Population Fluctuation and Spatial Distribution of Thrips in Bean Farms (Phaseolus Vulgaris L.) in Lorestan Province, West of Iran

Document Type : Original Article

Authors

1 Ph.D. student, Department of Plant Protection, Faculty of Agriculture, Lorestan University, Khorramabad, Iran

2 Associated Professor, Department of Plant Protection, Faculty of Agriculture, Lorestan University, Khorramabad, Iran

3 Associated Professor, Department of Plant Protection, College of Agriculture, Ilam University, Ilam, Iran

Abstract

Considering the significant damage caused by thrips species to bean crops, this study investigated population fluctuations, species diversity, and the spatial distribution of thrips in relation to the growth stages of red beans (Phaseolus vulgaris L.) in bean farms of Selseleh county (Lorestan province, west of Iran). Sampling was conducted from the time the beans developed two leaves until the leaves dried, in two farms located in the villages of Cham-Takleh and Dartang during 2021. The sampling in the farms followed a W-shaped pattern. In each sampling, 20 leaves were selected, and thrips were collected by shaking the leaves over a white tray. This study identified 12 species of thrips. Among them, the highest frequency was observed in onion thrips, Thrips tabaci Lindeman (69.43%). The results of population fluctuation showed that in Cham-Takleh, the highest densities of onion thrips and flower thrips were 166.35 ± 4.99 and 16.85 ± 1.38, respectively, while in Dartang, they were 159.3 ± 3.61 and 22.6 ± 1.32 on average. In both locations, the highest values of biodiversity indices were observed during the reproductive stage of the bean. The highest values of the Shannon-Wiener, Simpson, Pielou evenness, and Margalef richness indices in Cham-Takleh were 2.94, 0.93, 0.95, and 2.98, respectively, and in Dartang, they were 2.89, 0.91, 0.94, and 2.74. Overall, the results of this study indicated that the population peak of onion and flower thrips occurred during the reproductive and pod development stages of beans, with their density gradually decreasing in the farms. Given that thrips can cause significant damage to bean crops at this stage, appropriate management measures are advisable for farmers.
Introduction
Bean (Phaseolus vulgaris L.) (Fabaceae) is one of the most widely cultivated legume plants in many countries. Lorestan province is one of the most important bean-growing regions in Iran, with a cultivated area of 15,887 hectares. Several insects with piercing-sucking mouthparts, such as thrips, leafhoppers, aphids, and plant bugs, are pests on beans. However, thrips, the most dangerous among these pests, are the focus of this research. Thrips can attack beans from the moment the seedlings emerge from the ground through to the flowering stage. Considering the significant damage caused by thrips species to bean crops, the present study investigates the population fluctuation, species diversity, and spatial distribution of thrips in relation to the growth stages of beans in the farms of Selseleh County (Lorestan province, west of Iran).
Materials and Methods
In this study, sampling was conducted from the time the bean plants developed two leaves until the leaves dried, in two farms located in the villages of Cham-Takleh and Dartang during the year 2021. The sampling in the farms followed a W-shaped pattern. In each sampling event, 20 leaves were selected, and thrips were collected by shaking the leaves over a white tray. For accurate counting of thrips, a stereomicroscope was used; some samples were separated, microscopic slides were prepared from selected samples, and the number of thrips was recorded. The spatial distribution of both immature and adult thrips was estimated using Taylor’s power law and Iwao’s patchiness regression methods. Biodiversity indices were calculated using PAST software. This study included counting of larvae and adult insects. Additionally, to investigate the effect of temperature and humidity on thrips population density, a multiple linear regression was employed, correlating average daily temperature, average daily relative humidity, and thrips population density on each sampling date. For data analysis, Excel 2016 was used to calculate the relative frequency, and T-Test was applied to compute biodiversity indices and compare diversity data between different regions. Statistical tests were performed using SPSS version 23.
Results and Conclusion
In this study, 12 species of thrips were collected and identified. Amongst them, the highest percentage of frequency was related to onion thrips, Thrips tabaci Lindeman (69.43%) and flower thrips, Frankliniella intonsa (Trybom) (12.11%). The frequency (%) of the other species are as follows: Aeolothripidae: Aeolothrips intermedius Bagnall (6.63), A. collaris Priesner (1.13); Thripidae: Tenothrips frici (Uzel) (4.76), Thrips trehernei Priesner (2.8), Odontothrips confusus Priesner (1.5), Scolothrips longicornis Priesner (1.3), Neohydatothrips gracilicornis (Williams) (0.09), Microcephalothrips abdominalis (Crawford) (0.08); Phlaeothripidae: Haplothrips reuteri (Karny) (0.1), and H. globiceps Bagnall (0.07). The results of population fluctuation showed that in Cham-Takleh, the highest density of onion thrips and flower thrips was 166.35 ± 4.99 and 16.85 ± 1.38, respectively. In addition, in Dartang the highest density was 159.3 ± 3.61 and 22.6 ± 1.32 on average. Also, in both sites, the highest values of biodiversity indices were observed in the reproductive stage of beans. The highest values of Shannon-Wiener, Simpson, Pielou evenness, and Margalef richness indices in Cham-Takleh were 2.94, 0.93, 0.95, and 2.98, and in Dartang were 2.89, 0.91, 0.94 and 2.74, respectively. In general, the results of this study showed that the population peak of onion thrips and flower thrips was observed in the reproductive and development of pod stages of beans, and their density gradually decreased in the farms. Appropriate management measures can be provided for farmers considering that at this stage of the bean, thrips can cause a lot of damage to the bean crops.
 Funding
Funding was provided by the Department of Plant Protection, Faculty of Agriculture, Lorestan University, Khorramabad, Iran.
 

Keywords

Main Subjects


مقدمه

حبوبات پس از غلات، مهم‌‌ترین منبع غذایی بشر است و لوبیا از مهم‌‌ترین حبوبات در جهان محسوب می‌‌شود. لوبیا ازنظر سطح زیر کشت جهانی، مقام اول را در بین حبوبات دارد و در عین حال هفتمین محصول عمدۀ غذایی جهان است. در ایران سطح زیر کشت لوبیا در سال 1399 – 1400 حدود 76335 هکتار و مقدار تولید آن 166604 تن بوده است. استان‌‌های فارس، لرستان، زنجان، مرکزی، چهارمحال و بختیاری و خوزستان مهم‌‌ترین مناطق کشت این محصول هستند. سطح زیر کشت لوبیا در استان‌‌ لرستان 15887 هکتار و میزان تولید این محصول 33965 کیلوگرم بوده و میانگین عملکرد آن در استان 2138 کیلوگرم گزارش شده است (Anonymous, 2023). عوامل متعددی روی عملکرد لوبیا مؤثرند که به وجود آفات، بیماری‌‌های گیاهی و علف‌‌های هرز اشاره می‌‌شود. در بین آفات، کنۀ ‌‌تارتن ‌‌دولکه‌‌ای (Tetranychus urticae Koch)، تریپس پیاز (Thrips tabaci Lindeman)، زنجرک (Empoasca fabae Harris)، کرم پیله‌‌خوار (Helicoverpa armigera Hubner)، کرم طوقه‌‌بر (Agrotis segetum Denis & Schiffermueller)، انواع شته‌‌ها مثل شتۀ لوبیا چشم‌‌بلبلی (Aphis craccivora Koch) و مگس لوبیا (Hylemia cilicrura Rondani) از این گیاه در مراحل مختلف رشدی تغذیه می‌‌کنند (Khanjani, 2006).

یکی از آفات مهم لوبیا در ابتدای فصل رشدی آن در ایران و بسیاری از کشورهای جهان گونه‌‌های مختلف تریپس (Thrips) است. این آفت به‌‌ویژه در سال‌‌های اخیر موجب کاهش کمی و کیفی این محصول شده است. تریپس‌‌ها حشرات کوچکی از راستۀ بال‌‌ریشکداران هستند و به‌دلیل سازگاری زیاد با شرایط اقلیمی متفاوت، در بیشتر مناطق دنیا پراکنده شده‌‌اند (Mound, 1968). تریپس‌‌های آفت گیاهی از قسمت‌‌های مختلف گیاهان شامل برگ، گلبرگ، پرچم، گرده، بذور درحال رشد و شیرۀ سلول‌‌های میوه تغذیه می‌‌کنند (Mound & Kibby, 1998). تریپس‌‌ها در مزارع لوبیای کنیا باعث ایجاد 40 تا 60 درصد خسارت ازطریق ریزش گل‌‌ها، عدم تلقیح گل‌‌ها و بدشکلی غلاف‌‌ها و درنتیجه کاهش بازارپسندی آنها می‌شوند؛ همچنین در اثر تغذیۀ آنها، سطح غلاف‌‌ها به رنگ نقره‌‌ای درمی‌‌آید و باعث ایجاد خسارتی در حدود 20 درصد دیگر به محصول می‌‌شود (Nderitu et al., 2001).

 سعیدی و رضوانی در پژوهش خود، فون بال‌‌ریشکداران منطقۀ لردگان استان چهارمحال و بختیاری را مطالعه و گونۀ تریپس پیاز T. tabaci را گونۀ غالب این مزارع معرفی کردند (Saeedi & Rezvani, 2001). میرابلو و میری در بررسی فون بال‌‌ریشکداران مزارع لوبیای همدان نشان دادند گونۀ تریپس پیاز، گونۀ غالب این مزارع است (Mirab-balou & Miri, 2016). در مطالعۀ Shoeibi et al. (2016)، گونۀ تریپس پیاز در جایگاه گونۀ غالب با فراوانی 75/65 درصد در کنار دیگر تریپس‌‌ها از مزارع لوبیای استان مرکزی جمع‌‌آوری و معرفی شد. کوچارچیک و لگوتوفسکا فراوانی و تغییرات جمعیت گونۀ Thrips tabaci (بالغ‌‌ها و پوره‌‌های آن) را طی سال‌‌های 1999 و 2000 روی تره‌‌فرنگی‌‌های کاشته‌‌شده به‌‌صورت تک‌‌محصولی و بین محصولی با محصولات هویج، شبدر و لوبیا بررسی کردند (Kucharczyk & Legutowska, 2002). میرابلو و میری در مطالعۀ خود نتیجه گرفتند که الگوی پراکنش فضایی مراحل بالغ تریپس پیاز در یونجه به‌‌صورت تصادفی است؛ ولی مجموع مراحل بالغ و نابالغ به‌‌صورت تجمعی است (Mirab-balou & Miri, 2019). نشان دادند پراکنش فضایی دو گونۀ تریپس پیاز و تریپس گندم در مزارع گندم شهرستان اهواز برای مراحل لارو و مجموع لارو و بالغ به‌‌صورت تجمعی است؛ اما پراکنش مراحل بالغ به‌‌صورت تصادفی است (Ramezani & Zandi Sohani, 2014).

از آنجا که شهرستان سلسله سهم مهمی در تولید لوبیا در استان لرستان دارد و همچنین تریپس‌‌ها و خسارت آنها در مزارع لوبیای این شهرستان به‌‌وفور دیده می‌شود و با توجه به اینکه تاکنون مطالعه‌‌ای درزمینۀ‌‌ بیواکولوژی آنها در استان لرستان صورت نگرفته است، این پژوهش با هدف بررسی تغییرات جمعیت، تنوع گونه‌‌ای و پراکنش فضایی تریپس‌‌ها در مزارع لوبیا انجام شد.

 

مواد و روش‌ها

به‌‌منظور جمع‌‌آوری تریپس‌‌های مرتبط با لوبیا (Phaseolus vulgaris L.) در سال 1400، نمونه‌‌برداری‌‌ها از دو مزرعه به مساحت به‌‌طور تقریبی یک هکتار واقع در روستاهای چم‌‌تکله (طول جغرافیایی 48.08992600 و عرض جغرافیایی 33.73412100 و ارتفاع از سطح دریا 1431 متر) و درتنگ (طول جغرافیایی 48.27316867 و عرض جغرافیایی 33.93603567 و ارتفاع از سطح دریا 1738 متر) در شهرستان سلسله (استان لرستان) صورت گرفت. این دو روستا به فاصلۀ 50 کیلومتر از هم قرار گرفته‌‌اند. واحد نمونه‌‌برداری برگ گیاه لوبیا انتخاب و نمونه‌‌برداری به‌‌صورت هفتگی و طی مراحل رشدی لوبیا انجام شد. در هر نوبت، ضمن حرکت تصادفی در مزرعه به‌‌صورت W شکل، از هر مزرعه 20 برگ میانی از بوتۀ لوبیا انتخاب و به‌‌طور تصادفی بعد از هر 50 قدم نمونه‌‌برداری شد؛ سپس علاوه‌‌بر تعداد حشرات کامل تریپس، تعداد مراحل نابالغ آن نیز شمارش و ثبت شد. برای شمارش دقیق تریپس‌‌ها، پس از بررسی دقیق در زیر استریومیکروسکوپ، برخی نمونه‌‌ها جدا شد؛ سپس از بعضی نمونه‌‌ها اسلاید میکروسکوپی تهیه و درنهایت تعداد نمونه‌‌ها ثبت شد.

نمونه‌‌برداری‌‌ها براساس مراحل رشدی لوبیا از ابتدای جوانه‌‌زنی (نیمۀ دوم اردیبهشت‌‌ماه) تا پایان خشک‌‌شدن برگ‌‌ها (اواخر مردادماه) انجام شد؛ بدین‌‌منظور برگ‌‌های لوبیا روی سینی سفید لعابی به ابعاد 22 × 32 سانتی‌‌متر (که برای جلوگیری از پرواز سریع حشرات کامل، با محلول آب و گلیسیرین مرطوب شده بود) تکانده شد. تریپس‌‌های داخل سینی با استفاده از قلم‌‌موی ظریف آغشته به الکل، به‌‌سرعت از سطح سینی جمع‌‌آوری و به داخل میکروتیوب‌‌های کوچک پلاستیکی با حجم پنج سی‌‌سی و حاوی الکل 75 درصد منتقل شد. روی هر میکروتیوب برچسبی حاوی تاریخ نمونه‌‌برداری، محل جمع‌‌آوری، مرحلۀ رشدی لوبیا و شمارۀ مزرعه چسبانده شد؛ همچنین با توجه به اینکه لاروهای تریپس‌‌ها در حین تغذیه به برگ چسبیده‌‌اند و با تکاندن به‌‌راحتی جدا نمی‌‌شوند، تعداد 20 برگ درون نایلون پلاستیکی قرار داده و پس از انتقال به آزمایشگاه، در زیر استریومیکروسکوپ نسبت به شمارش آنها اقدام شد.

به‌‌منظور تعیین تعداد نمونۀ مناسب، ابتدا نمونه‌‌برداری اولیه با تعداد 30 نمونه (برگ) انجام شد؛ سپس با استفاده از داده‌‌های به‌‌دست‌‌آمده، خطای نسبی (RV) تعیین شد که دقت نمونه‌‌برداری اولیه را نشان می‌‌دهد. در مرحلۀ بعد تعداد نمونۀ مناسب از فرمول (1) تعیین و در پایان، تعداد 20 نمونه (برگ) برای انجام این پژوهش در نظر گرفته شد (Southwood & Henderson, 2000).

(1)

 

 

N: تعداد نمونۀ مناسب، D: حداکثرمیزان خطای قابل قبول، t: مقدار جدول استیودنت، m: میانگین داده‌‌های نمونه‌‌برداری اولیه و S: انحراف معیار داده‌‌های نمونه‌‌برداری اولیه.

شاخص‌‌های تنوع زیستی با استفاده از نرم‌‌افزار PAST (Hammer & Harper, 2001) به شرح زیر محاسبه شد:

الف) شاخص تنوع گونه‌‌ای شانون - وینر: این شاخص از رابطۀ 2 محاسبه شد که در آن H' تابع شانون - وینر، S تعداد گونه‌‌ها و Pi نسبت یا وفور گونۀ i ام و بر‌حسب نسبتی از کل افراد است ((Shannon & Weaner, 1949.

(2)

 

 

ب) شاخص تنوع گونه‌‌ای سیمپسون: این شاخص از رابطۀ 3 محاسبه شد (Simpson, 1949) که در آن 1-D شاخص تنوع سیمپسون و Pi نسبت افراد گونۀ i ام در جامعه است.

(3)

 

 

ج) شاخص یکنواختی پیلو: این شاخص از رابطۀ 4 محاسبه شد (Pielou, 1975).

(4)

 

د) شاخص غنای مارگالف: این شاخص از رابطۀ 5 محاسبه شد (Margalef, 1958).

(5)

 

 

به‌‌منظور تعیین چگونگی پراکنش فضایی تریپس‌‌ پیاز و تریپس‌‌ گل از شاخص‌‌های مهم پراکنش مانند قانون توان تیلور و شاخص آیوائو استفاده شد (Southwood & Henderson, 2000). در این مطالعه از تجمیع شمارش لارو و حشرات بالغ استفاده شد؛ همچنین به‌‌منظور بررسی اثر دما و رطوبت روی تراکم جمعیت تریپس‌‌ها، از رابطۀ رگرسیون خطی چندگانه بین میانگین دمای روزانه، میانگین رطوبت نسبی روزانه و تراکم جمعیت تریپس‌‌ها در هر تاریخ نمونه‌‌برداری استفاده شد.

 

تجزیه و تحلیل داده‌‌ها

برای محاسبۀ فراوانی نسبی تریپس‌‌ها از نرم‌‌افزار Excel2016 استفاده شد؛ همچنین برای محاسبۀ شاخص‌‌های تنوع زیستی و مقایسۀ داده‌‌های تنوع بین مناطق مختلف از آزمون T-Test استفاده شد. آزمون‌‌های آماری با استفاده از نرم‌‌افزار SPSS,23 انجام شد.

 

نتایج

تریپس‌‌های مرتبط با لوبیا در مزارع شهرستان سلسله

در این پژوهش، 12 گونه تریپس از مزارع لوبیای شهرستان سلسله جمع‌‌آوری شد که در بین آنها تریپس پیاز، Thrips tabaci Lindeman، با فراوانی 43/69 درصد از کل نمونه‌‌های جمع‌‌آوری‌‌شده، گونۀ غالب بود، پس از آن تریپس گل، Frankliniella intonsa (Trybom)، با فراوانی 11/12 درصد در رتبۀ دوم قرار گرفت و دیگر گونه‌‌های جمع‌‌آوری‌‌شده با نسبت‌های کمتر (مجموع کل گونه‌‌های باقی‌‌مانده 46/18 درصد) در مزارع لوبیا یافت شد (شکل 1).

خانوادۀ Aeolothripidae: از این خانواده تنها دو گونۀ شکارگر به اسامی Aeolothrips intermedius Bagnall (با فراوانی 63/6 درصد) و A. collaris Priesner (با فراوانی 13/1 درصد) جمع‌‌آوری شد.

خانوادۀ Thripidae: از این خانواده هشت گونه متعلق به هفت جنس به اسامی Thrips tabaci Lindeman (با فراوانی 43/69 درصد)، Frankliniella intonsa (Trybom) (با فراوانی 11/12 درصد)، Tenothrips frici (Uzel) (با فراوانی 76/4 درصد)، T. trehernei Priesner (با فراوانی 8/2 درصد)، Odontothrips confusus Priesner (با فراوانی 5/1 درصد)، Scolothrips longicornis Priesner (با فراوانی 3/1 درصد)، Neohydatothrips gracilicornis (Williams) (با فراوانی 09/0 درصد) و Microcephalothrips abdominalis (Crawford) (با فراوانی 08/0 درصد) جمع‌‌آوری و شناسایی شد. در بین گونه‌‌های یادشده فقط گونۀ S. longicornis شکارگر بود و بقیۀ گونه‌‌ها گیاه‌‌خوار بودند.

خانوادۀ Phlaeothripidae: از این خانواده یک گونۀ گیاه‌‌خوار به نام Haplothrips reuteri (Karny) (با فراوانی 1/0 درصد) و یک گونۀ شکارگر به نام H. globiceps Bagnall (با فراوانی 07/0 درصد) جمع‌‌آوری شد.

 

تغییرات جمعیت تریپس‌‌های مرتبط با لوبیا در مزارع شهرستان سلسله

روند تغییرات جمعیت تریپس پیاز و ترپیس گل در هر دو روستای چم‌‌تکله و درتنگ نشان داد فعالیت هر دو گونۀ تریپس در مزارع لوبیا از 17 خردادماه شروع شده و تا پایان برداشت لوبیا ادامه داشته است. بیشترین تراکم تریپس پیاز و تریپس گل در روستای چم‌‌تکله به ترتیب 99/4 ± 35/166 و 38/1 ± 85/16 و در روستای درتنگ به ترتیب 61/3 ± 3/159 و 32/1 ± 6/22 تریپس در واحد نمونه‌‌برداری به دست آمد. با توجه به اطلاعات به‌‌دست‌‌آمده نتیجه گرفته می‌‌شود که جمعیت تریپس پیاز در روستاهای چم‌‌تکله و درتنگ به ترتیب 87/9 و 04/7 برابر تریپس گل بوده است.

روند تغییرات جمعیت تریپس پیاز در هر دو روستای چم‌‌تکله و درتنگ نشان داد در تاریخ 17 خردادماه فعالیت آن شروع و کم‌‌کم به تراکم آن افزوده شد و در مرحلۀ رشد رویشی لوبیا سیر صعودی به خود گرفت؛ تا اینکه در مرحلۀ رشد زایشی و در تاریخ 26 تیرماه به بیشترین تراکم جمعیتی رسید و پس از این مرحله، نمودار سیر نزولی در پیش گرفت؛ تا اینکه در تاریخ 23 مردادماه به کمترین میزان جمعیت خود رسید (شکل 2).

روند تغییرات جمعیت تریپس گل در هر دو روستای چم‌‌تکله و درتنگ نشان داد تریپس گل در تاریخ 17 خردادماه در مزرعه فعالیت خود را آغاز کرد و به ترتیب به تراکم آن افزوده شد و نمودار سیر صعودی به خود گرفت؛ تا اینکه در مرحلۀ اوایل غلاف‌‌بندی و در سوم مردادماه به بیشترین تراکم جمعیت رسید و پس از این مرحله از تراکم تریپس کاسته شد و نمودار سیر نزولی در پیش گرفت؛ تا اینکه در 23 مردادماه به کمترین میزان جمعیت خود رسید (شکل 3).

با بررسی تأثیر دما و رطوبت بر تغییرات جمعیت تریپس‌‌ها با استفاده از رگرسیون خطی چندگانه (جدول 1) مشاهده شد که در هر دو منطقۀ مطالعه‌‌شده، رابطۀ مستقیم بین جمعیت تریپس گل با میانگین دمای روزانه وجود دارد؛ به طوری که این رابطه ازنظر آماری نیز معنی‌‌دار بود (Pvalue<0.05)؛ اما در بقیۀ موارد هیچ‌‌گونه رابطۀ معنی‌‌داری مشاهده نشد. با توجه به نموارهای 2 و 3 نتیجه گرفته می‌‌شود که در ابتدای فصل رشدی با میانگین دمای کم، جمعیت مراحل بالغ تریپس پیاز و تریپس گل نیز کم بوده است و هرچقدر میانگین دما در طول دورۀ نمونه‌‌برداری افزایش پیدا کرده، جمعیت تریپس‌‌ها نیز زیاد شده و نمودار سیر صعودی گرفته است؛ همچنین در هر دو روستای چم‌‌تکله و درتنگ همزمان با دورۀ غلاف‌‌بندی لوبیا، میانگین دما و رطوبت نسبی روندی کاهشی پیدا کرده است که این تغییرات روی جمعیت تریپس پیاز و تریپس گل تأثیر گذاشته و باعث کاهش جمعیت آنها شده و نمودار سیر نزولی به خود گرفته است (شکل‌‌های 2 و 3).

براساس آنالیزهای تنوع زیستی تریپس‌‌ها در مزارع لوبیا، در هر دو روستای مطالعه‌‌شده بیشترین مقادیر شاخص‌‌های تنوع زیستی و همچنین یکنواختی در مرحلۀ زایشی لوبیا مشاهده شد؛ به طوری که بیشترین مقادیر شاخص تنوع شانون - وینر، سیمپسون، یکنواختی پیلو و غنای مارگالف در روستای چم‌‌تکله به ترتیب مقادیر 94/2، 93/0، 95/0 و 98/2 و در روستای درتنگ به ترتیب برابر با 89/2، 91/0، 94/0 و 74/2 به دست آمد (جدول 2).

 

 

 

جدول 1- رابطۀ رگرسیون چندگانه بین میانگین تراکم تریپس پیاز و تریپس گل با میانگین دما و رطوبت نسبی طی روزهای مختلف نمونه‌‌برداری در سال 1400

Table 1 - Multiple regression relationship between the average density of onion thrips and flower thrips with the average temperature and relative humidity during different days of sampling in the year 2020.

Region

Input variable

Species

Standardized coefficients

Pvalue

 

 

Thrips tabaci

 

 

Cham Takleh

Average temperature

 

-1.920

0.819

Average relative humidity

 

-3.879

0.463

 

T. tabaci Larvae

 

 

Average temperature

 

-0.164

0.945

Average relative humidity

 

-1.016

0.495

 

Frankliniella intonsa

 

 

Average temperature

 

1.733

<0.05

Average relative humidity

 

0.130

0.781

 

F. intonsa Larvae

 

 

Average temperature

 

0.931

<0.05

Average relative humidity

 

0.037

0.896

 

 

T. tabaci

 

 

Dartang

Average temperature

 

-1.330

0.878

Average relative humidity

 

-4.467

0.412

 

T. tabaci Larvae

 

 

Average temperature

 

-0.064

0.985

Average relative humidity

 

-1.393

0.504

 

F. intonsa

 

 

Average temperature

 

1.971

<0.05

Average relative humidity

 

0.180

0.757

 

F. intonsa Larvae

 

 

Average temperature

 

0.947

0.108

Average relative humidity

 

-0.001

0.999

 

 

جدول 2- مقادیر عددی شاخص‌‌های تنوع زیستی در مزارع لوبیا در روستاهای چم‌‌تکله و درتنگ (شهرستان سلسله) در سال 1400

Table 2 - Numerical values of biodiversity indices in bean fields in Cham-Takleh and Dartang villages (Selseleh County) in the year 2021.

date

bean phenology

Cham Takle

Dartang

Shannon H'

Simpson

Pielou evenness

Margalef richness

Shannon H'

Simpson

Pielou evenness

Margalef richness

07 June 2021

Vegetative stage*

1.93

0.87

0.91

1.56

1.75

0.84

0.87

1.34

11 June 2021

2.02

0.86

0.9

1.86

1.86

0.83

0.88

1.62

15 June 2021

2.12

0.88

0.88

2.1

2.04

0.79

0.82

1.87

19 June 2021

2.23

0.91

0.87

2.42

2.11

0.85

0.79

2.24

23 June 2021

2.1

0.9

0.89

2.31

1.95

0.88

0.78

2.11

27 June 2021

2.34

0.89

0.94

2.67

2.24

0.86

0.91

2.14

01 July 2021

reproductive stage**

2.85

0.87

0.92

1.98

2.74

0.84

0.86

1.75

05 July 2021

2.79

0.91

0.92

2.21

2.78

0.9

0.9

2.1

09 July 2021

2.91

0.93

0.95

2.87

2.81

0.89

0.94

2.45

13 July 2021

2.94

0.88

0.89

2.96

2.89

0.84

0.82

2.67

17 July 2021

2.86

0.86

0.93

2.98

2.79

0.8

0.9

2.74

21 July 2021

2.87

0.92

0.91

2.67

2.84

0.87

0.88

2.43

25 July 2021

development of pods

2.54

0.86

0.89

1.34

2.5

0.81

0.86

1.12

29 July 2021

2.49

0.84

0.88

1.25

2.37

0.91

0.84

1.11

02 Aug 2021

2.58

0.9

0.88

1.45

2.45

0.88

0.8

1.24

06 Aug 2021

2.47

0.88

0.85

1.23

2.42

0.82

0.81

1.14

10 Aug 2021

2.38

0.9

0.82

1.15

2.3

0.86

0.75

1.08

14 Aug 2021

ripening of pods

2.39

0.87

0.76

1.1

2.34

0.84

0.72

0.98

Average

2.48

0.88

0.88

2

2.39

0.85

0.84

1.78

standard error

0.077

0.005

0.010

0.15

0.084

0.007

0.013

0.14

* Vegetative stage i.e. germination, leaf development, formation of side shoots, stem elongation, tuber formation.

** reproductive stage i.e. inflorescence emergence and flowering

شکل 1- درصد فراوانی گونه‌‌های تریپس شناسایی‌‌شده در مزارع لوبیای شهرستان سلسله (استان لرستان) در سال 1400

Figure 1 - Percentage of abundance of identified thrips species in bean fields of Selseleh County (Lorestan Province) in the year 2021.

 

شکل 2- تغییرات جمعیت تریپس پیاز و تریپس گل (همزمان با دما و رطوبت طی روزهای مختلف نمونه‌‌برداری) در مزارع لوبیای روستای درتنگ (شهرستان سلسله، استان لرستان) در سال 1400

Figure 2 - Population dynamics of onion thrips and flower thrips (concurrent with temperature and humidity during different days of sampling) in bean fields of Dartang village (Selseleh County, Lorestan Province) in the year 2021.

شکل 3- تغییرات جمعیت تریپس پیاز و تریپس گل (همزمان با دما و رطوبت طی روزهای مختلف نمونه‌‌برداری) در مزارع لوبیای روستای چم‌‌تکله (شهرستان سلسله، استان لرستان) در سال 1400

Figure 3 - Population dynamics of onion thrips and flower thrips (concurrent with temperature and humidity during different days of sampling) in bean fields of Cham-Takleh village (Selseleh County, Lorestan Province) in the year 2021.

 

 

پراکنش فضایی تریپس‌‌های مرتبط با لوبیا در مزارع شهرستان سلسله

نتایج بررسی پراکنش فضایی تریپس پیاز و تریپس گل با استفاده از روش‌‌های رگرسیونی تیلور و آیوائو در جدول 3 نشان داده شده است. براساس نتایج به‌‌دست‌‌آمده، پراکنش فضایی تریپس پیاز براساس روش‌‌های تیلور و آیوائو در هر دو روستای چم‌‌تکله و درتنگ از نوع تصادفی است و پراکنش فضایی تریپس گل با استفاده از هر دو روش تیلور و آیوائو از نوع تجمعی به دست آمد. برای نتیجه‌‌گیری نهایی، دقت آماری دو مدل در برازش داده‌‌های جمع‌‌آوری‌‌شده مقایسه شد و بر این اساس با توجه به اینکه مدل آیوائو دقت بیشتری در برازش داده‌‌ها دارد، نتایج آن مطمئن‌‌تر تشخیص داده شد؛ بدین ترتیب پراکنش فضایی برای تریپس پیاز از نوع تصادفی و برای تریپس گل از نوع تجمعی تعیین شد.

 

 

جدول 3- نتایج حاصل از مدل‌‌های رگرسیونی تیلور و آیوائو در تعیین پراکنش فضایی (مجموع لارو و حشرۀ بالغ) تریپس پیاز و تریپس گل در سال 1400

Table 3 - Results from Taylor's and Iwao's regression models in determining the spatial distribution (total of larvae and adult insects) of onion thrips and flower thrips in the year 2021.

Region

 

Methods

Slope ± SE

(95% confidence interval)

R2

t-calculated

t-table

f

Pvalue

Distribution

Cham Takleh

T. tabaci

Taylor’s

0.952 ± 0.089

(0.764 – 1.140)

0.878

0.539

2.120

115.23

<0.001

random

Iwao’s

0.999 ± 0.003

(0.992 – 1.005)

0.999

0.333

2.120

9753.09

<0.001

random

F. intonsa

Taylor’s

1.282 ± 0.112

(1.045 – 1.518)

0.892

2.517

2.120

131.89

<0.001

aggregated

Iwao’s

1.058 ± 0.014

(1.027 – 1.088)

0.997

4.142

2.120

5396.60

<0.001

aggregated

Dartang

T. tabaci

Taylor’s

0.697 ± 0.171

(0.317 – 1.040)

0.497

1.771

2.120

15.83

<0.001

random

Iwao’s

0.991 ± 0.006

(0.977 – 1.004)

0.999

1.5

2.120

2399.28

<0.001

random

F. intonsa

Taylor’s

1.326 ± 0.099

(1.117 – 1.535)

0.919

3.292

2.120

181.14

<0.001

aggregated

Iwao’s

1.065 ± 0.015

(1.034 – 1.097)

0.997

4.333

2.120

5239.30

<0.001

aggregated

 

 

بحث

درزمینۀ شناسایی فون بال‌‌ریشکداران مزارع لوبیا در ایران، به نتایج Saeedi & Rezvani (2001) در منطقۀ لردگان استان چهارمحال و بختیاری اشاره می‌‌شود که گونه‌‌های T. tabaci، Aeolothrips intermedius وsp.  Odontothrips را جمع‌‌آوری و تریپس پیاز T. tabaci را گونۀ غالب این مزارع معرفی کرده‌‌اند؛ همچنین در مطالعات مرتبط با تریپس‌‌های لوبیا در مزارع همدان، تریپس پیاز، گونۀ غالب معرفی شده است (Mirab-balou & Miri, 2016). در مطالعۀ دیگری که در مزارع لوبیای استان مرکزی صورت گرفت، تریپس پیاز در جایگاه گونۀ غالب با فراوانی 75/65 درصد در کنار دیگر تریپس‌‌ها جمع‌‌آوری و معرفی شد (Shoeibi et al., 2016). مطالعات انجام‌‌شده روی فون بال‌‌ریشکداران مزارع لوبیا نشان داد گونۀ تریپس پیاز، گونۀ غالب است که با نتایج این مطالعه نیز همخوانی دارد؛ زیرا در این پژوهش نیز تریپس پیاز، گونۀ غالب معرفی شد. هرچند در اکثر مزارع لوبیای ایران و همچنین در برخی اکوسیستم‌‌ها، تریپس پیاز، گونۀ غالب معرفی شده است (Mirab-balou & Miri, 2020)، در دیگر کشورها با توجه به وضعیت آب و هوایی منطقه، گونه‌‌های مشابه یا متفاوتی روی لوبیا فعالیت دارند؛ به طوری که در مزارع لوبیا در کشور کنیا، Frankliniella occidentalis Pergande، گونۀ غالب این مزارع معرفی شده است (Kasina et al., 2009). نتایج این مطالعه با پژوهش حاضر متفاوت است؛ به طوری که در این مطالعه، تریپس غربی گل جمع‌‌آوری نشد که این اختلاف ممکن است به نوع منطقه، شرایط آب و هوایی و همچنین نحوۀ نمونه‌‌برداری و نوع بال‌‌ریشکداران فعال در اکوسیستم‌‌های مختلف مربوط باشد. در بررسی فون تریپس‌‌های مزارع باقلا در منطقۀ بیسکرای الجزایر، گونۀ Haliday Odontothrips loti با فراوانی 47 درصد، گونۀ غالب این مزارع معرفی شده است (Razi et al., 2013)؛ هرچند در مطالعۀ حاضر جنس Odontothrips جمع‌‌آوری شد، گونۀ آن (O. confusus) با مطالعۀ Razavi et al. (2013) متفاوت بود که این اختلاف را می‌‌شود به نوع محصول و منطقۀ مطالعه‌‌شده نسبت داد.

سیل و استنسلی فراوانی فصلی و چگونگی پراکنش گونۀ Thrips palmi Karny را طی شش‌‌سال روی گیاه لوبیا در جنوب فلوریدا بررسی کردند (Seal & Stansly, 2000). کوچاریک و لگوتوفسکا فراوانی و تغییرات جمعیت گونۀ Thrips tabaci (بالغ‌‌ها و پوره‌‌های آن) را در سال‌‌های 1999 و 2000 روی تره‌‌فرنگی‌‌های کاشته‌‌شده به‌‌صورت تک‌‌محصولی و بین محصولی با محصولات هویج، شبدر و لوبیا بررسی کردند و طبق نتایج آنها بالغ‌‌ها و لاروهای این گونه بیشتر روی تره‌‌فرنگی‌‌هایی قرار داشتند که به‌‌صورت تک‌‌کشتی کاشته شده بودند (Kucharczyk & Legutowska, 2002). بیشترین و کمترین جمعیت این گونه به ترتیب در گیاهان تره‌‌فرنگی و لوبیا بود. نتایج این مطالعه با پژوهش حاضر متفاوت است؛ به طوری که در پژوهش حاضر تریپس پیاز، گونۀ غالب با بیشترین فراوانی برای لوبیا بود؛ اما در مطالعۀ Kucharczyk & Legutowska (2002) تریپس پیاز بیشترین جمعیت را روی تره‌‌فرنگی داشت که ممکن است دلیل این اختلاف نوع سیستم کاشت باشد؛ به طوری که در سیستم چندکشتی وقتی تره‌‌فرنگی‌‌ها بین محصولاتی مانند هویج، شبدر و لوبیا کشت شد، این گونه تمایل بیش‌‌تری به تغذیه از این محصول داشته است.

میرابلو و میری تغییرات جمعیت و پراکنش فضایی تریپس پیاز در چین‌‌های مختلف یونجه را بررسی کردند و براساس نتیجۀ پژوهش آنها الگوی پراکنش فضایی مراحل بالغ به‌‌صورت تصادفی به دست آمد (Mirab-balou & Miri, 2019). رمضانی و زندی نشان دادند پراکنش فضایی دو گونۀ تریپس پیاز و تریپس گندم در مزارع گندم شهرستان اهواز برای مراحل لارو و مجموع لارو و بالغ به‌‌صورت تجمعی است؛ اما پراکنش مراحل بالغ به‌‌صورت تصادفی است (Ramezani & Zandi Sohani, 2014). این مطالعات نتایج پژوهش حاضر مبنی‌‌بر به‌‌صورت تصادفی بودن پراکنش فضایی تریپس پیاز را تأیید می‌‌کند؛ همچنین مطالعات مختلفی نشان دادند که مدل آیوائو برای برآورد پراکنش فضایی تریپس‌‌ها مناسب‌‌تر از مدل تیلور است که در این پژوهش نیز به‌‌خوبی مشاهده شد (Ramezani & Zandi Sohani, 2014; Miri et al., 2017; Mirab-balou & Miri, 2019).

 

نتیجه‌‌گیری کلی

نتایج این مطالعه نشان داد فعالیت تریپس پیاز و تریپس گل در مزارع لوبیا از 17 خردادماه شروع شده و تا پایان برداشت لوبیا ادامه داشته است؛ همچنین بیشترین تراکم تریپس پیاز و تریپس گل به ترتیب در روستاهای چم‌‌تکله و درتنگ 99/4 ± 35/166 - 38/1 ± 85/16 و 61/3 ± 3/159 - 32/1 ± 6/22 تریپس در واحد نمونه‌‌برداری بود. پراکنش فضایی تریپس پیاز از نوع تصادفی و پراکنش فضایی تریپس گل از نوع تجمعی به دست آمد؛ همچنین براساس نتایج تنوع زیستی تریپس‌‌ها در مزارع لوبیا، بیشترین مقادیر شاخص‌‌های شانون - وینر، سیمپسون و یکنواختی پیلو در مرحلۀ زایشی لوبیا به دست آمد. با توجه به اینکه پیک جمعیتی تریپس پیاز و تریپس گل به ترتیب در مراحل زایشی و غلاف‌‌بندی لوبیا در مزرعه مشاهده شد و به‌‌دلیل اینکه در این مرحله از گیاه لوبیا، تریپس‌‌ها خسارت زیادی را به محصول لوبیا وارد می‌‌کنند، باید اقدامات مدیریتی مناسبی را برای کشاورزان منطقه ارائه کرد تا از خسارت به محصول لوبیا جلوگیری شود.

 

سپاسگزاری

بدین‌‌وسیله از جناب آقای دکتر بهزاد میری برای کمک در آنالیزهای آماری تشکر و قدردانی می‌‌شود. این مقاله بخشی از رسالۀ دکترای نویسندۀ اول است و با حمایت مالی دانشگاه لرستان انجام شد.

 

Hammer, Ø., & Harper, D. A. (2001). Past: paleontological statistics software package for educaton and data anlysis. Palaeontologia electronica, 4(1), 1-9. https://doc.rero.ch/record/15326/files/PAL_E2660.pdf
Kasina, M., Nderitu, J., Nyamasyo, G., Waturu, C., Olubayo, F., Obudho, E., & Yobera, D. (2009). Within-plant distribution and seasonal population dynamics of flower thrips (Thysanoptera: Thripidae) infesting French beans (Phaseolus vulgaris L.) in Kenya. Spanish Journal of Agricultural Research, 7(3), 652-659. https://doi.org/10.5424/sjar/2009073-450
Khanjani, M. (2006). Vegetable Pests in Iran. Hamedan. Bu-Ali Sina University Press. [In Persian].
Kucharczyk, H., & Legutowska, H. (2002). Thrips tabaci as a pest of leek cultivated in different conditions. Thrips and Tospoviruses, 211. https://www.ento.csiro.au/thysanoptera/Symposium/Section7/32-Kucharczyk-Legutowska.pdf
Margalef, M. (1958). Information theory in ecology. Journal of General Systematics, 3, 36–71. http://hdl.handle.net/10261/165563
Mirab-balou, M., & Miri, B. (2016). Thrips species (Insecta: Thysanoptera) associated with bean (Phaseolus vulgaris L.) in Hamedan province. 3rd Iranian Scientific Research Congress on Development and Promotion of Agricultural Sciences, Natural Resources and Environment, Tehran-Iran. https://civilica.com/doc/565038/ [In Persian].
Mirab-balou, M., & Miri, B. (2019). Population Fluctuations and Spatial Distribution of Onion Thrips (Thrips tabaci Lindeman, 1889) in Different Cuttings of Alfalfa (Medicago sativa L.). Journal of Applied Research in Plant Protection, 8(2), 101-110. https://arpp.tabrizu.ac.ir/article_9343.html [In Persian].
Mirab-balou, M., & Miri, B. (2020). A survey of diversity and frequency of Oak thrips during different seasons in Eyvan county (Ilam province). Taxonomy and Biosystematics, 12(42), 83-92. https://doi.org/10.22108/tbj.2020.102579.1014 [In Persian].
Miri, B., Moeini-Naghadeh, N., & Mirab-balou, M. (2017). Population fluctuations and spatial distribution of wheat thrips (Haplothrips tritici) in wheat fields of Eyvan city (Ilam Province). Plant Pests Research, 7(3), 67-76. https://doi.org/10.22124/iprj.2017.2592 [In Persian].
Mound, L. A. (1968). A review of RS Bagnall's Thysanoptera collections. Bulletin of the British Museum (Natural History), Entomology Supplement, 11, 1-181. https://doi.org/10.5962/p.78614
Mound, L. A. & Kibby, G. (1998). Thysanoptera: an identification guide. CAB International Institute of Entomology and British Museum (Natural History).
Nderitu, J. H., Wambua, E. M., Olubayo, F. M., Kasina, J. M., & Waturu, C. M. (2001). Management of thrips (Thysanoptera: Thripidae) infestation on French beans (Phaseolus vulgaris L.) in Kenya by combination of insecticides and varietal resistance. Entomology, 4(6), 469-473. http://erepository.uonbi.ac.ke/handle/11295/52751
Pielou, E. C. (1975). Ecological Diversity. John Wiley & Sons.
Ramazani, L., & Zandi Sohani, N. (2014). Population dynamics and spatial distribution of important Thysanoptera species on Wheat. Iranian Journal of Plant Protection Science, 44(2), 283-290. https://ijpps.ut.ac.ir/article_36677_7b903b2e3cbad77a79e17bb0ebb6302f.pdf [In Persian].
Razi, S., Laamari, M., Ouamen, S., & Bernard, E. C. (2013). Thysanoptera survey on Vicia faba (broad bean) in the arid Biskra region of Algeria. Agriculture and Biology Journal of North America, 4(3), 268-274. 10.5251/abjna.2013.4.3.268.274
Saeedi, Z., & Rezvani, A. (2001). Survey fauna of bean thrips and economic importance of dominant species on local bean varieties in Lordegan city. Centre of Agricultural Scientific Information and Documentation, 11, 49-78. [In Persian].
Seal, R., & Stansly, P. A. (2000). Seasonal abundance and within plant distribution of melon thrips (Thysanoptera: Thripidae) on beans in southern Florida. Proceedings of the Florida State Horticultural Society, 113, 201-205. https://www.cabdirect.org/cabdirect/abstract/20033139823
Shannon, C. E., & Weaner, A. (1949). The Mathematical theory of communication. University of Illinois Press.
Shoeibi, M., Shayanmehr, M., & Modarres Najafabadi, S. S. (2016). Identification and introduction to Thysanoptera from bean fields in some regions of Markazi Province. Journal of Iranian Plant Protection Research, 30(1), 151-163. https://doi.org/10.22067/jpp.v30i1.41291 [In Persian].
Simpson, E. H. (1949). Measurement of diversity. nature, 163(4148), 688-688. https://doi.org/10.1038/163688a0
Southwood, T. R. E., & Henderson, P. A. (2000). Ecological methods. Blackwell Science.