Document Type : Original Article
Authors
1 Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran
2 Department of Biology, Faculty of Science, University of Payame Noor, Tehran, Iran
3 Lurestan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center (AREEO), Khorram Abad, Iran
Abstract
Keywords
Main Subjects
مقدمه.
هر قسمت کشور پهناور ایران به سبب عواملی نظیرگوناگونی شرایط اقلیمی، توپوگرافی و ساختار زمینشناسی، ویژگی و تنوع زیستی خاصی دارد و ترکیب منحصر‌به‌فردی از عناصر مختلف زیستی در آن شکل گرفته است (Jalilian et al., 2014). از دیرباز محققان خارجی و در سالهای اخیر گیاهشناسان علاقمند ایرانی، فلور غنی و متنوع ایران را مطالعه کرده‌اند و نمونه‌های گیاهی فراوانی نیز جمع‌آوری شده‌اند؛ با وجود این، هنوز مناطق بسیاری نظیر مناطق کوهستانی دوردست و نقاط مرزی وجود دارند که پوشش‌گیاهی آنها کمتر بررسی شده است. جمع‌آوری گیاهان و تهیه مجموعه‌های گیاهی میتواند در ارتقای دانش جغرافیای گیاهی و یافتن الگوهای انتشار گونه‌ها بسیار مؤثر باشد؛ همچنین دانستن ترکیب فلوریستیکی منطقه برای دستیابی به قابلیتهای رویشی آن و برنامهریزی برای استفادههای اقتصادی و اجتماعی و انجام دادن فعالیت‌های حفاظتی برای حفظ ذخیره‌های ژنتیکی آن ضروری است(Saberi Moeen et al., 2010).
در ایران خط درختی بین 2200 تا 3600 متر و به‌طور متوسط حدود 3000 متر بالاتر از سطح دریا است و از عوامل آب و هوایی، جهت دامنه، چرا و فعالیت‌های انسانی تأثیر می‌گیرد(Rajaei et al., (2011. به عقیده Noroozi و همکاران (2008) پهنه آلپی در البرز بین 3000 تا 4000 متر و پهنه نیوال بالاتر از 4000 متر قرار دارد که در مناطق مختلف چند صد متر اختلاف دارند. در مقاله دیگر، Noroozi و همکاران (2011) پهنه نیمه‌نیوال - نیوال در البرز مرکزی را که گیاهان رویش دارند بین 3900 تا 4800 متر، در شمال‌غربی ایران بین 3600 تا 4400 متر و در کوههای هزار - لالهزار تا 4200 متر مشخص کرده‌اند. طبق نظر این پژوهشگران، در زاگرس مرکزی محدوده پایینی پهنه نیمه‌نیوال - نیوال مشابه البرز مرکزی است. کوه چال کبود الشتر واقع در استان لرستان با حداکثر ارتفاع 3190 متر در پهنه نیمه‌آلپی قرار دارد. مطالعه حاضر، نخستین پژوهش فلوریستیک در این منطقه است و هدف عمده آن شناخت دقیق گونه‌های گیاهی است.
در سالهای اخیر فلور برخی مناطق رشته‌کوه‌های زاگرس در پهنه‌های نیمه‌آلپی و پایینتر مطالعه شده‌اند، از جمله: منطقه حفاظتشده سفیدکوه لرستان(Asri and Mehrnia, 2002)، منطقه حفاظتشده لشکردر همدان (Safikhani et al., 2003)، منطقه هشتادپهلو لرستان (Abrari Vajari and Veiskarami, 2005)، منطقه سارال کردستان (Sanandaji and (Mozaffarian, 2010، منطقه کرسنگ چهارمحال و بختیاری (Shirmardi et al., 2011)، منطقه چادگان اصفهان (Yousofi et al., 2011)، منطقه شکار ممنوع کرکس اصفهان (Khajeddin and Yeganeh, 2012)، منطقه حفاظتشده مانشت و قلارنگ ایلام (Darvishnia et al., 2012)، حوضه آبخیز سراب ایوان ایلام (Rostami, 2013)، منطقه حفاظتشده هلن چهارمحال و بختیاری (Shirmardi et al., 2014)، حوضه آبخیز نوژیان لرستان(Mehrnia and Ramak, (2014، منطقه حفاظتشده میمند کهگیلویه و بویراحمد (Naghipour Borj et al., 2014)، کوه الوند همدان (Kolahi and Atri, 2014).
مواد و روشها
منطقه مطالعه شده:کوه چال کبود در
20 کیلومتری شمال‌شرقی شهرستان الشتر، در طول شرقی ′′9 ′28 48 و عرض شمالی ′′41 ′52 33 قرار دارد (شکل 1). این منطقه از شمال به مله کوه، از غرب به کوه سه کیزون، از جنوب به کوه ولاش و از شرق به خرگوشناب محدود می‌‌شود. دامنه ارتفاع منطقه مطالعه‌شده بین 2300 تا 3190 متر بالاتر از سطح دریا و وسعت آن 470 هکتار است و به طور کامل در رشته‌کوه گرین قرار دارد. گرین از رشته‌کوه‌های بلند زاگرس است که در ادامه اشترانکوه قرار دارد و طول آن به بیش از 180 کیلومتر میرسد. در ارتفاعات اشترانکوه دره‌های یخچالی وجود دارند که در اصطلاح محلی به آنها چال می‌گویند. از جمله این چال‌ها می‌توان چال کبود، چال میشان، چال بران، چال فیالسون، چال شاه‌تخت، چال پیارو و چال همایون را نام برد (Wikipedia, 2016).
دلیل نامگذاری این کوه به دره چال کبود، گود بودن دره و کبودی سنگها و خاک آن است. قلههای این کوهها از آذرماه تا تیرماه پوشیده از برف هستند. طبق آمار نزدیک‌ترین ایستگاه هواشناسی به منطقه مطالعه شده میانگین دمای سالانه، کمینه و بیشینه دمای ثبت شده به ترتیب 7/13، 2/24- و 8/39 درجه سانتیگراد و متوسط بارندگی سالانه 3/452 میلیمتر است. گفتنی است متوسط ارتفاع کوه چال کبود تقریباً 1200 متر بالاتر از ایستگاه هواشناسی است و پارامترهای یاد شده نمیتوانند شرایط اقلیمی واقعی منطقه را نشان دهند. با توجه به نمودار آمبروترمیک (شکل 2)، ویژگی برجسته آب و هوای منطقه، تقسیم شدن سال به دو دوره خشک و مرطوب است که از ویژگی‌های اقلیم مدیترانه‌ای به شمار میرود.
شکل 1- موقعیت کوه چال کبود در استان لرستان (مقیاس 1:24000)
شکل 2- منحنی آمبروترمیک ایستگاه هواشناسی الشتر در ارتفاع 1567 متر (دوره آماری 1365 تا 1394 )
روش نمونهبرداری:ابتدا با توجه به ویژگی‌های فیزیوگرافی منطقه، دو پهنه ارتفاعی 2300 تا 2700 و 2700 تا 3100 متر مشخص شدند. پهنه اول شیب ملایم تا نسبتاً تند با خاک عمیق تا نیمه‌عمیق و بافت سنگین تا نیمه‌سنگین و رطوبت زیاد دارد. پهنه دوم دارای شیب تند تا بسیار تند با خاک سطحی یا در شکاف صخرهها و بافت سبک تا نسبتاً سبک و رطوبت کم خاک است. در هر پهنه، سه ترانسکت در جهت عمود بر شیب به فاصله 100 متر در نظر گرفته شد و به ازای 50 تا 100 متر (برحسب شرایط محل برای استقرار قطعهنمونه) روی ترانسکت، قطعاتنمونه مستقر و گونه‌های گیاهی داخل قطعاتنمونه جمع‌آوری شدند. اندازه قطعاتنمونه به روش سطح حداقل، 25 مترمربع تعیین شد و در مجموع 38 قطعهنمونه در دو پهنه استقرار یافتند. نمونه‌های گیاهی در فصل‌های بهار، تابستان و اوایل پاییز سال 1394 جمع‌آوری شدند؛ انتظار می‌رفت در این زمان‌ها بیشتر گونه‌های گیاهی در سطح منطقه حضور داشته و به رشد کامل رسیده باشند.
شناسایی گیاهان:پس از انجام شدن عملیات ابتدایی و خشک کردن گیاهان، گونه‌های گیاهی با مراجعه به فلور ایران (Assadi, 1988-2015)، فلورا ایرانیکا (Rechinger, 1963-2010) و فلور ترکیه (Davis, 1965-1985) شناسایی شدند. اسامی گیاهان و مؤلفان آنها با نمایه بین‌المللی نام‌های گیاهی(IPNI, 2016) و پایگاه The Plant List (2016) جستجو و مقابله شدند. گیاهان جمع‌آوری شده پس ازشماره‌گذاری در هرباریوم مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی لرستان نگهداری می‌شوند.
شکل زیستی گیاهان بر اساس سیستم طبقه‌بندی Raunkiaer (1934) و مناطق انتشار گونه‌های گیاهی با مراجعه به فلورهای شناسایی گیاهان و همچنین فلورهای عراق (Townsend et al., 1966-1988) و فلسطین 1966-1986)،(Zohary and Feinbrunm – Dothan تعیین شدند. سپس پراکنش جغرافیایی گونه‌ها با توجه به مناطق انتشار آنها در ایران و سایر کشورها و براساس تلفیقی از تقسیم‌بندی‌های جغرافیایی رویش‌های ایران (Asri, 2007) مشخص شد.
با توجه به طبقه‌بندیIUCN (2014)، فهرست گونه‌های انحصاری در معرض خطر و آسیب‌پذیر منطقه براساس معیارهای مختلف مانند انتشار جغرافیایی محدود، بهره‌برداری گیاه توسط انسان، دام و حیات‌وحش، میزان جمعیت، شکل زیستی و چگونگی استقرار و تکثیر طبیعی تهیه شد.
نتایج.
بعد از بررسی میدانی منطقه، 178 گونه گیاهی متعلق به 40 تیره و 134 جنس جمع‌آوری و شناسایی شدند. از بین تیره‌های گیاهی، 7 تیره به گیاهان گلدار تک‌‌لپه و 33 تیره به گیاهان گلدار دو‌لپه تعلق دارند (پیوست 1). از نظر تعداد گونه، تیره Asteraceae با
16 جنس و 20 گونه، تیره Lamiaceae با 10 جنس و 17 گونه و تیره‌های Apiaceae، Brassicaceae و Poaceae هر یک با 12 جنس و 14 گونه بیشترین سهم را در میان تیره‌های شناسایی شده دارند و در مجموع 4/44 درصد از کل گونه‌ها را شامل می‌شوند (شکل 3). جنس‌های Stachys، Astragalus و Cousinia به ترتیب با 5، 4 و 4 گونه بیشترین تعداد گونه را در میان جنس‌های گیاهی منطقه دارند.
با توجه به تقسیم‌بندی منطقه به دو پهنه ارتفاعی 2300 تا 2700 و 2700 تا 3100 متر و جمع‌آوری نمونه‌های گیاهی از هر پهنه مشخص شد که 99 گونه (6/55 درصد) در پهنه پایین و 79 گونه (4/44 درصد) در پهنه بالا (نیمه‌آلپی) بیشترین حضور را داشتند (پیوست 1). بیشترین اعضای تیره‌های بزرگ Brassicaceae، Lamiaceae، Poaceae، Rosaceae، Scrophulariaceae و Ranunculaceae در پهنه پایین و اعضای تیره‌های Apiaceae، Caryophyllaceae و Fabaceae در پهنه بالا یافت شدند. اعضای دو تیره بزرگ منطقه، Asteraceae و Boraginaceae، تقریباً یکسان در دو پهنه ارتفاعی حضور داشتند.
شکل 3- تیره‌های گیاهی غالب در کوه چال کبود براساس جنس و گونه موجود در هر تیره
گونه‌های جمع‌آوری شده از لحاظ شکل زیستی Raunkiaer (1934) بررسی شدند. بر این اساس در پهنه پایین، همی‌کریپتوفیت‌ها با 5/48 درصد، تروفیت‌ها با 2/19 درصد و ژئوفیت‌ها با 2/18 درصد شکل‌های زیستی غالب منطقه را تشکیل می‌دهند و در پهنه بالا، همی‌کریپتوفیت‌ها با 7/55 درصد و ژئوفیت‌ها با 19 درصد شکل‌های زیستی غالب هستند (شکل 3).
شکل 4- طیف زیستی گونه‌های گیاهی کوه چال کبود: Ch (کامفیت)، Ge (ژئوفیت)، He (همی‌کریپتوفیت)، Ph (فانروفیت)، Th (تروفیت)
بررسی پراکندگی جغرافیایی گیاهان منطقه نشان می‌دهد که عناصر ایرانی- تورانی در پهنه‌های پایین و بالا به ترتیب 7/72 و 4/92 درصد گونه‌ها را تشکیل می‌دهند و سایر گونه‌ها علاوه بر ناحیه رویشی ایرانی - تورانی در سایر نواحی رویشی نیز یافت می‌شوند (شکل 4).
شکل 5- طیف پراکنش جغرافیایی گونه‌های گیاهی کوه چال کبود: ES (اروپا- سیبری)، IT (ایرانی - تورانی)، M (مدیترانه‌ای)،
Pl (چندناحیه‌ای)، SA (صحرا - عربی)، SS (صحرا - سندی)
1/24 درصد فلور منطقه به گونه‌هایی اختصاص دارد که به علت فعالیت‌های تخریبی افراد محلی و تعلیف دام ظاهر شده‌اند؛ این گونه‌ها عبارتند از: Acinus graveolens، Arabidopsis thaliana، Bromus danthoniae، B.pectinatus، Buglossoides arvensis، B. tenuiflora، Bupleurum gerardii، Cirsium acaule، Clypeola aspera، C. jonthlaspi، Conringia perfoliata، Consolida anthoroidea، Cousinia albescens،
C. multiloba، C. orthoclada ،C. thamnodes، Crepis quercifolia ،Echinops elymaiticus، Eryngium billardieri، Euphorbia bungei،
E. microsciadia، Fumaria asepala،
F. vaillantii، Garhadiolus angulosus، Hordeum bulbosum، Ixiolirion tataricum، Lallemantia iberica، Lamium amplexicaule، Nigella oxypetala، Onosma elwendicum، O. kotschyi، Poa bulbosa، Polygonum cognatum،
P. polycnemoides، Rochelia persica، Salvia multicaulis، S. syriaca، Lactuca orientalis، Scrophularia nervosa، Taraxacum syriacum، Urtica dioica، Verbascum alceoides،
V. songaricum، Veronica campylopoda.
از مجموع 178 گونه و تقسیمات زیرگونه‌ای موجود در منطقه چال کبود، 29 گونه (3/16 درصد) انحصاری ایران هستند و به 14 تیره و 23 جنس تعلق دارند (جدول 1). بیشترین تعداد گونه انحصاری در تیره‌های Asteraceae (6 گونه)، Fabaceae (5 گونه)، Apiaceae و Lamiaceae (هر یک با 3 گونه) مشاهده شد. در بین گونه‌های انحصاری، 7 گونه در دسته آسیب‌پذیر و 22 گونه در دسته با خطر کمتر قرار گرفتند. 6/58 درصد گونه‌های انحصاری در پهنه بالا و بقیه در پهنه پایین حضور داشتند.
جدول 1- فهرست گیاهان انحصاری در معرض خطر منطقه چال کبود الشتر: LR (با خطر کمتر)، VU (آسیب‌پذیر)
|
وضعیت حفاظتی |
گونه گیاهی |
وضعیت حفاظتی |
گونه گیاهی |
|
LR |
Echinophora cinerea |
LR |
Acantholimon bromifolium var. bromifolium |
|
VU |
Echinops elymaiticus |
LR |
Acantholimon scabrellum |
|
LR |
Ferula microcolea |
LR |
Allium stipitatum |
|
LR |
Micrantha multicaulis |
LR |
Alyssum polycladum |
|
LR |
Minuartia aucheriana |
LR |
Amygdalus haussknechtii |
|
LR |
Nepeta kotschyi var. persica |
VU |
Astracantha myriacantha |
|
LR |
Onobrychis persica |
LR |
Astragalus microphysa |
|
LR |
Onosma kotschyi |
LR |
Astragalus murinus subsp. murinus |
|
LR |
Rhobdosciadium aucheri |
LR |
Centaurea aucheri subsp.indistincta |
|
LR |
Rumex elbursensis |
LR |
Cephalorrhynchus brassicifolius |
|
LR |
Stachys benthamiana |
VU |
Cousinia albescens |
|
LR |
Stachys veroniciformis |
VU |
Cousinia orthoclada |
|
LR |
Trigonella disperma |
VU |
Cousinia thamnodes |
|
VU |
Veronica kurdica subsp. filicaulis |
LR |
Delphinium tuberosum |
|
|
|
VU |
Dionysia haussknechtii |
بحث و جمع‌بندی.
وجود 178 گونه شناسایی شده متعلق به 40 تیره و 133 جنس در منطقه کوهستانی محدود چال کبود، غنای گونه‌ای نسبتاً زیاد منطقه را نشان می‌دهد. در کوه چال کبود، تیره‌های Asteraceae، Lamiaceae، Apiaceae، Brassicaceae و Poaceae جزو بزرگ‌ترین تیره‌های موجود در منطقه محسوب می‌شوند و بیشتر عناصر گیاهی تشکیل‌دهنده آنها دارای شکل‌های زیستی همی‌کریپتوفیت و تروفیت با پراکندگی جغرافیایی در ناحیه ایرانی - تورانی هستند. به‌طورکلی، 43 گونه از گونه‌های شناسایی شده، انسان‌زاد هستند که به 13 تیره تعلق دارند. سهم این گونه‌ها در پهنه‌های پایین و بالا به ترتیب 4/17 و
7/6 درصد فلور منطقه است که تخریب بیشتر در پهنه پایین را نشان می‌دهد. در میان تیره‌ها، Asteraceae، Boraginaceae، Lamiaceae، Brassicaceae، Poaceae، Polygonaceae و Scrophulariaceae به ترتیب بیشترین تعداد گونه‌های انسان‌زاد را دارند. Yousofi و همکاران (2011( و Khajeddin و Yeganeh (2012) نیز تخریب ناشی از فعالیت‌های انسان و تعلیف دام را دلیل چیرگی گیاهان تیره Asteraceae در مناطق کوهستانی چادگان و کرکس اصفهان گزارش کرده‌اند. حضور زیاد گیاهان این تیره‌ها در منطقه چال کبود، زنگ خطر و هشداری درباره تخریب پوشش‌گیاهی این منطقه برای مسئولان منابع طبیعی است تا برنامه‌های مدیریتی ویژه‌ای برای حفظ این منطقه با ارزش طراحی و اجرا کنند. حضور 29 گونه انحصاری در این منطقه باعث شده است تا کوه چال کبود از نظر ذخیره‌های ژنتیک گیاهی کشور اهمیت ویژه‌ای داشته باشد.
طیف شکل‌های زیستی گیاهان اقلیم‌های مختلف با یکدیگر متفاوت است و طیف زیستی هر منطقه وضعیت آب و هوایی آن را بیان می‌کند. فراوانی گیاهان همی‌کریپتوفیت (7/51 درصد) در دو پهنه ارتفاعی منطقه را می‌توان ناشی از سازگاری این گیاهان در برابر سرما و چرای دام (به دلیل قرارگیری جوانه‌های انتهایی آنها در سطح خاک) و شرایط زیستی سخت منطقه دانست. طبق نظر Archibold (1995) فراوانی گیاهان همی‌کریپتوفیت در یک منطقه، اقلیم سرد و کوهستانی را نشان می‌دهد. با افزایش ارتفاع منطقه در پهنه بالا، فراوانی همی‌کریپتوفیت‌ها از 2/7 درصد نیز بیشتر شده و نشان می‌دهد اگرچه شرایط اقلیمی نسبت به پهنه پایین سخت‌تر شده است این دسته از گیاهان در مقایسه با سایر شکل‌های زیستی موفق‌تر بوده‌اند. درصد زیاد تروفیت‌ها در پهنه پایین (حدود 2/19 درصد) فشارهای مستقیم و غیرمستقیم انسان بر منطقه را نشان می‌دهد؛ با افزایش ارتفاع این فشارها کمتر شده و فراوانی تروفیت‌ها در پهنه بالا به 4/11 درصد کاهش یافته است. فراوانی ژئوفیت‌ها در هر دو پهنه تقریباً یکسان است، فانروفیت‌ها در پهنه پایین فراوانی بیشتری نسبت به پهنه بالا دارند و برعکس، کامفیت‌ها در پهنه بالا فراوان‌ترند. در واقع با افزایش ارتفاع، شرایط زیستی برای فانروفیت‌ها دشوارتر شده و شکل‌های زیستی موفق‌تر هستند که جوانه‌های انتهایی آنها برای اجتناب از سرمازدگی ناشی از بادهای سرد به سطح زمین نزدیک‌تر شده است.
پژوهش‌های انجام شده در سایر مناطق کوهستانی لرستان و استان‌های مجاور نتایج فوق را تأیید می‌کنندکه از میان آنها می‌توان به نتایج پژوهش‌ها در منطقه حفاظتشده سفیدکوه لرستان(Asri and (Mehrnia, 2002، منطقه حفاظتشده لشکردر همدان (Yavari and Shahgolzari, 2010)، منطقه کرسنگ چهارمحال و بختیاری (Shirmardi et al., 2011) و منطقه حفاظتشده هلن چهارمحال و بختیاری (Shirmardi et al., 2014) اشاره کرد. در این پژوهش‌ها، همی‌کریپتوفیت‌ها و تروفیت‌ها به ترتیب شکل‌های زیستی غالب منطقه معرفی شده‌اند. البته در برخی مناطق نظیر منطقه هشتادپهلو لرستان(Abrari (Vajari and Veiskarami, 2005 و حوضه آبخیز سراب ایوان ایلام (Rostami, 2013)، تروفیت‌ها به دلیل چرای بی‌رویه دام‌ها و تخریب انسانی بیشترین فراوانی را دارند.
درصد زیاد عناصر ایرانی - تورانی (5/81 درصد) در فلور منطقه مطالعه شده، قرارگیری منطقه در محدوده جغرافیای گیاهی ایرانی - تورانی را تأیید می‌کند. تعداد گونه‌های دارای پراکنش جغرافیایی ایرانی - تورانی در هر دو پهنه تقریباً یکسان است. با افزایش ارتفاع، تعداد گونه‌هایی بسیار کاهش می‌یابد که علاوه بر ناحیه ایرانی - تورانی در سایر نواحی رویشی مانند مدیترانه‌ای، اروپا - سیبری و صحرا - سندی نیز انتشار دارند؛ به طوری‌که عناصر ایران - تورانی، در پهنه بالا 4/92 درصد گیاهان و در پهنه پایین 7/72 درصد گونه‌ها را تشکیل می‌دهند. به عبارتی با افزایش ارتفاع از سطح دریا و در نتیجه کاهش دما و رطوبت نسبی، امکان نفوذ گونه‌های صحرا - سندی، اروپا - سیبری و حتی مدیترانه‌ای وجود ندارد زیرا اغلب این گونه‌ها به دماهای پایین حساس هستند و انتشار آنها با افزایش ارتفاع از سطح دریا محدود می‌‌شود. پس از عناصر ایرانی - تورانی، گونه‌هایی با پراکنش جغرافیایی ایرانی - تورانی و مدیترانه‌ای بیشترین فراوانی را در هر دو پهنه منطقه دارند؛ این عناصر در پهنه‌های پایین و بالا به ترتیب 1/12 و
5 درصد گیاهان را تشکیل می‌دهند.
در سایر پژوهش‌های انجام شده در رشته‌کوه زاگرس نظیر منطقه حفاظت شده سفیدکوه لرستان (Asri and Mehrnia, 2002)، منطقه هشتادپهلو لرستان (Abrari Vajari and Veiskarami, 2005)، منطقه حفاظتشده مانشت و قلارنگ ایلام (Darvishnia et (al., 2012، جنگل‌های بانه و مریوان (Ahmadi et al., 2013) و منطقه حفاظت شده میمند کهگیلویه و بویراحمد (Naghipour Borj et al., 2014) نیز نتایج مشابه است اما در مطالعات دیگر مانند منطقه کرسنگ چهارمحال و بختیاری (Shirmardi et al., 2011)، منطقه حفاظتشده هلن چهارمحال و بختیاری (Shirmardi et al., 2014) و حوضه آبخیز نوژیان لرستان (Mehrnia and Ramak, 2014) پس از عناصر ایرانی - تورانی، گونه‌هایی با پراکنش جغرافیایی ایرانی - تورانی و اروپا - سیبری و یا عناصر مشترک این نواحی با ناحیه مدیترانه‌ای بیشترین فراوانی را دارند. چون رشته‌کوه زاگرس به ناحیه مدیترانه‌ای نزدیک‌تر است حضور بیشتر عناصر مشترک در نواحی ایرانی - تورانی و مدیترانه‌ای محتمل‌تر از عناصر مشترک ایران - تورانی و اروپا - سیبری است که در فاصله بیشتری از این رشته‌کوه قرار دارند.
با توجه به روییدن 7 گونه گیاهی در معرض خطر در کوه چال کبود و همچنین برای حفظ تنوع گیاهی منطقه، ابتدا باید با ایجاد قرق هر نوع بهره‌برداری از منابع مرتعی مانند تعلیف دام و بهره‌برداری از گیاهان دارویی متوقف شود. سپس با مطالعه ویژگی‌های آت‌اکولوژی گونه‌های باارزش منطقه و بررسی تأثیرگذاری عوامل مخرب بر آنها و پیشنهاد دادن راه‌حل‌های اصولی حفاظت در برابر این عوامل، از نابودی و انقراض این گونه‌ها جلوگیری کرد.
سپاسگزاری.
نگارندگان از همکاری مسئولان محترم هرباریوم مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان لرستان قدردانی می‌کنند.
پیوست 1- فهرست گونه‌های گیاهی موجود در منطقه چال کبود الشتر همراه با نام تیره، شکل زیستی، پراکنش جغرافیایی و پهنه ارتفاعی آنها؛ علایم اختصاری شکل‌های زیستی: Ch (کامفیت)، Ge (ژئوفیت)، He (همی‌کریپتوفیت)، Th (تروفیت)؛ و علایم اختصاری پراکنش‌های جغرافیایی: ES (اروپا - سیبری)، IT (ایرانی - تورانی)،
M (مدیترانه‌ای)، SA (صحرا - عربی)، SS (صحرا - سندی)
|
ارتفاع از سطح دریا (متر) |
پراکنش جغرافیایی |
شکل زیستی |
نام علمی تاکسون موجود در منطقه |
|
|
|
|
Alliaceae |
|
3100-2700 |
IT |
Ge |
Allium haemanthoides Boiss. & Reut. ex Regel |
|
3100-2700 |
IT |
Ge |
Allium stipitatum Regel |
|
|
|
|
Anacardiaceae |
|
2700-2300 |
IT |
Ph |
Pistacia atlantica Desf. |
|
|
|
|
Apiaceae |
|
3100-2700 |
IT |
Ge |
Bunium cylindricum (Boiss. & Hohen.) Drude |
|
3100-2700 |
IT-M |
Th |
Bupleurum gerardii All. |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Chaerophyllum macropodum Boiss. |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Echinophora cinerea (Boiss.) Hedge & Lamond |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Eryngium billardieri Delile |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Eryngium thyrsoideum Boiss. |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Ferula haussknechtii H.Wolff ex Rech. f. |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Ferula microcolea (Boiss.) Boiss. |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Ferulago angulata (Schltdl.) Boiss. |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Pimpinella tragium Vill. subsp. lithophila (Schischk.) Tutin |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Prangos uloptera DC. |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Rhobdosciadium aucheri Boiss. |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Semenovia tragioides (Boiss.) Pimenov & V.N. Tikhom. |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Tetrataenium lasiopetalum (Boiss.) Manden. |
|
|
|
|
Araceae |
|
2700-2300 |
IT |
Ge |
Arum rupicola var. virescens (Stapf) P.C. Boyce |
|
|
|
|
Asteraceae |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Achillea filipendula Lam. |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Artemisia persica Boiss. |
|
3100-2700 |
IT |
Ge |
Centaurea aucheri (DC.) Wagenitz subsp.indistincta Wagenitz |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Cephalorrhynchus brassicifolius (Boiss.) Tuisl |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Cirsium acaule (L.) A.A. Weber ex Wigg. |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Cousinia albescens Winkl. & Strauss ex Winkl. |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Cousinia multiloba DC. |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Cousinia orthoclada Hausskn. & Bornm. |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Cousinia thamnodes Boiss. & Hausskn. |
|
3100-2700 |
IT |
Th |
Crepis quercifolia Bornm. & Gauba |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Echinops elymaiticus Bornm. |
|
2700-2300 |
IT-M |
Th |
Garhadiolus angulosus Jaub. & Spach |
3100-2700 |
IT |
He |
Helichrysum armenium DC. |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Lactuca orientalis (Boiss.) Boiss. |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Picris strigosa M. B. subsp. kurdica Lack |
|
2700-2300 |
IT |
Ge |
Scozonera phaeopappa (Boiss.) Boiss. |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Tanacetum kotschyi (Boiss.) Grierson |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Tanacetum polycephalum Sch. Bip. |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Taraxacum syriacum Boiss. |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Tragopogon collinus DC. |
|
|
|
|
Boraginaceae |
|
2700-2300 |
ES-IT-M |
Th |
Buglossoides arvensis (L.) I.M. Johnst. |
|
3100-2700 |
IT-M |
Th |
Buglossoides tenuiflora (L. f.) I.M. Johnst. |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Lappula microcarpa (Ledeb.) Gürke |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Nonnea persica Boiss. |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Onosma elwendicum Wettst. |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Onosma kotschyi Boiss. |
|
3100-2700 |
IT |
Th |
Rochelia persica Bunge ex Boiss. |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Trichodesma incanum (Bunge) A. DC. |
|
|
|
|
Brassicaceae |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Aethionema grandiflorum Boiss. & Hohen. |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Alyssum tortuosum Willd. |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Alyssum polycladum Rech. f. |
|
3100-2700 |
Pl |
Th |
Arabidopsis thaliana (L.) Heynh. |
|
3100-2700 |
IT-M |
He |
Arabis caucasica Willd. |
|
2700-2300 |
IT |
Ge |
Chalcanthus renifolius (Boiss. & Hohen.) Boiss. |
|
2700-2300 |
IT-M |
Th |
Clypeola aspera (Grauer) Turrill |
|
2700-2300 |
IT-M |
Th |
Clypeola jonthlaspi L. |
|
3100-2700 |
IT |
Th |
Conringia perfoliata (C.A. Meyer) Busch. |
|
2700-2300 |
IT-M |
He |
Erysimum crassipes Fisch. & C.A. Mey. |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Isatis kotschyana Boiss. & Hohen. ex Boiss. |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Lepidium persicum Boiss. |
|
2700-2300 |
IT-M-SS |
Th |
Matthiola longipetala (Vent.) DC. |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Micrantha multicaulis (Boiss.) F. Dvořák |
|
|
|
|
Campanulaceae |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Asyneuma persicum (A. DC.) Bornm. |
|
|
|
|
Caprifoliaceae |
|
2700-2300 |
IT |
Ph |
Lonicera nummulariifolia Jaub. & Spach |
|
|
|
|
Caryophyllaceae |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Arenaria gypsophiloides L. var. gypsophiloides |
|
3100-2700 |
IT |
Ch |
Dianthus orientalis Adams subsp. nassireddini (Stapf) Rech. f. |
|
3100-2700 |
IT |
Ch |
Dianthus persicus Hausskn. |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Minuartia aucheriana Bornm. |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Minuartia oreina Schischk. |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Silene brahuica Boiss. |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Silene commelinifolia Boiss. var. commelinifolia |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Silene spergulifolia (Willd.) M. Bieb. |
|
|
|
|
Colchicaceae |
|
3100-2700 |
IT |
Ge |
Colchicum kotschyi Boiss. |
|
|
|
|
Convolvulaceae |
|
3100-2700 |
IT |
Ch |
Convolvulus urosepalus Pau |
|
|
|
|
Crassulaceae |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Rosularia elymaitica(Boiss. & Hausskn. ex Boiss.) A. Berger |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Rosularia sempervivum (M. B.) Berger var. sempervivum |
|
2700-2300 |
ES-IT-M-SS |
He |
Sedum hispanicum L. |
|
|
|
|
Dipsacaceae |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Cephalaria hirsuta Stapf |
|
2700-2300 |
IT |
Ch |
Pterocephalus canus Coult. ex DC. |
|
|
|
|
Euphorbiaceae |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Euphorbia bungei Boiss. |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Euphorbia microsciadia Boiss. |
|
|
|
|
Fabaceae |
|
3100-2700 |
IT |
Ph |
Astracantha brachycalyx (Fisch. ex Boiss.) Podl. |
|
3100-2700 |
IT |
Ch |
Astracantha myriacantha (Boiss.) Podlech |
|
3100-2700 |
IT |
Ch |
Astragalus microphysa Boiss. |
|
3100-2700 |
IT |
Ch |
Astragalus murinus Boiss. subsp. murinus |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Astragalus siliquosus Boiss. |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Astragalus ovinus Boiss. |
|
2700-2300 |
Pl |
He |
Lotus corniculatus L. |
|
3100-2700 |
IT |
Ch |
Onobrychis cornuta (L.) Desv. |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Onobrychis persica Širj. & Rech. f. |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Trigonella elliptica Boiss. |
|
|
|
|
Fumariaceae |
|
3100-2700 |
IT |
Ge |
Corydalis verticillaris DC.subsp. verticillaris |
|
3100-2700 |
IT |
Th |
Fumaria asepala Boiss. |
|
2700-2300 |
ES-IT-M |
Th |
Fumaria vaillantii Loisel. |
|
|
|
|
Gentianaceae |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Gentiana olivieri Griseb. |
|
|
|
|
Geraniaceae |
|
3100-2700 |
IT |
Ge |
Biebersteinia multifida DC. |
|
2700-2300 |
IT |
Ge |
Geranium persicum Schönb.-Tem. |
|
|
|
|
Hypericaceae |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Hypericum scabrum L. |
|
|
|
|
Iridaceae |
|
2700-2300 |
Pl |
Ge |
Gladiolus italicus Mill. |
|
2700-2300 |
IT |
Ge |
Iris reticulata M. Bieb. |
|
|
|
|
Ixioliriaceae |
|
2700-2300 |
IT-M |
Ge |
Ixiolirion tataricum (Pall.) Schult. & Schult.f. |
|
|
|
|
Lamiaceae |
|
3100-2700 |
IT-M |
Th |
Acinus graveolens (M. B.) Link |
|
2700-2300 |
ES-IT |
Ge |
Lamium album L. subsp. crinitum (Montbret & Aucher ex Benth.) Mennema |
|
2700-2300 |
ES-IT-M |
Th |
Lamium amplexicaule L. |
|
2700-2300 |
IT |
Th |
Lallemantia iberica (M. Bieb.) Fisch. & C. A. Mey. |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Nepeta kotschyi Boiss. var. persica (Boiss.) Jamzad |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Nepeta speciosa Boiss. & Noë |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Phlomis anisodonta Boiss. subsp. occidentalis Jamzad |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Salvia multicaulis Vahl |
|
2700-2300 |
IT |
Ge |
Salvia syriaca L. |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Stachys benthamiana Boiss. |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Stachys kurdica Boiss. & Hohen. |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Stachys lavandulifolia Vahl |
|
3100-2700 |
IT |
Ge |
Stachys setiferaC.A. Mey. |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Stachys veroniciformis Rech. f. |
|
2700-2300 |
ES-IT-M-SS |
Ch |
Teucrium polium L. |
|
3100-2700 |
IT |
Ch |
Thymus eriocalyx (Ronniger) Jalas |
|
2700-2300 |
IT |
Ch |
Ziziphora clinopodioides Lam. |
|
|
|
|
Liliaceae |
|
2700-2300 |
IT |
Ge |
Fritillaria imperialis L. |
|
2700-2300 |
IT-M |
Ge |
Gagea chlorantha (M. Bieb.) Schult. & Schult. f. |
|
2700-2300 |
IT |
Ge |
Gagea gageoides (Zucc.) Vved. |
|
3100-2700 |
IT |
Ge |
Tulipa biflora Pall. |
|
3100-2700 |
IT |
Ge |
Tulipa humilis Herb. |
|
|
|
|
Malvaceae |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Alcea kurdica (Schlecht.) Alef. var. kurdica |
|
|
|
|
Papaveraceae |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Papaver fugax Poir. |
|
|
|
|
Plantaginaceae |
|
2700-2300 |
ES-IT |
Ge |
Plantago atrata Hoppe |
|
|
|
|
Plumbaginaceae |
|
3100-2700 |
IT |
Ch |
Acantholimon bromifolium Boiss. ex Bunge |
|
3100-2700 |
IT |
Ch |
Acantholimon scabrellum Boiss. & Hausskn. |
|
|
|
|
Poaceae |
|
3100-2700 |
IT |
Ge |
Arrhenatherum kotschyi Boiss. |
|
2700-2300 |
IT |
Th |
Bromus danthoniae Trin. |
|
2700-2300 |
IT-M |
Th |
Bromus pectinatus Thunb. |
|
2700-2300 |
IT-M |
Ge |
Elymus sajanensis (Nevski) Tzvelev |
|
2700-2300 |
IT-M |
Th |
Eremopoa persica (Trin.) Roshev. |
|
2700-2300 |
Pl |
He |
Festuca arundinacea Schreb. |
|
2700-2300 |
IT-M |
He |
Festuca valesiacaSchleich. ex Gaudin |
|
2700-2300 |
IT-M-SS |
Ge |
Hordeum bulbosum L. |
|
2700-2300 |
IT |
Th |
Lolium persicum Boiss. & Hohen. |
|
3100-2700 |
IT |
Ge |
Melica persica Kunth |
|
2700-2300 |
ES-IT-M |
Ge |
Poa bulbosa L. |
|
3100-2700 |
IT |
Ge |
Psathyrostachys fragilis (Boiss.) Nevski |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Stipa hohenackeriana Trin. & Rupr. |
|
2700-2300 |
IT-M |
Th |
Taeniatherum caput-medusae (L.) Nevski |
|
|
|
|
Polygonaceae |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Polygonum cognatum Meisn. |
|
2700-2300 |
IT |
Th |
Polygonum polycnemoides Jaub. & Spach |
|
2700-2300 |
IT |
Th |
Polygonum thymifolium Jaub. & Spach |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Rumex elbursensis Boiss. |
|
|
|
|
Primulaceae |
|
3100-2700 |
IT |
Ch |
Dionysia haussknechtii Bornm. & Strauss |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Primula gaubaeana Bornm. |
|
|
|
|
Ranunculaceae |
|
2700-2300 |
IT |
Th |
Consolida anthoroidea (Boiss.) Schrödinger |
|
3100-2700 |
IT |
Ge |
Delphinium tuberosum Aucher ex Boiss. |
|
2700-2300 |
IT |
Ge |
Ficaria fascicularis K. Koch |
|
2700-2300 |
IT |
Th |
Nigella oxypetala Boiss. |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Ranunculus asiaticus L. |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Ranunculus aucheri Boiss. |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Thalictrum isopyroides C.A. Mey. |
|
|
|
|
Rhamnaceae |
|
2700-2300 |
IT |
Ph |
Rhamnus cornifolia Boiss. var. cornifolia |
|
2700-2300 |
IT |
Ph |
Rhamnus pallasii Fisch. & C.A. Meyer subsp. iranica (Hausskn.) Browicz & J. Zieiski |
|
|
|
|
Rosaceae |
|
2700-2300 |
IT |
Ph |
Amygdalus haussknechtii (C.K. Schneider) Bornm. |
|
2700-2300 |
IT |
Ph |
Cotoneaster luristanicus Klotz |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Potentilla discipulorum P.H. Davis |
|
2700-2300 |
IT |
Ph |
Prunus microcarpa C.A. Mey. |
|
3100-2700 |
IT |
Ph |
Rosa orientalis A. Dupont ex Sér |
|
2700-2300 |
ES-IT |
Ph |
Rubus caesiusL. |
|
|
|
|
Rubiaceae |
|
3100-2700 |
IT |
Th |
Asperula setosa Jaub. & Spach |
|
2700-2300 |
IT-SA |
Th |
Callipeltis cucullaris (L.) DC. |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Cruciata taurica subsp. persica (DC.) Ehrend. |
|
2700-2300 |
IT-M |
He |
Galium humifusum M. Bieb. |
|
3100-2700 |
IT |
He |
Galium mite Boiss. & Hohen. |
|
|
|
|
Scrophulariaceae |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Scrophularia frigida Boiss. subsp. frigida |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Scrophularia nervosa Benth. subsp. boissierana (Jaub. & Spach) Grau |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Scrophularia variegata M. B. subsp. variegata |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Verbascum alceoides Boiss. & Hausskn. |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Verbascum songaricum Schrenk ex Fisch. & C.A. Mey. subsp. songaricum |
|
3100-2700 |
IT |
Th |
Veronica campylopoda Boiss. |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Veronica kurdica Benth. subsp. filicaulis (Freyn) M.A. Fischer |
|
|
|
|
Thymelaeaceae |
|
2700-2300 |
IT |
Ph |
Daphne mucronata Royle |
|
|
|
|
Urticaceae |
|
3100-2700 |
ES-IT-M |
He |
Parietaria judaica L. |
|
2700-2300 |
IT |
He |
Urtica dioica L. subsp. kurdistanica Chertek |
|
|
|
|
Valerianaceae |
|
3100-2700 |
IT |
Ge |
Valeriana sisymbriifolia Vahl |
|
|
|
|
Violaceae |
|
2700-2300 |
IT |
Ge |
Viola pachyrrhiza Boiss. & Hohen. |
)