Life Forms, Endemism and Medicinal Potentials of the Flora of the Western Part of the Protected Area of Tang-e Sayad in Chaharmahal Bakhtiari Province

Document Type : Original Article

Authors

1 MSc Student, Department of biology, faculty of Science, Payam Noor University, Isfahan, Iran

2 Associate Professor, Department of biology, faculty of Science, Payam Noor University, Isfahan, Iran

3 Associate Professor, Imam Khomeini Higher Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization, Tehran, Iran

Abstract

A great plant diversity can be observed in Chaharmahal Bakhtiari Province, especially in the protected area of Tang-e Sayad, which makes it environmentally important. In this study, the flora of the western part of this region (Dastgerd Mountain) were studied via a field survey in 2016-2017. Plants that reached their full growth were collected together with all their plant organs from the rebellious area once in every two weeks. Also, the plants whose flowering and fruiting stages took place at different times were gathered. A total of 216 species, which belonged to 35 families and 126 genera, were identified in the study area. Asteraceae, Brassicaceae, and Poaceae with 18, 15, and 13 genera were the largest families present in the region. Astragalus and Euphorbia were also the largest genera in this region in terms of number of species. Moreover, Hemicryptophytes were the predominant vegetative form (48.6%) followed by therophytes (36.1%) in the region. Thirty native and 35 medicinal species were additionally reported in the area. Likewise, one hundred and seventy species were related to Iran-Turanian elements (74%) as the most abundant corotype in the region. The examination of the collected species showed the presence of 33 less endangered species as well.

Keywords

Main Subjects

Full Text

مقدمه

بررسی و تحلیل پوشش گیاهی یکی از جنبه‌‌های مهم علم اکولوژی گیاهی است که با شناسایی انواع پوشش‌‌های گیاهی و تشخیص تفاوت آنها، نقشی کلیدی در پژوهش‌‌های اکولوژی کاربردی و تنوع زیستی دارد و در حفاظت از تنوع زیستی و پایداری محیط زیست استفاده می‌‌شود؛ همچنین بررسی ویژگی‌‌های فلور و اجزای آن با عوامل اکولوژیک در رویشگاههای حفاظت‌‌شده، کمک شایانی به برنامه‌‌ریزی برای توسعۀ پایدار این مناطق می‌‌کند (Saberamoli et al., 2021).

استان چهارمحال و بختیاری به‌‌دلیل قرارداشتن در منطقۀ زاگرس میانی یا زاگرس مرطوب از تنوع گیاهی زیادی برخوردار است. درحال حاضر 5/12 درصد مساحت استان چهارمحال و بختیاری تحت مدیریت حفاظت محیط زیست قرار گرفته است. به‌‌دلیل اهمیت پوشش گیاهی این منطقه، روی بخش‌های مختلف این استان همچون ‌ناحیۀ سفیددشت تنگ صیاد (Alaei, 1994)، تالاب چغاخور (Amini Nasab et al., 2008)، سبزکوه (Asadi Borujeni and Ebrahimi, 2009)، گردنه رخ (Arianmanesh et al., 2009)، منطقۀ قیصری (Shirmardi et al., 2014b)، کوه کلار (Shahrokhi et al., 2011)، کرسنگ (Pairanj et al., 2011)، تنگ صیاد (Heidari Ghahfarkhi et al., 2012)، منطقۀ هلن (Shirmardi et al., 2014a)، کوه جهان‌‌بین (Jalali, 2015)، کوه شیت (Dehghani et al., 2016)، سالداران (Hasanzadeh et al., 2017) و کوه چوبین (Bastouh Filabadi et al., 2020) بررسی‌های فلوریستیک و اکولوژیک انجام شده است.

منطقۀ تنگ صیاد، ازجمله مناطق مورد توجه حفاظت محیط زیست و تحلیل پوشش گیاهی آن از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. منطقۀ تنگ صیاد ناحیه‌‌ای کوهستانی و مرتفع با وسعت حدود ۲۷ هزار هکتار واقع در استان چهارمحال و بختیاری ‌است که قلۀ جیلون در محدودۀ کوههای فرخ‌‌شهر با ۳ هزار و ۱۴۱ متر ارتفاع از سطح دریا، بلندترین نقطۀ منطقه‌ است. این منطقه در سال ۱۳۴۹ از طرف شورای عالی شکاربانی و نظارت بر صید، منطقۀ شکار و تیراندازی ممنوع اعلام شد؛ سپس در سال ۱۳۵۲ با تصویب شورای عالی محیط زیست، منطقۀ حفاظت‌‌شده اعلام و در سال ۱۳۷۴ نیز حدود ۵ هزار و ۴۰۰ هکتار از قسمت میانی آن تبدیل به پارک ملی شد؛ به این ترتیب تنگ صیاد شامل پارک ملی در قسمت میانی و منطقۀ حفاظت‌‌شده در پیرامون خود است (Malekpour et al., 2018).

هدف از این مطالعه، بررسی تنوع گیاهی و تهیۀ فهرستی از گونه‌‌های موجود شامل بومزاد و دارویی و تعیین شکل زیستی، پراکنش جغرافیایی و وضعیت گونه‌‌ها در بخشی از منطقۀ تنگ صیاد (کوه دستگرد) است. منطقۀ کوه دستگرد تاکنون مطالعه نشده و این پژوهش تکمیل‌‌کنندۀ نقشۀ جامع پوشش گیاهی آن است.

 

مواد و روش‌ها

معرفی منطقۀ مطالعه‌شده

منطقۀ حفاظت‌‌شدۀ تنگ صیاد در موقعیت جغرافیایی ۵۰ درجه و ۵۹ دقیقه تا ۵۱ درجه و ۹ دقیقۀ طول شرقی و ۳۲ درجه و ۳ دقیقه تا ۳۲ درجه و ۱۷ دقیقۀ عرض شمالی واقع شده است. این منطقه ازنظر آب و هوایی به سه اقلیمِ خشک و سرد، نیمه‌‌خشک و سرد و نیمه‌مرطوب و سرد تقسیم می‌شود و در بخش شرقی شهرستان شهرکرد در استان چهارمحال و بختیاری و در فاصلۀ 10 کیلومتری شهرکرد، مرکز این استان، واقع شده است. منطقۀ مطالعه‌‌شده، یعنی کوه دستگرد، در انتهایی‌‌ترین بخش غربی منطقۀ تنگ صیاد واقع شده و از گذشته تاکنون فلور آن بررسی نشده است. کوه دستگرد با مساحت تقریبی 3300 هکتار در عرض جغرافیایی 1724/32 و طول جغرافیایی 0231/51 و ارتفاع تا 3100 متر از سطح دریا قرار دارد. حدود 80 درصد از منطقۀ مطالعه‌‌شده در قسمت‌های مناطق حفاظت‌‌شده بود و چون گیاهان این منطقه تا رسیدن بذر چرا نمی‌شوند، مکان مناسبی برای شناسایی پوشش گیاهی منطقۀ مذکور است (Khedri et al., 2009).

منطقة تنگ صیاد یکی از زیستگاههای حیوانات وحشی در اقلیم نیمه‌‌خشک استان چهارمحال و بختیـاری اسـت. خاک منطقۀ پارک ملی تنگ صیاد در گروههـای Xerorthents Lithic و Xerorthents Typic قرار می‌گیرد؛ به نحوی که عمق خاک کم است و تکامل پروفیلی کمی دارد (.(Khedri et al., 2009 براسـاس طبقـه‌بنـدی اکولـوژیکی، پـارک ملـی تنگ صیاد جزئی از ناحیة اکولوژیک زاگرس و مکران محسوب مـی‌‌شـود (Zarineh et al., 2012). از مشخصات این ناحیه زیادبودن تنوع پوشش گیاهی است. متوسط بارش سـالانة این منطقـه ۴۲۴ میلی‌‌متـر و متوسـط درجـه حرارت سالانۀ منطقه براساس ایستگاه سینوپتیک شـهرکرد حـدود ۵/۱۱ درجة سانتی‌‌گراد است. ارتفاع منطقه بین ۲۱۰۰ تا ۳۱۰۰ متر از سطح دریاست (شکل 1) (Zarineh et al., 2012).

 

شکل 1- نقشه و زون‌‌بندی منطقۀ مطالعه‌‌شده و همچنین تصویر موقعیت کوه دستگرد نسبت به تنگ صیاد

 

 

جمع‌‌آوری نمونه‌های گیاهی

جمع‌‌آوری نمونه‌های گیاهی و بررسی فلور منطقه طی دو فصل پیاپی رویشی (بهار 1395 و بهار 1396) به روش پیمایش میدانی صورت گرفت. برای جمع‌‌آوری نمونه‌‌ها حداقل هر دو هفته یکبار به منطقه سرکشی و گیاهان مختلفی که به مرحلۀ رشد کامل رسیده بودند، جمع‌‌آوری شد. گیاهانی که مرحلۀ گلدهی و میوه‌‌دهی آنها در زمان‌‌های مختلف صورت می‌‌گیرد نیز در هر دو مرحله جمع‌‌آوری شد؛ سپس شناسایی و نام‌‌گذاری نمونه‌‌ها انجام شد.

 

شناسایی و تعیین مشخصات

شناسایی نمونه‌‌ها براساس روش‌‌های رایج تشخیص در تاکسونومی و با استفاده از کلیدهای شناسایی و شرح تاکسون‌‌ها همچون فلورا ایرانیکا (Rechinger, 1963-2015)، فلور ترکیه (Davis, 1965-1988)، فلور رنگی ایران (Ghahreman, 1979) و فلور ایران (Parsa, 1950; Asadi et al., 1998-2018) انجام شد. نمونه‌‌ها پس از شناسایی، در هرباریوم مرکز تحقیقات کشاورزی اصفهان ثبت و نگهداری شد.

به‌‌منظور تعیین شکل زیستی گیاهان در هر منطقه از روش مرسوم به نام روش رانکیه استفاده ‌شد. اشکال زیستی گونه‌ها طبق طبقه‌بندی رانکیه ازطریق مشاهدات صحرایی تعیین، با شرح گونه‌ها در منابع استفاده‌‌شده تطبیق داده و پس از تعیین شکل‌‌های زیستی گونه‌‌های گیاهی منطقه، درصد هر شکل زیستی به‌‌صورت نمودار ترسیم ‌شد.

برای تعیین پراکنش جغرافیایی (کوروتیپ‌‌ها) از فلورا ایرانیکا (Rechinger, 1963-2001)، فلور ایران (Asadi et al., 1998-2018)، کتاب شالوده‌‌های ژئوبوتانیکی خاورمیانه (Zohary, 1974) و کتاب Read Data Book of Iran (Jalili and Jamzad, 1999) استفاده ‌شد.

ویژگی‌‌های ترکیب فلوریستیک کل منطقه بررسی شد؛ به طوری که سرده‌‌ها و تیره‌‌های بزرگ‌‌تر و تعداد گونه‌‌های هر سرده به روش ترنر (Turner, 1994) و با استفاده از آمار توصیفی تحلیل شد. محاسبات و رسم نمودارها با برنامۀ Excel (Microsoft Office, 2010) انجام شد؛ همچنین وضعیت گونه‌‌ها ازجمله گونه‌‌های نادر و بومزاد، در خطر انقراض و دارویی با استفاده از منابع معتبر (Jalili and Jamzad, 1999; Fayyaz et al., 2011; Shahrokhi et al., 2011; Shirmardi et al., 2014a,b) علمی تعیین و ثبت ‌شد.

 

نتایج

درمجموع در منطقۀ مطالعه‌‌شده، 216 گونه شناسایی شد که متعلق به 34 تیره و 126 سرده بود. فهرست گونه‌ها، سرده‌ها و تیره‌های شناسایی‌شده، اشکال زیستی، کورولوژی و شمارۀ هرباریوم هرکدام از گونه‌های جمع‌آوری‌شده از کوه دستگرد واقع در استان چهارمحال و بختیاری در جدول پیوست 1 آورده شده است.

به لحاظ تعداد سرده، ده تیرۀ بزرگ در منطقۀ کوه دستگرد واقع در بخش غربی منطقۀ تنگ صیاد به ترتیب شامل تیره‌های کاسنی با 19 سرده (79/8 درصد)، شب‌‌بو با 15 سرده (94/6 درصد)، گندم با 13 سرده (01/6 درصد)، نعناع با نه سرده (1/4 درصد)، گل گاوزبان و باقلا هرکدام با هفت سرده (2/3 درصد)، جعفری با شش سرده (7/2 درصد) و آلاله با پنج سرده (31/2 درصد) بود (شکل 2).

 

 

شکل 2- نمودار ترتیب حضور تیره‌ها براساس تعداد سرده در منطقۀ کوه دستگرد واقع در بخش غربی منطقۀ تنگ صیاد

 

 

‌سردۀ Astragalus از ‌تیرۀ Fabaceae با 15 گونه، ‌سردۀ Euphorbia از ‌تیرۀ Euphorbiaceae با هشت گونه، سرده‌های Alyssum از ‌تیرۀ Brasicaceae، Silene از ‌تیرۀ Caryophyllaceae، Salvia از ‌تیرۀ Lamiaceae و Hyoscyamus از ‌تیرۀ Solanaceae هرکدام با پنج گونه و سرده‌های Centaurea و Tragopogon از ‌تیرۀ Asteraceae، ‌سردۀ Stachys از ‌تیرۀ Lamiaceae و ‌سردۀ Bromus از ‌تیرۀ Poaceae با چهار گونه، سرده‌‌های بزرگ‌تر حاضر در منطقۀ مطالعه‌‌شده به لحاظ تعداد گونه بودند.

بررسی طیف زیستی (فراوانی اشکال رویشی برحسب درصد) منطقه حاکی از فراوانی گیاهانی با فرم رویشی همی‌کریپتوفیت به میزان 6/48 درصد (105 گونه) در جایگاه فرم رویشی غالب بر منطقه بود. گیاهان با فرم رویشی تروفیت با 1/36 درصد (78 گونه)، ژئوفیت‌‌ها با نه درصد، کریپتوفیت‌ها با دو درصد، کامفیت‌‌ها با چهار درصد و انگلی‌ها با اختصاص‌‌دادن یک درصد از فرم رویشی در منطقه حضور داشتند (شکل 3).

 

 

شکل 3- فرم رویشی گیاهان موجود در منطقۀ کوه دستگرد واقع در بخش غربی منطقۀ تنگ صیاد

 

 

تجزیه و تحلیل تعلق عناصر گیاهی به نواحی جغرافیایی نشان داد عناصر ایران – تورانی با 74 درصد (170 گونه) فراوان‌ترین کوروتیپ منطقه بودند؛ بعد از آن به ترتیب عناصر دوناحیه‌‌ای ایران – تورانی و اروپا - سیبری با هفت درصد (17 گونه)، سه‌‌ناحیه‌‌ای ایران – تورانی و اروپا سیبری و مدیترانه‌‌ای با چهار درصد ( نه گونه) و ایران - تورانی و خلیج عمانی با سه درصد (شش گونه) قرار داشتند (شکل 4).

 

 

 

شکل 4- کوروتیپ گیاهان موجود در منطقۀ کوه دستگرد واقع در بخش غربی منطقۀ تنگ صیاد

 

 

از 216 گونۀ شناسایی‌شده در منطقه، 35 گونه متعلق به 16 تیره و 28 سرده از گیاهان دارویی دسته‌‌بندی‌‌شده بود. از این 35 گونه، 11 گونه متعلق به ‌تیرۀ نعناع، هشت گونه متعلق به ‌تیرۀ کاسنی، سه گونه متعلق به ‌تیرۀ شب‌‌بو، دو گونه متعلق به ‌تیرۀ شمعدانی، دو گونه متعلق به ‌تیرۀ آلاله و یک گونه متعلق به ‌تیرۀ جعفری بود و نه ‌تیرۀ دیگر هرکدام با یک گونه در منطقۀ مطالعه‌‌شده حضور داشتند (جدول 1).

 

 

 

 

 

جدول 1- فهرست گونه‌های دارویی موجود در منطقۀ کوه دستگرد واقع در بخش غربی منطقۀ تنگ صیاد

ردیف

تیره

نام علمی

1

Amaryllidaceae

Allium ampeloprasum L.

2

Apiaceae

Chaerophyllum macropodum Boiss.

3

Asteraseae

Tanacetum polycephalum Schultz- Bip

4

Asteraseae

Centaurea gaubae (Bornm.) Wagenitz

5

Asteraseae

Cyanus depressus (M.Bieb.) Soják

6

Asteraseae

Centaurea solstitialis L.

7

Asteraseae

Gundelia tourneforii L.

8

Asteraseae

Achillea wilhelmsii C.Koch.

9

Asteraseae

Cichorium intybus L.

10

Asteraseae

Tanacetum polycephalum Sch.Bip.

11

Brasicaceae

Lepidium draba L.

12

Brasicaceae

Alyssum linifolium Stephan ex Willd.

13

Brasicaceae

Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl

14

Convolvulaceae

Convolvulus arvensis L.

15

Geraniaceae

Biebersteinia multifida DC.

16

Geraniaceae

Geranium tuberosum L.

17

Ixioliriaceae

Ixiolirion tataricum (Pall.) Schult. & Schult.f.

18

Lamiaceae

Salvia hydrangea DC. Ex Benth.

19

Lamiaceae

Salvia syriaca L.

20

Lamiaceae

Salvia nemorosa L.

21

Lamiaceae

Phlomis persica Boiss.

22

Lamiaceae

Ajuga chamecistus Ging. Ex Benth.

23

Lamiaceae

Stachys inflata Benth.

24

Lamiaceae

Stachys aucheri Benth.

25

Lamiaceae

Stachys lavandulifolia Vahl

26

Lamiaceae

Stachys pilifera Benth.

27

Lamiaceae

Ziziphora tenuior L.

28

Lamiaceae

Marrubium vulgare L.

29

Linaceae

Linum album Ky.ex Boiss.

30

Papaveraceae

Papaver dubium L.

31

Fabaceae

Medicago sativa L.

32

Plantaginaceae

Plantago lanceolata L.

33

Ranunculaceae

Adonis aestivalis L.

34

Ranunculaceae

Anemone biflora DC.

35

Solanaceae

Hyoscyamus niger L.

 

تحلیل نتایج بررسی نمونه‌‌های جمع‌‌آوری‌‌شده نشان داد 30 گونۀ بومزاد در فهرست فلور منطقه وجود دارد که تعدادی از آنها نیز دارویی است (پیوست 1).

 

بحث در نتایج

شرایط خاص اقلیمی و توپوگرافی استان چهارمحال و بختیاری سبب شده است تا پوشش گیاهی غنی در این منطقه شکل گیرد و کانون پژوهش‌‌های متعددی در حوزۀ پوشش گیاهی باشد. اگرچه تعداد گونه‌‌های جمع‌‌آوری‌‌شده در هر منطقه ممکن است از شرایط اقلیمی و میزان بارندگی در سال مطالعه‌‌شده تأثیر بگیرد، مرور مطالعات گذشته حاکی از غنای گونه‌‌ای در مناطق با وسعت نه‌‌چندان زیاد در این استان بوده است. در مطالعۀ حاضر که تنها به کوه دستگرد اختصاص دارد، 216 گونه جمع‌‌آوری و ثبت شد. بررسی نتایج پژوهش‌‌های گذشته نیز غنای گونه‌‌ای را در بخش‌‌های دیگر این استان نشان داد؛ برای مثال در منطقۀ گردنه رخ 242گونه (Arianmanesh et al., 2009)، در منطقۀ قیصری 487 گونه (Shirmardi et al., 2014b)، در کوه کلار600 گونه (Shahrokhi et al., 2011)، در منطقۀ حفاظت‌‌شدۀ هلن 392 گونه (Shirmardi et al., 2014a)، در کوه شیت 204 گونه (Dehghani et al., 2016) و در منطقۀ شیدا 316 گونه (Vahabi et al., 2018) گزارش شده است.

بررسی نمونه‌‌های جمع‌‌آوری‌‌شده در کوه دستگرد (مطالعۀ حاضر) نشانگر تعلق بیشترین تعداد گونه و سرده به تیره‌‌های بزرگی همچون کاسنی، باقلا، نعناع، گندم و شب‌‌بو بود. تحلیل سایر مطالعات صورت‌‌گرفته در منطقۀ چهارمحال و بختیاری تأییدکنندۀ ثبت همین تیره‌‌ها در جایگاه تیره‌‌های واجد بیشترین تعداد سرده و گونه است (Asadi Borujeni and Ebrahimi, 2009)؛ با این تفاوت که در مناطقی با اقلیم خشک‌‌تر، جایگاه تیرۀ گندم تغییر کرده و به رتبۀ دوم ارتقا یافته است. درمجموع، تمام مستندات حاکی از فراوانــی گیاهــان تیــرۀ کاسنی در این استان بود که اغلب مطالعات دلیل آن را افزایش تخریب پوشش گیاهی و چرای بی‌‌رویۀ دام و درنتیجۀ غالـب‌‌شدن گونه‌‌های خاردار گزارش کرده‌‌اند (Sharifinia et al., 2011). برخی معتقدند بوته‌‌کنی گیاهان و قطع درختان توسط افراد بومی، باعث کاهش پوشش گیاهی و فرسایش خاک شده است؛ همچنین شخم‌‌زدن مراتع و اراضی شیب‌دار که موجب از بین رفتن گونه‌‌های چندسالۀ خودرو شده، همراه با کاشت گیاهان زراعی یک‌ساله در این زمین‌‌ها، فرآیند تخریب را تسریع کرده است (Arianmanesh et al., 2009).

بررسی و تحلیل سرده‌‌های بزرگ‌‌تر منطقۀ کوه دستگرد نشان داد سرده‌‌های گون با 15 گونه و فرفیون با هشت گونه، حاوی بیشترین تعداد گونه در منطقه بودند. در بررسی فلور کوه شیت، سرده‌‌های گون (با 13 گونه)، فرفیون (با هشت گونه) و گل گندم (با شش گونه) سرده‌‌های بزرگ‌‌تر آن منطقه گزارش شده است (Dehghani et al., 2016). Sharifinia و همکاران (2011) در منطقۀ تله‌‌گون شهرکرد نیز ‌از سردۀ گون با 13 گونه و گل گندم با پنج گونه در جایگاه سرده‌‌های بزرگ‌‌تر منطقه نام برده‌‌اند. در منطقۀ هلن نیز ‌سردۀ گون با 15 گونه، بزرگ‌‌ترین سرده معرفی شده است (Shirmardi et al., 2014a). کثرت گونه‌‌هایی همچون فرفیون و گل گندم که از سرده‌‌های مهاجم محسوب می‌‌شوند در منطقۀ کوه دستگرد، نشان از مداخلۀ انسانی و بر هم خوردن تعادل دارد و ممکن است تخریب اکوسیستم مرتعی را به دنبال داشته باشد. این شرایط در مطالعۀ مناطق مجاور همچون کوه شیت (Vahabi et al., 2018) نیز گزارش شده است.

تحلیل جغرافیایی عناصر گیاهی در پژوهش حاضر نشان داد عناصر ایران – تورانی با 78 درصد (170 گونه) فراوان‌ترین کوروتیپ منطقه بودند. در مطالعات فلوریستیک منطقۀ حفاظت‌شدۀ تنگ صیاد گزارش شده است که حدود 70 درصد گونه‌های شناسایی‌شده به عناصر رویشی ایران - تورانی تعلق دارند و دلیل فراوانی عناصر این ناحیه را دوری این منطقه از مناطق رویشی دیگر ذکر کرده‌‌اند (Sharifinia et al., 2011; Heidari Ghahfarkhi et al., 2012). Pairanj و همکاران (2011) نیز تعداد عناصر ایران - تورانی را برای منطقۀ کرسنگ حدود 75 درصد گزارش کردند.

تجزیه و تحلیل طیف زیستی کوه دستگرد نشانگر رویش 48 درصدی همی‌کریپتوفیت‌‌ها و 36 درصدی تروفیت‌‌ها بود.Shirmardi  و همکاران (2011) با بررسی فلور و شکل زیستی منطقۀ کرسنگ، فراوانی همی‌‌کریپتوفیت‌ها و تروفیت‌ها را به ترتیب حدود 51 و 25 درصد گزارش کردند؛ در حالی که Pairanj و همکاران (2011) از منطقۀ نیمه‌‌آلپی کرسنگ شهرکرد فراوانی ‌همی‌کریپتوفیت‌‌ها را حدود 60 درصد گزارش کردند. گزارش فلوریستیک از منطقۀ هلن نشان‌‌دهندۀ حضور حدود 43 درصدی همی‌کرپیتوفیت‌‌ها و 23 درصدی تروفیت‌‌ها در جایگاه دو تیپ زیستی غالب بود (Shirmardi et al., 2014a). در بررسی طیف زیستی کوه جهان‌‌بین نیز رویش ‌همی‌کریپتوفیت‌‌ها به میزان 43 درصد و در رتبۀ بعدی تروفیت‌‌ها به میزان 32 درصد گزارش شده است (Jalali, 2015) و این مطالعه غلبۀ گیاهان ‌همی‌کریپتوفیت را نشان می‌‌دهد که به‌‌طور احتمالی ناشی از ارتفاع بالا و سرمای شدید حاکم بر منطقه در فصل نامساعد است. فراوانی ‌همی‌کریپتوفیت‌‌ها که ناشی از اقلیم سرد و کوهستانی است، در این مطالعات مسلم و آشکار است و انطباق آن با شرایط توپوگرافی طبیعی منطقه را تأیید می‌‌کند؛ همچنین به‌‌دلیل قرارگرفتن این مناطق در ناحیۀ ایران – تورانی، حضور معنادار گونه‌‌های متعلق به این ناحیه را ثابت می‌‌کند؛ همین‌‌طور زیادبودن درصد تروفیت‌‌ها در منطقه گویای وجود بارندگی‌های زمستانی و تابستان‌‌های گرم و خشک است. زیادبودن تروفیت‌‌ها در منطقه را به تخریب شدید پوشش گیاهی ناشی از چرای مفرط دام، عملیات جاده‌‌سازی و جمع‌‌آوری گیاهان توسط اهالی نیز نسبت داده‌‌اند (Sharifinia et al., 2011).

وجود گونه‌‌های بومزاد در منطقه نشانگر آن است که آن منطقه به نوعی محفوظ بوده و دستخوش تغییرات کمتری شده است. در منطقۀ کوه دستگرد، 30 گونۀ بومزاد شناسایی شد که با توجه به وسعت اندک منطقه، تعداد چشمگیری است و به نظر می‌‌رسد به‌‌دلیل کوهستانی‌‌بودن منطقه و حفاظت‌‌شدن آن، شرایط مناسب زیست برای این گونه‌‌ها فراهم شده است. فلورا ایرانیکا، 27 گونۀ بومزاد را برای استان چهارمحال و بختیاری ثبت کرده است (Rechinger, 1974). در مطالعات مشابه و همجوار این منطقه نیز گزارش‌‌هایی مبنی‌‌بر وفور گونه‌‌های بومزاد به میزان سه گونه در کوه کلار (Shahrokhi et al., 2011) و 18 گونه در کوه چوبین (Bastouh Filabadi et al., 2020) وجود دارد.

در راستای حفظ ذخایر ژنتیکی و به‌‌منظور جلوگیری از انقراض گونه‌‌های گیاهی، سازمان محیط زیست به تعیین مناطقی با نام حفاظت‌‌شده اقدام کرده است. مناطقی از استان چهارمحال و بختیاری به‌‌دلیل اهمیت ذخایر ژنتیکی، حفاظت‌‌شده تعیین شده است که منطقۀ تنگ صیاد نیز در فهرست این مناطق قرار دارد (Malekpour et al., 2018). کوه دستگرد نیز بخشی از تنگ صیاد است که حفاظت می‌‌شود. در پژوهش حاضر وضعیت گونه‌‌های موجود در منطقه بررسی شد که در این بین، گونه‌‌های در معرض انقراض و آسیب‌‌پذیر یافت نشد. 33 گونه از فهرست گونه‌‌ها در وضعیت کمتر در خطر و چهار گونه با اطلاعات ناکافی بودند؛ این در حالی است کهShirmardi  و همکاران (b2014) در بررسی فلور و تحلیل منطقۀ قیصری به دو گونۀ در معرض خطر (Allium hirtifolium Boiss. و Ferula assa-foetida L.)، سه گونۀ آسیب‌‌پذیر، نه گونۀ با اطلاعات ناکافی و 61 گونۀ کمتر در خطر اشاره می‌‌کنند.

اهمیت و توسعۀ روزافزون مصرف گیاهان دارویی و توان بالقوۀ این گیاهان در ارتقای سلامت انسان و تأمین مواد اولیۀ شرکت‌‌های دارویی، گرایش به شناسایی و معرفی آنها را دوچندان کرده است؛ بنابراین در این راستا در کوه دستگرد، 35 گونه در جایگاه گیاه دارویی معرفی شد. غنای گونه‌‌های دارویی در سایر نقاط این استان همچون گردنه رخ به میزان 60 گونه (Arianmanesh et al., 2009)، منطقۀ قیصری به تعداد 179 گونه (Shirmardi et al., 2014b)، کوه کلار به میزان 91 گونه (Shahrokhi et al., 2011)، کوه جهان‌‌بین به تعداد 62 گونه (Jalali, 2015) و کوه چوبین به تعداد 40 گونه (Bastouh Filabadi et al., 2020) گزارش و بر اهمیت حفظ و بهره‌‌برداری صحیح از آنها تأکید شده است.

 

جمع‌‌بندی

بررسی وضعیت تنوع گیاهی منطقۀ کوه دستگرد در تنگ صیاد استان چهارمحال و بختیاری نشان داد این بخش از منطقه نیز همانند سایر نواحی مجاور از غنای گونه‌‌ای برخوردار است. براساس نتایج این پژوهش، 216 گونۀ گیاهی از این منطقه معرفی شد. به لحاظ کوروتیپ، این منطقه جزئی از منطقۀ ایران – تورانی است و ‌همی‌کریپتوفیت‌‌ها فرم غالب منطقه بودند؛ همچنین 30 گونۀ بومزاد و 35 گونۀ دارویی از این منطقه گزارش شد که تعداد شایان توجهی است و ضرورت حفظ و تقویت پوشش گیاهی آن را تأیید می‌‌کند.

 

 

References

Alaei, A. (1994). Floristic study of Sefid Dasht-Tang Sayad area in Chaharmahal and Bakhtiari province and presentation of biological types of area, M.Sc. thesis, University of Tehran, Tehran, Iran (in Persian).
Amini Nasab, S. M., Abbasi, L. and Ghahremanpoori M. (2008). Determining the conservation status of the fauna and flora of Choghakhor wetland in Chaharmahal and Bakhtiari province. The First National Conference on Wetlands of Iran, Islamic Azad University, Ahvaz Branch (in Persian).
Arianmanesh R, Sahebi J, Rahiminejad M. (2009). Introducing medicinal plants of Gardaneh Rokh region (Bakhtiari Province). Journal of Investigation and Application of Medical Plants, 1(4): 11-16 (in Persian).
Asadi Borujeni, A. and Ebrahimi, A. (2009) Introduction of vegetation and collection of plants in Sabz Kuh protected area. Environmental Protection Organization, Chaharmahal and Bakhtiari, p:1-6 (in Persian).
Asadi, M., Masoumi, A., Jamzad, Z., Khatamsaz, M. and Babakhanlu, p. (Editors) (1998-2018). Flora of Iran, Volumes 1-145. Forests and Rangelands Research Institute, Tehran (in Persian).
Bastouh Filabadi, M., Yousofi, M. and Mirjalili, S.A. (2020). Floristic investigation in Chubin Mountaion, Chaharmahal and Bakhtyari Province. Journal of Plant Research (Iranian Journal of Biology), 33(2): 353-363 (in Persian).
Davis, P.H. (1965-1985) Flora of Turkey, Vols. 1-9, Edinburgh
University Press, Edinburgh.
Dehghani, R., Sharifi-Tehrani, M. and Shirmardi, H.A. (2016). Floristic study of Sheet Mountain in Chaharmahal and Bakhtiari province, Iran. Taxonomy and Biosystematics, 8(26): 61-76 (in Persian).
Fayyaz, M., Najafpour Navai, M., Zare, S., Ashuri, P., and Sefidkan, F. (2011). Identification and distribution of medicinal and industrial plants in Chaharmahal and Bakhtiari province, Publications of Forests and Rangelands Research Institute, Tehran, Iran (in Persian).
Ghahreman, A. (1979-2006). Colorful flora of Iran. The Research Institute of Forest and Rangelands, Tehran (in Persian).
Hasanzadeh, F., Kharazian, N., & Parishani, M. R. (2017). Floristic, life form, and chorological studies of Saldaran protected region, Chaharmahal and Bakhtiari Province, Iran. Journal of Genetic Resources, 3(2): 113-129.
Heidari Ghahfarkhi, Z., Tavakoli, M., Tahmasebi, P. (2012) Floristic study of Tang Sayad protected area of Shahrekord, the first national conference on environmental protection and planning, Hamedan, Islamic Azad University, Hamedan Branch, Farda Hamandishan Environmental Company (in Persian).
Jalali, M. (2015) Floristic study of Jahanbin mountain in Chaharmahal and Bakhtiari province. Master of science Thesis in Biology (Plant Sciences, Plant Systematic Orientation, Shahrekord University (in Persian).
Jalili, A. and jamzad, Z., 1999. Red data book of Iran. Research Institute of Forests and Rangelands Pub., Tehran, Iran, 748 p.
Khedri, G. H., Dianati, T. G., Mesdaghi, M., Sohrabi, H., & Sardari, M. (2009). effect of soil properties, elevation and slope aspect on distribution of camphorosma monspeliacal. in doto-tang sayad region of chaharmahal and bakhtiari province (in Persian).
Malekpour H, Morvati, T, Taghizadeh, R. 2018. Evaluation of the optimal habitat of rams and ewes using MaxEnt model (Case study: Tang Sayad protected area). Animal Environment Quarterly.; 10 (4): 45-54 (in Persian).
Pairanj, J., Ebrahimi, A., Tarnain, F., Hassanzadeh, M. (2011). Investigation on the geographical distribution and life form of plant species in sub alpine zone Karsanak region, Shahrekord', Taxonomy and Biosystematics, 3(7): 1-10 (in Persian).
Parsa, A. (1951). Flora Del Iran. Tehran University Iran, 1: 530-907.
Rechinger, K. H. (1963–2015). Flora Iranica. Vols. 1-181. Graz: Akademische Druck-U. Verlagsanstalt.
Saberamoli, S., Asri, Y., Mozaffarian, V., Balali, G., Afsharzadeh, S., Esmaili, R. (2021). 'Chorological and Endemism Analysis of the Central Alborz Protected Area Flora (Slopes of Welwesht, Dahla, and Azadkouh)', Taxonomy and Biosystematics, 13(46): 27-56.
Shahrokhi, A., and Shirmardi, H., and Ghaedamini, M. (2011). Introduction of some endangered medicinal species in Clare Mountain located in Chaharmahal and Bakhtiari province. Herbal Remedies, 2 (2): 95-100 (in Persian).
Sharifinia F., Salimi F., Arbabian S. 2011. Floristic investigation and biological form of plants in Telegone, shahrekord, charmahal and Bakhtiari province.  Iranian Journal of Biological Sciences, 6(4): 31-40 (in Persian).
Shirmardi, H., Mozaffarian, V., Gholami, P., Heidari, G., Safaei, M. (2014a). Introduction of the flora, life form and chorology of Helen protected area in Chaharmahal and Bakhtiari province. Iranian Journal of Plant Biology, 6(20): 75-96(in Persian).
Shirmardi, H.A., Heydari, G., Gholami, P., Mozaffarian, V. and Tahmassebi, P. (2014b). A study of flora in rangelands of Gheissari Koohrang region in Chaharmahal and Bakhtiari province. Taxonomy and Biosystematics, 6(18): 87-106(in Persian).
Turner, M. (1994). The taxonomy and ecology of the vascular plant flora of Singapore, a statistical analysis. Botanical Journal of the Linnean Society 114: 215-227.
Vahabi, M.R., Tarkesh Isfahani, M., Farhang, H.R. and Salehi, A. (2018). The investigation of the flora, life forms and chorotypes of the plants in the Sheida Protected Area Chaharmahal va Bakhtiari Province, Iran. Journal of Plant Research (Iranian Journal of Biology), 31(2): 463-482 (in Persian).
Zarineh, E., Naderi Khorasgani, M., Asadi Borujeni, E. (2012). 'Estimating the Rangeland Vegetation Cover of Tang-e-Sayyad Region (Chaharmahal-o-Bakhtiary Province) Using IRS LISS-III Data', Journal of Environmental Studies, 38(1): 117-130 (in Persian).
Zohary, M., 1974.Geobotanical Foundations of the Middle East. Gustav Fischer Verlag Stuttgart, Vol. 1-2: 739 p.
 

Files

Cited by

Share

How to cite

Statistics