Document Type : Original Article
Authors
Department of Plant Protection, Faculty of Crop Sciences, Sari University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Sari, Iran
Abstract
Keywords
Main Subjects
مقدمه.
پادمان جانوران کوچکی هستند که متوسط طول آن‌ها به 12/0 تا 10 میلی‌متر می‌رسد و از لحاظ طبقه‌بندی در گروه درون‌دهانیان (Enthognatha) قرار می‌گیرند. پادمان بدون بال، دارای شاخک و اغلب گونه‌ها دارای فورکا روی بند چهارم شکم هستند. اگرچه بعضی گونه‌ها روی سطح زمین (مثلاً روی گیاهان) زندگی می‌کنند، اغلب گونه‌ها خاکزیند. تراکم پادمان در برخی خاک‌های غنی از عناصر مغذی به بیش از چند میلیون فرد در هر متر مربع می‌رسد (Petersen and Luxton, 1982). پادمان گونه‌های همه‌جازی هستند اما پراکنش این بندپایان در زیستگاه‌های نامساعد مانند بیابان‌ها و مناطق قطبی کمتر و فون پادمان در مکان‌های دارای پردازه اکولوژیکی فراوان مانند جنگلها بسیار متنوع است. در کل بجز چند گونه گیاه‌خوار که آفت هستند بیشتر پادمان با ریزه‌خواری و پوسیده‌خواری، تجزیه‌کنندگان طبیعت و در کل جانوران سودمندی محسوب می‌شوند (Hopkin, 1997; Endlweber and Scheu, 2006).
در گذر زمان، رده‌بندی پادمان تغییرات زیادی کرده است. Hopkin (1997) در کتاب خود پادمان را رده‌ای نام می‌برد که به سه راسته به نام‌های Arthropleona (شامل 2 بالاخانواده و 15 خانواده)، Neelipleona (شامل 1 خانواده) و Symphypleona (شامل 2 خانواده) تقسیم می‌شود. در رده‌بندی جدید، پادمان رده‌ایست که به چهار راسته تقسیم می‌شود: راسته Podorumorpha (شامل 6 بالاخانواده و 11 خانواده)، راسته Entomobryomorpha (شامل 4 بالاخانواده و 11 خانواده)، راسته Neelipleona (شامل 1 خانواده کوچک) و راسته Symphypleona (شامل 5 بالاخانواده و 10 خانواده)(Deharveng 2004; Belinger et al., 2014).
خانواده Onychiuridae متعلق به راسته Poduromorpha به دو زیرخانواده به نام‌های Onychiurinae و Tullbergiinae تقسیم می‌شود. تاکنون 895 گونه از این خانواده در جهان معرفی شده است. اعضای خانواده Onychiuridae بیشتر در عمق‌های مختلف خاک فعالیت می‌کنند و بیشتر گونه‌های شناسایی‌شده از این خانواده متعلق به زیرخانواده Onychiurinae با 50 جنس و 628 گونه هستند. زیرخانواده Tullbergiinae 32 جنس و 217 گونه دارد (Fjellberg, 1998) و اخیراً این زیرخانواده به‌صورت خانواده مستقلی از Onychiuridae جدا شده است (Dunger and Schlitt, 2011). ویژگی‌هایی نظیر وجود چشم کاذب روی سر، روی بندهای قفس‌سینه و بندهای شکم، اعضای حسی انگشتی روی بند سوم شاخک، شکل خاص اندام پس‌شاخکی خانواده Onychiuridae را از سایر خانواده‌های راسته Podumorpha متمایز می‌کنند.
Cox (1982) نخستین مطالعه جامع را پیرامون پادمان انجام داد و حدود 70 گونه متعلق به 30 جنس و 5 خانواده را گزارش کرد؛ در میان گونه‌های گزارش‌شده از خانواده Onychiuridae، 7 گونه متعلق به 4 جنس از استان‌های آذربایجان غربی و شرقی، مازندران، گیلان، زنجان و مرکز ایران از جمله تهران وجود دارد. در گزارش Cox (1982) به مکان‌های دقیق نمونه‌برداری اشاره‌ای نشده است. پس از گزارش Cox (1982) تا مدت‌ها تحقیق پیرامون فون پادمان ایران متوقف شد تا Moravvej (2003) فون پادمان شهر تهران را بررسی و در مجموع 16 گونه و 14 جنس را معرفی کرد؛ در این بررسی از خانواده Onychiuridae گونه‌ای شناسایی و گزارش نشد. در سال‌های اخیر به بررسی فون پادمان در ایران توجه شده است (Yahyapour and Shayanmehr, 2013؛ Bakhshi et al., 2014؛ Yoosefi Lafooraki and Shayanmehr, 2015). از خانواده Onychiuridae، Yahyapour (2012) 1 گونه از ساری، Daghighi و همکاران (2013) 1 گونه متعلق به 1 جنس از گیلان و Kahrarian و همکاران (2014) 4 گونه متعلق به 3 جنس از کرمانشاه را گزارش کردند. Shayanmehrو همکاران (2013) در چک‌لیست پادمان ایران از این خانواده حدود 14 گونه متعلق به 8 جنس را معرفی و Yoosefi Lafooraki و Shayanmehr (2015) 12 گونه را از مازندران گزارش کردند. در تحقیقی که برای بررسی فون پادمان در شهر تهران انجام شد، گونه‌هایی متعلق به خانواده Onychiuridae یافت شدند که ویژگی‌های مهم آن‌ها در تشخیص گونه‌ها اهمیت دارند.
مواد و روش‌ها.
نمونه‌برداری‌هایی برای بررسی فون پادمان در شهر تهران و گاهی حومه آن طی سال‌های 1393-1392 انجام (شکل 1) و از قیف برلیز تغییر‌شکل‌یافته برای جداسازی پادمان استفاده شد (شکل 2). در بین نمونه‌های پادمان جمع‌آوری‌شده در ظرف زیرین قیف، تشخیص اعضای خانواده Onychiuridae با توجه به شکل بدن، رنگ سفید و نداشتن چشم به‌راحتی امکان‌پذیر است اما برای تشخیص جنس و گونه حتماً باید اسلاید میکروسکوپی تهیه شود (شکل 3). برای تهیه اسلاید میکروسکوپی از یک قطره محلول هویر (شامل 40 میلی‌لیتر آب مقطر، 30 گرم صمغ عربی، 200 گرم کلرال هیدرات و 20 میلی‌لیتر گلیسیرین) استفاده شد. اسلایدها یک هفته در آون و دمای 45 درجه سانتی‌گراد نگهداری شدند تا مایع تثبیت‌کننده خشک شود و سپس اطراف لامل با لاک مسدود شد تا مانع جذب رطوبت هوا شود (Christiansen, 1957).
شکل 1- موقعیت جغرافیایی محل‌های نمونه‌برداری‌‌شده (*) در شهر تهران و حومه؛منطقه 1: 1- پارک نیاوران 2- توچال 3- پارک جمشیدیه 4- دارآباد؛ منطقه 2: 1- سعادت‌آباد 2- پارک نهج‌البلاغه 3- پارک پردیسان 4- موزه تنوع زیستی 5- پارک گفتگو؛ منطقه 3: 1- پارک ملت 2- پارک قیطریه 3- پارک طالقانی؛ منطقه 4: 1- پارک لویزان؛ منطقه 5: 1- جنت‌آباد (پارک اقاقیا، بهاره، پروانه) 2- آیت‌الله کاشانی (پارک اردکانی، استقلال) 3- پارک کوهسار (شهران) 4- منطقه کوهستانی سولقان 6- حصارک 7- اتوبان شهید باکری؛ منطقه 6: پارک لاله، امیرآباد، پارک گفتگو؛ منطقه 12: پارک خزانه؛ منطقه 20: پارک ولایت؛ منطقه 21: وردآورد؛ منطقه 22: دهکده المپیک، پارک جوانمردان، دریاچه خلیج فارس، پارک چیتگر، بهشت زهرا (س)، شهرستان اسلام‌شهر، شهریار؛ کرج: پارک جهان‌نما
شناسایی نمونه‌ها با مراجعه به منابعی از جمله کلید شناسایی راسته Podorumorpha (Fjellberg, 1998) و کلیدهای موجود در سایت Collembola.org (Bellinger et al., 2014) انجام شد. از گونه‌های شناسایی‌شده و ویژگی‌های کلیدی آن‌ها عکس‌های میکروسکوپی با بزرگ‌نمایی‌های مختلف تهیه شد.
شکل 2- دستگاه تغییر‌شکل‌یافته قیف برلیز برای جداسازی پادمان از خاک و خاک‌برگ (اصلی)
شکل 3- نمونه‌های Onychiuridae جمع‌آوری‌شده زیر بینوکلر (اصلی)
جنس‌ها و گونه‌هایی که با‌توجه به کلیدهای در دسترس و چک‌لیست گونه‌های ایران (Shayanmehr et al., 2013) برای فون ایران جدید تشخیص داده شدند برای شناسایی و تأیید دقیق‌تر برای دکتر Igor Kaprus، دانشیار و رئیس بخش بیوسیستماتیک و تکامل موزه تاریخ طبیعی از کشور اکراین، فرستاده شدند.
نتایج.
در این تحقیق 5 جنس و 6 گونه از خانواده Onychiuridae از نقاط مختلف شهر تهران و حومه و 1 گونه از کرج جمع‌آوری، شناسایی و معرفی شدند. برای نخستین بار جنس (Yoshii, 1995) Allonychiurus برای فون ایران گزارش می‌شود که از خاک بهشت زهرا (س)در تهران جمع‌آوری و شناسایی شده است. همچنین برای نخستین بار گونهOrthonychiurus stachianus (Bagnall, 1939) از منطقه 2 تهران (جنت‌آباد) برای فون ایران معرفی می‌شود. برای نخستین بار گونه‌های Orthonychiurus folsomi (Schaffer, 1900)،Heteraphorura japonica (Yosii, 1976) و Thalassaphorura encarpata (Denis, 1931) برای فون شهر تهران گزارش می‌شوند. گونه Porotaphorura fimata (Gisin, 1952) از پارک جهان‌نمای کرج جمع‌آوری و شناسایی شده است. در ادامه ویژگی‌های مهم در تشخیص گونه‌ها، اطلاعات جمع‌آوری‌شده و مناطق انتشار آن‌ها بیان می‌شود.
در شناسایی گونه‌های خانواده Onychiuridae باید ویژگی‌های مهمی بررسی شوند که عبارتند از: وجود چشم کاذب پشت سر، روی بندهای قفس‌سینه و بندهای شکم به رنگ سفید یا متمایل به زرد و فاقد اماتیدی؛ بند سوم شاخک دارای 3-2 عدد عضو حساس انگشت‌مانند؛ اندام پس‌شاخکی (Post antennal organ) با تعداد زیادی وزیکل ساده یا مرکب؛ تعداد موهای موجود در لب بالا؛ وجود داشتن یا نداشتن موهای شکمی روی تمام استرنیت‌های قفس‌سینه؛ وجود داشتن یا نداشتن خارهای شکمی؛ کتوتاکسی ساق‌پنجه؛ شکل فورکا که تحلیل رفته یا در بند چهارم شکم به تاخوردگی کوچک منفردی تبدیل شده است؛ وجود داشتن یا نداشتن چشم کاذب در قاعده ساب‌کوکسا و فرمول چشم کاذب در سطح پشتی.
جنس Heteraphorura (Bagnall, 1984) .
گونه Heteraphorura japonica (Yosii, 1967).
جمع‌آوری اطلاعات:20 نمونه از این گونه از چمن موزه تنوع زیستی واقع در منطقه 2 تهران، مجاور بوستان پردیسان (طول جغرافیایی˝25 ʼ21 ˚51 شرقی، عرض جغرافیایی ˝47 ʼ21 ˚35 شمالی) در تاریخ 16/1/1392 جمع‌آوری شد.
مناطق انتشار: جنس Heteraphorura نخستین بار از مازندران (Yoosefi Lafooraki and Shayanmehr, (2015 گزارش شده ولی گونه آن تعیین نشده است. نمونه‌هایی از گونه H. japonica نخستین بار از کرمانشاه جمع‌آوری شدند (Kahrarian et al., 2014) و این گونه برای نخستین بار از تهران گزارش می‌شود.
مشخصات ریخت‌شناسی: بدن، عموماً سفیدرنگ و کشیده است (شکل 4). حاشیه عقبی کپسول سر و ترژیت اول قفس‌سینه فاقد چشم کاذب، ترژیت دوم و سوم قفس‌سینه و ترژیت اول و دوم شکم دارای 1+1 چشم کاذب پشتی میانی هستند و سطح پشتی بدن فاقد چشم کاذب است. فورکا به ناحیه کوچک گرانوله با 4 ستولا در یک ردیف در قسمت عقبی تبدیل شده است. خارهای انتهایی قوی و روی پاپیلاهای مجزا (شکل 5-A) هستند. اندام حسی بند سوم شاخک دارای پاپیلاهای ساده و 5 موی محافظ است (شکل 5-B). وزیکل‌های اندام پس‌شاخکی دو نوع ساده و چند لوب دارند که نسبت به محور تقارن به‌صورت عمود یا مورب قرار می‌گیرند (شکل 5-C). موی d0 روی سر وجود ندارد. ترژیت ششم شکم 3 موی میانی دارد (Arbea, 2014).
شکل 4-گونه H. japonica: شکل عمومی بدن، بزرگنمایی 10X (اصلی)
شکل 5- گونه H. japonica: A. خارهای مخرجی قوی و روی پاپیلاهای مجزا؛ B. اندام حسی بند سوم شاخک دارای پاپیلاهای ساده؛ C. وزیکل‌های اندام پس‌شاخکی. بزرگنمایی 40X (اصلی)
جنس Protaphorura (Absolon, 1901). .
گونه fimata (Gisin, 1952)Protaphorura. .
جمع‌آوری اطلاعات: 5 نمونه از این گونه از خاک اطراف درخت اقاقیا، بوستان جهان‌نما واقع در اتوبان تهران -کرج (طول جغرافیایی˝46 ʼ04 ˚51 شرقی، عرض جغرافیایی ˝36 ʼ47 ˚35 شمالی) در تاریخ 22/1/1393 جمع‌آوری شد.
مناطق انتشار: قبلاً Cox (1982) این گونه را از مازندران، گیلان، آذربایجان شرقی و غربی و زنجان گزارش کرده است. این گونه برای نخستین بار از تهران گزارش می‌شود.
مشخصات ریخت‌شناسی: گونه‌ای سفیدرنگ به طول 5/2 میلی‌متر است. اندام پس‌شاخکی با تعداد زیادی وزیکل ساده (شکل 6-A) وجود دارد. لب بالا دارای 9 مو است. سطح شکمی فقط روی سر 1+1 چشم کاذب و ساب‌کوکسا در اکثر گونه‌ها تنها یک چشم کاذب دارد. روی تمام استرنیت‌های قفس‌سینه موهای شکمی وجود دارند که معمولاً به‌صورت 1-2-2 هستند. خارهای شکمی وجود دارند. کتوتاکسی ساق‌پنجه کامل است. مویM و هر 4 موی T وجود دارند (شکل6-B). فرمول چشم‌های کاذب 33333/022/33 است و ساب‌کوکسا یک چشم کاذب دارد. شکل اندام جنسی در ماده‌ها به شکل شیار افقی و در نرها به شکل شیار طولی است (شکل 7-A). فورکا به شکل تاخوردگی کوچک منفردی روی بند چهارم شکم است (شکل 7-B). بند پنجم شکم فاقد مو و بند اول قفس‌سینه دارای موی میانی است (Fjellberg, 1998).
شکل 6- گونه fimata P.: A. اندام پس‌شاخکی؛ B. ساق‌پنجه دارای 9 موی چماقی. بزرگنمایی 40X (اصلی)
شکل 7- گونه fimata P.: A. شکل اندام جنسی در نرها به‌صورت شیار طولی روی بند پنجم شکم؛ B. فورکا در سطح شکمی تحلیل‌رفته و به شکل مثلث درآمده است. بزرگنمایی 40X(اصلی)
جنس Thalassaphorura (Bagnall, 1949) .
گونه encarpata (Deniss, 1931)Thalassaphorura.
جمع‌آوری اطلاعات:بار اول 15 نمونه از این گونهاز خاک اطراف درختچه گل خرزهره و گل جعفری واقع در بوستان طالقانی (طول جغرافیایی˝70 ʼ25 ˚51 شرقی، عرض جغرافیایی ˝06 ʼ45 ˚35 شمالی) در تاریخ 12/7/1392 جمع‌آوری شد. نمونه‌های بعدی از پای درخت سرو پارک لاله (منطقه 6) در تاریخ 16/9/92؛ پارک نیاوران (منطقه 1) در تاریخ 12/11/92؛ پارک گفتگو (منطقه 2) در تاریخ 6/2/93؛ میدان هفت تیر (منطقه 7) در تاریخ 22/2/93 و از مدرس شمال در تاریخ 22/2/93 جمع‌آوری شدند.
مناطق انتشار: این گونه نخستین بار از مازندران گزارش شده است (Yoosefi Lafooraki and Shayanmehr, 2015) و برای نخستین بار از تهران گزارش می‌شود.
مشخصات ریخت‌شناسی: بدن اعضای این جنس سفیدرنگ (شکل 8-A) و اندام پس‌شاخکی دارای لوب‌های ساده است. لب بالا 7 مو دارد. کتوتاکسی ساق‌پنجه‌ها تغییر کرده است و موهای T1 و T2 وجود ندارند. فورکا کاملاً از بین رفته و صفحه فورکایی با 2+2 ستولا است. این جنس با داشتن وزیکل‌های ساده در اندام پس‌شاخکی و تغییر در کتوتاکسی از سایر جنس‌های خانواده Onychiuridae متمایز می‌شود. در گونه، اندام پس‌شاخکی حدود 25 وزیکل ساده در یک چیدمان باریک دارد (شکل 8-B). فرمول چشم کاذب در سطح پشتی 33343/233/32، در سطح شکمی 0112/000/2 و هر ساب‌کوکسا با دو چشم کاذب است. لب بالا با 7 مو و 4 موی پری‌لبرال (شکل 9-A) و قاعده لب پایین با 4+5 مو است. خار انتهایی خمیده و باریک و سر دارای 5-4 مو در امتداد خط میانی است. بندهای اول تا سوم قفس‌سینه هر کدام با 1+1 موی شکمی، فاقد فورکا هستند و صفحه فورکایی با 4 میکروکتا است که در دو ردیف قرار دارند. ناخن‌ها فاقد دندانه و اونگوئیکولوس مخروطی‌شکل هستند. خار مخرجی بلند و 2 عدد است (شکل 9-B)(Yoosefi Lafooraki and Shayanmehr, 2015).
شکل 8- گونه T. encarpata: A. شکل عمومی بدن (بزرگنمایی 10X)؛ B. اندام پس‌شاخکی با حدود 25 وزیکل ساده در یک چیدمان باریک (بزرگ نمایی 40X). (اصلی)
شکل 9- گونه T. encarpata: A. لب بالا با 7 مو و 4 موی پری لبرال؛ B. خار انتهایی خمیده و باریک. بزرگنمایی 40X (اصلی)
جنس Orthonychiurus (Stach, 1954) .
گونه (Schaffer, 1900) Orthonychiurus folsomi.
جمع‌آوری اطلاعات:20 نمونه از این گونه از خاک اطراف درخت چنار واقع در بوستان پردیسان (طول جغرافیایی˝04 ʼ20 ˚51 شرقی، عرض جغرافیایی ˝97 ʼ44 ˚35 شمالی) در تاریخ 16/1/1392 جمع‌آوری شد. نمونه‌های بیشتری از این گونه از چمن اتوبان شهید باکری (منطقه 5) در تاریخ 16/1/92، از خاک و خاک‌برگ پای درخت گل موزه تنوع زیستی (منطقه 2) در تاریخ 16/1/92 و از خاک و خاک‌برگ پای درخت گوجه سبز و خاک پای بوته پاپیتال جنت‌آباد (منطقه 5) در تاریخ 30/1/92 جمع‌آوری شد.
مناطق انتشار: نخستین بار این گونه از مازندران، ساری (Yahyapour and Shayanmehr, 2011) گزارش شده است. این جنس و گونه برای نخستین بار از شهر تهران گزارش می‌شوند.
مشخصات ریخت‌شناسی: این گونه به طول 7/1-3/1 میلی‌متر و سفیدرنگ است (شکل 10-A). اعضای حسی بند سوم شاخک مستقیم و چماقی و دارای 4 پاپیل یا برآمدگی (شکل10-B) هستند. فرمول چشم‌های کاذب به شکل 33342/022/32 و سطح شکمی 1 (1-0) 11/000/3 است. اندام جنسی در نرها به‌خوبی نمایان است (شکل 11) و دارای 2+2 سنسیلا است (Yahyapour and Shayanmehr, 2011).
شکل 10- گونه O. folsomi: A. شکل عمومی بدن (بزرگنمایی 10X)؛ B. اعضای حسی بند سوم شاخک مستقیم و چماقی و دارای چهار پاپیل یا برآمدگی (بزرگنمایی 40X). (اصلی)
شکل 11- گونه O. folsomi: اندام جنسی در نرها، بزرگنمایی 40X (اصلی)
گونه (Bagnall, 1939)Orthonychiurusstachianus.
جمع‌آوری اطلاعات:این گونه برای نخستین بار از خاک‌برگ پای درخت کاج اتوبان باکری (منطقه 5) در تاریخ 16/1/92 و سپس از خاک‌برگ پای درخت اقاقیای پارک جهان‌نما (کرج) در تاریخ 22/1/93؛ خاک اطراف درخت گوجه سبز واقع در منطقه جنت‌آباد (طول جغرافیایی˝53 ʼ18 ˚51 شرقی، عرض جغرافیایی ˝80 ʼ45 ˚35 شمالی) در تاریخ 30/1/1392؛ پای درخت سرو پارک لاله (منطقه 6) در تاریخ 16/9/92؛ پارک نیاوران (منطقه 1) در تاریخ 12/11/92؛ پارک گفتگو (منطقه 2) در تاریخ 6/2/93؛ میدان هفت تیر (منطقه 7) در تاریخ 22/2/93 و از مدرس شمال در تاریخ 22/2/93 جمع‌آوری شد. همچنین جمعیت بسیار زیادی از این گونه از خاک اطراف گیاه پاپیتال از بوستان گفتگو (طول جغرافیایی˝68 ʼ22 ˚51 شرقی، عرض جغرافیایی ˝18 ʼ44 ˚35 شمالی) در تاریخ 6/2/1393 جمع‌آوری شد.
مناطق انتشار: این گونه برای نخستین بار از ایران گزارش می‌شود.
مشخصات ریخت‌شناسی:بدنسفیدرنگ، کوچک و طول آن بدون در نظرگرفتن شاخک در نرها 3/1-2/1 میلی‌متر و در ماده‌ها 8/1-5/1 میلی‌متر است (شکل12). بخش پشتی بند پنجم شکم با یک زایده گوشتی، بدون خار مخرجی (شکل 13-A) است. اندام جنسی ماده روی بند پنجم به‌صورت شیار عرضی است (شکل 13-B). بلندی شاخک تقریباً به اندازه طول سر است. فورکا به ناحیه کوچک برآمده با 1+1 ستولای پشتی تبدیل شده است. پوست زمخت و دارای نواحی برآمده کم و بیش یکنواخت است. روی بند چهارم شاخک میکروسنسیلا در موقعیت جانبی و مجزا در بالای موهای پشتی قرار دارد. بند سوم شاخک میکروسنسیلایی دارد که زیر اعضای حسی قرار گرفته است. بند دوم و سوم قفس‌سینه دارای میکروسنسیلا جانبی هستند. اعضای حسی بند سوم شاخک دارای 4 پاپیلا، 2 سنسور میله‌ای، 2 سنسور صاف و چماقی و 5 موی محافظ (شکل 14-A) هستند. اندام پس‌شاخکی 11 وزیکل دارد که با یک عضو کیسه‌ای پوشیده شده‌اند. فرمول چشم کاذب در بخش پشتی (3)2(5)4333/22(1)0/32، بخش شکمی 2111/011/2 است. روی ساب کوکسا 2 چشم کاذب دارد. بند چهارم شکم موی p0 و بند ششم شکم یک موی میانی دارد. بین پاها در قسمت پشتی قفس‌سینه فاقد مو است. ناخن بدون دندانه، ضمایم امپودیوم فاقد صفحات ورقه‌ای در قاعده و ضمایم به سمت داخل ناخن کشیده شده‌اند، پنجه ناخن یک حلقه انتهایی دارد که مرکب از 9 مو است (شکل14-B) (Hensel et al., 2013).
شکل 12- گونه O. stachianus: شکل عمومی بدن، بزرگنمایی 10X (اصلی)
شکل 13- گونه O. stachianus: A. بند انتهای شکم بدون خار مخرجی؛ B. اندام جنسی ماده روی بند پنجم به‌صورت شیار عرضی. بزرگنمایی 40X (اصلی)
شکل 14- گونه O. stachianus: A. اعضای حسی بند سوم شاخک دارای چهار پاپیلا؛ B. ساق‌پنجه یک حلقه انتهایی داردکه مرکب از 9 مو است. بزرگنمایی 40X (اصلی)
جنس Allonychiurus (Yoshii, 1995) .
گونه Allonychiurus sp. .
جمع‌آوری اطلاعات:5 نمونه از این گونهاز خاک اطراف درخت کاج واقع در منطقه بهشت زهرا(س) (طول جغرافیایی˝85 ʼ22 ˚51 شرقی، عرض جغرافیایی ˝56 ʼ31 ˚35 شمالی) در تاریخ 16/1/1393 جمع‌آوری شد.
مناطق انتشار: این جنس برای نخستین بار از ایران گزارش می‌شود.
مشخصات ریخت‌شناسی:بدن بسیار کوچک و سفیدرنگ (شکل 15-A) دارند. اندام پس‌شاخکی وزیکل‌های مرکب دارد (شکل 15-B). از دیگر ویژگی‌ها می‌توان به داشتن چشم کاذب در بخش پشتی سر (شکل 16-A)، موهای d0 روی سر و داشتن 2+2 سنسیلا اشاره کرد. اندام حسی روی بند سوم شاخک به‌صورت مستقیم و گاهی خمیده و توت‌شکل است. بند چهارم شاخک دارای یک میکروسنسیلوم و فرمول موهای لبرال 3/4، 4 و 2 است. فورکا ابتدایی و دارای 4 موی کوچک در دو ردیف است که در قسمت پشتی قرار دارند. ساق‌پنجه دارای 11 مو در بخش انتهایی است. بند پنجم شکم دارای 3 ردیف مو و موهای a0وp0 وجود دارند. خار انتهایی دارای پاپیل‌های مجزا است (شکل 16-B)(Sun et al., 2009).
شکل 15- گونه Allonychiurus sp.: A. شکل عمومی بدن بسیار کوچک و سفیدرنگ (بزرگنمایی 10X)؛ B. اندام پس‌شاخکی دارای وزیکل‌های مرکب (بزرگنمایی 40X). (اصلی)
شکل 16- گونه Allonychiurus sp.: A. سه عدد چشم کاذب روی بخش عقبی سر؛ B. خار انتهایی دارای پاپیل‌های مجزا. بزرگنمایی 40X (اصلی)
بحث و جمع‌بندی.
در تحقیق حاضر که برای بررسی فون پادمان طی سال‌های 1392 تا 1393 در مناطق مختلف تهران و اطراف آن انجام شد، 5 جنس و 6 گونه مختلف از خانواده Onychiuridae جمع‌آوری و شناسایی شدند. برای نخستین بار از خاک بهشت زهرا (س) نمونه‌هایی از جنس Allonychiurus یافته شد که برای فون ایران رکورد جدیدی است. گونه Orthonychiurus stachianus که از مناطق مختلف جمع‌آوری شد برای نخستین بار از ایران گزارش می‌شود. گونه O. folsomi از جنس Orthonychiurus برای نخستین بار از تهران گزارش می‌شود؛ این گونه را نخستین بار Yahyapour و Shayanmehr (2011) از شهر ساری واقع در مازندران گزارش کرده‌اند. گونه‌های Heteraphorura japonica، Porotaphorura fimata و Thalassaphorura encarpata نیز برای نخستین بار برای فون تهران گزارش می‌شوند. Yoosefi Lafooraki و Shayanmehr (2015)، گونه‌هایH. japonica، P. fimata و T. encarpata را از استان مازندران گزارش کرده‌اند. در بین نمونه‌های جمع‌آوری‌شده، O. stachianus نسبت به نمونه‌های دیگر فراوانی بیشتری داشت.
سپاسگزاری.
به‌این وسیله از زحمات Dr. Igor Kaprus از کشور اوکراین برای تأیید و شناسایی گونه‌های متعلق به خانواده Onychiuridae قدردانی می‌شود.
منابع.
Arbea, J. (2014). A new species of Heteraphorura Bagnall, 1948 (Collembola, Podumorpha, Onychiuridae) from Apennine Mountains (Tuscany, Italy). Arquivos Entomoloxicos 12: 3-10.
Bakhshi, S., Shayanmehr, M. and Yoosefi Lafooraki, E. (2014) The first record the genus of Allacma Börner and species of Allacma fusca (L.) (Collembola: Sminthuridae) from Iran. Taxonomy and Biosystematics 6(18): 13-18 (in Persian).
Bellinger, P. F., Christansen, K. A. and Janssens, F. (1996–2014) Checklist of the Collembola of the World. Retrieves from http://www.collembola.org. On: 1 October 2014.
Christiansen K. (1957) The Collembola of Lebanon and Western Syria, Part II. Families Cyphoderidae and Oncopoduridae. Psyche64: 77-89.
Cox, P. (1982) The Collembola fauna of north and north western Iran. Entomologists, Monthly Magazine 118: 39-49.
Daghighi, E., Hajizadeh, J., Hosseini, R. and Moravej, A. (2013) Introduction of eighteen species of springtails (Arthropoda: Collembola) from Guilan Province with three new records for Iran. Entomofauna: zeitschrift for Entomologie 13: 177-184.
Deharveng, L. (2004) Recent advances in Collembola systematics. Pedobiologia 48: 415-433.
Dunger, W. and Schlitt, B. (2011) Synopses on Palaearctic Collembola. vol. 6. Tullbergiidae, Abhandlungen und Berichte des Naturkundemuseums Gölritz, Germany.
Endlweber, K. and Scheu, S. (2006) Effects of Collembola on root properties of two competing ruderal plant species. Soil Biology and Biochemistry 38: 2025-2031.
Fjellberg, A. (1998) The Collembola of Fennoscandia and Denmark. Part I: Poduromorpha. Brill, Leiden, Boston.Hensel, R., Helbig, R., Aland, S., Braun, H. G., Voigt, A., Neinhuis, C. and Werner, C. (2013) Wetting resistance at its topographical limit: the benefit of mushroom and serif T strutures. Langmuir 29(4): 1100-1112.
Hopkin, S. P. (1997) Biology of the Springtails (Insecta: Collembola). Oxford university press, New York.
Kahrarian, M., Nikpay, A. and Mohammadi Noor, L. (2012) Preliminary Checklist of The Collembolan fauna in Kermanshah, Sahneh and Harsin counties (Kermanshah: Iran) with three new records from Iranian fauna. Pakistan Entomologist 34(1): 27-30.
Kahrarian, M., Vafaei Shoshtari, R. and Shayanmehr, M. (2014) New records of Onychiuridae (Collembola) for the Iranian springtail fauna. Turkish Journal of Zoology (submitted).
Morravej, A. (2003) Biodiversity of Collembola of Tehran Region and Preliminary Observations on Several Species. MSc thesis, Tarbiat Modarres University, Tehran, Iran (in Persian).
Petersen, H. and Luxton, M. (1982) A comparative analysis of soil fauna populations and their role in decomposition processes. Oikos 39: 288-309.
Shayanmehr, M., Yahyapour, E., Kahrarian, M. and Yoosefi Lafooraki, E. (2013) An introduction to Iranian Collembola (Hexapoda): an update to the species list. Zookeys 335: 69-83.
Sun, X., Yan, H. and Chen, J. (2009) A new species of the genus Allonychiurus (Collembola: Onychiuridae) from China. Zootaxa 2149: 61-68.
Yahyapour, E. (2012) Faunistic Study on Collembola (Insecta: Apterygota) in Sari region. MSc thesis, Sari Agricaltural Science and Natural Resources University, Mazandaran, Iran (in Persian).
Yahyapour, E. and Shayanmehr, M. (2011) First report of two genus and five species of Collembola (Hexapoda: Entognatha) from Iran. Journal of Plant Protection 3(1): 37-51 (in Persian).
Yahyapour, E. and Shayanmehr, M. (2013) Introduction of some Entomobryidae species (Collembola) from different Caspian regions. Taxonomy and Biosystematics 5(15): 15-24.
Yoosefi Lafooraki, E. and Shayanmehr, M. (2015) New additions to fauna and a checklist of the order Poduromorpha (Collembola) of Mazandaran province, Iran. Far Eastern Entomologist 298: 1-10.
Yoosefi Lafooraki, E. and Shayanmehr, M. (2015). First record of the genus Schoettella and three new records of the family Hypogastruridae (Collembola, Hexapoda) for fauna of Iran with an identification key for Mazandaran province. Taxonomy and Biosystematics 7(23): 1-12.
پیوست 1- گونه‌های جمع‌آوری شده و هرباریومی در مطالعه تشریحی برگ و دمبرگ گونه‌هایAhchemilla. هرباریوم دانشگاه گیلان (GUH) هرباریوم مرکزی دانشگاه تهران (TUH)، هرباریوم مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع (TARI).
|
شماره هرباریومی |
گونه |
مکان جمع‌آوری، جمع‌آوری کننده، تاریخ جمع‌آوری |
|
4872 (GUH) 4880(GUH) |
A. amardica. |
گیلان: دیلمان، شاه شهیدان؛ چایچی، فقیر و شاهی؛ 20/3/1391 گیلان: گردنه الماس؛ چایچی، فقیر و شاهی؛ 20/6/1391 |
|
20598 (TUH) 33155 (TUH) |
A. caucasica |
مازندران:کجور، روستای فیروزآباد، 1700 متر؛ قهرمان و عطار؛ 19/6/1378 مازندران: جاده کرج-چالوس، پل زنگوله، 3000 متر؛ نظریان؛ 12/6/1378 |
|
4876 (GUH) |
A. citrina |
گیلان: دیلمان، شاه شهیدان؛ چایچی، فقیر و شاهی؛ 20/3/1391 |
|
751847(TARI) 13843(TARI) 18232(TARI) 13930(TARI) 8177(TARI) |
A. erythropoda |
مازندران: کجور، کوه کیکوه، مرتع زینودشت، 2000 تا 2300 متر، خاتم‌ساز و قلی‌زاده اردبیل: کوه بیل، کوه سبلان، 2900 متر، فروغی و اسدی گیلان: داماش شرق رودبار 1900 متر واندلبو و ان آلا اردبیل: کوه سبلان، 3450 متر، فروغی و اسدی اردبیل: کوه سبلان، 3300 متر، فروغی و اسدی |
|
4871 (GUH) 18845 (TUH) |
A. condensa |
گیلان: ماسال، ییلاق، خردول، بالاتر از هتل کوهسار؛ چایچی؛ 20/ 2/1391 گیلان: دیلمان، لاریخانی، 1500 متر؛ سعیدی؛ 2/ 2/1372 |
|
4870 (GUH) 55186/a (TARI) |
A. farinosa |
گیلان: گردنه الماس؛ چایچی، فقیر و شاهی؛ 20/6/1391 مازندران: رامسر، بین لپاسر و پیشگاه، 2600 تا3200 متر؛ معصومی |
|
18844 (TUH) 4881(GUH) |
A. fluminea |
گیلان: دیلمان، لاریخانی، 1500 متر؛ سعیدی2/ 2/1372 گیلان: دیلمان، شاه شهیدان؛ چایچی، فقیر و شاهی؛ 20/3/1391 |
|
57149 (TARI) 4877(GUH) 57157(TARI) 57169(TARI) |
A. gigantodus |
مازندران:کجور، کیاکوه، 2000 تا 2300؛ خاتم‌ساز و قلی‌زاده اردبیل: خلخال؛ چایچی، فقیر، شاهی؛ 20/6/1391 مازندران: کجور، کوه کیکوه، مرتع زینودشت 2300 متر، خاتم‌ساز و قلی‌زاده مازندران: کجور، روستای فیروزآباد، 2200 متر؛ خاتم‌ساز و قلی‌زاده |
|
20600/1 (TUH) 19418 (TUH) |
A. hessii |
مازندران: کجور، روستای فیروز آباد، 1700 متر؛ قهرمان و عطار؛ 19/6/1378 مازندران: کندوان؛ قهرمان آگوستین و شیخ الاسلامی؛ 2/2/1342 |
|
4873 (GUH) 20597 (TUH) |
A. hyrcana |
گیلان: دیلمان، شاه شهیدان؛ چایچی، فقیر و شاهی؛ 20/3/1391 مازندران: کجور، روستای فیروز آباد، 1700 متر؛ قهرمان و عطار؛ 19/6/1378 |
|
4875 (GUH) 4882(GUH) |
A. kurdica Rothm. inBornm. |
گیلان: ماسال، ییلاق خشخانی؛ چایچی؛20/4/1391 گیلان: سیاهکل، آبشار لونک؛ چایچی، فقیر و شاهی؛ 20/3/1391 |
|
18841 (TUH) 4880(GUH) |
A. melancholica |
گیلان: اسپیلی، لاریخانی، 1530 متر؛ سعیدی؛ 1372 گیلان: گردنه الماس؛ احمدی، آقایی؛ فقیر؛ 15/5/ 1392 |
|
56694 (TARI) 4888(GUH) |
A. microscopica |
اردبیل: جاده الماس، 2200 متر؛ خاتم‌ساز و صالح‌نیا؛ 19/6/1363 گیلان: سالم به خلخال احمدی؛ آقایی؛ فقیر؛ 15/5/ 1392 |
|
20595 (TUH) 25576(TUH) |
A. persica. |
مازندران:کجور، روستای فیروزآباد، 1700 متر؛ قهرمان و عطار؛ 19/6/1378 تهران: کوه دماوند، عطار و مهدیقلی؛2/2/1376 |
|
18837 (TUH) 4883(GUH) |
A. pectiniloba |
گیلان: دیلمان، لاریخانی، 1530 متر؛ سعیدی؛ 5/1372 گیلان: جاده اسالم به خلخال؛ چایچی، فقیر و شاهی؛ 20/6/1391 |
|
4869 (GUH) 4884(GUH) |
A. plicatissima |
گیلان: جاده اسالم به خلخال؛ چایچی، فقیر و شاهی؛ 20/6/1391 گیلان: گردنه الماس؛ احمدی، آقایی، فقیر؛ 15/5/1392 |
|
20602 (TUH) 4885(GUH) |
A. pseudocartalinica |
مازندران: کجور، روستای فیروزآباد، 1700 متر؛ قهرمان و عطار؛ 19/6/1376 گیلان: جاده اسالم به خلخال؛ احمدی، آقایی، فقیر؛ 15/5/ 1392 |
|
20601 (TUH) 4886(GUH) |
A. rechingeri |
مازندران: کجور، روستای فیروزآباد، 1700 متر؛ قهرمان و عطار؛ 19/6/1376 تهران: توچال؛پارساپناه؛ 19/5/1391 |
|
20599 (TUH) 30 336TARI) |
A. retinervis |
مازندران: کجور، روستای فیروزآباد، 1700 متر؛ قهرمان و عطار؛ 19/6/1376 آذربایجان غربی: ماکو، کوه‌های جنوب غربی کلیسای کندی 2650 تا 2400 متر، اسدی مظفریان؛ 20/6/88 |
|
20593 (TUH) 57165(TARI) |
A. sedelmeyeriana |
مازندران: کجور: روستای فیروزآباد، 1700 متر؛ قهرمان و عطار؛ 19/6/1376 مازندران: کوه فیروزآباد، 2200 متر؛ خاتم‌ساز و قلی‌زاده |
|
17540 (TUH) 4887(GUH) |
A. sericata |
آذربایجان: کلیبر به ماکید، 1510 متر؛ قهرمان، مظفریان و شیخ الاسلامی؛ 5/137 گیلان: دیلمان، شاه شهیدان؛ چایچی، فقیر و شاهی؛ 20/3/1391 |
|
4874 (GUH) 20811(TARI) |
A. surculosa |
گیلان: ماسال، بالاتر از هتل کوهسار؛ چایچی؛ 20/2/1391 مازندران: جنوب رامسر، شرق جواهر ده، 1800 متر، رونه مارک، معصومی |
|
18842(GUH) 20596 (TUH) |
A. rigida |
گیلان: اسپیلی، لاریخانی، 1510 متر؛ سعیدی؛ 5/1372 مازندران: کجور، روستای فیروزآباد، 1700متر؛ قهرمان و عطار؛ 19/6/1375 |
|
57160 (TARI) 57152(TARI) 6443(TARI) |
A. valdehiruta |
مازندران: کجور، روستای فیروزآباد، 2200 متر؛ خاتم‌ساز و قلی‌زاده؛ 3/7/1385 مازندران: کجور، کوه کیکوه، مرتع زینودشت، 2000 تا 2300 متر، خاتم‌ساز و قلی‌زاده گیلان: نارورد، اسالم، 1200 متر، اسفندیاری |
)