Authors
Department of Plant Protection, Faculty of Crop Sciences, Sari University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Sari, Iran
Abstract
Keywords
Main Subjects
مقدمه.
از نظر فراوانی دم‌فنری‌ها از شش‌پایان غالب در اغلب اکوسیستم‌های خشکی هستند. اما به علت که مطالعات اندکی در مورد فون آنها انجام شده، در مقایسه با بسیاری از گروه‌های بندپایان تنوع کمی از آنها شناخته شده است (Deharveng, 2004). این جانوران تقریباً در همه جا، از نوک بلندترین درختان تا اعماق پایین‌ترین لایه‌های خاک در هر جا که زندگی وجود دارد به غیر از اقیانوس‌ها و آب‌های آزاد حضور دارند (Hopkin, 1997). در محیط‌های طبیعی پادمان از منابع بسیار متنوعی از جمله قارچ‌ها، باکتری‌ها، خزه‌ها، دانه‌های گرده، اسپورها، گیاهان و مواد در حال پوسیدن تغذیه می‌کنند (McMillan and Healey, 1971). آنها همچنین در چرخه موادی مانند کربن و نیتروژن نقش‌های مهمی ایفا می‌کنند (Chahartaghi-Abnieh, 2007، (Larsen, 2007. رده Collembola به چهار راسته: Entomobryomorpha، Neelipleona، Poduromorpha و Symphypleona تقسیم می‌شود (Deharveng, 2004). خانواده Hypogastruridae متعلق به راسته Poduromorpha و یکی از خانواده‌های معمول و همه‌جازی است. افراد این خانواده با داشتن آرواره‌های بالای قوی، صفحه مولار (Molar plate) گرانوله، فورکای قوی و دنس کوتاه از سایر خانواده‌های این راسته متمایز می‌شوند (Fjellberg, 1998). از این خانواده حدود 44 جنس و 697 گونه از نقاط مختلف دنیا گزارش شده است (Bellinger et al., 1996-2013). این خانواده شامل سه سویه (lineage) اصلی به نام‌های: cerarophysellan، hypogastruran و xenyllan است (Thibaude et al., 2004). سویه cerarophysellan شامل چهار جنس است که جنس Ceratophysella Börner, 1932با داشتن 133 گونه بیشترین تعداد گونه را در این سویه به خود اختصاص داده است. جنس‌های سویه hypogastruran با داشتن بدن کوچک (معمولاً کمتر از 1 میلی‌متر)، فورکای کوچک، رتیناکولوم سه دندانه‌ای، خارهای انتهایی (anal spines) کوچک و وجود پاپیلاهای انتهایی روی لب بالا مشخص می‌شوند (Skarżyński, 2011). جنس Hypogastrura Bourlet, 1839از این سویه با حدود 170 گونه بیشترین تعداد گونه را در خانواده دارد. در سویه xenyllan، جنس Xenylla Tullberg, 1869با 131 گونه بیشترین تعداد گونه را دارد.
مطالعه فون پادمان ایران بسیار محدود است. نخستین گونه از پادمان ایران یعنی گونه Sminthurus viridis (Linnaeus, 1758) توسط Gardenehire (1959) از مزارع گندم و جو با جمعیت فراوان، جمع‌آوری و گزارش شد (Farahbakhsh, 1961). مطالعه‌ای که Cox (1982) در شش استان کشور از جمله استان مازندران انجام داد، گسترده‌ترین بررسی انجام شده در زمینه فون پادمان در ایران بوده است، وی 70 گونه و 30 جنس از پنج خانواده گزارش کرد. در تحقیق Cox (1982) شش گونه از خانواده Hypogastruridae از ایران شناسایی شد که سه گونه از آنها مربوط به استان مازندران است. فون پادمان شهرستان ساری توسط Yahyapour (2012) بررسی و 23 گونه و 20 جنس از پادمان شناسایی و گزارش شد. در بررسی وی دو گونه از خانواده Hypogastruridae جمع‌آوری شد. Yahyapoor و Shayanmehr (2013) پنج گونه از خانواده Entomobryidae از باغ‌ها، مزارع و جنگل‌های مناطق مختلف خزری واقع در استان مازندران جمع‌آوری و سه گونه را برای نخستین بار از ایران گزارش کردند. در چک‌لیست ارایه شده از پادمان ایران توسط Shayanmehrو همکاران (2013) از این خانواده 5 جنس و 13 گونه دیده می‌شود که 4 گونه از آنها از استان مازندران گزارش شده است. به نظر می‌رسد تنوع گونه‌ای این خانواده در ایران تا حدود زیادی ناشناخته باقی مانده و تلاش‌های بیشتری برای تعیین فون واقعی آن مورد نیاز است. پژوهش حاضر به منظور ارایه فون دقیق‌تر این خانواده در استان، ارایه کلید شناسایی گونه‌های آن و بررسی ویژگی‌های مهم در تشخیص گونه‌ها انجام شده است.
مواد و روش‌ها.
طی بررسی فون پادمان استان مازندران، نمونه‌های خاک، خاک‌برگ و خزه از مناطق مختلف استان جمع‌آوری و به کمک قیف برلیز، جانوران موجود در آنها جدا شدند. همچنین تعدادی از نمونه‌ها به کمک تله گودالی جمع‌آوری شد. مکان‌های نمونه‌برداری که شامل 9 شهرستان در استان مازندران است، در شکل 1 مشخص شده‌اند. نمونه‌های مربوط به خانواده Hypogastruridae نیز جدا و در الکل اتانول 75-85 درصد نگهداری شدند. برای تهیه اسلایدهای میکروسکوپی، نمونه‌ها به کمک پتاس 10 درصد شفاف شدند. سپس، روی مدیوم هویر نصب شده و به مدت 7 تا 10 روز در آون در دمای 45 درجه سانتیگراد قرار داده شدند. شناسایی آنها با مراجعه به کلید شناسایی راسته Poduromorpha (Fjellberg, 1998) انجام شد. شناسایی جنس‌ها و گونه‌ها توسط دکتر Dariusz Skarżyński از کشور لهستان تأیید شد. ویژگی‌های کلیدی برخی از گونه‌ها به وسیله لوله ترسیم و میکروسکوپ استریو رسم شد. سپس طراحی‌ها به کمک نرم‌افزار Photoshop کامل شد.
شکل 1- موقعیت جغرافیایی مکان‌های نمونه‌برداری در استان مازندران: 1- بهشهر، 2- نکا، 3- ساری، 4- ساری، 5- آلاشت، 6- بابل، 7- فریدون‌کنار، 8- محمودآباد، 9- نور
ویژگی‌های مهمی که در شناسایی گونه‌های خانواده Hypogastruridae مورد توجه قرار می‌گیرند عبارتند از: اندام پس شاخکی (postantennal organ)، شاخک، موهای درشت (ماکروکتاها)، بخش‌های مختلف فورکا شامل مانوبریوم (manubrium)، دنس (Dens) و موکرو (mucro)، خارهای انتهایی که معمولاً روی بند ششم شکم قرار دارند، موهای روی ساق‌پنجه (tibiotarsi)، ناخن (claw) که شامل دو بخش اونگوئیس (unguis) و اونگوئیکولوس (unguiculus) است. در بررسی حاضر، در مواردی که از ناخن یاد می‌شود در واقع همان اونگوئیس مورد نظر است و منظور از اونگوئیکولوس همان ضمایم امپودیومی است. حروف اختصاری استفاده شده در کلیدها و توصیف‌ها برای بیان موقعیت موهای روی بندهای مختلف بدن به شرح زیر است:
a: موهای ردیف عرضی جلویی (anterior)
m: موهای ردیف عرضی میانی (median)
p: موهای ردیف عرضی عقبی (posterior)
همچنین منظور از موهای A، T و M موهای نزدیک نوک پا است، سیستم کتوتاکسی ساق‌پنجه در راسته Poduromorpha و خانواده Isotomidae (Entomobryomorpha) که توسط Deharveng (1983) ارایه شده است در شکل 2 مشاهده می‌شود (Fjellberg, 1998).
|
شکل 2- سیستم کتوتاکسی ساق‌پنجه در Poduromorpha و Isotomidae. حلقه C فقط در Isotomidae، موی Y فقط در Onychiurinae، موی x فقط روی پای سوم Isotomidae، موی B7 روی پای سوم Poduromorpha وجود ندارد، موی M فقط در Poduromorpha، cl=ناخن Deharveng (1983) اقتباس از Fjellberg (1998)) |
نتایج.
در پژوهش حاضر، 7 گونه و 4 جنس از خانواده Hypogastruridaeاز نقاط مختلف استان مازندران جمع‌آوری و شناسایی شد. اطلاعات گونه‌های جمع‌آوری شده از این خانواده در استان مازندران در جدول 1 خلاصه شده است.
جنس Schoettella Schäffer, 1896و گونه‌های
S. unungiuculata (Tullberg, 1869)،Hypogastrura purpurescens (Lubbock, 1867)و Ceratophysella engadinensis (Gisin, 1949)برای نخستین بار در ایران و از استان مازندران و گونه‌های Xenylla maritima Tullberg, 1869 و
C. stercoraria (Stach, 1963) برای نخستین بار از استان مازندران گزارش می‌شوند.
جدول 1- گونه‌های جمع‌آوری شده خانواده Hypogastruridae در استان مازندران
|
تعداد |
ارتفاع از سطح دریا (متر) |
مختصات جغرافیایی |
زیستگاه |
تاریخ جمع‌آوری |
محل جمع‌آوری |
گونه |
|
5 |
217 |
N 36°37´ |
خزه‌های روی درخت |
08/01/1392 |
نکا، جنگل هزار جریب |
Xenylla maritima |
|
8 |
1940 |
N 36° 03´ |
خزه‌های روی درختان جنگلی |
25/06/1391 |
سوادکوه، آلاشت، روستای سرین |
|
|
7 |
770 |
N 36° 13´ |
خاک‌برگ |
14/03/1391 |
سوادکوه، پارک جنگلی جورام |
Schoettella unungiuculata |
|
23 |
1940 |
N 36° 03´ |
خزه‌های روی درختان جنگلی |
25/06/1391 |
سوادکوه، آلاشت، روستای سرین |
|
|
18 |
830 |
N 36° 28´ |
خاک‌برگ |
07/07/1391 |
نور، پارک جنگلی سیسنگان |
Ceratophysella denticulata |
|
6 |
10- |
N 36°39´ |
خاک‌برگ زیر درخت ارغوان |
04/06/1392 |
ساری، دانشگاه علوم کشاورزی |
C. stercoraria |
|
40 |
21- |
N 36° 41´ |
خاک مزرعه برنج |
22/08/1391 |
فریدون‌کنار |
|
|
30 |
1940 |
N 36° 03´ |
خزه‌های روی درختان جنگلی |
25/06/1391 |
سوادکوه، آلاشت، روستای سرین |
|
|
25 |
60 |
N 36°27´ |
خاک پای بوته رز |
15/01/1391 |
قائمشهر |
|
|
70 |
3 |
N 36°31´ |
خاک و خاک‌برگ |
22/08/1391 |
بابل |
|
|
60 |
95 |
N 36°33´ |
تله گودالی |
01/02/1391 |
ساری، پارک جنگلی شهید زارع |
|
|
80 |
19 |
N 36°35´ |
خاک و خاک‌برگ |
28/09/1391 |
ساری |
|
|
8 |
217 |
N 36°37´ |
خاک‌برگ زیر درخت آزاد |
08/01/1392 |
نکا، جنگل هزارجریب |
|
|
6 |
349 |
N 36°40´ |
خاک‌برگ |
08/01/1392 |
بهشهر، جنگل عباس‌آباد |
|
|
15 |
572 |
N 36°14´ |
خاک‌برگ |
27/12/1391 |
ساری، سد سلیمان تنگه |
|
|
5 |
56 |
N 36°26´ |
خاک باغ مرکبات |
12/12/1391 |
ساری-میاندرود |
|
|
16 |
24- |
N 36° 37´ |
خاک مزرعه برنج |
22/08/1391 |
محمودآباد |
C. engadinensis |
|
تعداد خیلی زیاد |
1940 |
N 36° 03´ |
علفزار (جمع‌آوری با استفاده از تله گودالی) |
26/06/1391 |
سوادکوه، آلاشت، روستای سرین |
Hypogastrura vernalis |
|
8 |
22- |
N 36° 41´ |
خاک مزرعه برنج |
22/08/1391 |
فریدون‌کنار |
H. purpurescens |
جنس Schoettella: این جنس با داشتن خارهای انتهایی کوچک، عدم وجود اونگوئیکولوس و آرایش یکسان موهای چماقی روی ساق‌پنجه‌ها به ویژه موی چماقی بلند T2 به راحتی از سایر جنس‌های خانواده متمایز می‌شود (شکل 3).
گونه Schoettella unungiuculata.
مشخصات ریخت‌شناسی: بدنسیاه رنگ. دارای 8+8 اماتیدی. اندام پس شاخکی گرد، تقریباً به اندازه هر اماتیدی و دارای 4 لوب. خارهای شکمی کوتاه و خمیده. لوله شکمی دارای 4+4 مو. رتیناکولوم دارای 3+3 دندانه. موکرو حدود نصف طول دنس و با نوک باریک، صفحه کوچک پشتی و 1 یا 2 دندانه انگشت‌مانند در سطح شکمی. ناخن‌ها با یک دندانه داخلی در یک سوم انتهایی، فاقد اونگوئیکولوس (شکل 3).
شکل 3- ساق‌پنجه در گونه Schoettella unungiuculata. فقدان اونگوئیکولوس و وجود موی چماقی T2 بلند روی ساق‌پنجه قابل مشاهده است.
جنس Hypogastrura: شامل گونه‌های رنگدانه‌دار، دارای 8+8 اماتیدی، آرواره‌های بالای کاملاً رشد یافته، خارهای انتهایی کوچک. موهای بدن یکنواخت و کوتاه، فورکا به خوبی رشد یافته دارای 5 یا بیشتر مو روی دنس، فاقد کیسه واژگون شدنی بین بندهای سوم و چهارم شاخک، سر دارای 3+3 مو در امتداد خط شکمی (linea ventralis).
گونه Hypogastrura purpurescens.
مشخصات ریخت‌شناسی: اندام پس شاخکی اندکی بزرگتر از هر اماتیدی و دارای 4 لوب مساوی. بند اول شاخک دارای 7 مو. اندام حسی روی بند سوم شاخک عادی و فاقد خارهای اضافی. بند چهارم دارای یک حباب انتهایی ساده و 6 تا 7 موی حسی خمیده با ضخامت کم، خارهای انتهایی باریک و اندکی خمیده (شکل 4). رتیناکولوم دارای 3+3 دندانه (شکل 5). دنس با گرانول‌های ریز پشتی و 7 مو (شکل 6). موکرو تقریباً صاف، با صفحه پشتی کوچک. ساق‌پنجه دارای 2-3-2 موی چسبنده (tenant) چماقی. ناخن‌ها با یک دندانه داخلی مشخص و دو جفت دندانه جانبی.
|
شکل 4- خارهای شکمی در گونه Hypogastrura purpurescens |
شکل 5- رتیناکولوم در گونه Hypogastrura purpurescensبا سه دندانه |
شکل 6- فورکا در گونه Hypogastrura purpurescensبا 7 مو روی دنس و موکروی باریک |
گونه Hypogastrura vernalis.
مشخصات ریخت‌شناسی: اندام پس شاخکی دارای 4 لوب تقریباً نامنظم، اندکی بزرگتر از هر اماتیدی. بند اول شاخک دارای 7 مو. اندام حسی بند سوم ساده و فاقد خارهای اضافی. بند چهارم دارای حباب انتهایی ساده و 6 تا 7 موی حسی خمیده و اندکی ضخیم‌تر از سایر موهای شاخک. خارهای انتهایی کوتاه و راست (شکل 7). رتیناکولوم دارای 4+4 دندانه. سطح پشتی دنس با 7 مو، برآمدگی‌های دنس در قسمت نوک بزرگتر. موکرو با نوک شکافته (شکل 8) و یک صفحه بزرگ مثلثی‌شکل پشتی منحصر به فرد. موی m1 روی بند پنجم شکم (شکل 9). ناخن با یک دندانه داخلی مشخص، با دندانه‌های جانبی (شکل 10). صفحه قاعده‌ای اونگوئیکولوس به شکل واضحی جدا از بخش انتهایی (شکل 10).
|
شکل 7- خار شکمی در گونه Hypogastrura vernalisکوتاه و راست |
شکل 8- فورکا در گونه Hypogastrura vernalisدارای یک فرورفتگی در نزدیکی نوک |
||
|
شکل 9- وجود موی m1 روی بند پنجم شکم در گونه Hypogastrura vernalis |
شکل 10- ناخن در گونه Hypogastrura vernalisدارای دندانه‌های داخلی و جانبی، صفحه قاعده‌ای اونگوئیکولوس به شکل واضحی از بخش انتهایی جدا می‌شود. |
جنس Ceratophysella:دارای 8+8 اماتیدی. آرواره‌های بالا کاملاً رشد یافته. خارهای انتهایی معمولاً بلند و خمیده. معمولاً فاقد موی m2 روی بند دوم سینه. دارای یک کیسه واژگون شدنی بین بند سوم و چهارم شاخک (شکل 11). فورکا به خوبی رشد یافته، دنس با 6 تا 7 مو، نوک موکرو پهن و گرد (شکل 12). سر با 3+3 مو در امتداد خط شکمی. لوله شکمی با 4+4 مو. رتیناکولوم دارای 4+4 دندانه. موهای روی ساق‌پنجه نوک تیز یا خیلی ضعیف چماقی. دارای اونگوئیکولوس. دارای 7 مو روی بند اول شاخک با 7 مو.
شکل 11- کیسه بین بندهای سوم و چهارم شاخک در جنس Ceratophysella sp.
گونه Ceratophysella denticulata.
مشخصات ریخت‌شناسی: اندام پس شاخکی با 4 لوب نامساوی. بند چهارم شاخک با 7 موی حسی کوتاه خمیده. موهای بدن بلند و اره‌ای. ماکروکتاها به خوبی تمایز یافته. فاقد موی m2 روی بندهای دوم و سوم سینه. با تغییر جهت موی p2 روی بندهای دوم و سوم سینه به سمت جلو. موی a3 روی بند دوم سینه بسیار بلندتر از موی a2. دارای موی a’2 روی بندهای یک تا سه و پنج شکم. پوشش بدن دارای گرانول‌های یکنواخت که روی بندهای پنجم و ششم شکم درشت‌تر هستند. خارهای انتهایی بلند و خمیده. دنس دارای 7 موی پشتی (شکل 12). ناخن‌ها با یک دندانه داخلی و دو جفت دندانه جانبی. اونگوئیکولوس ورقه‌ای‌شکل، به اندازه دو سوم لبه داخلی ناخن.
شکل 12- فورکا و موهای پشتی دنس در گونه Ceratophyselladenticulata
گونه Ceratophysella engadinensis.
مشخصات ریخت‌شناسی: عدم وجود موی a’2 روی بند پنجم شکم تنها اختلاف واضح آن با گونه
C. denticulataاست که این دو گونه را از هم متمایز می‌سازد (شکل 13).
شکل 13– موی a’2 روی استرنوم بند پنجم شکم در گونه Ceratophysellaengadinensisوجود ندارد، دارای 2+2 موی a بین موهای p3
گونه Ceratophysella stercoraria.
مشخصات ریخت‌شناسی: دارای8+8 اماتیدی. اندام پس شاخکی حدود 5/2 تا 3 برابر اماتیدی، با 4 لوب که دو تای جلویی بزرگتر از دو تای عقبی. موهای چسبنده روی ساق‌پنجه کوتاه‌تر از ناخن و نوک‌‌تیز. ناخن با دندانه داخلی و دو جفت دندانه جانبی ضعیف. اونگوئیکولوس با ورقه قاعده‌ای پهن و رشته انتهایی به اندازه نصف ناخن (شکل 14). بند پنجم شکم دارای صفحه گرانوله برآمده (شکل 15). لوله شکمی دارای 4+4 مو. رتیناکولوم دارای 4+4 دندانه. فورکا کاملاً رشد یافته. دنس دارای گرانول‌های یکنواخت و 7 مو. دنس دو برابر موکرو.
|
|
||
|
شکل 14- ناخن در گونه Ceratophysella stercorariaبا یک دندانه داخلی |
|
شکل 15- صفحه گرانوله روی بند پنجم شکم در گونه Ceratophysella stercoraria |
جنس Xenylla: اعضای این جنس جانورانی تیره رنگ در اندازه‌های کوچک تا متوسط و شبیه Hypogastruraهستند. اما به خاطر نداشتن اندام پس شاخکی با سایر جنس‌های خانواده متفاوت هستند. دارای 5+5 اماتیدی. سر دارای 3+3 مو در امتداد خط شکمی. آرواره‌های بالا کاملاً رشد یافته. بند اول شاخک دارای 7 مو. اندام حسی بند سوم شاخک معمولی، با دو موی حسی کوچک در کنار یک جفت موی حسی محافظ (guard) بزرگتر. با یک موی حسی بسیار ریز خارمانند در موقعیت جانبی-انتهایی. بند چهارم شاخک با یک حباب انتهایی ساده و 6 موی حسی خمیده. لوله شکمی دارای 4+4 مو. دارای خارهای انتهایی کوتاه‌تر از ناخن‌ها.
گونه Xenylla maritima.
مشخصات ریخت‌شناسی: آبی تیره یا تقریباً سیاه رنگ. دارای 4 موی پری‌لبرال (prelabral). خارهای شکمی کوچک و راست. دارای موهای شکمی روی سینه. رتیناکولوم دارای 3+3 دندانه. دنس دارای 2 مو و یک خمیدگی خاص در سطح شکمی. موکرو دارای ورقه نامشخص بدون جدایی واضح از دنس (شکل 16). ناخن‌ها دارای یک دندانه داخلی نامشخص.
شکل 16- موکرو در گونه Xenylla maritimaکهبه شکل واضحی از دنس جدا نیست
در ادامه کلید شناسایی جنس‌ها و گونه‌های این خانواده که تاکنون از استان مازندران گزارش شده‌اند و همچنین گونه‌های گزارش شده در پژوهش حاضر ارایه شده است:
کلید جنس‌های خانواده Hypogastruridae در استان مازندران
دنس دارای بیش از 2 مو، اندام پس شاخکی وجود دارد .................................................................................... 2
دنس حداکثر دارای 2 مو، اندام پس شاخکی وجود ندارد ...................................................................... Xenylla
دنس دارای بیش از 5 مو، اونگوئیکولوس حداقل نصف طول ناخن ................................................................... 3
دنس دارای 4 یا 5 مو، اونگوئیکولوس وجود ندارد .......................................................................... Schoettella
نوک موکرو پهن و گرد، صفحه بیرونی برجسته و مثلثی، یک کیسه واژگون شدنی معمولاً بین بندهای سوم و چهارم شاخک وجود دارد، خارهای انتهایی معمولاً بلند و باریک، ترژیت‌ها معمولاً دارای ماکروکتاهای تمایزیافته ................................................................................................................................................ Ceratophysella
نوک موکرو باریک، صفحه بیرونی معمولاً کوتاه و نامعلوم، کیسه واژگون شدنی بین بندهای سوم و چهارم شاخک وجود ندارد، خارهای انتهایی کوتاه، ترژیت‌ها معمولاً فاقد ماکروکتاهای تمایز یافته .................................................................................................................................................. Hypogastrura
کلید گونه‌های جنس Ceratophysella در استان مازندران
بند پنجم شکم فاقد صفحه برآمده ..................................................................................................................... 2
بند پنجم شکم دارای صفحه گرانوله برآمده ............................................................................... C. stercoraria
بند پنجم شکم با 3+3 موی a بین سنسیلاهای p3 (دارای a’2) ....................................................... C. denticulata
بند پنجم شکم با 2+2 موی a بین سنسیلاهای p3 (فاقد a’2)، دنس با 7 مو .................................. C. engadinensis
کلید گونه‌های جنس Hypogastrura در استان مازندران
پای دوم دارای سه یا بیشتر موی چسبنده چماقی، سر با 2+2 موی v، بند اول شاخک دارای 7 مو، رتیناکولوم دارای 3+3 دندانه، همه موهای T روی ساق-پنجه کوتاه و نوک تیز ............................................................................ 2
پای دوم دارای حداکثر دو موی چسبنده چماقی ............................................................................................... 3
پای سوم دارای 2 موی چسبنده چماقی، تنها یک مو در حلقه انتهایی قرار گرفته ...................... H. purpurescens
پای سوم دارای 3 یا 4 موی چسبنده چماقی، سه تای آنها در حلقه انتهایی قرار گرفته‌اند، ترژیت‌ها دارای پوششی یکنواختی از مو، موکرو با صفحه پشتی کوچک، شکم دارای موهای نوک تیز، فاقد ماکروکتا، اندام حسی بند سوم شاخک با خارهای اضافی ....................................................................................................... H. tullbergi
اونگوئیکولوس دارای صفحه قاعده‌ای که به شکل واضحی از بخش انتهایی جدا شده، بند اول شاخک دارای 7 مو، لوله شکمی دارای 4+4 مو، موی m1 روی بند پنجم شکم وجود دارد، اندام حسی بند سوم شاخک بدون خارهای اضافی، موکرو در نزدیکی نوک دارای یک شکاف ........................................................... H. vernalis
اونگوئیکولوس فاقد صفحه در قاعده، بند اول شاخک دارای 7 مو، خارهای انتهایی وجود دارند، رتیناکولوم با 4+4 دندانه، بند دوم سینه فاقد موی m2، موکرو بلند .................................................................. H. manubrialis
کلید گونه‌های جنس Xenylla در استان مازندران
دنس از موکرو جداست، موکرو با یک صفحه داخلی بزرگ .............................................................. X. welchi
دنس به شکل واضحی از موکرو جدا نیست، موکرو دارای صفحه نامشخص ................................... X. maritime
بحث.
در پژوهش حاضر، 7 گونه و 4 جنس از خانواده Hypogastruridaeاز نقاط مختلف استان مازندران جمع‌آوری و شناسایی شد. جنس Schoettella و گونه‌های S. unungiuculata، Ceratophysella engadinensis وHypogastrura purpurescensبرای نخستین بار از ایران و گونه‌های C. stercoraria و Xenylla maritima برای نخستین بار از استان مازندران گزارش می‌شوند. با توجه به نمونه‌های شناسایی شده در پژوهش حاضر، به نظر می‌رسد گونه C. stercorariaگونه غالب این خانواده در سطح استان باشد. از نظر تعداد گونه‌ها، C. stercorariaو H. vernalisبیشترین فراوانی را در بین نمونه‌های جمع‌آوری شده دارند.
جمع‌بندی.
با نمونه‌برداری‌های انجام شده از نقاط مختلف استان، 7 گونه و 4 جنس از خانواده Hypogastruridae جمع‌آوری شد. یک جنس و سه گونه برای نخستین بار از ایران و دو گونه برای نخستین بار از استان مازندران گزارش می‌شود. به این ترتیب، تعداد جنس‌های این خانواده در ایران به 6 جنس و تعداد گونه‌های آن به 17 گونه افزایش می‌یابد. همچنین تعداد جنس‌های این خانواده در استان مازندران به 4 جنس و تعداد گونه‌های آن به 10 گونه افزایش پیدا کرد.
سپاسگزاری.
نگارندگان از آقای دکتر Dariusz Skarżyński از کشور لهستان به خاطر تأیید شناسایی نمونه‌های متعلق به خانواده Hypogastruridae و در اختیار گذاشتن اطلاعات ارزشمند در این زمینه بی‌نهایت سپاسگزار هستند.
)