Document Type : Original Article
Authors
Department of Biology, Faculty of Sciences, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
Abstract
Keywords
Main Subjects
مقدمه
قرقاول با نام علمی Phasianus colchicus, Linnaeus, 1758 گونه‌ای از خانواده Galliformes (ماکیان‌ها) و بومی منطقه جغرافیای جانوری اروپا-آسیاست که به طور طبیعی از جنوب‌شرقی اروپا تا شرق چین و از سیبری شرقی در شمال تا هندوچین و افغانستان در جنوب گسترش یافته است. همچنین، این گونه به سایر نواحی جغرافیایی، مانند امریکای شمالی، استرالیا، نیوزیلند و غرب اروپا نیز معرفی شده است (Hill and Robertson, 1988؛ (Johnsgard, 1999. پراکنش این گونه در ایران در نوار شمالی کشور از سرخس در شمال‌شرق تا جلفا در شمال‌غرب کشور است. این گونه بر اساس تغییرات صفات ریخت‌شناسی از جمله وجود حلقه سفید دور گردن، شدت رنگ‌آمیزی و پَرآرایی و اندازه بدن در جنس نر، در سطح جهان دارای 30 زیرگونه و در پهنه کشور ایران دارای چهار زیرگونه است. هر چند اعتبار آرایه‌شناسی بسیاری از این زیرگونه‌ها بر اساس تغییرات متنوع پَرها به چالش کشیده شده است (Madge and MacGowan, 2002). چهار زیرگونه ایران شامل: زیرگونه مازندرانی
(P. c. persicus, Severtzov, 1875)، زیرگونه تالشی (P. c. talischensis, Lorenz, 1888)، زیرگونه ارسبارانی (P. c. colchicus, Linnaeuse, 1758) و زیرگونه سرخسی (P. c. principalis, Sclater, 1885) است (Scott et al., 1975). سه زیرگونه مازندرانی، تالشی و ارسبارانی، در حاشیه جنوبی و غربی دریای خزر و زیرگونه سرخسی در جنوب ترکمنستان و شمال‌شرقی ایران و شمال‌غربی افغانستان پراکنده‌اند. در زیرگونه سرخسی پَرهای بال به سفید یا تقریباً سفید رنگ است که در منطقه به نام قرقاول بال نقره‌ای نامیده می‌شود. قسمت میانی سینه و کناره‌های شکم به رنگ قرمز مسی، کناره‌های سینه دارای حاشیه‌های سیاه رنگ و وسط شکم به رنگ بلوطی روشن است. زیرگونه سرخسی فاقد طوق در ناحیه گردن بوده، در صورت وجود فقط به شکل لکه‌های سفید رنگ دیده می‌شود. حد پراکنش این زیرگونه در ایران جنگل‌های سوزنی برگ جهانبانی و درخت‌زارهای گز و پده در امتداد رودخانه هریرود، جنگل قاسم‌آباد در حاشیه رودخانه تجن در نزدیکی شهرستان سرخس و منطقه‌ای در 35 کیلومتری شمال‌شرقی درگز (روستاهای لطف‌آباد و شیلگان) معرفی شده است Scott et al., 1975)؛ Mansouri, 1988).
گونه قرقاول در ایران، بر اساس قوانین شکار و صید، تحت حمایت و شکار آن ممنوع است؛ ولی در حال حاضر با توجه به تخریب‌ها و تبدیل زیستگاه‌های قرقاول و عدم مطالعه جامع و مستندات علمی لازم در ایران و آسیای مرکزی وضعیت حفاظتی این گونه، کاملاً مورد تهدید قرار گرفته، نیاز به ارزیابی جدی وضعیت حفاظتی و جایگاه آن در IUCN دارد (Braasch et al., 2011).
علاوه بر این تاکنون مطالعات اندکی درباره رفتار زادآوری این گونه انجام گرفته است. از جمله مطالعات محدود می‌توان به بررسی زادآوری و زمان انجام رفتارهای تولید مثلی زیرگونه P. c. bianchii در تاجیکستان (Kozlowa, 1947)، بوم‌شناسی زادآوری قرقاول، با هدف بهبود بخشیدن به مدیریت این گونه به عنوان پرنده‌ای قابل شکار (Ridley and Hill, 1987)، مطالعه ترکیبات آنزیمی تخم، نحوه تغذیه و پرورش جوجه‌های قرقاول معمولی در شرایط اسارت (Draycott et al., 2008) و همچنین مطالعات محدود مولکولی در منطقه شرق اروپا-آسیا (هندوچین) اشاره کرد (Qu et al., 2009). به طور کلی در ایران تاکنون مطالعه جامعی بر روی زادآوری این گونه صورت نگرفته است و گهگاه از این گونه به عنوان مدل برای سایر مطالعات بوم‌شناسی و آماری استفاده شده است (برای نمونه: Varasteh, 2012). بنابراین، پژوهش حاضر برای نخستین بار در ایران، با هدف بررسی دامنه پراکنش و تراکم این زیرگونه در شمال‌شرق کشور و همچنین به لحاظ اهمیت زادآوری در بقا و استقرار جمعیت‌های زیرگونه قرقاول بال نقره‌ای، به مطالعه رفتار زادآوری آن در استان خراسان رضوی پرداخته است.
مواد و روش‌ها
کار بررسی نواحی پراکنش قرقاول بال نقره‌ای در شمال‌شرق کشور، در مجموع در 36 ایستگاه در محدوده دو شهرستان سرخس و درگز انجام شد. نقاط حضور گونه قرقاول بر اساس اطلاعات پیمایشی-مشاهده‌ای و 250 پرسشنامه جامعه محلی تهیه و با نرم‌افزار سامانه مختصات جغرافیایی (ArcGIS 9.3) رقومی گردید (شکل 1).
بررسی رفتار زادآوری در 10 ایستگاه از 36 ایستگاه که دارای آشیانه‌های فعال بودند، انجام شد. به طوری که از 6 فروردین‌ماه تا 28 خردادماه سال 1391 هر هفته به مدت سه روز در ایستگاه‌های تعیین شده با مشاهده مستقیم به جستجوی آشیانه فعال پرداخته شد. آشیانه فعال، آشیانه‌ای است که بیش از چهار تخم داشته و مادر جوجه‌کشی را آغاز نموده باشد (Gosler and Clement, 2007). سپس، از داخل کومه دست‌ساز و با استفاده از دوربین دو چشمی رفتار والدین به ویژه قرقاول ماده بررسی شد. همچنین، درون هر آشیانه تعداد دو عدد دوربین Mini CCDمحصول کشور تایوان که قابلیت فیلم‌برداری در نور روز و شب را داراست، بر روی پایه نصب و از فعالیت‌های تغذیه‌ای و رفتارهای جوجه‌ها و مادر فیلم‌برداری شد. بدین ترتیب در هر نوبت پیمایش و بازدید از منطقه، تصاویر و فیلم تهیه و از فعالیت زادآوری، ثبت داده‌ها انجام شد. اندازه آشیانه با خط‌کشی با دقت یک میلی‌متر و طول و عرض تخم با کولیس مدرّج با دقت 1/0 میلی‌متر به طور مستقیم از روی تخم و لانه در محل اندازگیری شد. تعداد تخم نیز در هر آشیانه شمارش گردید. میانگین صفات ریخت‌سنجی تخم‌ها با استفاده از آزمون Post Hoc با روش دانکن مقایسه گردید. علاوه بر ویژگی‌های زیستی ذکر شده در بالا، مقایسه اندازه تخم‌ها (طول و عرض تخم) در دو گروه مجزای اسارت- که توسط بومی‌ها نگهداری می‌شد- و طبیعت (24: اسارت/21: طبیعت) با استفاده از آزمون t مستقل (غیر جفتی) انجام گردید. تحلیل تک متغیره روی چهار صفت طول تخم، عرض تخم، اندازه لانه و تعداد تخم در آشیانه انجام شد. تحلیل واریانس یک‌طرفه (ANOVA) برای بررسی صفات معنی‌دار بین 10 ایستگاه مطالعه شده، تحلیل چند متغیره ممیزی بین جمعیت‌ها به منظور بررسی همزمان چهار صفت طول تخم، عرض تخم، اندازه لانه و تعداد تخم در آشیانه و بر اساس طرح آماری نوع 2 انجام و دارنگاره ایستگاه‌ها بر اساس صفات مورد مطالعه ترسیم شد. کلیه تحلیل‌های آماری با نرم‌افزار SPSS نسخه 16 انجام شد.
مشاهدات
نقشه پراکنش قرقاول بال نقره‌ای به تفکیک هر شهرستان و هر ایستگاه بر اساس مشاهدات صحرایی و اطلاعات جمع‌آوری شده، تهیه گردید و سطوح متفاوت تراکم جمعیت در هر ایستگاه از تراکم پایین (بین 3 تا 7 قطعه)، تراکم متوسط (بین 8 تا 12 قطعه) و تراکم زیاد (13 قطعه به بالا) تعیین شد (شکل‌های 2 و 3).
شکل 1- موقعیت ایستگاه‌های نمونه‌برداری
شکل 2- مناطق مشاهده قرقاول به تفکیک تراکم پایین، متوسط و بالا در شهرستان درگز
شکل 3- مناطق مشاهده قرقاول به تفکیک تراکم پایین و بالا در سرخس
نتایج بررسی رفتار تولید مثلی بر اساس بازبینی فیلم‌های ضبط شده و مشاهده مستقیم از داخل کومه نزدیک به آشیانه با استفاده از دوربین دوچشمی نشان داد که قرقاول‌های نر دارای حرمسرا هستند (تعداد یک تا سه ماده به ازای هر نر) و در طول دوره زادآوری، قلمروطلب شده و از حرم خود دفاع می‌کنند. در دوره زادآوری قرقاول ماده در طول روز روی تخم می‌خوابد و تنها چند دقیقه (حداکثر 15 دقیقه) آشیانه را برای تغذیه ترک می‌کند. از 14 آشیانه فعال بررسی شده تنها در چهار آشیانه، والد نر در نزدیکی آشیانه دیده شد. در این هنگام به افرادی که به آشیانه نزدیک می‌شدند، با کوبیدن بال‌ها به یکدیگر و ایجاد صداهای هشدار‌دهنده واکنش نشان می‌داد. همچنین مشاهدات نشان داد که قرقاول ماده تا پیش از اینکه تعداد تخم‌ها به اندازه کافی برسد (حدود چهار تخم به بالا) روی تخم‌ها نمی‌خوابد. به تدریج که تعداد تخم‌ها زیادتر می‌شود و به بیش از چهار تا پنج تخم می‌رسد، با پُر کردن فضای خالی بین تخم‌ها در لانه با برگ، ساقه‌های نرم گیاهی، و پَرهای سینه‌ای، جوجه‌کشی خود را آغاز و به صورت منظم روی تخم‌ها شروع به خوابیدن می‌کند. به طور کلی، آشیانه شکل ساده‌ای داشته، با ایجاد خراش و پاکسازی سطح زمین ایجاد می‌شود. بر اساس مشاهدات این مطالعه، فرآیند لانه‌سازی و انتخاب محل لانه بر عهده مادر است و پرنده نر تلاشی برای آن نمی‌کند. تاریخ آغاز جوجه‌آوری در 5±21 فروردین‌ماه، خروج جوجه‌ها از تخم در 5±18 اردیبهشت‌ماه بود. به عبارت دیگر، طول دوره تفریخ تخم‌ها در طبیعت، بین 23 تا 25 روز دیده شد، در حالی که مشاهده شد که تخم‌هایی که در شرایط آزمایشگاهی و مصنوعی و در داخل انکوباتور با دمای 5/37 درجه نگهداری می‌شد، طول دوره تفریخ تا حداکثر 27 روز داشتند. قرقاول ماده در طول دوره زادآوری تا 14 تخم می‌گذارد و در هر بار تخم‌گذاری که به فواصل 5/0±32 ساعت به طول می‌انجامد، یک تخم گذاشته می‌شود. تعداد متوسط تخم در هر آشیانه برابر با 8 تخم که کمینه آن 4 و بیشینه آن 14 تخم مشاهده گردید. نتایج این بررسی نشان داد که جوجه‌ها پس از خروج از تخم حدود هفت (5/0±7) ساعت در لانه می‌مانند تا کاملاً خشک شوند و پس از آن همراه مادر برای تغذیه به راه می‌افتند. همچنین با مشاهده مستقیم و بازبینی فیلم‌ها، مشاهده شد که رژیم غذایی جوجه‌های تازه متولد شده را بیشتر حشرات و بی‌مهرگان تشکیل می‌دهند.
نتایج حاصل از مقایسه ریخت‌سنجی اندازه طول تخم، عرض تخم، اندازه لانه و تعداد تخم در آشیانه به تفکیک هر ایستگاه نشان داده شد (شکل 4- الف تا د). بر اساس تفاوت معنی‌دار بین میانگین صفات ریخت‌سنجی تخم‌ها، ایستگاه‌ها به سه گروه اصلی a)، b و (c و سه گروه حد واسط ab)، bc و (abc تقسیم‌بندی می‌شوند. تحلیل آماری مذکور ابعاد آشیانه‌ها را در شش گروه (سه گروه اصلی و سه گروه حد واسط) جای می‌دهد. این در حالی است که طول تخم، عرض تخم و تعداد تخم درون آشیانه‌ها تنها در سه گروه (دو گروه اصلی و یک گروه حد واسط) قرار می‌گیرند. نتایج، گویای آن است که تغییرات در ابعاد آشیانه نسبت به طول تخم، عرض تخم و تعداد تخم درون آشیانه‌ها بیشتر است.
شکل 4- گروه‌بندی متغیرهای زیست‌سنجی شده از آشیانه‌ها و تخم‌ها در مناطق ده‌گانه نمونه‌برداری با روش دانکن. الف) طول تخم (میلی‌متر)؛ ب) عرض تخم (میلی‌متر)؛ ج) ابعاد آشیانه (سانتی‌متر)؛ د) تعداد تخم در آشیانه (clutch size).
رابطه میزان همبستگی بین اندازه آشیانه و تعداد تخم در آشیانه بررسی شد که این مقدار برابر با 29 درصد بود (29/0=R2، 067/0=P و 765/3=F) (شکل 5).
مقایسه اندازه تخم‌ها (طول و عرض تخم) در طبیعت و اسارت نیز با استفاده از آزمون t مستقل (غیر جفتی) بیانگر اختلاف معنی‌دار طول تخم در گروه اسارت نسبت به طول تخم در گروه طبیعت (24: اسارت/21: طبیعت) است (P<0.01) (شکل 6).
همچنین دارنگاره حاصل از صفات اندازه‌گیری شده در 10 ایستگاه، علاوه بر جدایی غالب ایستگاه‌های دو شهرستان درگز و سرخس، ایستگاه تاجالدین در شهرستان درگز را در خوشه‌ای مجزا قرار می‌دهد و جنگل جهانبانی و لطف‌آباد در خوشه‌ای کنار یکدیگر قرار گرفتند (شکل 7).
نتایج آنالیز واریانس ANOVA نشان داد که بین مناطق مطالعه شده در چهار صفت طول تخم، عرض تخم، تعداد تخم در آشیانه و اندازه لانه تفاوت معنی‌دار وجود دارد (P<0.05). در تحلیل ممیزی، آزمون Wilk’s Lambda معنی‌دار بوده، محورهای اول، دوم و سوم در مجموع 4/99 درصد واریانس را نمایش می‌دهد. مقدار ویژه محور اول برابر با 869/17 بود که 4/89 درصد از واریانس کل را توضیح می‌دهد. مقدار ویژه محور دوم 609/1 و 1/8 درصد واریانس و محور سوم مقدار ویژه 375/0 و 9/1 درصد از واریانس را به خود اختصاص دادند. از صفات بررسی شده صفت طول تخم با محور اول، صفت اندازه آشیانه با محور دوم، و صفت تعداد تخم در آشیانه با محور سوم بیشترین همبستگی را دارد. جدول مربوط به نتایج طبقه‌بندی داده‌ها (classification result) در تحلیل ممیزی داده‌های ریخت‌سنجی شده از آشیانه‌ها، با اطمینان 47 درصد تعلق صحیح افراد به گروه‌های تخصیص داده شده را پذیرفته است. عدم تجانس 100 درصدی بین تاجالدین و سایر مناطق مطالعه شده در نتایج به دست آمده، تأیید شد و بین سایر مناطق با همدیگر 53 درصد تجانس وجود دارد (شکل 8 و پیوست‌های 1 و 2).
شکل 5- رابطه تخم و اندازه آشیانه
04/13+x121/0=y، 291/0=R2، 765/0=F، 067/0=sig
شکل 6- مقایسه طول و عرض تخم در اسارت و طبیعت
شکل 7- دارنگاره حاصل از متغیرهای طول تخم، عرض تخم، ابعاد آشیانه و تعداد تخم در آشیانه در ایستگاه‌های مطالعه شده
شکل 8- موقعیت مناطق مطالعه شده تحلیل ممیزی داده‌های ریخت‌سنجی شده (متغیرهای طول تخم، عرض تخم، ابعاد آشیانه و تعداد تخم در آشیانه) در ایستگاه‌های نمونه‌برداری
بحث
در پژوهش حاضر، تراکم جمعیت‌های قرقاول بال نقره‌ای در شمال‌شرق ایران بر اساس مشاهده مستقیم و گفتگوی حضوری با مسؤولان و کارشناسان پرنده‌نگری اداره کل محیط‌زیست در سرشماری‌های سالانه قرقاول استان خراسان رضوی، در سال‌های 1389 تا 1391، برابر با 10 قطعه در هر کیلومتر مربع تعیین شد. در حالی که Kozlowa در سال 1947 تراکم جمعیت قرقاول زیرگونه P. c. bianchii در تاجیکستان را 20 قطعه در هر کیلومتر مربع گزارش کرده است. در شمال‌شرق ایران، در زیستگاه‌های قرقاول بال نقره‌ای، گیاهان اغلب از نوع گز و پده و ارقام کشاورزی هستند (Mansouri, 1988) در حالی که در تاجیکستان، زیستگاه زیرگونهP. c. bianchii درختچه‌های گز، پده و گُرگ‌تیغ (Lycium ruthenicus) است (Kozlowa, 1947). نقشه‌های تراکم قرقاول بال نقره‌ای نشان می‌دهد که در مناطقی از دامنه پراکنش که زیستگاه حفاظت شده و پوشش گیاهی متراکم‌تر است، تراکم جمعیت قرقاول نیز بالاتر است. مناطقی نظیر: مزارع گندم و جو و قسمت‌هایی از باقی‌مانده جنگل‌های گز و پده. برعکس در نواحی‌ای که پوشش گیاهی تخریب شده و یا امنیت زیستگاه به مخاطره افتاده، تراکم جمعیت قرقاول پایین است. پراکنش قرقاول بال نقره‌ای احتمالاً با پراکنش آب‌های سطحی در ارتباط است، به طوری که مسیر رودخانه هریرود منطبق با مسیر پراکنش قرقاول بال نقره‌ای در سرخس است. از سوی دیگر، لکه‌های متراکم جمعیت قرقاول در منتهی‌الیه شمال‌شرقی کشور با اراضی جنگل جهانبانی در حاشیه شهرستان سرخس منطبق است که این جنگل از باقی‌مانده‌های جنگل‌های گز و پده شمال‌شرق است (شکل‌های 2 و 3). از آنجا که زیستگاه عمده قرقاول بال نقره‌ای جنگل‌های پده و گز در حاشیه رود تجن است، تخریب این اراضی با سرعت فعلی می‌تواند تهدیدی جدی برای جمعیت‌های قرقاول بال نقره‌ای شمال‌شرق محسوب شود. لذا، احیای این جنگل‌ها به عنوان ذخیره‌گاه جنگلی گز و پده برای بقای قرقاول بال نقره‌ای امری ضروری به نظر می‌رسد. در مطالعه حاضر، در فصل زادآوری دما از 4 تا 33 درجه سانتیگراد متغیر بود، در حالی که در جنوب تاجیکستان کمینه دما 5/0- و بیشینه آن 23+ درجه گزارش شده است و در فصل زادآوری هیچ پوشش گیاهی در زیستگاه قرقاول در تاجیکستان وجود نداشته است (Kozlowa, 1947). زمان آغاز زادآوری قرقاول تاجیکستان اواخر اردیبهشت‌ماه تا نیمه دوم خردادماه است که در مقایسه با شمال‌شرق ایران دیرتر است. این فاصله زمانی می‌تواند به دلیل عرض جغرافیایی بالاتر تاجیکستان نسبت به شمال‌شرق ایران و اختلاف میانگین دمای دو منطقه و در نتیجه تفاوت شرایط بوم‌سازگان و تفاوت در زمان‌های مطالعه باشد.
در بین چهار صفت طول، عرض و تعداد تخم و ابعاد آشیانه به نظر می‌رسد در مقایسه با سایر عوامل زیستی طول، عرض و تعداد تخم به عنوان مجموعه صفات وابسته به گونه و متأثر از فیزیولوژی، از تغییرات محدودتری نسبت به ابعاد آشیانه برخوردار باشد که تحت تأثیر بوم‌سازگان تغییر می‌نماید (شکل 4- الف تا د).
میانگین فاصله زمانی بین گذاشتن تخم‌های یک قرقاول ماده در شمال‌شرق ایران، 5/0±32 ساعت است، در حالی که Robertson در سال 1991 برای قرقاول‌های انگلستان، این عدد را با اختلاف دو ساعت کمتر، 5/0±30 ساعت گزارش کرده است. این تفاوت می‌تواند به دلیل نوع تغذیه و تغییر عوامل محیطی باشد که مسلماً ارایه پاسخ قاطع نیازمند بررسی‌های بیشتر است.
در هر 14 آشیانه فعال بررسی شده در این پژوهش، تعداد تخم‌ها در هر آشیانه بیشتر از 4 عدد بود. به عبارتی، آغاز انکوباسیون، همزمان با گذاشتن آخرین تخم است که این یافته با نتایج بررسی جوجه‌کشی Cramp و Simmons در سال 1980 در قرقاول‌های اروپا همخوانی دارد. در این حالت، احتمال ترک آشیانه توسط مادر کمتر می‌شود و به تبع آشیانه کمتر مورد تهاجم دشمنان قرار می‌گیرد. از سوی دیگر، با توجه به این که لانه قرقاول روی زمین ساخته می‌شود، شاید بتوان این رفتار را سیاست حفظ بقا برای قرقاول‌ها دانست. از جمله دلایل مطرح شده برای تجدید نظر جایگاه حفاظتی قرقاول، می‌توان به این نکته اشاره کرد که تخریب زیستگاه پیامدهای ایجاد عدم امنیت و ترک لانه توسط مادر و در نتیجه عدم جوجه‌کشی کامل و کاهش تعداد زادگان قرقاول را به دنبال دارد که به نوبه خود اهمیت بقا و زادآوری قرقاول را خاطر نشان می‌کند. تغذیه جوجه‌های تازه تولد یافته از حشرات و بی‌مهرگان است که حاوی پروتئین بوده، برای روزهای آغازین زندگی جوجه‌ها مناسب و ضروری است (Draycott et al., 2008). از آنجا که شکل آشیانه ساده است و بر اساس چیدمان تخم‌ها مشخص می‌شود، نتایج بررسی دو شاخص اندازه آشیانه و تعداد تخم در آشیانه، حاکی از رابطه‌ای مثبت و ضعیف است (شکل 5) که رابطه مستقیم بین تعداد تخم و اندازه آشیانه در قرقاول‌ها را تأیید می‌کند (Winkler and Walters, 1983).
از طرفی، طول تخم در اسارت نسبت به طول تخم در طبیعت تفاوت معنی‌داری نشان می‌دهد. علت آن می‌تواند به نوع تغذیه غنی‌تر و مدت زمان کافی تغذیه مادر در اسارت مربوط باشد، داشتن زمان بیشتر برای تغذیه و نبود فضای مناسب برای فعالیت بدنی و راه رفتن برای جستجوی غذا را شاید بتوان از جمله عوامل مؤثر در افزایش طول تخم دانست (شکل 6).
از آنجا که بر اساس تغذیه مادر رنگ تخم از کرمی تا سبز چرک تغییر می‌کند و صفت رنگ تخم دارای تغییرات در بین افراد یک جمعیت است، به عنوان صفت آرایه‌شناسی برای شناسایی در سطح گونه در نظر گرفته نشد (Winkler and Walters, 1983). حال آن که این صفت در سطوح فراگونه‌ای می‌تواند یک ویژگی آرایه‌شناسی و شاخص برای شناسایی آرایه‌ها باشد .(Madge and McGowan, 2002)
شکست عددی شایان توجه بین مقدار ویژه محور اول با محورهای بعدی در تحلیل ممیزی نشان‌دهنده این واقعیت است که در بین صفات ریخت‌سنجی شده، طول تخم در قرقاول بال نقره‌ای می‌تواند معیار مناسبی برای جدایی جمعیت‌های شرق ایران در نظر گرفته شود و بیشترین سهم را در جدایی جمعیت‌های قرقاول شمال‌شرق روی محور 1 دارد (شکل‌های 7 و 8 و پیوست 2). به طوری که توانمندی جدا کردن جمعیت‌های مذکور را مورد توجه قرار می‌دهد. بخشی از تفاوت‌های معنی‌دار آماری ریخت‌سنجی تخم‌ها که با روش تجزیه واریانس بررسی شده بود، مشابه با تحلیل ممیزی و دارنگاره صفات، تفاوت تاجالدین با سایر ایستگاه‌ها را تأیید کرد. روستای تاجالدین با ارتفاع 2000 متر در شرق پارک ملی تندوره واقع شده است. تاجالدین تنها ایستگاهی است که از نظر ارتفاعی از سایر ایستگاه‌ها متفاوت است که می‌تواند این فرضیه را تقویت کند که شاخص ارتفاع تأثیر به سزایی در اندازه طول تخم‌ها و سایر متغیرها دارد. در دارنگاره صفات، تپه شیراحمد، تام رسول و قاسم‌آباد که همگی به لحاظ بُعد مسافت و آب و هوا به یکدیگر نزدیک هستند در خوشه سرخس قرار می‌گیرند. این روستاها از توابع شهرستان سرخس با ارتفاع تقریباً 400 متر هستند و شیلگان و نوخندان (از توابع درگز) با میانگین ارتفاع 600 متر نیز خوشه‌ای دیگر در همان شاخه را تشکیل می‌دهد. هر چند که از لحاظ مرزبندی سیاسی جغرافیایی جنگل جهانبانی در کنار سرخس است، اما به لحاظ اقلیمی و دما، مشابه لطف‌آباد است و در کنار هم قرار گرفتن لطف‌آباد و جنگل جهانبانی می‌تواند به دلیل ارتفاع کم و آب و هوای نسبتاً گرم هر دو منطقه باشد که لزوم بررسی عوامل آب و هوایی در مطالعات بعدی را ضروری می‌نماید (شکل 8). عوامل محیطی دیگری نیز می‌تواند در اندازه تخم و تعداد تخم در آشیانه و اندازه لانه مؤثر باشد که نیاز به بررسی‌های بیشتر در مطالعات آینده دارد. علاوه بر این می‌توان توصیه کرد که از مطالعات تکمیلی مولکولی جهت مطالعات زادآوری جمعیت‌های قرقاول بال نقره‌ای شمال‌شرق استفاده شود.
سپاسگزاری
نگارندگان از اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان خراسان رضوی که امکان انجام این طرح را فراهم نمودند، سپاس ویژه دارند. از ریاست محترم اداره حفاظت محیط‌زیست سرخس جناب آقای مهندس محمد جواد علیپور به خاطر همکاری با گروه تحقیق سپاسگزاریم. از سرکار خانم مهندس فاطمه ظفرقاسمپور مشاور GIS و از آقای دکتر سید محمود قاسمپوری مشاور آماری مقاله، همچنین از دوستان و اعضای گروه تحقیقاتی، آقایان علی غلامحسینی، دانشجوی دکترای بیوسیستماتیک جانوری، مهندس رضا رضایی و خانم سحر جواهری از دانشجویان کارشناسی ارشد بیوسیستماتیک جانوری دانشگاه فردوسی مشهد که ما را در سفرها و مطالعات میدانی بی‌دریغ یاری کردند، صمیمانه سپاسگزاریم.
|
پیوست 1 - مقادیر ویژه و درصد واریانس تجزیه تحلیل ممیزی |
||||
|
تابع |
مقدار ویژه |
درصد واریانس |
درصد تجمع |
همبستگی کانونی |
|
1 |
869/17 |
4/89 |
4/89 |
973/0 |
|
2 |
609/1 |
1/8 |
5/97 |
785/0 |
|
3 |
375/0 |
9/1 |
4/99 |
522/0 |
|
4 |
129/0 |
6/0 |
100 |
338/0 |
|
پیوست 2 - ماتریس ساختار تحلیل ممیزی |
||||
|
|
توابع |
|||
|
|
1 |
2 |
3 |
4 |
|
ابعاد آشیانه |
072/0- |
820/0* |
567/0- |
010/0- |
|
تعداد تخم |
105/0 |
354/0 |
*673/0 |
641/0- |
|
طول تخم |
906/0* |
352/0 |
105/0- |
209/0 |
|
عرض تخم |
046/0 |
242/0 |
529/0 |
812/0 |
)