Qeshm specimens was greater than that the other two. But, the average of 14 characters in Qeshm specimens was lower than those two others. Significance was tested using one-way ANOVA followed by a Duncan test. The results showed that there were significant differences in six from 20 characters and 14 from 21 ratios in three regions.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
در تقسیمبندیی که Wilsonو Reeder (2005) برای راسته جوندگان بیان کردهاند، خانواده Muridae را به همراه پنج خانواده دیگر در بالاخانوادة Muroidea قرار دادهاند. در این تقسیمبندی برای خانوادة Muridae تعداد پنج زیرخانواده بیان شده است، که از این میان زیرخانوادة Gerbillinae در برگیرنده تعداد 103 گونه است. جنس GerbillusDesmarest, 1804 یکی از متنوع‌ترین گروههای جوندگان ساکن در زیستگاههای خشک و نیمهخشک شمال و شرق آفریقا، شبه جزیره عربستان، ایران، افغانستان، پاکستان و هند است (Nowak, 1991; Abu Baker and Amr, 2003). Ellerman (1940) تعداد 37 گونه، Petter (1975) تعداد 20 گونه و Lay (1983) تعداد 62 گونه را برای جنس Gerbillus معرفی کردند. همچنین،Wilson و Reeder (2005) تعداد 38 گونه را برای این جنس نام بردهاند.
چهار گونه از جنس Gerbillus از کشور ایران گزارش شده است: G. nanus Blanford, 1875 در بخشهای جنوبی، مرکزی و شرقی ایران (Harrison and Bates, 1991; Darvish et al., 2006)،
G. aquilus Schlitter and Setzer, 1972 در جنوب شرق ایران، G. mesopotamiae Harrison, 1956 و G. cheesmani Thomas, 1919 در جنوب غربی ایران. در دو گونة G. nanus و G. mesopotamiae کف پا برهنه و فاقد مو است، اما در گونة
G. mesopotamiae در انتهای دُم، دسته موهای انتهایی تشکیل نمیشود. در گونههای G. aquilus و
G. cheesmani کف پاها حداقل در قسمتی از مو پوشیده شده است (Siahsarvie and Darvish, 2007). جربیل بلوچی (Baluchistan Gerbil) با نام علمی Gerbillus nanus Blanford, 1875 در گسترة وسیعی از شمال غرب هندوستان (Pradhan and Talmale, 2009; Agrawal, 2000)، پاکستان، جنوب افغانستان (Shank, 2008)، ایران تا شبه جزیره عربستان، عراق، اردن، فلسطین اشغالی و شمال آفریقا تا مراکش (Aulagnier and Thevenot, 1986)، موریتانی (Granjon et al., 2002) و جنوب در صحرا تا نیجر، شمال شرق مالی (Dobigny et al., 2002; Dobigny et al., 2001) پراکنش دارد (شکل 1). بر اساس مطالعات Granjon و همکاران (2008) این گونه بومی کشورهای افغانستان، الجزایر، چاد، هندوستان، ایران، عراق، مالی، موریتانی، مراکش، نیجر، عمان، پاکستان، عربستان سعودی، تونس، امارات متحده عربی و یمن بوده و حضور این گونه در کشورهای بحرین، کویت، قطر و همچنین غرب صحرا نامشخص بیان شده است. بر اساس مطالعه Brohi و Fakhri (2006) جربیل بلوچی به همراه سنجاب بلوچی، گونههای پستاندار غالب در پارک ملی هین گل (Hingol) در محدودة استان بلوچستان کشور پاکستان هستند. یافتههای این مطالعه نشان میدهد که گونة جربیل بلوچی در این نواحی در زیستگاههای سنگلاخی، صخرهای و شنی و در زمینهای کشاورزی زیست دارد. طبق مطالعات Environment Agency-Abu Dhabi (2008) جربیل بلوچی نسبت به G. cheesmani در سطح امارات متحده عربی نادرتر بوده، فقط در موقعیتهای محدودی در العین و ابوظبی مشاهده میشود.
Misonne (1959) جربیل بلوچی را از جنوب شرق و جنوب ایران تا بندرعباس گزارش نموده است. Harrison و Bates (1991) و Panteleyev (1998) این گونه را از بخشهای مرکزی و جنوبی ایران و اعتماد (1357) این گونه را از بخشهای جنوبی، تا جنوب شرق و تا بخشهایی از طبس گزارش نمودهاند. Darvish و همکاران (2006) گستره پراکنش این گونه را تا کاشمر و جاجرم، به‌عنوان شمالیترین محدوده پراکنش گونه در سطح جهان، بیان نمودند.
یافتههای Harrison و Bates (1991) جربیل بلوچی را گونهای چند ریختی معرفی میکند، که نشاندهندة تغییرات درخور توجهی در صفات جمجمهای و ظاهری آن در موقعیتهای جغرافیایی متفاوت است. Volobouev و همکاران (1995) بیان کردند که
G. nanus احتمالاً دارای یک سری شکلهای ریختی و کاریوتیپی متنوعی است که میتواند نشاندهندة وجود گونهزایی باشد. در این مطالعه، توزیع جغرافیایی وسیع گونه مورد توجه قرار گرفته، سه تیپ ریختی و دو تیپ کروموزومی در نمونههای مورد مطالعه (دو تیپ از عربستان و یک تیپ از پاکستان) تشریح میشود. این گونه بر اساس ارزیابیهای صورت گرفته در رده کمترین نگرانی (Lc or Least Concern) اتحادیه بین‌المللی IUCN قرار گرفته است (Granjon et al., 2008). در این پژوهش، به بررسی و مقایسه برخی ویژگی‌ها، به ویژه صفات ظاهری، جمجمهای و دندانی و مواردی از اوضاع بوم‌شناختی گونة G. nanus در محدودة سه منطقه شامل منطقه حفاظت‌شده گنو، جزیره قشم و شهرستان میناب در استان هرمزگان پرداخته شده است.
شکل 1- پراکنش G. nanus در سطح جهان (Granjon et al., 2008)
مواد و روشها
مطالعات صحرایی پژوهش حاضر در محدوده سه منطقه، شامل: منطقه حفاظت شده گنو، شهرستان میناب و شهرستان قشم (شکل 2) و بین سالهای 1384 تا 1387 صورت گرفته است. منطقه حفاظت‌شده گنو با وسعت حدود 42356 هکتار در 30 کیلومتری شمال غربی شهر بندرعباس و در موقعیت جغرافیایی 27 درجه و 11 دقیقه تا 27 درجه و 42 دقیقه عرض شمالی و 55 درجه و 46 دقیقه تا 56 درجه و 26 دقیقه طول شرقی در گسترة ارتفاعی حدود 50 تا 2347 متر (از سطح دریا) واقع شده است. متوسط بارندگی سالیانه در این منطقه در ارتفاعات بالای 1550 متر 370 میلی‌متر و برای ارتفاعات پایین تر 5/257 میلی‌متر و متوسط دما نیز 8/26 درجه سانتیگراد است. بخشی از بارندگی در ارتفاعات بالای 2000 متر به‌صورت برف ریزش میکند. قرار گرفتن منطقه در مرز تحول رویش‌های گیاهی ناحیه ایرانی- تورانی به صحرایی- سندی و در یک کلام، تنوع گونهای قابل ملاحظه (به ویژه رُستنی‌ها) آن سبب شده که منطقه در سطح ملی و شاید جهانی به عنوان یک منطقه معرف بینظیر مورد توجه قرار گیرد (زهزاد و مجنونیان، 1376). تاکنون حدود 516 گونة گیاهی (نجفی شبانکاره و همکاران، 1384) و بیش از 25 گونه پستاندار و 60 گونه پرنده در منطقه شناسایی شده‌اند (اشرفزاده و همکاران، 1389).
شهرستان میناب، به عنوان دومین منطقة مورد مطالعه، با مساحت تقریبی 7/7494 کیلومتر مربع در موقعیت جغرافیایی 27 درجه و 9 دقیقه عرض شمالی و 57 درجه و 4 دقیقه طول شرقی در حاشیه ساحلی دریای عمان قرار گرفته است. دامنة ارتفاعی محدودة مطالعاتی در این منطقه از سطح دریا تا بیش از 2100 متر متغیر است. حداکثر دمای سالیانه در این منطقه حدود 2/33 درجه و حداقل دمای سالیانه 9/19 درجه سانتیگراد و متوسط بارندگی سالیانه در ایستگاه سینوپتیک میناب حدود 221 میلی‌متر برآورد شده است. پوشش گیاهی منطقه از نوع رویش‌های سازگار به آب و هوای گرمسیری است (استانداری هرمزگان، 1386).
سومین منطقه، جزیره قشم بزرگترین و پُر جمعیت‌ترین جزیره ایران، با وسعتی حدود 1542 کیلومتر مربع در 20 کیلومتری جنوب غرب بندرعباس در تنگه هرمز و در موقعیت جغرافیایی 26 درجه و 57 دقیقه عرض شمالی و 56 درجه و 16 دقیقه طول شرقی قرار دارد. طول جزیره 115 کیلومتر و عرض آن بین 10 تا 35 کیلومتر متغیر است. بلندترین نقطه جزیره در 35 کیلومتری شرق باسعیدو به نام کیشکوه یا کوه نمکدان با ارتفاع 397 متر است. میانگین دمای سالانه، میانگین بارندگی و میانگین سالانه رطوبت نسبی در جزیره قشم به ترتیب 2/27 درجه سانتیگراد، 229 میلی‌متر و 7/67 درصد برآورد شده است. پوشش گیاهی جزیره قشم به طور عمده متأثر از ناحیه رویشی عمان- سندی است (قدیریان و اشرفزاده، 1386).
روش نمونهبرداری: در مجموع تعداد 85 تله زندهگیر (تلههای شرمن مدل تاشو با ابعاد 8×9×23 سانتیمتر، تلههای سنتی ساخت داخل و تلههای هوهارت با ابعاد 18×18×65 سانتیمتر و 13×13×45 سانتیمتر) در 30 ایستگاه ترانسکتگذاری در منطقه حفاظت شده گنو، 35 ایستگاه در محدوده شهرستان میناب و 20 ایستگاه در جزیره قشم به گونهای قرار گرفتند که وضعیتهای مختلف پوشش گیاهی، ارتفاع و اقلیم پوشش داده شود. به طور عمده، از بادام‌زمینی، مخلوط بادام‌زمینی و کره گیاهی و خرما، مخلوط گردو و پنیر و کره گیاهی، دانههای آفتابگردان و گندم به‌عنوان طعمه برای به دام انداختن گونه استفاده گردید. تلهها عصرها قبل از غروب آفتاب کار گذاشته و صبح روز بعد کنترل میشدند. در بعضی مواقع نیز تلهها صبح کار گذاشته و عصرها قبل از غروب آفتاب کنترل میشدند.
شکل 2- موقعیت محدوده مطالعاتی در کشور و استان همراه با توزیع مکانهای نمونهبرداری
شناسایی گونهها: جوندگان به دام افتاده با استفاده از کلیدهای Abu Baker و Amr (2003)، Harrison و Bates (1991)، Corbet (1978) و اعتماد (1357) شناسایی شدند. در این پژوهش، نمونهها بر اساس صفات ظاهری جنسی و شکل دندانها به گروههای سنی بالغ و نابالغ تقسیم شدند و تنها نمونههای بالغ در تجزیه و تحلیلهای آماری به کار رفتند (Mirshamsi et al., 2007; Moradi and Kivanc, 2003؛ مؤمنزاده و همکاران، 1380). اندازههای ظاهری بررسی شده عبارتند از: 1- طول سر و بدن (HBL)؛ 2- طول دم (TL) ؛ 3- طول گوش (EL)؛
4- طول پای عقب (HFL)؛ 5- وزن (Wgr) (شکل3).
اندازههای جمجمهای و دندانی: 1- طول اکسی پیتونازال (OL)؛ 2- طول کندیل و بازال (CL)؛
3- پهنای زیگوماتیک (ZW)؛ 4- فاصله بین حدقهای (LW)؛ 5- پهنای جعبه جمجمه (CW)؛ 6- طول استخوان بینی (LN)؛ 7- طول دیاستما (LD)؛ 8- طول شکاف کامی قدامی (LPF)؛ 9- طول صندوق صماخ (LTB)؛10- عرض صندوق صماخ (WTB)؛ 11- طول ردیف دندانهای آسیای بالا (UCH)؛ 12- طول ردیف دندانهای آسیای پایین (LCH)؛ 13- ارتفاع جمجمه (HS)؛ 14- پهنای پوزه در جمجمه (WR)؛ 15- طول فک پایین (LM). برای محاسبه وزن از ترازوهای با مقیاس 100 گرم و 500 گرم استفاده شد. همچنین، اندازههای ظاهری تا 1/0 میلی‌متر و اندازههای جمجمهای و دندانی تا 01/0 میلی‌متر و بوسیله کولیس با دقت mm 05/0 به دست آمد (Khaje and Meshkani, 2010; Mirshamsie et al., 2007; Moradi and Kivanc, 2003؛ اشرفزاده و همکاران، 1386) (شکل3).
شکل 3- صفات ریختسنجی اندازهگیری شده در G. nanus
روشهای آماری: تمامی تحلیلهای این پژوهش با نرمافزار SPSS 11.5 و Excel انجام شد. برای بررسی وضعیت نرمال بودن دادهها از آزمون کولموگروف- اسمیرنوف استفاده گردید. آمار توصیفی مربوط به تمامی صفات ریختسنجی ظاهری، جمجمهای و دندانی و نسبتهای به دست آمده محاسبه گردید. برای بررسی معنیداری اختلاف میان تمامی اندازههای ظاهری، جمجمهای و دندانی جمعیتهای سه منطقه، از آزمون One-Way ANOVA و برای مقایسه میانگینهای گروهها از آزمون دانکن استفاده شد. در بعضی موارد، نقش نسبتها برای شناسایی و بررسی گونهها و جمعیتهای آنها مهمتر از نقش خود اندازه‌هاست. بنابراین، نسبت همة اندازههای به‌دست آمده به طول سر و بدن، به‌علاوه چند نسبت دیگر به‌عنوان یکی از موارد مطرح شده در مطالعات پیشین (اشرفزاده و همکاران، 1386؛Khaje and Meshkani, 2010) بررسی شده و برای تحلیل معنیدار بودن اختلاف این نسبتها در میان جمعیتهای سه منطقه از آزمون One-Way ANOVA و برای مقایسه میانگینهای گروهها از آزمون دانکن استفاده شد.
نتایج
با نمونه‌برداریهای صورت گرفته در سطح محدودة مطالعاتی در مجموع تعداد 41 نمونهG. nanus (منطقة حفاظت شده گنو: 19نمونه؛ میناب: 16 نمونه؛ قشم: 6 نمونه) جمع‌آوری گردید. نمونههای به‌دست آمده در میناب و منطقه حفاظت شده گنو از پایینترین نقاط ارتفاعی تا ارتفاع کمتر از 700 متر به‌دست آمدند و از مکانهای نمونهبرداری بالاتر از این ارتفاع صید نشدند. نمونهها در هر سه منطقه عمدتاً در زیستگاههای با شرایط سخت، به‌ویژه در مناطق نیمه بیابانی، زمینهای شوره‌زار و خصوصاً نواحی گرم و مرطوب گستره خلیج- عمانی به‌دست آمدند. این گونه در منطقه حفاظت شده گنو در تیپهای گیاهی پرخ- گروج- پیچک، ترات- شور- گروج و قیچ- گروج- پرخ- پیچک به دام افتاد. همة نمونهها فقط توسط تله‌هایی که در شب فعال بودند، به‌دام افتادند و در طول روز صید نشدند. این یافته احتمالاً میتواند نشاندهندة درصد بالای شبفعال بودن گونه در منطقه باشد.
جدولهای 1و 2 آمار توصیفی مربوط به اندازهها و نسبتهای به‌دست آمده از جمعیتهای
G.nanus در سه منطقه را نشان میدهند. بررسی این دادهها نشان داد که تقریباً میانگین بیشتر اندازههای ظاهری، جمجمهای و دندانی به‌دست آمده در نمونههای منطقه حفاظت شده گنو، بزرگتر از نمونههای منطقه میناب و قشم است. با توجه به نتایج به‌دست آمده از آنالیز One-Way ANOVA میان برخی از اندازههای ظاهری، جمجمهای و دندانی جمعیتهای سه منطقه اختلافهای معنیداری وجود دارد. این آزمون نشان داد میان صفات ظاهری طول سر و بدن (HBL) و طول گوش (EL) در جمعیتهای سه منطقه اختلافهای معنیداری وجود دارد (*P<0.05). اما اختلاف میان طول دم (TL)، طول پا (HFL) و وزن (W) در جمعیتهای سه منطقه معنیدار نیست (P>0.05). بر اساس آزمون دانکن، طول سر و بدن (HBL) نمونههای مربوط به گنو با اختلاف معنیداری از نمونههای میناب و قشم بزرگتر هستند *P<0.05)، (**P<0.01. همچنین طول گوش (EL) در نمونههای جزیره قشم با اختلاف معنیداری از نمونههای گنو و میناب کوچکتر است (*P<0.05). همانطور که شکل 4 نشان میدهد، میانگین بیشتر اندازههای صفات ظاهری در نمونههای منطقه حفاظت شده گنو بزرگتر از نمونههای دو منطقه دیگر است.
جدول 1- آمار توصیفی 20 صفت (mm) اندازهگیری شده در نمونههای بالغ G. nanus
|
|
منطقه حفاظت شده گنو |
شهرستان میناب |
جزیره قشم |
||||||||||||
|
character |
N |
Mean |
SD |
Min |
Max |
N |
Mean |
SD |
Min |
Max |
N |
Mean |
SD |
Min |
Max |
|
HBL |
19 |
84.689 |
4.487 |
76.43 |
89.74 |
16 |
78.648 |
6.243 |
64.3 |
87.18 |
6 |
72.6140 |
3.8561 |
67.74 |
78.26 |
|
TL |
19 |
114.607 |
1.853 |
111.33 |
117.35 |
16 |
109.930 |
8.796 |
92.65 |
123.65 |
6 |
105.6800 |
4.4211 |
98.42 |
110.34 |
|
HFL |
19 |
21.473 |
0.136 |
21.23 |
21.64 |
16 |
22.211 |
0.623 |
21.28 |
23.15 |
6 |
22.3000 |
0.8325 |
21.38 |
23.12 |
|
EL |
19 |
13.486 |
0.098 |
13.36 |
13.67 |
16 |
13.109 |
0.452 |
12.58 |
13.82 |
6 |
11.9000 |
0.5820 |
11.24 |
12.68 |
|
W(gr) |
19 |
22.011 |
2.890 |
17.67 |
25.73 |
16 |
19.660 |
3.017 |
15.34 |
24.4 |
6 |
18.8980 |
3.6934 |
15.64 |
23.36 |
|
OL |
19 |
26.213 |
0.434 |
25.32 |
26.74 |
16 |
26.1680 |
0.623 |
25.4 |
27.64 |
6 |
26.0200 |
0.2203 |
25.76 |
26.2 |
|
CL |
19 |
23.696 |
0.462 |
22.97 |
24.18 |
16 |
23.684 |
1.166 |
22.2 |
25.32 |
6 |
22.9360 |
0.7204 |
21.82 |
23.63 |
|
ZW |
19 |
14.235 |
0.240 |
13.75 |
14.57 |
16 |
14.218 |
0.474 |
13.47 |
14.89 |
6 |
14.0420 |
0.2802 |
13.67 |
14.38 |
|
LW |
19 |
4.793 |
0.086 |
4.68 |
4.93 |
16 |
4.723 |
0.157 |
4.45 |
4.92 |
6 |
4.9660 |
0.4358 |
4.88 |
5.11 |
|
CW |
19 |
13.026 |
0.142 |
12.74 |
13.27 |
16 |
12.229 |
0.459 |
11.24 |
12.74 |
6 |
13.0480 |
0.6143 |
12.56 |
13.74 |
|
LN |
19 |
11.845 |
0.155 |
11.74 |
12.32 |
16 |
11.570 |
0.514 |
10.62 |
12.21 |
6 |
11.4420 |
0.6931 |
11.23 |
11.98 |
|
LD |
19 |
6.383 |
0.209 |
6.24 |
6.98 |
16 |
6.379 |
0.240 |
6.15 |
6.89 |
6 |
6.3940 |
0.1214 |
6.21 |
6.54 |
|
LPF |
19 |
4.383 |
0.179 |
3.87 |
4.52 |
16 |
4.183 |
0.301 |
3.75 |
4.71 |
6 |
4.2820 |
0.2556 |
3.87 |
4.56 |
|
LTB |
19 |
10.243 |
0.095 |
10.13 |
10.43 |
16 |
9.509 |
0.836 |
8.25 |
10.72 |
6 |
10.0480 |
0.3933 |
9.42 |
10.34 |
|
WTB |
19 |
7.684 |
0.144 |
7.45 |
7.96 |
16 |
7.174 |
0.314 |
6.85 |
7.83 |
6 |
7.5620 |
0.2005 |
7.24 |
7.78 |
|
UCH |
19 |
3.783 |
0.091 |
3.63 |
3.96 |
16 |
3.902 |
0.363 |
3.36 |
4.65 |
6 |
3.5260 |
0.1964 |
3.27 |
3.78 |
|
LCH |
19 |
3.707 |
0.093 |
3.54 |
3.84 |
16 |
3.649 |
0.248 |
3.42 |
4.21 |
6 |
2.9060 |
1.3271 |
0.54 |
3.68 |
|
HS |
19 |
10.539 |
0.142 |
10.25 |
10.72 |
16 |
10.855 |
0.451 |
10.25 |
11.9 |
6 |
9.8920 |
0.2852 |
9.68 |
10.38 |
|
WR |
19 |
3.231 |
0.132 |
2.50 |
2.97 |
16 |
3.426 |
0.203 |
3.10 |
3.72 |
6 |
3.4680 |
0.2932 |
3.16 |
3.87 |
|
LM |
19 |
12.909 |
0.123 |
12.73 |
13.18 |
16 |
12.511 |
0.706 |
10.91 |
13.56 |
6 |
12.5700 |
0.5113 |
11.87 |
13.24 |
همچنین، از میان اندازههای جمجمهای و دندانی به‌دست آمده در سه منطقه، تنها صفات CW، UCH، HS و WTB اختلافهای معنیداری با هم دارند *P<0.05) ، (**P<0.01. بر این اساس، پهنای جعبه جمجمه (CW) و عرض صندوق صماخ (WTB) در نمونههای میناب با اختلافهای معنیداری از نمونههای دو منطقه دیگر کوچکتر هستند *P<0.05)، (**P<0.01. طول ردیف دندانهای آسیای بالا (UCH) در نمونههای میناب با اختلاف معنیداری از نمونههای گنو و قشم بزرگتر است (*P<0.05). ارتفاع جمجمه (HS) در نمونههای جزیره قشم با اختلاف معنیداری از نمونههای میناب و گنو کوچکتر است *P<0.05)، (**P<0.01. همانطور که شکل 5 نشان میدهد، در اغلب اندازههای جمجمهای به‌دست آمده، میانگین صفات نمونههای منطقه حفاظت شده گنو، بزرگتر از نمونههای دو منطقه دیگر است.
جدول 2- آمار توصیفی نسبتهای ثبت شده در G. nanus
|
|
منطقه حفاظت شده گنو |
شهرستان میناب |
جزیره قشم |
||||||||||||
|
Ration |
N |
Mean |
SD |
Min |
Max |
N |
Mean |
SD |
Min |
Max |
N |
Mean |
SD |
Min |
Max |
|
TL/HBL |
19 |
1.3571 |
0.0825 |
1.2509 |
1.5099 |
16 |
1.4027 |
0.1243 |
1.2738 |
1.6058 |
6 |
1.4577 |
0.0798 |
1.3600 |
1.5698 |
|
HFL/HBL |
19 |
0.2542 |
0.0137 |
0.2407 |
0.2826 |
16 |
0.2839 |
0.0215 |
0.2619 |
0.3309 |
6 |
0.3075 |
0.0126 |
0.2880 |
0.3195 |
|
EL/HBL |
19 |
0.1596 |
0.0081 |
0.1515 |
0.1753 |
16 |
0.1677 |
0.0149 |
0.1443 |
0.2022 |
6 |
0.1640 |
0.0047 |
0.1574 |
0.1701 |
|
W(g)/HBL |
19 |
0.2596 |
0.0288 |
0.2204 |
0.2966 |
16 |
0.2502 |
0.0342 |
0.0342 |
0.2935 |
6 |
0.2624 |
0.0621 |
0.2028 |
0.3448 |
|
LD/OL |
19 |
0.2436 |
0.0094 |
0.2345 |
0.2634 |
16 |
0.2400 |
0.0083 |
0.0083 |
0.2534 |
6 |
0.2457 |
0.0050 |
0.2407 |
0.2539 |
|
UCH/CL |
19 |
0.1597 |
0.0042 |
0.1513 |
0.1654 |
16 |
0.1652 |
0.0192 |
0.0192 |
0.2095 |
6 |
0.1537 |
0.0064 |
0.1444 |
0.1617 |
|
OL/HBL |
19 |
0.3102 |
0.0156 |
0.2917 |
0.3389 |
16 |
0.3405 |
0.0357 |
0.0357 |
0.4299 |
6 |
0.3590 |
0.0167 |
0.3341 |
0.3803 |
|
CL/HBL |
19 |
0.2805 |
0.0156 |
0.2633 |
0.3140 |
16 |
0.3029 |
0.0292 |
0.0292 |
0.3733 |
6 |
0.3167 |
0.0218 |
0.2894 |
0.3488 |
|
ZW/HBL |
19 |
0.1685 |
0.0087 |
0.1600 |
0.1871 |
16 |
0.1819 |
0.0167 |
0.0167 |
0.2236 |
6 |
0.1939 |
0.0129 |
0.1771 |
0.2123 |
|
LW/HBL |
19 |
0.0567 |
0.0027 |
0.0528 |
0.0615 |
16 |
0.0604 |
0.0055 |
0.0055 |
0.0728 |
6 |
0.0742 |
0.0084 |
0.0624 |
0.0833 |
|
CW/HBL |
19 |
0.1542 |
0.0078 |
0.1461 |
0.1688 |
16 |
0.1566 |
0.0161 |
0.0161 |
0.1950 |
6 |
0.1803 |
0.0156 |
0.1605 |
0.2028 |
|
LN/HBL |
19 |
0.1426 |
0.0075 |
0.1348 |
0.1570 |
16 |
0.1444 |
0.0169 |
0.0169 |
0.1899 |
6 |
0.1470 |
0.0141 |
0.1323 |
0.1678 |
|
LD/HBL |
19 |
0.0756 |
0.0045 |
0.0699 |
0.0822 |
16 |
0.0815 |
0.0064 |
0.0064 |
0.0956 |
6 |
0.0883 |
0.0051 |
0.0824 |
0.0965 |
|
LPF/HBL |
19 |
0.0519 |
0.0035 |
0.0435 |
0.0566 |
16 |
0.0536 |
0.0063 |
0.0063 |
0.0642 |
6 |
0.0591 |
0.0055 |
0.0535 |
0.0673 |
|
LTB/HBL |
19 |
0.1212 |
0.0061 |
0.1146 |
0.1328 |
16 |
0.1212 |
0.0100 |
0.0100 |
0.1376 |
6 |
0.1389 |
0.0117 |
0.1204 |
0.1526 |
|
WTB/HBL |
19 |
0.0909 |
0.0044 |
0.0854 |
0.0994 |
16 |
0.0917 |
0.0074 |
0.0074 |
0.1089 |
6 |
0.1044 |
0.0071 |
0.0418 |
0.1113 |
|
UCH/HBL |
19 |
0.0448 |
0.0023 |
0.0416 |
0.0491 |
16 |
0.0499 |
0.0059 |
0.0059 |
0.0612 |
6 |
0.0487 |
0.0044 |
0.0418 |
0.0528 |
|
LCH/HBL |
19 |
0.0439 |
0.0019 |
0.0416 |
0.0473 |
16 |
0.0467 |
0.0054 |
0.0054 |
0.0582 |
6 |
0.0395 |
0.0178 |
0.0080 |
0.0508 |
|
HS/HBL |
19 |
0.1247 |
0.0061 |
0.1192 |
0.1374 |
16 |
0.1390 |
0.0150 |
0.0150 |
0.1733 |
6 |
0.1365 |
0.0075 |
0.1250 |
0.1434 |
|
WR/HBL |
19 |
0.0323 |
0.0017 |
0.0297 |
0.0353 |
16 |
0.0438 |
0.0044 |
0.0044 |
0.0515 |
6 |
0.0479 |
0.0056 |
0.0414 |
0.0545 |
|
LM/HBL |
19 |
0.1528 |
0.0077 |
0.1451 |
0.1675 |
16 |
0.1603 |
0.0183 |
0.0183 |
0.1960 |
6 |
0.1733 |
0.0071 |
0.1640 |
0.1822 |
شکل 4- مقایسه اندازه صفات ظاهری در جمعیتهای G. nanus سه منطقه
شکل 5- مقایسه اندازههای جمجمهای و دندانی در جمعیتهای G. nanus سه منطقه
بر اساس تحلیلهای آماری، نسبت طول دم به طول سر و بدن (TL/HBL)، نسبت طول گوش به طول سر و بدن (EL/HBL) و نسبت وزن به طول سر و بدن (Wg/HBL) در میان جمعیتهای سه منطقه اختلاف معنیداری ندارند (P>0.05). نسبت طول پای عقب به طول سر و بدن (HFL/HBL) در هر سه منطقه دارای اختلافهای معنیداری است *P<0.05)، (**P<0.01. جمعیتهای گنو و جزیره قشم از نظر نسبت CL/HBL و LM/HBL دارای اختلاف معنیدار هستند (*P<0.05)، اما جمعیت میناب از این نظر با هیچ کدام از دو گروه دیگر دارای اختلاف معنیداری نیست (P>0.05). جمعیت قشم از نظر CW/HBL و LPF/HBL با دو جمعیت دیگر دارای اختلاف معنیداری است (*P<0.05). جمعیت قشم از نظر LTB/HBL، LW/HBL و WTB/HBL با دو جمعیت دیگر دارای اختلاف معنیداری است *P<0.05)، (**P<0.01. جمعیت های گنو و جزیره قشم از نظر نسبت ZW/HBL دارای اختلاف معنیداری هستند *P<0.05)، (**P<0.01، اما جمعیت میناب از این نظر با هیچ کدام از دو گروه دیگر دارای اختلاف معنیداری نیست (P>0.05). جمعیت گنو از نظر نسبت HS/HBL و OL/HBL با دو جمعیت دیگر دارای اختلاف معنیداری است (*P<0.05). نسبتهای LCH/HBL، LD/OL، LN/HBL و UCH/CL در هیچ یک از مناطق دارای اختلاف معنیداری نیستند (P>0.05. نسبتهای LD/HBL و WR/HBL در هر سه منطقه دارای اختلافهای معنیداری هستند *P<0.05)، (**P<0.01. نسبت UCH/HBL در جمعیتهای میناب و گنو دارای اختلاف معنیداری است (*P<0.05)، اما جمعیت قشم از این نظر با دو منطقه دیگر اختلاف معنیداری ندارد (P>0.05). همانطور که شکلهای 6 و 7 نشان میدهند، میانگین اغلب نسبتهای به‌دست آمده در جمعیت جزیره قشم بزرگتر از جمعیتهای دو منطقه دیگر است.
شکل 6- مقایسه نسبت اندازههای ظاهری به طول سر و بدن در جمعیتهای سه منطقه
شکل 7- مقایسه نسبتهای اندازههای جمجمهای به طول سر و بدن در جمعیتهای سه منطقه
بحث و نتیجه گیری
بر اساس مطالعات پیشین (اشرفزاده و همکاران، 1389؛ اشرفزاده و همکاران، 1386؛ اعتماد، 1357؛Siahsarvie and Darvish, 2007; Brohi and Fakhri, 2006; Abu Baker and Amr, 2003; Harrison and Bates, 1991) این گونه در محدودة مطالعاتی به طور عمده در زیستگاههای با شرایط سخت؛ به‌ویژه زمینهای سنگلاخی و سخت و شوره‌زارهای گستره خلیج- عمانی به‌دست آمد. به هر حال، به دام افتادن این گونه در مناطق یاد شده، احتمالاً نشاندهندة مقاومت زیستگاهی بالای این حیوان است. این گونه در تمامی محدوده مطالعاتی صرفاً در ارتفاعات کمتر از 700 متر و تنها در طول شب به دام افتاد که موافق یافتههای Siahsarvie و Darvish (2007)، Brohi و Fakhri (2006)، Abu Baker و Amr (2003)، Harrison و Bates (1991) و اعتماد (1357) احتمالاً میتواند نشاندهندة درصد بالای فعالیتهای گونه در طول شب باشد. از نظر وزنی بزرگترین نمونه به‌دست آمده مربوط به منطقه حفاظت‌شده گنو با وزن حدود 73/25 گرم و کوچکترین نمونه بالغ نیز با وزن 34/15 گرم مربوط به شهرستان میناب است. تحلیلهای آماری نشان داد که گرچه در اکثر اندازههای ظاهری و جمجمهای نمونههای منطقه حفاظت شده گنو، بزرگتر از نمونههای دو منطقه دیگر بودند، اما تنها اختلافهای میان HBL، EL، CW، UCH، HS و WTB در میان جمعیتهای سه منطقه معنیدار بودند. با این حال، پس از بررسی آماری نسبتهای به‌دست آمده، مشخص گردید که از میان 21 نسبت مورد بررسی، 14 نسبت در میان جمعیتهای سه منطقه دارای اختلافهای معنیدار هستند، که این خود میتواند نشاندهندة اهمیت بررسی نسبتها و نقش آنها در مطالعات تغییرات درونگونهای باشد. بررسی جدول 2 و شکلهای 6 و 7 نشان میدهد که میانگین اغلب نسبتهای به‌دست آمده در نمونههای جزیره قشم بزرگتر از نمونههای دو منطقه دیگر بوده، این میانگین‌ها در منطقه حفاظت شده گنو اغلب کوچکترین اعداد را در مقایسه با دو منطقه دیگر به خود اختصاص میدهد. یافتههای Siahsarvie و Darvish (2007) نشان از حضور دو تیپ ریختی به صورت همجا در مناطق مختلف کشور دارد (1- تیپ ریختی با دم بلند: نسبت طول دم به طول سر و بدن بیش از 40/1؛ و 2- تیپ ریختی با دم کوتاه: نسبت طول دم به طول سر و بدن کمتر از 30/1). موافق یافتههای Siahsarvie و Darvish (2007) بر اساس نتایج به‌دست آمده در مطالعه حاضر به طور متوسط حدود 74/63 درصد (حدود 58 درصد نمونههای میناب، 33/58 درصد نمونههای منطقه حفاظت شده گنو و بیش از 75 درصد نمونههای جزیره قشم) نمونههای صیده شده از هر سه منطقه در تیپ ریختی اول قرار گرفتند. در هر حال، متوسط نسبت طول دم به طول سر و بدن (TL/HBL) برای نمونههای منطقة حفاظت‌شده گنو حدود 36/1، میناب 40/1 و قشم 46/1 به‌دست آمد. آنچه در اینجا مورد توجه قرار می گیرد، اینکه موافق نتایج مطالعات Siahsarvie و Darvish (2007)، Volobouev و همکاران (1995) و Harrison و Bates (1991) که وجود پدیدة چند ریختی را در جمعیتهای G. nanus مورد توجه قرار میدهند، احتمال حضور تیپهای ریختی متنوع و نشانههایی از گونهزایی در جمعیتهای سه منطقه وجود دارد که البته این نیازمند مطالعات دقیق‌تر به‌ویژه با انجام مطالعات ملکولی در سطح زیستگاههای کشور است.
)