Authors
1 Department of Biology, Faculty of Basic Sciences, Shahed University, Tehran, Iran
2 Department of Horticultural Sciences, Faculty of Agriculture and Natural Resources, University of Tehran, Karaj, Iran
3 Department of Plant Sciences, Faculty of Biological Sciences, Alzahra University, Tehran, Iran
Abstract
Keywords
Main Subjects
مقدمه.
مریمگلی (Salvia L.)، یکی از بزرگترین و مهمترین جنسهای تیره نعناییان (Lamiaceae)، با بیش از 900 گونه در سراسر جهان است و حدود یک چهارم از کل اعضای این تیره را تشکیل میدهد Walker et al., 2004)؛ Walker and Sytsma, 2007). 58 گونه از این جنس در مناطق مختلف ایران یافت شده است که از این تعداد، 17 گونه بومی هستند Hedge, 1982)؛ (Mozaffarian, 1996. واژه Salvia از واژه لاتین "Salvus" به معنی شفادهنده مشتق شده است و به کاربردهای دارویی چندگانه گیاهان این تیره اشاره دارد (Kelen and Tepe, 2008). در طب سنتی از اندامهای هوایی و روغنهای اسانسی جنسهای مریمگلی برای درمان سرماخوردگی، اختلالات گوارشی، دیابت، فشار خون، روماتیسم و بیماریهای پوستی استفاده میشود. همچنین، آنها به عنوان قابض، خلطآور و مسکن مورد توجه بودهاند Skoula et al., 2000)؛ (Kamatou et al., 2008. در مطالعات داروشناسی جدید، آثار درمانی مریمگلی در بیماریهای قلبی-عروقی، افزایش قدرت حافظه و بیماری آلزایمر به اثبات رسیده است (Kamatou et al, 2008). از این گیاه در درمان بیماریهایی چون مالاریا (Liang et al., 2009)، اختلالات دستگاه عصبی (Bouaziz et al., 2009)، سرطان، سقط جنین و بیخوابی (Naderi et al., 2011) نیز استفاده میشود.
اسانسهای روغنی، ترپنوئیدها، اسیدهای فنلی، فلاونوئیدها و مشتقات کارنوزول، متابولیتهای ثانوی اصلی گیاهان مریمگلی را تشکیل میدهند (Başkan et al., 2007؛ Kamatou et al., 2008؛ Min-hui et al., 2008؛ (Hamrouni-Sellami et al., 2013. از مهمترین ترکیبات فلاونوئیدی در جنس مریمگلی میتوان به کوئرستین، کامفرول، لوتئولین، لوتئولین-7- گلوکوزید، آپیژنین، آپیژنین-7-گلوکوزید، میریستین و مورین با فعالیت قوی ضد اکسایشی، ضد التهاب و ضد درد اشاره کرد Akkol et al., 2008)؛ Kamatou et al., 2008؛ (Dincer et al., 2012. متیل اترهای فلاونوئیدی نیز در برگهای مریمگلی و یا فرآوردههای دارویی آن یافت شدهاند (Veličković et al., 2007). اسیدهای فنلی از جمله مشتقات کافئیک اسید (رزمارینیک اسید، سالویانولیک اسیدهای A و B) به عنوان ترکیبات آبدوست مهم در مریمگلی، دارای انواع فعالیتهای زیستی متنوع هستند (Lu and Foo, 2002؛ (Min-hui et al., 2008.
امروزه دانش کموتاکسونومی برای مطالعه فیلوژنی و روابط خویشاوندی بین گیاهان استفاده میشود (Noori et al., 2012). متابولیتهای ثانوی به ویژه فلاونوئیدها و ترکیبات فنلی وابسته، به علت انتشار گسترده آنها در گیاهان آوندی، تنوع ساختار و ثبات شیمیایی به شیوه مؤثری در مطالعات شیمیوتاکسونومی کاربرد دارند Švehlíková et al., 2002)؛ Noori et al., 2012؛ (Nair et al., 2013. ارزش فلاونوئیدها در تمام سطوح ردهبندی گیاهان گلدار از راسته تا واحدهای ردهبندی پایینتر به عنوان نشانگر تاکسونومیک مناسب به اثبات رسیده است (Noori et al., 2012). نقش این ترکیبات ثانوی به عنوان نشانگرهای تاکسونومی به خوبی در جنسهای بکرزا نشان داده شده است (Švehlíková et al., 2002). در برخی گزارشها، از فلاونوئیدها به عنوان شاخصهای مناسب رستهبندی گونههای مریمگلی، در مطالعات شیمیوتاکسونومی نام برده شده است (Kharazian, 2012a; 2013). ترکیب 6-هیدروکسی فلاون به عنوان فلاونوئید شاخص برای تاکسونومی این جنس معرفی شده است (Lu and Foo, 2002).
با توجه به این که در بسیاری از مطالعات کموتاکسونومیک، گونههای گیاهی الگوی فلاونوئیدی ویژهای را نشان دادهاند، انتخاب نشانگرهای شیمیایی به منظور کنترل کیفیت برخی داروهای گیاهی حایز اهمیت است (Nikolova and Vitkova, 2013).
از آنجا که ایران یکی از مراکز پراکنش گونههای مریمگلی است و با توجه به اهمیت دارویی ترکیبات فنلی این جنس، هدف از پژوهش حاضر، بررسی تنوع ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی در عصارههای گل و برگ 41 جمعیت وحشی از 27 گونه مریمگلی ایران و بررسی اهمیت کاربرد این ترکیبات به عنوان نشانگرهای شیمیایی برای ردهبندی گیاهان مورد مطالعه است.
مواد و روشها.
نمونههای گیاهی و آمادهسازی آنها: نمونههای گیاهی از مناطق مختلف ایران و در زمان گلدهی کامل (تابستان 1391) جمعآوری و یک نمونه هرباریومی از هر گونه در هرباریوم مرکزی دانشگاه همدان (BASU) و هرمزگان (HAPH) نگهداری شد (جدول 1). اندامهای برگ و گلآذین از نمونههای گیاهی جداسازی و در دمای اتاق خشک شدند، سپس تا زمان انجام آزمایش در دمای 4 درجه سانتیگراد و در تاریکی نگهداری شدند.
.استخراج ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی: نمونههای پودر شده برگ و گل (02/0 گرم) به طور مجزا به مدت 20 دقیقه در 2 میلیلیتر متانول 80 درصد در دستگاه فراصوت قرار گرفتند. سپس، هر یک از عصارهها به مدت 5 دقیقه در 13500 دور بر دقیقه سانتریفیوژ شدند (WiseSpin مدل CF-10، شرکت DAIHAN، کره جنوبی) و در پایان، فاز متانولی از رسوب جدا گردید. عصارههای حاصل تا زمان استفاده در دمای 4 درجه سانتیگراد و در تاریکی نگهداری شدند (Marinova et al., 2005).
آمادهسازی محلولهای استاندارد: محلولهای ذخیره نمونههای استاندارد رزمارینیک اسید (آلدریچ)، سالویانولیک اسید B و سالویانولیک اسید A (سیگما)، کارنوزیک اسید (سیگما)، کوئرستین (سیگما- آلدریچ)، روتین تری هیدرات (آلفا اِیسر)، آپیژنین (سیگما)، کامفرول (سیگما- آلدریچ)، 6-هیدروکسی فلاون (سیگما- آلدریچ)، اسکوتلارین (سیگما) و بایکالین (آلدریچ) در اتانول خالص تهیه و برای انجام مطالعات بعدی به کار برده شدند.
.مطالعه اجزای فنلی و فلاونوئیدی با روش کروماتوگرافی لایه نازک (TLC):برای جداسازی اجزای فنلی و فلاونوئیدی عصاره نمونههای مورد مطالعه، از صفحات آلومینیومی پوشیده از سیلیکاژل 60F254 (Merck، آلمان) در ابعاد 10×20 سانتیمتر به عنوان فاز ثابت استفاده شد. با استفاده از 12 سیستم حلال مختلف به عنوان فاز متحرک(جدول 2)، جداسازی اجزای عصارهها با روش کروماتوگرافی لایه نازک بهینهسازی شد. حجم مساوی از عصارهها (30 میکرولیتر) برای لکهگذاری روی صفحات استفاده شد. ابتدا صفحات با معرف ویژه فلاونوئید (محلول1 درصد متانولی دی فنیل بوریک اسید- اتانول آمین، (Merck، آلمان)) و پس از خشک شدن، با محلول 5 درصد اتانولی پلی اتیلن گلیکول 4000 (Merck، آلمان) افشانه شدند(Krenna et al., 2003). نحوه جداسازی، تعداد و رنگ لکهها در زیر نور UV با طول موج 366 نانومتر در اتاقکUV مجهز به دوربین (Camag TLC Visualizer) مطالعه و از صفحات عکسبرداری شد. مقادیر hRf (درصد حرکت نسبی) لکهها نیز محاسبه گردید.
جدول 1- مشخصات گونههای مطالعه شده مریمگلی ایران
شماره هرباریومی |
ارتفاع از سطح دریا (متر) |
طول جغرافیایی |
عرض جغرافیایی |
محل جمعآوری |
نام گونه |
- |
- |
- |
- |
مرکز ملی ذخایر ژنتیک ایران |
S. × sylvestris |
HAPH 92138 |
235 |
E:56 °18 '17 '' |
N:27 °26 '45 '' |
استان هرمزگان، کوه گنو |
S. aegyptiaca L. |
BASU 32969 |
1889 |
E:57°02'32/37'' |
N: 37°23'66/11'' |
استان خراسان شمالی، رئین |
S. aethiopis L. |
BASU 34046 |
2034 |
E:50 °07 '59 '' |
N:36 °27 '49 '' |
استان قزوین، شهرستان قزوین، گردنه کامان |
S. aristata Aucherex Benth. |
BASU 34027 |
2581 |
E:51 °18 '53 '' |
N:36 °10 '20 '' |
استان البرز، بعد از تونل کندوان به سمت چالوس |
S. atropatana Bunge. |
BASU 33989 |
1450 |
E: 59°02'41/18'' |
N:36 °30'6/26'' |
خراسان رضوی، مشهد، جنوب آبقد، نرسیده به فریزی |
S. ceratophylla L. (M) |
BASU 34058 |
2020 |
E:52 °01 '45 '' |
N:35 °40 '56 '' |
استان تهران، ابتدای شهر دماوند |
S. ceratophylla L. (T) |
BASU 34022 |
2365 |
E:51 °28'5/55'' |
N:35 °59'7/27'' |
استان تهران، بعد از میگون به سمت شمشک |
S. chloroleuca Rech. f. &Aell(T1) |
BASU 34038 |
2450 |
E:51 °29 '00 '' |
N:36 °00 '00 '' |
استان تهران، ابتدای دوراهی دربندسر |
S. chloroleuca Rech. f. &Aell (T2) |
BASU 34094 |
1965 |
E:40 °67 '45 '' |
N:40 °37 '32 '' |
خراسان رضوی، مشهد، فریزی، دره جاجی |
S. chloroleuca Rech. f. & Aell. (M) |
BASU 34047 |
2790 |
E:59 °07'3/41'' |
N:36 °15 '57 '' |
خراسان رضوی، مشهد، زشک، کوههای بینالود |
S. chorassanica Bunge. |
BASU 34510 |
1609 |
E:50 °09 '26 '' |
N:36 °20 '43 '' |
شهرستان قزوین، مسیر جاده الموت، اطراف روستای رزجرد |
S. hydrangea DC. ex Benth. |
BASU 34512 |
2112 |
E:50 °13 '05 '' |
N:36 °26 '16 '' |
استان قزوین، شهرستان قزوین، اطراف روستای خنجربولاغ |
S. hypoleuca Benth. (Q) |
BASU 34037 |
2335 |
E:51 °20 '56 '' |
N:36 °06 '08 '' |
استان البرز، بخشداری لنگهرود (گاجره) |
S. hypoleuca Benth. (T1) |
BASU 33080 |
1570 |
E:51 °43 '07 '' |
N:35 °44 '52 '' |
استان تهران، سعیدآباد، بعد از جاجرود |
S. hypoleuca Benth. (T2) |
BASU 34050 |
1300 |
E:58 °41 '33/9'' |
N: 34°22'81/31'' |
خراسان رضوی- مشهد- بین گناباد و بجستان- پاسگاه هوایی |
S. leriifolia Benth. |
BASU 34511 |
2000 |
E:50 °06'18/11'' |
N:36 °25'39/59'' |
استان قزوین- شهرستان قزوین - ارتفاعات زرشک |
S. limbata C.A.Mey. |
BASU 33990 |
1821 |
E:59 °54 '73/8'' |
N:36 °36 '56/4'' |
خراسان رضوی- مشهد-جاده کلات |
S. macrosiphon Boiss. |
HAPH 91321 |
410 |
E:56 °12 '11 '' |
N:27 °37 '56 '' |
استان هرمزگان- تنگ زاغ |
S. mirzayanii Rech. F. & Esfand. |
BASU 34232 |
5/973 |
E: 59° 40' 48/25'' |
N: 36° 14' 93/17'' |
استان خراسان رضوی، جاده سرخس، تنگلشور |
S. nemorosa L. (M) |
BASU 33997 |
1940 |
E: 49° 9' 53'' |
N: 36° 26' 1'' |
استان قزوین، شهرستان طارم، جنگل علیآباد |
S. nemorosa L. (Q) |
BASU 34072 |
1855 |
E:52 °40 '23 '' |
N:35 °43 '39 '' |
استان تهران- ابتدای فیروزکوه- سه راهی ارجمند- رستوران نمرود |
S. nemorosa L. (T) |
BASU 33995 |
5/937 |
E:59 °40 '48/25 '' |
N:36 °14 '93/17 '' |
استان خراسان رضوی، مشهد، جاده سرخس، تنگلشور |
S. officinalis L. |
BASU 34070 |
2030 |
E:51 °32 '51 '' |
N:35 °56 '49 '' |
استان تهران، فشم به زایگان |
S. reuterana Boiss. (T1) |
BASU 33992 |
2032 |
E:51 °59 '14 '' |
N:35 °42 '21 '' |
استان تهران، جاده دماوند |
S. reuterana Boiss. (T2) |
HAPH 91239 |
398 |
E:56 °12 '45 '' |
N:27 °36 '54 '' |
استان هرمزگان، تنگ زاغ |
S. santolinifolia Boiss. |
BASU 32965 |
1889 |
E: ″32/37 ′2 °57 |
N: ″66/11 ′23 °37 |
استان خراسان شمالی، رئین |
S. sclarea L. (M) |
BASU 34079 |
2200 |
E: ″10 ′32 °50 |
N: ″19 ′22 °36 |
استان قزوین، شهرستان طارم، جنگل علیآباد |
S. sclarea L. (Q) |
BASU 34039 |
2160 |
E:52 °03 '39 '' |
N:35 °44 '43 '' |
استان تهران، دماوند، چشمه اعلاء |
S. sclarea L. (T) |
HAPH 92054 |
198 |
E:56 °18 '11 '' |
N:27 °26 '29 '' |
استان هرمزگان، کوه گنو |
S. sharifii Rech. F. & Esfand. |
BASU 34077 |
2581 |
E:51 °18 '53 '' |
N:36 °10 '20 '' |
استان البرز، بعد از تونل کندوان به سمت چالوس |
S. staminea Montbr. & Auch. ex Benth. |
BASU 34052 |
2200 |
E: ″10 ′32 °50 |
N: ″19 ′22 °36 |
استان قزوین، شهرستان قزوین، الموت شرقی، بعد از روستای جولادک |
S. syriaca L. |
BASU 34588 |
1720 |
E:59 °12'53/58'' |
N: 32°48'68/59'' |
خراسان جنوبی، جنوب بیرجند، بندر دره |
S. tebesana Bunge. |
- |
- |
- |
- |
مرکز ملی ذخایر ژنتیک ایران |
S. verticillata L. (IBRC) |
BASU 33996 |
2200 |
E: 50° 32'''10 |
N:36 ° 22'''19 |
استان قزوین، شهرستان قزوین، الموت شرقی، بعداز روستای جولادک |
S. verticillata L. (Q) |
BASU 34023 |
1826 |
E: ″25 ′32 °51 |
N: ″13 ′52 °35 |
استان تهران، به سمت شمشک |
S. verticillata L. (T1) |
BASU 34034 |
2450 |
E:51 °29 '00 '' |
N:36 °00 '23 '' |
استان تهران، ابتدای دوراهی دربندسر |
S. verticillata L. (T2) |
BASU 34044 |
1760 |
E: ″75/29 ′29 °57 |
N: ″61/41 ′11 °37 |
خراسان شمالی، جنوبشرقی بجنورد- اسفرایان، رئین |
S. virgata Jacq. (M) |
BASU 34513 |
1405 |
E: ″08 ′24 °50 |
N: ″08 ′23 °36 |
استان قزوین، شهرستان قزوین، جاده اکبر آباد، اطراف روستای آقاگیر |
S. virgata Jacq. (Q) |
BASU 34088 |
1135 |
E:50 °17 '01 '' |
N:36 °27 '33 '' |
شهرستان قزوین، رجایی دشت |
S. viridis L. |
BASU 34041 |
2112 |
E: ″05 ′13 °50 |
N: ″16 ′26 °36 |
استان قزوین، شهرستان قزوین، منطقه رودبار الموت، بعد از روستای پیچ بن |
S. xanthocheila Boiss. ex Benth. |
جدول 2- مشخصات سیستمهای حلال مورد آزمایش برای TLC ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی
شماره |
سیستم حلال و نام اختصاری آن |
نسبت حلال |
نوع افشانه |
1 |
اتیل استات: فرمیک اسید: استیک اسید و آب مقطر (EFAW) |
100:11:11:26 |
معرف فلاونوئید، PEG |
2 |
بوتانول نرمال: استیک اسید و آب مقطر (BAW) |
10:1:5 |
معرف فلاونوئید، PEG |
3 |
بوتانول نرمال: استیک اسید و آب مقطر (BAW) |
3:1:1 |
معرف فلاونوئید، PEG |
4 |
بوتانول نرمال: استیک اسید و آب مقطر (BAW) |
4:1:5 |
معرف فلاونوئید، PEG |
5 |
بوتانول نرمال: استیک اسید و آب مقطر (BAW) |
10:1:5 |
آمونیاک |
6 |
بوتانول نرمال: استیک اسید و آب مقطر (BAW) |
10:1:5 |
کلرید آهن 2 درصد اتانولی (FeCl3) |
7 |
حلال 1- کلریدریک اسید 2 درصد؛ حلال 2- بوتانول نرمال: استیک اسید و آب مقطر |
10:1:5 |
معرف فلاونوئید، PEG |
8 |
تولوئن: اتیل استات |
93:7 |
معرف فلاونوئید، PEG |
9 |
کلروفرم: متانول |
98:2 |
معرف فلاونوئید، PEG |
10 |
بنزن: پیریدین: فرمیک اسید |
72:18:10 |
معرف فلاونوئید، PEG |
11 |
کلروفرم: اتیل استات |
60:40 |
معرف فلاونوئید، PEG |
12 |
دی کلرومتان |
100 |
معرف فلاونوئید، PEG |
تحلیل آماری: پس از انجام مراحل آزمایشگاهی، به منظور بررسی ارتباط خویشاوندی جمعیتها و گونههای مورد مطالعه، بر اساس الگوی نواربندی مشاهده شده در کروماتوگرامهای حاصل، به حضور یک لکه خاص عدد یک و به عدم حضور آن عدد صفر داده شد. پس از تشکیل ماتریس صفر و یک، دندروگرام با نرمافزار NTSYS نسخه 02/2 و با محاسبه ضریب تشابه جاکارد با روش UPGMA رسم گردید. همچنین، رستهبندی جمعیتها با استفاده از نرمافزار SPSS نسخه 17 و با آزمون تجزیه به مؤلفههای اصلی (Principal Components Analysis, PCA) بررسی شد.
نتایج.
انتخاب سیستم حلال مناسب: با توجه به کیفیت تفکیک (تعداد و تنوع لکههای مشاهده شده)، از میان سیستمهای حلال مورد آزمایش، از سیستم حلال BAW؛ شامل بوتانول نرمال: استیک اسید و آب مقطر (10:1:5) به عنوان فاز متحرک در مطالعات بعدی استفاده گردید.
بررسی ترکیبات فنلی با روش TLC: مقایسه و شناسایی گروه ترکیبات فنلی (اسیدهای فنلی و فلاونوئیدها) موجود در عصاره متانولی 41 جمعیت از 27 گونه مریمگلی خودروی ایران، با توجه به رنگ و hRf نمونههای استاندارد انجام گرفت. مقادیر hRf استانداردهای کامفرول، روتین، بایکالین، اسکوتلارین، 6- هیدروکسی فلاون، کوئرستین و آپیژنین به ترتیب: 9/10، 4/49، 9/56، 57، 8/86، 8/90 و 1/92 برآورد شد. از سوی دیگر، مقادیر hRf کارنوزیک اسید، سالویانولیک اسید A، رزمارینیک اسید، و سالویانولیک اسید B به ترتیب: 9/95، 7/83، 9/79و53 تعیین شد. در شکل 1، TLC کروماتوگرام عصاره متانولی اندامهای گل و برگ سه گونه مریمگلی به عنوان نمونه، همراه با استاندارهای مورد استفاده نشان داده شده است.حضور تعدادی از این ترکیبات فنلی طی آنالیز کیفی عصارههای متانولی اندامهای برگ و گل گونههای مریمگلی با روش TLC تأیید شد. در شکل 2 چگونگی توزیع ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی 27 گونه مورد مطالعه بر اساس حضور لکههای شاخص در آنها نشان داده شده است.
شکل 1- TLC کروماتوگرامهای عصارههای متانولی اندام گل و برگ سه گونه مریمگلی و محلولهای اتانولی استاندارد رزمارینیک اسید (RA)، سالویانولیک اسید B (Sal B)، سالویانولیک اسید A (Sal A)، کارنوزیک اسید (Car)، آپیژنین(Ap)، کوئرستین (Q)، 6- هیدروکسی فلاون (H)، اسکوتلارین (Sc)، بایکالین (B)، روتین (R) و کامفرول (K) در زیر نور UV با طول موج 366 نانومتر.
شکل 2- طرحواره مشخصات لکههای فنلی شاخص آشکار شده در کروماتوگرافی لایه نازک عصاره متانولی 27 گونه مریمگلی و الگوی توزیع آنها روی صفحات سلیکاژل 60F254 زیر نور UV ( 366 نانومتر) پس از افشانه کردن معرف
مقایسه نیمرخ جداسازی اجزای فنلی عصارههای برگی نشان داد که تعداد لکهها در نمونههای برگ از 2 عدد در Salvia viridis تا 11 عدد درS. staminea متغیر بود. همچنین در اندام گل، بیشترین تعداد لکه در گونه S. officinalis (12 لکه) و پس از آن در
S. limbata (11 لکه) مشاهده شد. گلهایS. aristata با 3 لکه دارای کمترین تنوع در تعداد و نوع ترکیبات فنلی بودند. در مجموع، به ترتیب 27 و 28 لکه از ترکیبات فنلی در TLC کروماتوگرام عصارههای اندام برگ و گل مشاهده شده بود که از این تعداد، 9 مورد آن دارای فلوئورسانس آبی یا بنفش بودند. به طور عمده، ترکیبات فنلی در واکنش با معرف مورد استفاده در پژوهش حاضر، با رنگ فلوئورسانس آبی و ترکیبات فلاونوئیدی با رنگهای فلوئورسانس زرد، سبز و نارنجی مشخص میشوند، مقایسه الگوهای نواربندی در دو اندام نمونههای بررسی شده مشخص کرد که تعداد لکههای ترکیبات فنلی در برگ بیشتر از گل و برعکس تعداد لکههای ترکیبات فلاونوئیدی در عصاره گلها بیشتر بودند (شکل 1).
بر اساس نتایج به دست آمده، جمعیتهای مربوط بههر گونه، الگوی نسبتاً مشابهی را از نظر طرح توزیع ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی در هر یک از اندامهای برگ و گل نشان دادند و تنوع لکهها بیشتر در بین گونههای مختلف مشاهده شد. علیرغم الگوی نسبتاً ثابت کروماتوگرامهای لایه نازک عصاره متانولی اندام برگ و گل در هر گونه، در برخی جمعیتها تفاوتهای اندکی از نظر شدت رنگ لکهها بین نمونهها شاخص بود.
بر اساس مشاهدات، برخی لکهها منحصر به یک گونه خاص بودند، برای نمونه لکههایی با فلوئورسانس قرمز (اسکوتلارین) و قهوهای تیره (بایکالین) به ترتیب در گونههای S. tebesana و S. aristata مشاهده شد. همچنین، به استثنای S. aristata، حضور رزمارینیک اسید در سایر گونهها تأیید شد. وجود سالویانولیک اسیدهای A و B در اندام برگی مشهودتر بود. ترکیبات فلاونوئیدی روتین و آپیژنین نیز در برخی گونهها شناسایی شدند (شکل 2). گروهبندی گونهها و جمعیتها بر اساس مجموعه دادههای فنلی و فلاونوئیدی در هر دو اندام برگ و گل (شکل 3)، انطباق بیشتری با طبقهبندی کلاسیک در فلورا ایرانیکا (Hedge, 1982) داشت.
در بررسی دندروگرام حاصل از بررسی صفات مربوط به ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی با روش UPGMA، 41 جمعیت مطالعه شده مریمگلی به دو خوشه اصلی تقسیمبندی شد (شکل 3). در خوشه 1، گونه S. aristata با طرح و الگویی کاملاً متفاوت از سایر گونهها قرار داشت که در طبقهبندی کلاسیک فلورا ایرانیکا نیز خود به تنهایی در گروه I جای میگیرد (Hedge, 1982). خوشه 2، در دندروگرام شکل 3 به دو خوشه فرعی A و B تقسیم شد. خوشه A شامل:
S. mirzayanii، S. santolinifolia وS. sharifii بود. قرار گرفتن دو گونه S. mirzayanii و S. sharifii در کنار یکدیگر، مشابه گروه IIIa در ردهبندی کلاسیک فلورا ایرانیکا است. سایر گونهها شامل: S. aegyptiaca، S. aethiopis، S. atropatana، S. ceratophylla،
S. chloroleuca، S. chorassanica، S. hydrangea، S. hypoleuca، S. leriifolia، S. limbata،
S. macrosiphon، S. nemorosa، S. officinalis،
S. reuterana، S. sclarea، S. syriaca، S. tebesana، S. verticillata، S. virgata، S. viridis و
S. xantocheila در خوشه B قرار گرفتند که همخوانی نزدیکی با گروه III در طبقهبندی کلاسیک فلورا ایرانیکا داشت. هر چند گونه S. verticillata در پژوهش حاضر در خوشه B گروهبندی شد، اما در نهایت، مشابه گروه IV در فلورا ایرانیکا، در زیرخوشه جداگانهای نسبت به سایر گونهها قرار گرفته است.
رستهبندی جمعیتهای بررسی شده بر اساس تحلیل PCA ماتریس دادهها نشاندهنده واگرایی جمعیتها در سه گروه اصلی است (شکل 4). به منظور شناسایی متغیرترین لکهها در میان ترکیبات فنلی بررسی شده، تحلیل مؤلفه مبتنی بر PCA با احتساب بیش از60 درصد واریانس تجمعی (8 عامل اصلی) انجام شد. در مؤلفه اول با 62/13 درصد واریانس تنوع کل (پیوست 1)، لکههای شماره 24 و 27 در برگ (به ترتیب به رنگهای سبز مایل به زرد و سبز مایل به سفید و hRf معادل 4/84 و 4/95 در شکل 2) و لکههای شماره 8، 22 و 27 در گل (به ترتیب به رنگهای زرد درخشان، زرد درخشان و سبز فسفری با hRf معادل 6/21، 6/67 و 2/89 در شکل 2) به عنوان مؤثرترین متغیرهای متمایزکننده در بین ترکیبات فنلی با ضریب همبستگی 6/0< آشکار شدند (پیوست 2). مجموعه این ترکیبات در نخستین عامل اصلی موجب ایجاد زیرخوشههای فرعی در گروه 1F دندروگرام شکل 3 و جداسازی گونههای:
S. aethiopis، S. atropatana، S. ceratophylla،
S. chloroleuca، S. chorassanica، S. hypoleuca،
S. limbata، S. macrosiphon، S. officinalis،
S. reuterana، S. sclarea، S. staminea، S. syriaca و S. xantocheila از سایر جمعیتها و گونههای مورد بررسی منجر شد. مؤلفه دوم که حدود 96/9 درصد واریانس تنوع کلی را در بر میگرفت (پیوست 1)، متغیرترین صفات مربوط به این عامل را لکههای شماره 9، 12 و 17 در برگ (به ترتیب به رنگهای آبی، قهوهای و قهوهای تیره و hRf معادل 41، 9/45 و 9/56 در شکل 2) و لکههای شماره 14 و 19 در گل (به ترتیب به رنگهای آبی و قهوهای تیره و hRf معادل 3/45 و 4/55 در شکل 2) نمایان ساخت (پیوست 2). این ترکیبات به تشکیل خوشه اصلی دندروگرام رسم شده با روش UPGMA شامل گونه S. aristata و دو زیرخوشه 1E (گونههای S. aegyptiaca،S. virgata، S. nemorosaوS. × sylvestris) و 2F (گونه S. verticillata) منجر شده بود که در شکل 3 به خوبی مشخص است.آنالیز مؤلفه ترکیبات فنلی اندام گل و برگ 41 جمعیت مریمگلی با روش PCA همخوانی نزدیکی با دندروگرام رسم شده حاصل از تحلیل خوشهای صفات کروماتوگرافی لایه نازک ترکیبات فوق داشت (شکل 4). در این روش نیز گونه S. aristata از سایر گونهها جدا است. همچنین جمعیتهای یک گونه در کنار یکدیگر قرار گرفتند.
شکل 3- دندروگرام حاصل از تجزیه خوشهای ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی برگ و گل 41 جمعیت از 27 گونه مریمگلی خودروی ایران بر اساس ضریب تشابه جاکارد با روش UPGMA
شکل 4- رستهبندی 27 گونه مریمگلی با آنالیز لکههای فنلی و فلاونوئیدی آشکار شده روی صفحات TLC طبق دو مؤلفه آزمون تجزیه به مؤلفههای اصلی (PCA). اختصارات: aeg: |
بحث.
روش TLC به عنوان روشی ساده و کارآمد برای شناسایی اولیه متابولیتهای ثانوی از جمله ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی مورد استفاده قرار میگیرد. با توجه به اهمیت ترکیبات فلاونوئیدی در مطالعه برخی جنسها و تیرههای گیاهی، در پژوهش حاضر تنوع ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی در 41 جمعیت وحشی از 27 گونه مریمگلی ایران بر اساس الگوی توزیع این ترکیبات در آنها بررسی شد.
در پژوهش حاضر، در مجموع، به ترتیب 27 و 28 لکه در اندامهای برگ و گل مشاهده شد که تطابق زیادی با مطالعه Nakiboǧlu (2002) و Habibvash و همکاران (2007) داشت. بر اساس نتایج پژوهش حاضر، ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی شامل رزمارینیک اسید، سالویانولیک اسیدهای A و B، روتین و آپیژنین در گونههای مختلف، به عنوان ترکیبات شاخص شناسایی شدند. پیش از این، حضور این ترکیبات در 37 گونه جنس مریمگلی با روش HPLC (Min-Hui et al., 2008؛ (Dincer et al., 2012 و TLC
Cieśla and Waksmundzka-Hajnos, 2010)؛ Gohari et al., 2011) نیز گزارش شده بود. نتایج بررسی حاضر نشان داد که ترکیبات فنلی برگها غنی از اسیدهای فنلی هستند در حالی که ترکیبات شیمیایی اندام گل به طور غالب فلاونوئیدها بودند. همچنین، برای نخستین بار وجود دو فلاونوئید اسکوتلارین (با فلوئورسنت قرمز) و بایکالین (قهوهای تیره) به ترتیب در دو گونهS. tebesana و S. aristata گزارش شد.
بر اساس گزارش Janicsák و همکاران (1999) حضور یا عدم حضور رزمارینیک اسید همراه با ترکیبات شیمیایی دیگر میتواند در تفکیک دو زیرتیره Nepetoideae و Lamioideae استفاده شود. نتایج بررسی حاضر نیز نشان داد که رزمارینیک اسید به تنهایی ارزش تاکسونومیک قابل توجهی برای گروهبندی گونههای مورد مطالعه در هیچ یک از سطوح ردهبندی ندارد، اما در کنار سایر ترکیبات فنلی، این اسید فنلی میتواند به عنوان یک نشانگر شیمیایی برای گروهبندی گونههای خویشاوند مریمگلی (فروجنس) یا در سطوح بالاتر طبقهبندی (فراجنس) به ردهبندی کلاسیک کمک مؤثری بنماید.
Emerenciano و همکاران (2001) فلاونولها، فلاونها، انواع دیگر فلاونوئیدها و ویژگیهای ساختاری آنها را برای توصیف گروهبندی تیره Asteraceae در سطوح تبار و زیرتبار معرفی کردند.
مشابه گزارش Nakiboǧlu (2002) نتایج پژوهش حاضر نیز نشان داد که جمعیتهای متعلق به یک گونه علیرغم تفاوت در موقعیت جغرافیایی و شرایط آب و هوایی رویشگاه از الگوی نسبتاً مشابهی در طرح توزیع ترکیبات فنلی تبعیت میکنند و تفاوت در مقدار این ترکیبات که در شدت رنگ لکههای مربوط به آنها مشاهده شد به طور عمده ناشی از تأثیرات محیطی است. به بیان دیگر، این صفات در بین گونهها از پایداری مناسبی برخوردار هستند و تفاوتها بیشتر به تغییر میزان بیان آللها بستگی دارد که بر حسب شرایط اقلیمی در سطح رونویسی یا ترجمه تنظیم میشوند. همچنین، تفاوت محسوسی در الگوی توزیع ترکیبات فنلی اندامهای گل و برگ در گونههای مختلف مریمگلی مشاهده شد که به نظر میرسد این تفاوتها ناشی از تفاوت مخازن ژنتیکی تاکسونها در سطح گونه باشد. با توجه به این یافتهها میتوان نتیجه گرفت که با بررسی ویژگیهای کروماتوگرافی فلاونوئیدها و ترکیبات فنلی میتوان نمونهها را در سطح بینگونهای تفکیک نمود.
بررسیهای اولیه نشان داده است که مشتقات 6 یا 8 هیدروکسیلی فلاونها و همچنین الگوی غیرگلیکوزیدی آنها به ترتیب برای گروهبندی تیره نعناییان در سطح جنس و فروجنس مناسب هستند (Valant-Vetschera et al., 2003). Benedek و همکاران (2007) نشان دادند که اسیدهای فنلی و فلاونوئیدها به ویژه برای تفکیک ردههای دیپلوئید Achillea millefolium L. از تیره Asteraceae از اهمیت کموتاکسونومیک برخوردار هستند. Joshi (2008) گلیکوزیدهای کوئرستین، کامفرول و آپیژنین و مشتقات غیرگلیکوزیدی کوئرستین، کامفرول و لوتئولین را به عنوان نشانگرهای تاکسونومیک در جنس Cotylelobium Pierre از تیره Dipterocarpaceae معرفی کرد. بر اساس دادههای الگوی فلاونوئیدی و دندروگرام به دست آمده در گزارش وی، دو گونه
C. lewisianum (Trim. ex Hook.f.) P.S.Ashton و C. scabriusculum Brandisبا وجود تشابه ریختشناسی، در یک گروه قرار نگرفتند. Mohy-Ud-Din و همکاران (2009) با استفاده از شناسایی مشتقات گلیکوزیدی و غیرگلیکوزیدی کوئرستین در گونه Solanum nigrum L. از تیره Solanaceae آنها رادر سطوح زیرگونه یا واریته گروهبندی کردند. Maridass و Ramesh (2010) پنج ترکیب فلاونوئیدی (ایزورامنتین، ایزوکوئرستین، روتین، نارسیسین و هیپروزید) را برای تعیین ارتباط تاکسونومیک گونههای جنس Eugenia L. از تیره Myrtaceae معرفی کردند. Hussain و همکاران (2010) فلاونوئیدها را در سطوح پایین درون تیره، جنس و گونه به عنوان ابزار کموتاکسونومیک مفید در جنس Phlomis L. از تیره Lamiaceae مطرح کردند. Sharifi-Tehrani و Ghasemi (2011) نیز با استفاده از تعیین الگوی توزیع ترکیبات فلاونوئیدی با روش TLC دو بعدی در گلچههای دو گونه بابونه ایران (Matricaria L.) روابط تاکسونومیک بین آنها را بررسی نمودند. بر اساس گزارش Noori و همکاران (2012) حضور و عدم حضور روتین عامل مؤثری در تمایز دو گونه Chrozophora Neck. ex A.Juss..
C. hierosolymitana Spreng) و C. tinctoria (L.) A.Juss.) از تیره فرفیون (Euphorbiaceae) است. همچنین غلظت کوئرستین و آپیژنین در گروهبندی جمعیتهای این دو گونه مؤثر بود. Ankanna و همکاران (2012) با مطالعه متابولیتهای ثانوی از جمله ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی در 40 گونه از 16تیره گیاهان تک لپه، چگونگی انتشار این ترکیبات را برای حل مشکلات تاکسونومیک این گیاهان در سطوح جنس و گونه مؤثر دانستند. Kharazian (2014) با استفاده از نیمرخ فلاونوئیدهای برگ 14 گونه مریمگلی با روش TLC دو بعدی، فلاونوئیدها را شاخص مناسبی برای تعیین موقعیت تاکسونومیک گونههای مریمگلی معرفی کردند. بر اساس نتایج مطالعه حاضر نیز ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی جنس مریمگلی میتوانند به عنوان نشانگرهای مناسب در سطوح فروجنس و درون گونه معرفی شوند.
در پژوهش Nakiboǧlu (2002) در مورد ترکیبات فنلی عصاره متانولی برگ 8 گونه مریمگلی خودروی ترکیه با روش TLC دو بعدی، گونههای مورد مطالعه شده در دو گروه اصلی A و B طبقهبندی شدند. در این گروهبندی که مطابق طبقهبندی کلاسیک فلور ترکیه بود. دو گونه S. officinalis و S. virgata در دو گروه جدا از هم قرار گرفتند. در بررسی حاضر نیز این دو گونه در دو زیر شاخه مجزا از هم (1E و 1F) گروهبندی شدند.
بر اساس نتایج حاصل از رسم دندروگرام تهیه شده از مطالعه ترکیبات فنلی عصاره متانولی برگ 9 گونه مریمگلی رویش یافته در آذربایجان غربی، گونههای مورد مطالعه در سه گروه اصلی قرار گرفتند. گروه A شامل: S. candidissima Vahl، S. hydrangea، S. nemorosa و S. sclarea بود و چهار گونه:
S. limbata، S. multicaulis Vahl،
S. macrochlamys Boiss. & Kotschy in Boiss. و S. syriaca در گروه B جای گرفتند (Habibvash et al., 2007). در بررسی حاضر، هرچند دو گونه
S. hydrangea و S. nemorosa در فاصله نزدیکتری نسبت به یکدیگر قرار گرفتند، اماS. sclareaهمراه با دو گونه S. limbata و S. syriaca در گروه 1F قرار گرفت. همچنین مطابق با نتایج Habibvash و همکاران (2007) در دندروگرام حاصل از پژوهش حاضر نیز
S. verticillata در گروه جداگانهای قرار گرفت.
بر اساس گزارشهای موجود، دو گونه
S. nemorosa و S. virgata بر اساس صفات تشریحی و ریختشناسی مشابه از جمله شکل برگ و کُرک، نوع پرچم و رنگ کاسه گل در یک گروه جای میگیرند Kharazian, 2012b)؛ Salimpour et al., 2012). در پژوهش حاضر نیز این دو گونه، بر اساس الگوی ترکیبات فنلی خود، همراه با گونه هیبرید
S. × sylvestris (Armitage, 2008) در زیرشاخه D طبقهبندی شدند.
اگرچه در پژوهش حاضر تعداد زیادی از لکهها شناسایی نشدند، اما با توجه به گزارش Nakiboǧlu (2002) به نظر میرسد که هر یک از آنها میتوانند به تنهایی به عنوان نشانگرهایی ویژه در طبقهبندی سیستماتیک ارزشمند باشند؛ اما برای اثبات این موضوع نیاز به مطالعات بیشتری است.
با توجه به این که فلاونوئیدها نسبت به تعدادی از نشانگرهای مولکولی مانند توالیهای DNA مورد استفاده در مطالعات فیلوژنتیک از سرعت بالاتری در سیر تکاملی برخوردار هستند و صفات جدید به شمار میروند، از این رو، به عنوان نشان ویژگی در مطالعات فیلوژنتیک مطرح میشوند که در سطوح پایین ردهبندی دارای اهمیت بیشتری هستند (Nair et al., 2013).
جمعبندی.
در پژوهش حاضر، طرح و الگوی توزیع ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی در 41 جمعیت از 27 گونه مریمگلی ایران با روش TLC و اهمیت آنها به عنوان نشانگرهای تاکسونومیک بررسی شد. نتایج نشان داد که برگها از ترکیبات فنلی و گلها از ترکیبات فلاونوئیدی غنیتر بودند. همچنین، طرح و الگوی توزیع ترکیبات فنلی در جمعیتهای یک گونه مشابه و تفاوتها اغلب بین گونهها مشاهده شد. همچنین به نظر میرسد الگوی متفاوت در توزیع ترکیبات فنلی گل و برگ گونههای مختلف مریمگلی ناشی از تفاوتهای ژنتیکی گونههای مورد مطالعه باشد. نتایج حاصل از گروهبندی گونههای مطالعه شده بر اساس تحلیل خوشهای توزیع ترکیبات فنلی همخوانی نزدیکی با ردهبندی آنها با روش کلاسیک Hedge (1982) نشان داد. این امر بیانگر اهمیت این ترکیبات به عنوان نشانگرهای شیمیایی ارزشمند برای ردهبندی گیاهان مریمگلی در سطوح درونگونه و زیر جنس بود. همچنین به نظر میرسد که اسیدهای فنلی در کنار فلاونوئیدها برای گروهبندی گونههای مریمگلی مناسب هستند، اگرچه برای اظهار نظر قطعی در این رابطه، نیاز به استفاده از دادههای حاصل از الگوهای فیتوشیمیایی سایر متابولیتهای ثانوی، در کنار اطلاعات مولکولی، سیتولوژی، ریختشناسی با کمک روشها و ابزارهای نوین آنالیز میباشد. یافتههای پژوهش حاضر به عنوان یک مطالعه مقدماتی، میتواند ابزاری مفید در حل مباحث مربوط به تاکسونومی جنس مریمگلی باشد.
سپاسگزاری.
نگارندگان از کلیه مسؤولان و همکاران محترم در دانشکده علوم پایه دانشگاه شاهد و دانشکده علوم زیستی دانشگاه الزهرا (س) به خاطر همکاری و فراهم نمودن امکانات لازم برای انجام این پژوهش، قدردانی مینمایند.
پیوست 1- مقادیر ویژه تجزیه به مؤلفههای اصلی (PCA) (واریانس مؤلفههای اصلی) حاصل از تجزیه دادههای TLC در رابطه با ترکیبات فنلی برگ و گل گونههای مورد مطالعه شده مریمگلی
مؤلفههای اصلی |
واریانس کل توضیح داده شده برای هر مؤلفه اصلی |
||||||
مقادیر ویژه بردارهای اولیه |
|
مجموع مربعات مؤلفههای استخراج شده |
|||||
مقدارکل |
درصد واریانس |
درصد واریانس تجمعی |
|
مقدار کل |
درصد واریانس |
درصد واریانس تجمعی |
|
1 |
491/7 |
619/13 |
619/13 |
|
491/7 |
619/13 |
619/13 |
2 |
479/5 |
962/9 |
581/23 |
|
479/5 |
962/9 |
581/23 |
3 |
067/5 |
214/9 |
795/32 |
|
067/5 |
214/9 |
795/32 |
4 |
050/4 |
364/7 |
159/40 |
|
050/4 |
364/7 |
159/40 |
5 |
673/3 |
679/6 |
838/46 |
|
673/3 |
679/6 |
838/46 |
6 |
412/3 |
203/6 |
040/53 |
|
412/3 |
203/6 |
040/53 |
7 |
008/3 |
469/5 |
510/58 |
|
008/3 |
469/5 |
510/58 |
8 |
729/2 |
961/4 |
471/63 |
|
729/2 |
961/4 |
471/63 |
9 |
629/2 |
781/4 |
252/68 |
|
|
|
|
10 |
122/2 |
859/3 |
111/72 |
|
|
|
|
11 |
011/2 |
656/3 |
767/75 |
|
|
|
|
12 |
848/1 |
359/3 |
126/79 |
|
|
|
|
13 |
595/1 |
899/2 |
026/82 |
|
|
|
|
14 |
503/1 |
732/2 |
758/84 |
|
|
|
|
15 |
156/1 |
102/2 |
860/86 |
|
|
|
|
16 |
088/1 |
978/1 |
839/88 |
|
|
|
|
17 |
923/0 |
678/1 |
517/90 |
|
|
|
|
18 |
695/0 |
264/1 |
781/91 |
|
|
|
|
19 |
669/0 |
215/1 |
997/92 |
|
|
|
|
20 |
644/0 |
171/1 |
168/94 |
|
|
|
|
21 |
506/0 |
919/0 |
087/95 |
|
|
|
|
22 |
447/0 |
814/0 |
901/95 |
|
|
|
|
23 |
396/0 |
720/0 |
620/96 |
|
|
|
|
24 |
372/0 |
676/0 |
297/97 |
|
|
|
|
25 |
313/0 |
569/0 |
866/97 |
|
|
|
|
26 |
246/0 |
447/0 |
313/98 |
|
|
|
|
27 |
203/0 |
369/0 |
682/98 |
|
|
|
|
28 |
167/0 |
304/0 |
986/98 |
|
|
|
|
29 |
131/0 |
238/0 |
224/99 |
|
|
|
|
30 |
127/0 |
230/0 |
455/99 |
|
|
|
|
31 |
097/0 |
176/0 |
631/99 |
|
|
|
|
32 |
079/0 |
144/0 |
755/99 |
|
|
|
|
33 |
057/0 |
103/0 |
878/99 |
|
|
|
|
34 |
035/0 |
064/0 |
943/99 |
|
|
|
|
35 |
022/0 |
041/0 |
983/99 |
|
|
|
|
36 |
009/0 |
017/0 |
000/100 |
|
|
|
|
37 |
577/8E-16 |
559/1E-15 |
000/100 |
|
|
|
|
38 |
011/5E-16 |
111/9E-16 |
000/100 |
|
|
|
|
39 |
617/3E-16 |
577/6E-16 |
000/100 |
|
|
|
|
40 |
522/2E-16 |
586/4E-16 |
000/100 |
|
|
|
|
41 |
793/1E-16 |
261/3E-16 |
000/100 |
|
|
|
|
42 |
757/9 E-17 |
774/1E-16 |
000/100 |
|
|
|
|
43 |
501/3 E-17 |
366/6E-17 |
000/100 |
|
|
|
|
44 |
165/3 E-17 |
754/5E-17 |
000/100 |
|
|
|
|
45 |
-225/1E-18 |
-227/2E-18 |
000/100 |
|
|
|
|
46 |
-034/1E-17 |
-881/1E-17 |
000/100 |
|
|
|
|
47 |
-097/4E-17 |
-449/7E-17 |
000/100 |
|
|
|
|
48 |
-197/1E-16 |
-175/2E-16 |
000/100 |
|
|
|
|
49 |
-362/2E-16 |
-295/4E-16 |
000/100 |
|
|
|
|
50 |
-913/2E-16 |
-296/5E-16 |
000/100 |
|
|
|
|
51 |
-549/3E-16 |
-453/6E-16 |
000/100 |
|
|
|
|
52 |
-505/7E-16 |
-365/1E-15 |
000/100 |
|
|
|
|
53 |
-355/8E-16 |
-519/1E-15 |
000/100 |
|
|
|
|
54 |
-619/9E-16 |
-749/1E-15 |
000/100 |
|
|
|
|
55 |
-413/1E-15 |
-569/2E-15 |
000/100 |
|
|
|
|
پیوست 2- ضرایب همبستگی 8 مؤلفه اصلی استخراج شده از آنالیز PCA مربوط به صفات ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی دو اندام برگ (L1 تا L27) و گل (F1 تا F28) گونههای مطالعه شده مریمگلی
ماتریکس مؤلفههای اصلی
کد لکه(hRf) |
مؤلفههای اصلی |
|||||||
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
|
L1 (6/7) |
-040/0 |
403/0 |
389/0 |
010/0 |
-078/0 |
262/0 |
-068/0 |
440/0 |
L2 (1/10) |
461/0 |
182/0 |
-313/0 |
-073/0 |
170/0 |
086/0 |
-205/0 |
-168/0 |
L3 (14) |
480/0 |
-165/0 |
-528/0 |
-278/0 |
-050/0 |
-110/0 |
091/0 |
-328/0 |
L4 (9/14) |
096/0 |
208/0 |
444/0 |
211/0 |
308/0 |
315/0 |
533/0 |
-112/0 |
L5 (6/18) |
-065/0 |
461/0 |
-005/0 |
-004/0 |
-107/0 |
280/0 |
-035/0 |
433/0 |
L6 (5/26) |
-065/0 |
-016/0 |
509/0 |
-111/0 |
565/0 |
009/0 |
497/0 |
020/0 |
L7 (5/26) |
-110/0 |
126/0 |
-238/0 |
504/0 |
235/0 |
-003/0 |
194/0 |
274/0 |
L8 (1/34) |
558/0 |
211/0 |
-079/0 |
-142/0 |
-168/0 |
193/0 |
049/0 |
053/0 |
L9 (41) |
-534/0 |
618/0 |
-112/0 |
-197/0 |
-257/0 |
108/0 |
006/0 |
051/0 |
L10 (8/41) |
-.014/0 |
270/0 |
-398/0 |
099/0 |
343/0 |
188/0 |
-225/0 |
-194/0 |
L11 (6/45) |
554/0 |
-220/0 |
411/0 |
-024/0 |
241/0 |
026/0 |
-205/0 |
-176/0 |
L12 (9/45) |
-310/0 |
-612/0 |
-002/0 |
031/0 |
-180/0 |
592/0 |
098/0 |
139/0 |
L13 (3/47) |
-079/0 |
113/0 |
-071/0 |
-197/0 |
-031/0 |
032/0 |
-091/0 |
033/0 |
L14 (4/49) |
-301/0 |
202/0 |
-016/0 |
270/0 |
-416/0 |
-413/0 |
170/0 |
244/0 |
L15 (53) |
274/0 |
227/0 |
186/0 |
-057/0 |
076/0 |
165/0 |
-490/0 |
327/0 |
L16 (2/53) |
-063/0 |
-170/0 |
188/0 |
-223/0 |
204/0 |
-213/0 |
-041/0 |
-036/0 |
L17 (9/56) |
-310/0 |
-612/0 |
-002/0 |
031/0 |
-180/0 |
592/0 |
098/0 |
139/0 |
L18 (57) |
-246/0 |
-116/0 |
-199/0 |
700/0 |
091/0 |
-356/0 |
105/0 |
269/0 |
L19 (9/79) |
064/0 |
562/0 |
-025/0 |
-044/0 |
310/0 |
-432/0 |
-013/0 |
001/0 |
L20 (1/63) |
237/0 |
532/0 |
-076/0 |
131/0 |
184/0 |
330/0 |
-026/0 |
171/0 |
L21 (1/63) |
-199/0 |
-562/0 |
-086/0 |
451/0 |
-199/0 |
102/0 |
079/0 |
124/0 |
L22 (1/63) |
-316/0 |
-081/0 |
290/0 |
-395/0 |
291/0 |
-361/0 |
133/0 |
299/0 |
L23 (69) |
-316/0 |
-081/0 |
290/0 |
-395/0 |
291/0 |
-361/0 |
133/0 |
299/0 |
L24 (4/84) |
675/0 |
242/0 |
172/0 |
-047/0 |
-055/0 |
042/0 |
-054/0 |
279/0 |
L25 (86) |
-395/0 |
200/0 |
-600/0 |
178/0 |
275/0 |
038/0 |
084/0 |
-203/0 |
L26 (95) |
-172/0 |
-280/0 |
240/0 |
-416/0 |
471/0 |
-277/0 |
058/0 |
109/0 |
L27 (4/95) |
.645/0 |
-024/0 |
121/0 |
-036/0 |
338/0 |
-064/0 |
162/0 |
044/0 |
F1 (7/2) |
306/0 |
105/0 |
-080/0 |
-127/0 |
007/0 |
127/0 |
076/0 |
321/0 |
F2 (7/4) |
000/0 |
-099/0 |
400/0 |
254/0 |
-519/0 |
-011/0 |
-114/0 |
007/0 |
F3 (5/10) |
-136/0 |
016/0 |
147/0 |
188/0 |
207/0 |
158/0 |
-419/0 |
-178/0 |
F4 (8/10) |
590/0 |
-024/0 |
294/0 |
285/0 |
-051/0 |
101/0 |
-114/0 |
-048/0 |
F5 (2/16) |
-053/0 |
234/0 |
-708/0 |
-184/0 |
176/0 |
138/0 |
306/0 |
-157/0 |
F6 (2/16) |
224/0 |
253/0 |
407/0 |
252/0 |
286/0 |
367/0 |
478/0 |
168/0 |
F7 (9/18) |
-072/0 |
343/0 |
535/0 |
363/0 |
174/0 |
247/0 |
-174/0 |
-220/0 |
F8 (6/21) |
693/0 |
050/0 |
-417/0 |
-069/0 |
-040/0 |
114/0 |
386/0 |
-144/0 |
F9 (27) |
-330/0 |
-081/0 |
-628/0 |
189/0 |
176/0 |
210/0 |
188/0 |
-059/0 |
F10 (8/37) |
-289/0 |
183/0 |
290/0 |
059/0 |
-411/0 |
-159/0 |
247/0 |
-502/0 |
F11 (4/28) |
-448/0 |
423/0 |
368/0 |
-116/0 |
-435/0 |
-112/0 |
-140/0 |
133/0 |
F12 (8/31) |
527/0 |
438/0 |
-256/0 |
-099/0 |
-107/0 |
225/0 |
064/0 |
160/0 |
F13 (1/33) |
304/0 |
-113/0 |
108/0 |
-092/0 |
-151/0 |
-157/0 |
-064/0 |
-162/0 |
F14 (3/45) |
-522/0 |
631/0 |
-227/0 |
-275/0 |
-218/0 |
131/0 |
027/0 |
025/0 |
F15 (9/45) |
071/0 |
-170/0 |
190/0 |
264/0 |
.079/0 |
087/0 |
-542/0 |
-321/0 |
F16 (6/46) |
-003/0 |
-125/0 |
-343/0 |
372/0 |
-030/0 |
-386/0 |
225/0 |
157/0 |
F17 (3/50) |
-127/0 |
220/0 |
211/0 |
184/0 |
351/0 |
301/0 |
055/0 |
-241/0 |
F18 (4/55) |
-246/0 |
-116/0 |
-199/0 |
700/0 |
091/0 |
-356/0 |
105/0 |
269/0 |
F19 (4/55) |
-310/0 |
-612/0 |
-002/0 |
031/0 |
-180/0 |
592/0 |
098/0 |
139/0 |
F20 (8/60) |
-139/0 |
280/0 |
525/0 |
193/0 |
-074/0 |
111/0 |
558/0 |
-440/0 |
F21 (8/60) |
-048/0 |
001/0 |
013/0 |
637/0 |
350/0 |
-092/0 |
-468/0 |
-058/0 |
F22 (6/67) |
757/0 |
-223/0 |
-129/0 |
-020/0 |
-286/0 |
-113/0 |
193/0 |
069/0 |
F23 (4/78) |
331/0 |
593/0 |
-178/0 |
351/0 |
-307/0 |
-078/0 |
-065/0 |
-137/0 |
F24 (1/81) |
594/0 |
-040/0 |
084/0 |
495/0 |
135/0 |
-149/0 |
121/0 |
005/0 |
F25 (1/85) |
-538/0 |
555/0 |
-158/0 |
080/0 |
146/0 |
194/0 |
-042/0 |
113/0 |
F26 (1/85) |
-289/0 |
183/0 |
290/0 |
059/0 |
-411/0 |
-159/0 |
247/0 |
-502/0 |
F27 (2/89) |
655/0 |
-130/0 |
-130/0 |
-046/0 |
-213/0 |
024/0 |
172/0 |
166/0 |
F28 (6/94) |
505/0 |
181/0 |
287/0 |
233/0 |
-420/0 |
-184/0 |
125/0 |
196/0 |