Authors
1 Department of Biology, Faculty of Science, University of Isfahan, Isfahan, Iran
2 Natural Resources, Natural Resources and Agricaltural Education and Research Center of Yazd Province, Yazd, Iran
Abstract
Keywords
Main Subjects
مقدمه.
تیره اسفناجیان (Chenopodiaceae) نخستین بار توسط Ventenat در سال 1799 معرفی شد. این تیره دارای بیش از 122 جنس و حدود 1500 گونه با پراکندگی وسیع در سطح دنیا است (Toderich, 2008). این تیره همچنین،از تیره‌های بزرگ در ایران و دارای پراکندگی وسیعی در اکثر نقاط کشور، به ویژه در مناطق شور است. اغلب گیاهان این تیره، هالوفیت و پساموفیت هستند و از جنبه‌های اقتصادی و اکولوژیک اهمیت فراوان دارند. اغلب گیاهان هالوفیت که پوشش گیاهی کویرهای ایران را تشکیل می‌دهند، به این تیرهتعلق دارند (Dashtakian and Khosroshahi, 2004). گیاهان تیره Chenopodiaceae که اخیراً به تیره Amaranthaceae ملحق شده است، برخلاف سایر گیاهان برای رشد و ادامه حیات خود به سدیم نیاز دارند. این گیاهان با انباشته کردن یون‌های سدیم و برخی از یون‌های نمکی دیگر از جمله یون کلرید در بافت‌های خود فشار اسمزی درونی خود را بالا می‌برند و بدین ترتیب می‌توانند علیرغم بالا بودن فشار اسمزی محیطشان (به علت شوری و کم آبی)، آب را جذب و در سلول‌های خود ذخیره نمایند. برخی از گیاهان این تیره دارای کُرک‌های ترشحی نمک روی برگ‌های خود هستند که محل ذخیره نمک‌های اضافی گیاه هستند. چون اکثر گیاهان این تیره در شوره‌زارها و شن‌زارها می‌رویند، بسیاری از آنها دارای ساقه‌هایی آبدار و متورم برای ذخیره آب و برگ‌هایی بسیار کوچک، برای جلوگیری ازتبخیر زیاد آب هستند. اعضای این تیره برای دستیابی به آب در اعماق زیاد زمین معمولاً ریشه‌هایی گسترده و عمیق دارند و برخی از آنها دارای چترهایی کم ارتفاع و بسیار انبوه هستند که این امر علاوه بر جلوگیری از تبخیر آب باعث مقاومت در مقابل بادهای شدید، که از ویژگی‌های مناطق کویری است، می‌شود. تقریباً تمام گیاهان تیره Chenopodiaceae پاییزه هستند. این گیاهان از اوایل تا اواسط بهار جوانه می‌زنند و در پاییز میوه می‌دهند که این یک ویژگی سازشی برای زیستن در شرایط خشکی و شوری است و باعث می‌شود که میوه‌ها در فصل پاییز که زمان بارندگی است برسند تا دانه‌ها امکان بقای بیشتری یابند. گیاهان این تیره حتی در مناطقی که باران سالیانه در آنها کمتر از 10 میلی‌متر است نیز می‌توانند به حیات و رویش خود ادامه دهند (Bakhshi Khaniki and Maroufi, 2006). بر اساس شمارش کروموزومی، گونه‌های مورد مطالعه در چهار گروه 2n=2x=18 و 2n=4x=36 و 2n=6x=54 و 2n=8x=72 قرار می‌گیرند. با تحلیل داده‌های حاصل از مطالعه ژنوم گونه‌ها شامل: تعیین طول کل هر کروموزوم، طول بازوی بلند، طول بازوی کوتاه و نسبت بازوی بلند به کوتاه، میزان قرابت گونه‌های مورد مطالعه مشخص شده است (Bakhshi Khaniki and Maroufi, 2006).
جنس Salsola یکی از جنس‌های مهم تیره Chenopodiaceae است و نخستین بار در سال 1753 توسط لینه معرفی شد و در حال حاضر شامل بیش از 130 گونه است. حدود 48 گونه آن در نواحی تحت پوشش فلورا ایرانیکا (Mabberley, 2008) پراکنش دارند که از این مجموعه، 41 گونه در ایران رویش دارد (Assadi, 1998). با توجه به گزارش‌های فلورا ایرانیکا و فلور ایران، 19 گونه Salsola از استان یزد گزارش شده است. بر اساس گزارش فلور یزد، 16 گونه در استان یزد رویش دارد (Mozaffarian, 2000). این جنس در آسیای مرکزی و جنوب‌غربی آسیا، شمال آفریقا و مدیترانه پراکنده است. در ایران این گونه‌ها در مناطق شمال، مرکز، شمال‌شرق، شرق و جنوب‌شرق پراکنده هستند. درصد بیشتری از گونه‌های Salsola در استان‌های فارس، یزد، سیستان و بلوچستان، سمنان، تهران، گرگان، گیلان، کرمان، اصفهان، بوشهر، خراسان و آذربایجان جمع‌آوری و مطالعه شده‌اند (Assadi, 1998). گونه‌های این جنس نقش مهمی در اصلاح و احیا مراتع تقریباً خشک و اراضی شور ایفا دارد. برتری این جنس بر سایر جنس‌ها در این است که علاوه بر خشبی بودن، جزو گیاهان علوفه‌ای بوده، قدرت تولید بذر آن خوب و میزان تولید علوفه بالایی دارد Botschantzev, 1969)؛ (Akhani et al., 1997. گونه‌های جنس Salsola یک‌ساله و چندساله بوده، معمولاً در فصل پاییز زیبایی خاصی به مناطق بیابانی می‌دهند (Assadi, 1998).
Sharifi Tehrani و همکاران (2015) با بررسی و مرور وضعیت تاکسونومیک جنس Fritillaria در ایران پرداخته و ضمن ترسیم نقشه پراکنش جغرافیایی گونه‌های این جنس در ایران، کلید شناسایی ارایه نمودند.Esmaili و همکاران (2012) با بررسی و مرور وضعیت تاکسونومیک چهار گونه از جنسHymenocrater در استان‌های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی پرداختند و در بررسی مورفولوژیک، 80 صفت رویشی و زایشی روی 44 نمونه اندازه‌گیری گردید و در نهایت برای چهار گونه موجود در منطقه خراسان کلید شناسایی ارایه نمودند. Hosseini و همکاران (2013) ضمن جمع‌آوری و مطالعه گونه‌های Festuca متعلق به زیرجنس Schedonorus از ایران و مشاهده نمونه‌های موجود در هرباریوم‌های وین و برلین وجود سه گونه Festuca arundinacea،
F. giganteanو F. pratensisرا در ایران تأیید نمودند و با ترسیم نقشه پراکنش جغرافیایی گونه‌های این زیرجنس در ایران، کلید شناسایی ارایه نمودند.
Salsola بزرگ‌ترین جنس در زیرتیره Salsoloideae است که به خاطر تنوع گونه‌ای، نداشتن ویژگی‌های قابل تشخیص و ساده، زیستگاه‌های متغیر، اختلافات مورفولوژی گیاهان جوان با گیاهان بالغ (به خاطر تفاوت در الگوهای انشعاب، برگ‌ها و پوشش کُرکی)، شناسایی گونه‌های مختلف آن برای گیاه‌شناسان دشوار است (Reimann and Breckle, 1995). در فلور ایران برای شناسایی جنس Salsola در ایران دو نوع کلید شناسایی ارایه شده است که یکی از آنها بر اساس اندام‌های رویشی و دیگری بر اساس اندام‌های زایشی است (Assadi, 1998).در تحقیق حاضر، با استفاده از منابع موجود و نمونه‌های هرباریومی و همچنین جمع‌آوری نمونه از رویشگاه‌های این جنس در استان یزد، وضعیت تاکسونومیک گونه‌های این جنس در این استان بررسی و کلید شناسایی مختص استان یزد ارایه شد.
مواد و روش‌ها.
استان یزد با مساحت حدود 131575 کیلومتر مربع در قسمت مرکزی فلات ایران قرار دارد. این استان در 29 درجه و 35 دقیقه تا 35 درجه و 7 دقیقه عرض شمالی و 52 درجه و 50 دقیقه تا 58 درجه و 16 دقیقه طول شرقی واقع شده است و در برگیرنده نامناسب‌ترین عوامل طبیعی غالب بر فلات مرکزی ایران است. بر اساس آخرین تغییرات تقسیمات کشوری در سال 1383 دارای 10 شهرستان، 23 شهر، 20 بخش و 51 دهستان است. استان یزد با استان‌های اصفهان، فارس، خراسان، سمنان و کرمان محدود شده است (Baghestani Maybodi et al., 2013).
پس از مطالعه نقشه پوشش گیاهی استان (Baghestani Maybodi et al., 2013) و طی بازدیدهای صحرایی از زیستگاه‌های Salsola واقع در شهرستان‌های استان، تعداد سه تا چهار نمونه از هر گونه به صورت کامل جمع‌آوری گردید. اطلاعات صحرایی نمونه‌های جمع‌آوری شده، با درج شماره در دفترچه یادداشت ثبت و پیش از جمع‌آوری با استفاده از دوربین از هر نمونه عکس و فیلم تهیه گردید. نمونه‌های گیاهی پس از پرس و انتقال به هرباریوم مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد، با مراجعه به فلورا ایرانیکا (Rechinger, 1997)، فلور ایران (Assadi, 1998) و فلور یزد (Mozaffarian, 2000) شناسایی شدند. نمونه‌های شناسایی شده در هرباریوم دانشگاه اصفهان نگهداری می‌شوند. برای اطمینان از صحت برخی از نمونه‌های شناسایی شده به بخش تحقیقات گیاه‌شناسی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور مراجعه گردید.
برای مطالعات تاکسونومی و شناسایی دقیق نمونه‌ها و تهیه توصیف آرایه‌ها، صفات کمّی و کیفی مربوط به ساختارهای رویشی و زایشی در تمام نمونه‌های جمع‌آوری شده و نمونه‌های موجود در هرباریوم مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد اندازه‌گیری شد. صفات ریخت‌شناسی با استفاده از استریو میکروسکوپ (لوپ) با بزرگ‌نمایی‌های مختلف مطالعه شد. برای اندازه‌گیری صفات کمّی از متر نواری، کاغذ میلی‌متری و لنز مدرّج استفاده شد.
برای تحلیل داده‌ها ابتدا صفات کمّی و کیفی به صورت داده‌های خام در نرم‌افزار Excel ثبت شد. سپس، میزان دوری گونه‌ها با استفاده از ضریب فواصل اقلیدسی محاسبه و روابط بین گونه‌ها به صورت دندروگرام در نرم‌افزار NTsys نشان داده شد. در پایان، با استفاده از صفات کمّی و کیفی مطالعه شده کلید شناسایی گونه‌های جنس Salsola تهیه گردید.
نتایج.
در تحقیق حاضر، 16 گونه Salsola از 19 گونه‌ای که از استان یزد گزارش شده، جمع‌آوری و شناسایی شد که 7 گونه یک‌ساله و 9 گونه چند ساله هستند. از همه گونه‌ها در عرصه عکس‌برداری شد. برای نمونه عکس بذر (A)، برگ (B)، نمای نزدیک (C) و دور (D) یکی از گونه‌ها آورده شده است (شکل‌های 1 تا 3).
در مطالعات تاکسونومی، برای شناسایی دقیق نمونه‌ها و تهیه کلید شناسایی، 17 صفت کمّی و کیفی مربوط به ساختارهای رویشی و زایشی در تمام نمونه‌های جمع‌آوری شده اندازه‌گیری شد. صفات کمّی شامل: اندازه برگ، گلپوش با بال، خامه، کلاله، ارتفاع گیاه و قطر تاج‌پوش و صفات کیفی شامل: شکل رویشی، وضعیت کُرک، شکل برگ، نوک برگ، آرایش برگ، شکل قاعده برگ، نوع گل‌آذین، زمان گل‌دهی، شکل قطعات گلپوش، وضعیت بال گلپوش و شکل جنین هستند (جدول‌های 1 و 2).
برای گروهبندی گونه‌های مورد بررسی از نظر صفات مختلف، تجزیه خوشه‌ای بر 17 صفت کمّی و کیفی صورت گرفت. دندروگرام حاصل از تجزیه خوشه‌ای گونه‌ها در شکل 4 قابل مشاهده است. در پایان، با استفاده از صفات کمّی و کیفی مطالعه شده کلید شناسایی گونه‌های جنس Salsola تهیه گردید.
شکل 1- Salsola aperta (A: بذر، B: برگ، C: نمای نزدیک گیاه، D: نمای دور گیاه)
شکل 2- پراکندگی Salsolaهای چندساله در استان یزد
شکل 3- پراکندگی Salsolaهای یک‌ساله در استان یزد
جدول 1- صفات ریخت‌شناختی کمّی
|
نام گونه |
اندازه برگ |
اندازه گلپوش با بال |
اندازه خامه و کلاله |
|
ارتفاع بلندترین بوته در عرصه |
ارتفاع کوتاه‌ترین بوته در عرصه |
قطر بزرگ تاج‌پوش |
قطرکوچک تاج‌پوش |
|
میلی‌متر |
|
سانتی‌متر |
||||||
|
S. abarghuensis |
10 |
4 |
2 |
|
320 |
150 |
300 |
470 |
|
S. aperta |
8 |
7 |
2 |
|
32 |
4 |
25 |
7 |
|
S. arbuscula |
15 |
7 |
2 |
|
120 |
82 |
75 |
65 |
|
S. arbusculiformis |
10 |
4 |
2 |
|
80 |
80 |
65 |
40 |
|
S. crassa |
14 |
10 |
2 |
|
110 |
50 |
80 |
35 |
|
S. dendroides |
4 |
5 |
1 |
|
190 |
25 |
95 |
20 |
|
S. imbricata |
6 |
4 |
1 |
|
160 |
90 |
280 |
150 |
|
S. incanescens |
7 |
5 |
1 |
|
120 |
50 |
62 |
62 |
|
S. kali |
10 |
7 |
1 |
|
130 |
100 |
77 |
50 |
|
S. kerneri |
20 |
8/0 |
8/0 |
|
70 |
65 |
45 |
40 |
|
S. lanata |
12 |
10 |
4 |
|
32 |
28 |
50 |
6 |
|
S. nitraria |
15 |
12 |
5/0 |
|
84 |
32 |
40 |
22 |
|
S. orientalis |
6 |
7 |
1 |
|
70 |
32 |
50 |
20 |
|
S. praecox |
60 |
7 |
1 |
|
39 |
6 |
59 |
6 |
|
S. tomentosa |
6 |
8 |
3 |
|
97 |
30 |
65 |
20 |
|
S. yazdiana |
5 |
6 |
1 |
|
37 |
16 |
30 |
14 |
جدول 2- صفات ریخت شناختی کیفی
|
نام گونه |
شکل رویشی |
وضعیت کُرک |
شکل نوک برگ |
آرایش برگ |
شکل قاعده برگ |
نوع گل‌آذین |
زمان گل‌دهی |
شکل قطعات گلپوش |
وضعیت بال گلپوش |
شکل جنین |
|
S. abarghuensis |
1 |
2 |
1 |
1 |
1 |
1 |
0 |
1 |
0 |
1 |
|
S. aperta |
0 |
0 |
0 |
1 |
0 |
2 |
1 |
0 |
1 |
1 |
|
S. arbuscula |
1 |
0 |
0 |
1 |
0 |
2 |
1 |
1 |
1 |
1 |
|
S. arbusculiformis |
1 |
0 |
1 |
0 |
0 |
2 |
1 |
1 |
1 |
1 |
|
S. crassa |
0 |
0 |
1 |
1 |
1 |
0 |
0 |
0 |
1 |
0 |
|
S. dendroides |
1 |
1 |
1 |
1 |
0 |
1 |
0 |
0 |
1 |
1 |
|
S. imbricata |
0 |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
0 |
1 |
1 |
1 |
|
S. incanescens |
0 |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
0 |
0 |
1 |
|
S. kali |
0 |
0 |
0 |
1 |
1 |
2 |
0 |
1 |
1 |
1 |
|
S. lanata |
0 |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
0 |
0 |
1 |
1 |
|
S. kerneri |
1 |
0 |
1 |
0 |
1 |
0 |
0 |
1 |
1 |
1 |
|
S. nitraria |
0 |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
0 |
0 |
0 |
1 |
|
S. orientalis |
1 |
2 |
1 |
1 |
0 |
1 |
0 |
1 |
1 |
1 |
|
S. praecox |
0 |
2 |
0 |
0 |
1 |
2 |
1 |
0 |
1 |
1 |
|
S. tomentosa |
1 |
2 |
1 |
1 |
0 |
0 |
0 |
0 |
1 |
0 |
|
S. yazdiana |
1 |
1 |
0 |
1 |
1 |
1 |
0 |
1 |
0 |
0 |
شکل رویشی (یک‌ساله: 0، چندساله: 1)، وضعیت کُرک (بدون کُرک: 0، کُرک نرم: 1،کُرک زیر: 2)، شکل نوک برگ (تیز: 0، کند: 1)، آرایش برگ (متقابل: 0، متناوب: 1)، شکل قاعده برگ (بدون کوژک: 0،کوژک‌دار: 1)، نوع گل‌آذین سنبله (غیرمتراکم: 0، متراکم :1، نیمه‌متراکم :2)، زمان گل‌دهی (پاییز: 0، تابستان: 1)، شکل قطعات گلپوش (تخم‌مرغی نوک تیز:0،تخم‌مرغی نوک کند: 1)، وضعیت بال گلپوش (غیر همپوش: 0، همپوش: 1) و شکل جنین (عمودی: 0، افقی: 1).
شکل 4- دندروگرام حاصل از 17 صفت ریخت‌شناختی کمّی و کیفی در گونه‌های Salsola
کلید شناسایی گونه‌هایSalsola در استان یزد
1- گیاهانی چند ساله ........................................................................................................................................ 2
گیاهانی یک‌ساله ............................................................................................................................................ 10
2- برگ‌ها متناوب ........................................................................................................................................... 3
برگ‌ها کم‌وبیش متقابل ................................................................................................................................... 5
3- گل‌ها منفرد و متراکم روی انشعاب ............................................................................................................. 4
گل‌ها منفرد و غیر متراکم روی انشعاب ............................................................................................................. 6
4- انشعابات هر سال منشعب از بن ساقه، گیاه به ارتفاع تا 1 متر ........................................... S. dendroides Pall.
انشعابات هر سال منشعب از ساقه سال قبل، گیاه به ارتفاع تا 8/1 متر ................................. S. imbricate Forssk.
5- برگه‌ها کوتاه‌تر از گل‌ها، دایره‌ای-کوژک‌دار. گلپوش دایره‌ای، نوک گرد. برگ‌ها استوانه‌ای یا نیم‌استوانه ............................................................................................................................... S. kerneri (Wol.) Botsch.
برگه‌ها کوتاه‌تر از گل‌ها، تخم‌مرغی. گلپوش تخم‌مرغی، نوک کند. برگ‌ها فلسی و کوتاه .................................................................................................................................. S. abarghuensis Assadi
6- برگه‌ها بلندتر از طول گل ............................................................................................................................ 7
برگه‌ها کوتاه‌تر یا برابر طول گل ....................................................................................................................... 8
7- گیاه در مرحله گل‌دهی به ارتفاع یک متر یا بیشتر. برگ‌ها متناوب باز، استوانه‌ای ناودانی، نوک‌تیز، به طول تا 25 میلی‌متر .......................................................................................................................... S. arbuscula Pall.
گیاه به ارتفاع تا 70 سانتی‌متر. برگ‌ها متناوب گروهی، نیم‌استوانه‌ای ناودانی، نوک کُند، به طول تا 16 میلی‌متر ................................................................................................................................ S. arbusculiformis Drob.
8- برگک‌ها بزرگ‌تر از برگه‌ها ........................................................................................ S. yazdiana Assadi
برگک‌ها کوچک‌تر از برگه‌ها........................................................................................................................... 9
9- بال‌ها برابر، واقع در وسط گلپوش، جنین افقی ..................................................... S. orientalis S. G. Gmel.
بال‌ها نابرابر، کمی پایین‌تر از وسط گلپوش، جنین اغلب افقی و گاهی به ندرت عمودی ............................................................................................................................ S. tomentosa (Moq.) Spach
10- برگ‌ها همگی سوزنی یا فقط برگ‌های پایینی غیر سوزنی، ساقه رگه‌دار .................................................. 11
برگ‌ها غیرسوزنی، ساقه بدون رگه ................................................................................................................. 13
11- ساقه سفید با رگه‌های غیرواضح، برگ‌ها پهن و در پایین غیر سوزنی .............................. S. aperta Paulsen
ساقه سبز با رگه‌های واضح، برگ‌ها در مقطع نیم دایره ای همگی سوزنی ........................................................ 12
12- گلپوش‌ها در بالای بال نیزه‌ای، گل کلمی، غشایی، بدون رگه مشخص ......................................... S. kali L.
گلپوش‌ها در بالای بال مثلثی باریک، مخروطی، سخت، با یک رگه مشخص ................ S. praecox (Litv.) Iljin
13- برگ‌ها دارای کشیدگی کوتاه بر امتداد ساقه (یراق‌دار) ........................................................................... 14
برگ‌ها بدون کشیدگی بر امتداد ساقه (بدون یراق) ......................................................................................... 15
14- گیاه پوشیده از کُرک‌های بلند و کُرک‌های کوتاه گرد آلود ............................................... S. lanata Pall.
گیاه بدون کُرک یا گاهی با تعدادی کُرک‌های پراکنده در پایین ........................................ S. crassa M. Bieb.
15- گلپوش پوشیده از کُرک‌های فراوان در سطح بیرونی، خامه حدود دو برابر کلاله ............................................................................................................................. S. incanescens C. A. Mey.
گلپوش بدون کُرک در سطح بیرونی یا گاهی در کناره با کُرک‌های مژه‌ای، خامه برابرکلاله ................................................................................................................................................ S. nitraria Pall.
بحث.
در دندروگرام حاصل از صفات ریخت‌شناختی (شکل 3) ابتدا شاخه (الف) گونه S. abarghuensis با فاصله مشخصی از سایر گونه‌ها جدا شد که با مطالعات Akhani و همکاران (2007) با استفاده از ژن‌های کلروپلاستی که این گونه را از جنس Salsola جدا نمود و به جنس Caroxylon انتقال داد، مطابقت دارد. در شاخه (ب) گونهS. imbricateبه عنوان شاخه بعدی از دیگر گونه‌ها جدا شده است و شاخه جدا شده (پ) در دو دسته قرار گرفته‌اند که شامل شاخه (ت) گونه
S. denderoidesو 13 گونه باقی مانده را در شاخه (ث) که این دسته دو قسمت مجزا می شود یک قسمت شاخه (ج) شامل چهار گونه:S. aperta، S. praecox،
S. yazdiana و S. lanat و قسمت دوم شاخه (چ) از این دسته، ابتدا گونه‌هایS. arbuscula،S. kali،S. crassa وS. incanescensرا در شاخه (ح) به دلیل شباهت بیشتر گونه‌ها در کنار هم قرار گرفت و گونه‌های:
S. arbusculiformis،S. kerneri،S. nitraria،
S. orientalis و S. tomentosa در شاخه (خ) قرار گرفت که از بین 5 گونه آخر، دو گونه S. nitrariaو
S. orientalis بیشترین شباهت را از نظر صفات ریخت‌شناسی با هم دارند.
گونهS. arbuscula شباهت زیادی به S. richteri دارد. از آنجا که گونهS. richteriدر تپه‌های شنی رویش دارند و گونه S. arbuscula به طور عمده روی اراضی آبرفتی یا دامنه‌ها دیده می‌شود، نمونه‌های بررسی شده موجود در استان یزد با گونه
S. arbusculaتطابق دارد (Assadi, 1998).
گونه S. crassa شباهت زیادی به گونه
S. turcomanica دارد. دو گونه از نظر پوشش کُرکی متفاوت هستند. گونه نخست، بدون کُرک یا گاهی با کُرک پراکنده در پایین گیاه است، در صورتی که گونه دوم پوشش کُرکی انبوهی دارد. علاوه بر این، گونه نخست به طور عمده در گرگان و مناطق مرکزی ایران انتشار دارد (Assadi, 1998). نمونه‌های بررسی شده در استان یزد با گونه S. crassaتطابق دارد.
گونهS. yazdiana تا حدودی شباهت ظاهری نزدیکی با S. gemmascens دارد، اما با توجه به برخی اختلافات بین آنها، به صورت گونه‌های مجزایی شناخته شده‌اند. گونه S. yazdiana متعلق به نواحی مرکزی ایران است و روی تپه‌های شنی یا شوره‌زارهای مسطح دیده می‌شود در صورتی که گونه دیگر متعلق به قفقاز و آسیای مرکزی است که انتشار آن تا شمال ایران ادامه می‌یابد و روی دامنه‌های با خاک‌های رُسی عقیم دیده می‌شود. همچنین، ارتفاع S. yazdiana تا یک متر می‌رسد اما ارتفاع S. gemmascens تا 50 سانتی‌متر است (Assadi, 1998).
سپاسگزاری
نگارندگان مراتب سپاسگزاری خود را از معاونت محترم پژوهشی، مدیریت تحصیلات تکمیلی، رئیس گروه زیست‌شناسی و اساتید محترم دانشگاه اصفهان به خاطر حمایت مالی و فکری از این تحقیق در قالب پایان‌نامه تحصیلی اعلام می‌دارند. همچنین، از مساعدت مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد به خاطر همکاری و استفاده از هرباریوم قدردانی می‌گردد.
)