Document Type : Original Article
Authors
Kermanshah Agricultural and Natural Resources Research Center, Kermanshah, Iran
Abstract
Keywords
Main Subjects
مقدمه
در شرایط کنونی که مصرف گیاهان دارویی به میزان قابل توجهی افزایش یافته است و آمار ارائه شده از سوی کشورهای پیشرفته نیز مؤید این نکته است که درصد قابل توجهی از داروهای عرضه شده در این کشورها منشأ گیاهیدارند، پرورش و تولید گیاهان دارویی میتواند ضمن کمک به سلامت جامعه در پیشرفت اقتصادی نقش بهسزایی داشته باشد (Govil and Singh, 2010). بنابراین، استفاده روز افزون از گیاهان دارویی به طرق مختلف و بهرهمندی استان کرمانشاه از گونههای مختلف دارویی، اهمیت بررسی این دسته از گیاهان را روشن میسازد (نعمتی پیکانی و همکاران، 1380). از آنجایی که طبیعت نمیتواند همواره جوابگوی نیاز انسان به این منبع ارزشمند باشد؛ لذا، بایستی برای کشت و پرورش اینگیاهان روشهای مناسبی مبتنی بر اصول علمی ارائه نمود. نخستین قدم در این راه شناسایی گونههای موجود درعرصههای طبیعی است. از طرف دیگر دستیابی به اطلاعات اولیه در مورد رویشگاه طبیعی گیاهان دارویی میتواند در انتخاب مکان مناسب از نظر اقلیم و نوع خاک برای بررسی سازگاری و عملکرد گیاهان دارویی در شرایط زراعی بسیار مؤثر باشد. البته با توجه به اینکه گونههای دارویی حاوی مواد مؤثرهای هستند که در مکانهای متفاوت مقادیر آنها تغییر میکند لذا، ممکن است آثار دارویی متفاوتی نیز نشان دهند. افراد محلی با توجه به تجربیات خود در طول زمان به برخی آثار دارویی گونههایی که پیرامون محل زندگی آنها انتشاردارند، پی بردهاند. این دستاوردهای تجربی نیز میتواند نقطه آغازی برای پژوهشهای علمی باشد.
مواد و روشها
استان کرمانشاه با وسعتی بالغ بر2490950 هکتار بین َ41 و °33 تا 17 و °35 عرض شمالی و َ24 و °45 تا 50 و °48 طول شرقی قرار گرفته است (شکل 1). میزان متوسط بارندگی دراز مدت استان در حدود 537 میلیمتر است که از میانگین بارندگی کشور (در حدود 270 میلیمتر در سال)، بسیار بیشتر است.
بر اساس سند مطالعات طرح جامع توسعه قطب کشاورزی کرمانشاه که در سال 1389 منتشر گردید با افزایش ارتفاع در بخشهای غربی و جنوب غربی استان به سمت شرق که توأم با صعود تودههای هوای ارتفاعات زاگرس است، بر میزان بارندگی سالانه، افزوده میگردد. به طوری که مرکز پُر بارش 800 میلیمتری در امتداد تقریبی شمالی، مرکزی و شمالشرقی استان است که بیانگر افزایش بسیار زیاد بارندگی سالانه است. بخشهای جنوبغربی استان گرمترین ناحیه استان محسوب میشوند و با حرکت به سمت شرق از میانگین سالانه دمای مناطق کاسته میگردد. جنگلهای بلوط با گونه غالب بلوط ایرانی (Qurecus brantii Lindl.) پوششگیاهی عمده استان را تشکیل میدهند که در میان آنها گونههایی از بنه (Pistacia atlantica Desf.)، بادام (Amygdalus orientalis Mill.)، کیکم (Acer monspessulanum L.)، گیلاس وحشی (Cerasus microcarpa Boiss.) و زالزالک (Crataegus pontica K. Koch.) به چشم میخورند (نعمتی پیکانی و همکاران، 1388).
در مرحله نخست این تحقیق، فهرست گونههای گیاهی که در محدوده جغرافیایی استان کرمانشاه میرویند به علاوه نشانی محل جمعآوری و نقاط پراکنش آنها با مراجعه به منابع علمی در زمینه گیاهشناسی تهیه شد. سپس با مراجعه به منابع علمی موجود در زمینه گیاهان دارویی از فهرست فوق، اسامی گونههای دارویی استخراج شد. علاوه بر این با مراجعه به افراد محلی که در زمینه طب سنتی فعالیت دارند، اطلاعات لازم در مورد گیاهان دارویی مورد مصرف در استان، شامل اسامی محلی، محلهای رویش و همچنین قسمتهای مورد استفاده این گیاهان جمعآوری و به اطلاعات قبلی افزوده شد.
در مرحله دوم، در فصل رویشی مناسب با استفاده از نقشههای توپوگرافی و بر اساس مجموعه اطلاعات گردآوری شده به رویشگاههای گیاهان در سطح استان مراجعه و نمونه های هرباریومی بر اساس روشهای مرسوم تاکسونومیک تهیه شد. برای هر نمونه گیاهی جمعآوری شده ویژگیهای رویشگاه شامل نشانی محل جمعآوری، ارتفاع محل رویش از سطح دریا و سایر ویژگیهای بومشناختی محل جمعآوری یادداشت گردید. شناسایی و نامگذاری نمونهها با استفاده از منابع موجود (معصومی، 1365-1379؛ قهرمان، 1365-1386؛ اسدی، 1367-1390؛ صمصام شریعت و معطر، 1370؛ مبین، 1358-1374؛ مظفریان، 1375؛ زرگری، 1368-1370؛ دینی، 1384؛ نجفپور نوایی و همکاران، 1386؛ Rechinger, 1963-2005؛ Davis, 1965-1985؛ Townsend et al., 1966-1985؛ Cheavallier, 1977) انجام گرفت. اشکال زیستی گونههای دارویی شناسایی شده بر اساس طبقهبندی Raunkiaer (1934) تعیین شد.
شکل 1- نقشه سیاسی استان کرمانشاه
نتایج و بحث
در مجموع، تعداد 208 گونه دارویی متعلق به 198 جنس و 72 خانواده در استان کرمانشاه شناسایی گردید که فهرست اسامی علمی، فارسی، اندام مورد استفاده، نقاط پراکنش در استان و شکل زیستی آنها در جدول 1 آمده است. بر اساس این جدول، بیشترین تعداد گونههای دارویی متعلق به خانوادههای Lamiaceae با 27 گونه، Asteraceae با 23 گونه، Fabaceae با 17 گونه، Apiaceae با 13 گونه وBrassicaceae با 12 گونه است.
مقایسه اشکال زیستی گیاهان دارویی استان کرمانشاه از نظر تعداد گونه متعلق به هر شکل زیستی در جدول 2 ارائه شده است. چنانکه ملاحظه میشود بیشترین تعداد گونه به شکل زیستی همیکریپتوفیت و کمترین تعداد گونه به شکل زیستی هیدروفیت تعلقدارد. بر اساس شکل زیستی گونهها میتوان در مورد برنامهریزی برای اقداماتی از قبیل احیا، بهرهبرداری، بررسی ترکیبات دارویی و یا زراعت این گیاهان به نحو مناسب تصمیمگیری نمود. بررسی منابع نشان میدهد که تعدادی از گونههای دارویی استان کرمانشاه انحصاری ایران هستند (امامی و همکاران، 1390؛ Jalili and Jamzad, 1999). فهرست این گونههای انحصاری در جدول 3 ارائه گردیده است. روشن است که برای حفاظت این گونهها بایستی اقدامات لازم توسط دستگاههای اجرایی صورت گیرد.
جدول 1- مشخصات گیاهان دارویی استان کرمانشاه شامل نام علمی گونه، تیره، نام فارسی (نام محلی)، قسمت مورد استفاده، نقاط پراکنش در استان و شکل زیستی آنها. علائم اختصاری شکل زیستی: C: کامفیتها؛ E: اپیفیتها؛ G: ژئوفیتها؛ H: همیکریپتوفیتها؛
HY: هیدروفیتها؛ P: فانروفیتها؛ T: تروفیتها.
تیره |
نام علمی گونه |
نام فارسی |
اندام مورد استفاده |
نقاط پراکنش در استان |
شکل |
Adianthaceae |
Adiantum capillus-veneris L. |
پرسیاوشان |
برگ، دمبرگ و شاخههای جوان |
ریجاب-نوسود-گلین |
G |
Adianthaceae |
Cheilanthes fragrans Webb & Berthel. |
---------- |
برگ |
شمال کرمانشاه به سمت کامیاران |
G |
Alismaceae |
Alisma plantago-aquatica L. |
قاشق واش |
برگ |
اسلامآباد غرب (حمیل) |
HY |
Alliaceae |
Allium scabriscapum Boiss. |
پیاز گل زرد |
پیاز و ساقه |
کرمانشاه (عین الکش) |
G |
Amaranthaceae |
Amaranthus retroflexus L. |
تاج خروس |
دانه و تمام اندامهای هوایی |
بیستون-برناج-ماهیدشت-اسلامآباد غرب |
T |
Anacardiaceae |
Pistaca atlantica Desf. |
بنه-چاتلانقوش |
برگ، میوه و پوست |
جنگلهای پاوه-دالاهو-کوه قلاجه |
P |
Anacardiaceae |
Rhus coriaria L. |
سماق |
میوه، برگ و پوست میوه |
گلین-سراب هولی-تنگه نظرگاه (صحنه) |
P |
Apiaceae |
Anethum graveolens L. |
شوید |
برگ و دانه |
ماهیدشت |
T |
Apiaceae |
Anthriscus cerefolium (L.) Hoffm. |
جعفری وحشی |
برگ، دانه و سرشاخه گلدار |
اسلامآباد غرب (گهواره) |
H |
Apiaceae |
Chaerophyllum macropodum Boiss. |
جعفری فرنگی کوهستانی |
برگ و سرشاخه گلدار |
دالاهو-بابا یادگار |
H |
Apiaceae |
Dorema aucheri Boiss. |
کندل کوهی (زو) |
تمام قسمتها |
کوه نوا |
H |
Apiaceae |
Echinophora platyloba DC. |
خوشاریزه |
برگ و سرشاخه |
ماهیدشت-گیلانغرب (نیان و قیلان) |
H |
Apiaceae |
Eryngium billardieri Delar. |
زول |
اعضای مختلف به خصوص ریشه |
تالاب هشیلان-پاوه (شمشیر) |
H |
Apiaceae |
Falcaria vulgaris Bernh. |
غازیاغی (پاغازه) |
برگ |
کوه دالاهو-بیونیج-پاوه (ساتیاری) |
H |
Apiaceae |
Ferulago angulata Boiss. |
(چویر، چنور) |
برگ و سرشاخه گلدار |
کوه شاهو-کوه نوا-کوه قلاجه |
H |
Apiaceae |
Lagoecia cuminoides L. |
زیره وحشی |
سرشاخه گلدار |
کوه پیری-ریجاب –قصر شیرین-نفت شهر |
T |
Apiaceae |
Oliveria decumbens Vent. |
لعل کوهستان |
برگ و سرشاخه |
قصر شیرین-سومار-سرپل ذهاب |
T |
Apiaceae |
Pimpinella affinis Ledeb |
تره تیزک باغی |
تمام قسمتهای هوایی |
ریجاب-کوه زرده (کرند غرب) |
H |
Apiaceae |
Prangos ferulacea (L.) Lindl. |
جاشیر |
سر شاخه |
کوه شاهو-دالاهو-گهواره |
H |
Apiaceae |
Smyrnium cordifolium Boiss. |
آوندول |
برگ، جوانه، میوه و ریشه |
کوه قلاجه-کوه شاهو |
H |
Apocynaceae |
Nerium oleander L. |
خرزهره |
گل، برگ و پوست |
سومار-قصرشیرین-دوآب |
P |
Aristolochiaceae |
Aristolochia bottae Jaub. & Spach |
زرآوند |
ریشه، میوه و دانه |
کوه سفید-گیلانغرب |
H |
Aspleniaceae |
Ceterach officinarum DC. |
سرخس پنجهای |
ریشه |
ریجاب-نوسود-کوه پیری |
G |
Asteraceae |
Achillea millefolium L. |
بومادران |
برگ، ریشه و سرشاخههای گلدار |
دامنه کوه شاهو |
H |
Asteraceae |
Achillea wilhelmsii C. Koch |
بومادران |
تمام اندامهای هوایی |
گهواره-بیونیج |
H |
Asteraceae |
Anthemis odontostephana Boiss. |
بابونه |
گل |
کوه قلاجه-کوه پیری |
T |
Asteraceae |
Bellis perennis L. |
مینای چمنی |
برگ |
ریجاب-گلین |
H |
Asteraceae |
Calendula arvensis L. |
همیشه بهار |
گلها و سرشاخه گلدار |
قصرشیرین-سرپل ذهاب |
T |
Asteraceae |
Carthamus lanatus L. |
گلرنگ مقدس |
گل |
بیستون-دالاهو |
T |
Asteraceae |
Carthamus oxyacantha M. Bieb. |
گلرنگ زرد |
گل |
ماهیدشت-ژاومرگ-ورله |
T |
Asteraceae |
Centaurea bruguierana (DC.) Hand.-Mazz.. |
گل گندم مهاجر |
گل |
کوه قلاجه |
T |
Asteraceae |
Centaurea depressa M. Bieb. |
گل گندم |
گل و برگ |
مادیان کوه-هرسین-کرند غرب |
T |
Asteraceae |
Chardinia orientalis (L.) Kuntze |
-------------- |
سرشاخه گلدار |
کوه دالاهو-جوانرود |
T |
Asteraceae |
Cichorium intybus L. |
کاسنی |
برگ، گل، دانه و ریشه |
کرمانشاه-جوانرود-گهواره |
G |
Asteraceae |
Cirsium arvense (L.) Scop. |
کنگر صحرایی |
تمام اندامهای گیاه |
بیستون |
H |
Asteraceae |
Echinops ritrodes Bunge |
گونهای شکر تیغال (کرتشی) |
شیرابه |
تالاب هشیلان |
H |
Asteraceae |
Gundelia tournefortii L. |
کنگر |
ساقه |
کرمانشاه-سنقر-سرپل ذهاب |
H |
Asteraceae |
Helichrysum oligocephalum DC. |
گل بیمرگ کم کپه |
سرشاخه گلدار |
کرند غرب |
H |
Asteraceae |
Inula britannica L. |
مصفای بریتانیایی |
سرشاخه گلدار |
نوسود |
H |
Asteraceae |
Lactuca serriola L. |
کاهوی خاردار |
برگ و گل |
بیستون-ژاومرگ-کوه دالاهو |
H |
Asteraceae |
Pulicaria dysenterica (L.) Bernh. |
کک کش |
گل |
بیستون-گهواره-نوسود-صحنه |
H |
Asteraceae |
Serratula cerinthifolia (Sibth. & Sm.) Boiss. |
گل گندمی (گیاه ژان) |
سرشاخه گلدار |
کوه پراو-کوه بیستون |
H |
Asteraceae |
Tanacetum polycephalum Sch. Bip. |
مینای پر کپه آذربایجان |
سرشاخه گلدار |
پاوه (قشلاق)-گهواره (نیلک) |
H |
Asteraceae |
Tripleurospermum disciforme Sch. Bip. |
بابونه کاذب |
برگ و گل |
اسلامآباد غرب (بانکول) |
H |
Berberidaceae |
Berberis integerrima Bunge |
زرشک |
برگ، میوه و پوست ریشه |
کوه دالاخانی |
P |
Boraginaceae |
Anchusa italica Retz. |
گاوزبان |
گل |
ریجاب-درود فرامان-قوری قلعه-سرپلذهاب-بریموند |
H |
Boraginaceae |
Echium italicum L. |
گاو زبان ایتالیایی |
گل |
ریجاب-سراب هولی-هشیلان |
H |
Boraginaceae |
Nonea persica Boiss. |
چشم گربه ایرانی |
گل |
تالاب هشیلان |
T |
Brassicaceae |
Alliaria petiolata Cavara & Grande |
علف سیر |
دانه |
دالاهو-ورمنجه-دار بادام |
H |
Brassicaceae |
Alyssum meniocoides Boiss. |
قدومه |
دانه |
کوه بیستون-کوه نوا |
T |
Brassicaceae |
Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. |
کیسه کشیش |
دانه، ریشه و برگ |
کرمانشاه-گیلانغرب-دشت ذهاب-پیران-حبیبوند |
T |
Brassicaceae |
Cardaria draba (L.) Desv. |
ازمک |
دانه |
کرمانشاه-صحنه-سومار |
H |
Brassicaceae |
Descurinia sophia L. |
خاکشیر ایرانی |
دانه، گل و برگ |
کرمانشاه-زله زرد-ساتیاری |
T |
Brassicaceae |
Eruca sativa (Mill..) Lam. |
منداب |
تمام اندامهای هوایی |
کرمانشاه-گیلانغرب |
T |
Brassicaceae |
Erysimum crassipes Fich. & C. A. Mey. |
خاکشیر تلخ |
دانه |
کرمانشاه-زله زرد-ساتیاری |
H |
Brassicaceae |
Isatis cappadocica Desv. |
وسمه تالشی |
برگ |
سنقر-دالاهو |
H |
Brassicaceae |
Nasturtium officinale W.T. Aiton |
علف چشمه، بولاغ اوتی (کیوز) |
تمام اندامهای هوایی |
ازگله-دوآب (نوسود) |
HY |
Brassicaceae |
Raphanus raphanistrum L. |
ترب وحشی |
ریشه |
ریجاب-گهواره |
G |
Brassicaceae |
Sinapis arvensis L. |
خردل بیابانی |
دانه |
کرمانشاه |
T |
Brassicaceae |
Sisymbrium irio L. |
خاکشیر سوزنی |
دانه |
کرمانشاه-نفت شهر |
T |
Caesalpiniaceae |
Cercis siliquastrum L. |
ارغوان |
گل |
تنگه پیران-سراب هولی-داریان-دشه |
P |
Cannabinaceae |
Cannabis sativa L. |
شاهدانه |
سرشاخه گلدار یا میوهدار پایه ماده، برگ و دانه |
کرند غرب |
T |
Capparidaceae |
Capparis spinosa L. |
کور، کبر و علف مار |
ریشه، پوست، دانه، برگ و ساقه |
پاوه-قصرشیرین-صحنه-باینگان |
P |
Caprifoliaceae |
Lonicera iberica M. Bieb. |
پلاخور گرمستانی |
تمام اندامهای هوایی |
کوه شاهو |
P |
Caprifoliaceae |
Sambucus ebulus L. |
آقطی |
مغز ساقه |
جوانرود-سررود |
H |
Caryophyllaceae |
Arenaria serpyllifolia L |
مرجانی |
گل |
کوه بیستون |
T |
Caryophyllaceae |
Dianthus orientalis Donn |
گونهای میخک |
گل |
کوه زرده-بیستون-کوه پیری-پاوه |
C |
Caryophyllaceae |
Silene conoidea L. |
سلین هرز |
گل |
کوه دالاهو |
T |
Caryophyllaceae |
Vaccaria oxyodonta Boiss. |
صابونک دانه زرد (سیاه ژاوه) |
گل |
کرمانشاه-هرسین-سرپل ذهاب-گهواره |
T |
Chenopodiaceae |
Chenopodium album L. |
سلمک |
برگ و میوه |
نوسود-کرمانشاه-برناج-کوه امروله |
T |
Chenopodiaceae |
Chenopodium botrys L. |
درمنه ترکی |
تمام اندامهای هوایی |
بیستون-گردنه پلنگانه-کوه نوا |
T |
Chenopodiaceae |
Salsola kali L. |
شورخاردار |
تمام اندامهای هوایی |
کرمانشاه-کوه قلاجه |
T |
Colchicaceae |
Colchicum speciosum Steven |
گل حسرت زیبا |
دانه |
ژاومرگ-بابا یادگار-کوه پیری |
G |
Convolvulaceae |
Convolvulus arvensis L. |
پیچک (لولاو) |
ریشه |
هرسین-کرمانشاه-کرند غرب |
G |
Cucurbitaceae |
Bryonia dioica Jacq. |
فاشرا (قیره) |
ریشه |
دالاهو-قوری قلعه-کلکشوند-داربادام |
G |
Cupressaceae |
Cupressus sempervirens L. |
سرو |
برگ، فلس و میوه |
کرمانشاه |
P |
Cyperaceae |
Cyperus rotundus L. |
اویارسلام |
ریزوم و ریشه |
تالاب هشیلان |
G |
Dipsacaceae |
Dipsacus laciniatus L. |
خواجهباشی |
ریشه |
سراب یاوری |
H |
Elaegnaceae |
Elaeagnus angustifolia L. |
سنجد |
برگ و میوه |
دالاهو (روستای زاوله)-سنقر |
P |
Ephedraceae |
Ephedra foliata Boiss. |
ارمک رونده |
تمام اندامهای هوایی |
هرسین-گلین |
C |
Ephedraceae |
Ephedra major Host |
ارمک کبیر |
تمام اندامهای هوایی |
چهار زبر |
P |
Equisetaceae |
Equisetum ramosissimum Desf. |
دم اسب |
تمام اندامها |
دالاهو (ورمانگ) |
G |
Euphorbiaceae |
Chrozophora tinctoria (L.) A. Juss. |
------------ |
دانه |
ماهیدشت-کوه پیری |
T |
Euphorbiaceae |
Euphorbia peplus L. |
فرفیون زگیل دار |
تمام اندامهای هوایی |
بیستون (برناج)-ریجاب |
T |
Euphorbiaceae |
Euphorbia petiolata Banks et Soland. |
فرفیون کرکی |
تمام اندامهای هوایی |
بیستون (کمیجه)-کوه دالاهو |
H |
Fabaceae |
Alhagi camelorum Fisch. |
خارشتر |
شیرابه سافه |
خسروی-کنگاور (رحمتآباد) |
C |
Fabaceae |
Anagyris foetida L. |
قره تاج (قره قاج) |
دانه |
گیلانغرب-ریجاب-مله سرانه |
P |
Fabaceae |
Astragalus brachycalyx Fisch. ex Boiss. |
گز خوانسار |
ساقه |
نفت شهر-گردنه شمشیر (پاوه) |
C |
Fabaceae |
Astragalus gossypinus Fisch. |
گون پنبه ای |
صمغ |
سنقر |
C |
Fabaceae |
Astragalus hamosus L. |
ناخنک |
میوه |
قصرشیرین-سرپل ذهاب-جوانرود-کرمانشاه |
T |
Fabaceae |
Coronilla varia L. |
یونجه باغی |
دانه |
صحنه (اسلامآباد) |
H |
Fabaceae |
Glycyrrhiza glabra L. |
شیرینبیان (بلک) |
ریشه |
بیستون-کرمانشاه-ماهیدشت-گهواره-اسلامآباد غرب–ریجاب |
H |
Fabaceae |
Hymenocarpus circinnatus (L.) Savi |
یونجه اسپانیایی |
دانه |
قصر شیرین-گیلانغرب-نفت شهر |
T |
Fabaceae |
Lathyrus aphaca L. |
خلربی برگ |
دانه |
هرسین-گواور |
T |
Fabaceae |
Lathyrus sativus L. |
خلر(هلیره) |
دانه |
کنگاور ( گردنه بید سرخ) |
T |
Fabaceae |
Lens orientalis Popow |
عدس شرفی |
دانه |
سومار-نفت شهر |
T |
Fabaceae |
Lotus corniculatus L. |
یونجه پاکلاغی |
برگ و دانه |
کوه امروله-کوه دالاهو-تالاب هشیلان |
H |
Fabaceae |
Medicago sativa L. |
یونجه |
دانه و تمام قسمتهای هوایی |
کرمانشاه-گهواره-بیستون |
H |
Fabaceae |
Ononis spinosa L. |
خارخر |
برگ و دانه |
بیستون-ماهیدشت-پاوه-بیونیج |
H |
Fabaceae |
Pisum sativum L. |
نخود فرنگی |
دانه |
کوه دالاهو-کوه نوا-کوه شاهو |
T |
Fabaceae |
Sophora alopecuroides L. |
تلخ بیان |
ریشه |
ماهیدشت-گهواره |
H |
Fabaceae |
Vicia sativa L. |
ماشک |
دانه |
قصرشیرین-گهواره-بریموند |
T |
Fagaceae |
Quercus brantii Lindl. |
بلوط (بریو) |
پوست و میوه |
گونه غالب جنگلهای استان |
P |
Fagaceae |
Quercus infectoria Oliv. |
دارمازو |
برگ و شاخه(تانن) |
فریاد رس-گهواره-پاوه |
P |
Fumariaceae |
Fumaria parviflora Lam. |
شاه تره |
تمام اندامهای گیاه |
کرمانشاه-کوه دالاهو-بان طاق |
T |
Gentianaceae |
Gentiana olivieri Griseb. |
گل سپاس |
گل |
قصرشیرین-گیلانغرب-دالاهو |
H |
Geraniacea |
Biebersteinia multifida DC. |
آدمک |
ریشه |
کوه نوا-کوه دالاهو-هرسین |
G |
Geraniacea |
Erodium cicutarium (L.) L'Her. |
نوک لک لکی هرز |
برگ |
کوه دالاهو |
H |
Geraniacea |
Geranium dissectum L. |
سوزن چوپان پاره پاره |
تمام اندامهای هوایی |
سنقر (سلیمانشاه) |
H |
Geraniacea |
Geraminum divaricatum Ehrh. |
سوزن چوپان مجاری |
تمام اندامهای هوایی |
گیلانغرب (کوه سرکش) |
T |
Hypericaceae |
Hypericum helianthemoides (Spach) Boiss. |
گل راعی آفتابی (زام داری) |
میوه و برگها |
کرمانشاه (کوه پیری) |
H |
Hypericaceae |
Hypericum scabrum L. |
گل راعی دیهیمی |
سرشاخه گلدار |
کرند غرب-ریجاب |
H |
Juglandacaea |
Juglans regia L. |
گردو |
مغز، پوست ریشه و پوست خارجی میوه |
صحنه-پاوه-گیلانغرب |
P |
Lamiaceae |
Acinos graveolens (M. B.) Link |
------------ |
دانه و سرشاخه گلدار |
کوه دالاهو |
T |
Lamiaceae |
Ballota nigra L. |
فراسیون آسای سیاه |
سرشاخه گلدار |
پاوه (قشلاق) |
H |
Lamiaceae |
Lallemantia iberica (Stev.) Fisch. & C. A. Mey. |
بالنگو |
دانه |
کوه دالاهو-گواور-داربادام |
T |
Lamiaceae |
Lamium album L. |
گزنه سفید |
گل، ریشه و شیره گیاه |
کامیاران (کچله) |
H |
Lamiaceae |
Lamium amplexicaule L. |
گزنه |
برگهای تازه، ریشه، شیره و دانه |
بیستون-گهواره-کوه قلاجه-ریجاب |
T |
Lamiaceae |
Marrubium vulgare L. |
فراسیون |
تمام اندامهای هوایی |
کوه سقید-بابا یادگار-مرزبانی-کوه شاهو-گهواره |
H |
Lamiaceae |
Melissa officinalis L. |
بادرنجبویه |
دانه، برگ و سرشاخهها |
ریجاب (شالان)-پاوه (داریان) |
H |
Lamiaceae |
Mentha longifolia (L.) Hudson |
پونه |
برگ |
اسلامآباد غرب-هرسم-سراب سبز علی-کرند غرب |
G |
Lamiaceae |
Nepeta cataria L. |
گونهای نعناع |
برگ و شاخه گلدار |
خضر الیاس-سراب یاوری |
H |
Lamiaceae |
Origanum vulgare L. |
مرزنگوش |
تمام اندامهای هوایی |
پاوه |
C |
Lamiaceae |
Salvia bracteata Banks & Sol. |
مریم گلی برگهدار |
برگ و سرشاخه گلدار |
بابا یادگار-کرند غرب-گهواره |
H |
Lamiaceae |
Salvia muticaulis Vahl |
مریم گلی ارغوانی |
برگ و سرشاخه گلدار |
کوه سفید-کوه پراو-گون بان (هرسین)-گیلانغرب |
H |
Lamiaceae |
Salvia reuterana Boiss. |
مریم گلی |
برگ و سرشاخه گلدار |
کوه بیستون |
H |
Lamiaceae |
Salvia spinosa L. |
مریم گلی خاردار |
برگ و سرشاخه گلدار |
بابا یادگار |
H |
Lamiaceae |
Salvia syriaca L. |
مریم گلی سوری |
برگ و سرشاخه گلدار |
کوه دالاهو |
H |
Lamiaceae |
Satureja bachtiarica Bunge |
مرزه بختیاری |
برگ و سرشاخه گلدار |
کوه نوا (کرند غرب) |
H |
Lamiaceae |
Satureja edmondii Briq. |
مرزه پرویی |
برگ |
کوه پراو |
H |
Lamiaceae |
Satureja sahendica Bornm. |
مرزه سهندی |
برگ |
کوههای روانسر |
H |
Lamiaceae |
Stachys inflata Benth. |
سنبلهای ارغوانی |
برگ، سرشاخه گلدار و میوه |
کوه سفید-کوه پیری-مادیان کوه-هرسین-صحنه |
H |
Lamiaceae |
Stachys lavandulifolia Vahl |
چای کوهی |
میوه |
هرسین-بیستون-سنقر-جوانرود-بابا یادگار-شاهو |
H |
Lamiaceae |
Teucrium orientale L. |
مریم نخودی |
سرشاخه گلدار |
چهار زبر-حمیل-گهواره-کرند غرب-قصرشیرین |
H |
Lamiaceae |
Teucrium polium L. |
مریم نخودی، گلپوره |
برگ و سرشاخه گلدار |
کوه دالاهو-ریجاب-قلعه چهر (اسلامآباد غرب) |
H |
Lamiaceae |
Thymus eriocalyx (Ronniger) Jalas |
آویشن کرکآلود |
تمام اندامهای هوایی |
کوه بیستون |
C |
Lamiaceae |
Thymus kotschyanus Boiss. & Hohen. |
آویشن |
تمام اندامهای هوایی |
مادیان کوه |
C |
Lamiaceae |
Ziziphora capitata L. |
کاکوتی سرسان |
تمام اندامهای هوایی |
کرمانشاه-اسلامآباد غرب-گیلانغرب-سرونو-کرند غرب |
T |
Lamiaceae |
Ziziphora clinopodioides Lam. |
|
|
محمودآباد-صحنه (دوآب)-سرماج-بابا یادگار |
C |
Lamiaceae |
Ziziphora tenuior L. |
کاکوتی |
تمام قسمتهای هوایی |
مادیان کوه-سنقر-سرسگاز-گهواره-گواور-کوه دالاهو |
T |
Liliaceae |
Bellevalia glauca (Lind) Kunth |
تمشکین برگ آبی |
گلها و پیاز |
کوه قلاجه |
G |
Liliaceae |
Fritillaria imperialis L. |
لاله سرنگون (هلال برم) |
گلها و پیاز |
کوه نوا-کوه امروله-کوه گون بان-هرسین-کوه دالاهو |
G |
Liliaceae |
Fritillaria persica L. |
لاله واژگون |
گلها و پیاز |
گون بان هرسین-کوه قلاجه-محمودآباد |
G |
Linaceae |
Linum album Ky. ex Boiss. |
کتان سفید |
دانه و برگ |
گردنه بید سرخ-درود فرامان-کوه سفید-سنقر |
H |
Linaceae |
Linum mucronatum Bertol. |
کتان زرد |
دانه |
ماهیدشت-کوه سفید |
T |
Linaceae |
Linum usitatissimum L. |
بزرک |
روغن |
ماهیدشت |
H |
Loranthaceae |
Lorathus europaeus Jacq. |
موخور |
برگ و گل |
جنگلهای بلوط کوه قلاجه-کوه نوا-قوری قلعه-گهواره |
E |
Lythraceae |
Lythrum salicaria L. |
خون فام |
گل و سرشاخه گلدار |
تالاب هشیلان-صحنه (اسلامآباد) |
H |
Malvaceae |
Alcea flavovirens (Boiss. & Buhse) Iljin |
ختمی (گلیروک) |
ریشه، برگ و گل |
کوه امروله |
H |
Malvaceae |
Althaea officinalis L. |
ختمی |
ریشه و برگ |
تالاب هشیلان |
H |
Malvaceae |
Malva neglecta Wallr. |
پنیرک (توله) |
گل و برگ |
نفت شهر-سومار-گیلانغرب-درود فرامان-بیستون |
H |
Moraceae |
Ficus carica L. |
انجیر |
میوه |
بیستون-جوانرود-پاوه-گیلانغرب |
P |
Myrthaceae |
Myrtus communis L. |
مورد (مورت) |
برگ و اسانس |
گیلانغرب |
P |
Nymphaeaceae |
Nuphar luteum (L.) Sm. |
نیلوفرآبی (نیلوفر) |
ریزوم |
تالاب هشیلان-سراب نیلوفر |
HY |
Oleaceae |
Olea europaea L. |
زیتون خوراکی |
میوه، پوست، برگ و ریشه |
ریجاب |
P |
Onagraceae |
Epilobium hirsutum L. |
بید علفی کرکی |
سرشاخه گلدار |
سراب صحنه-تالاب هشیلان-دامنه کوه دالاهو |
H |
Orchidaceae |
Orchis mascula L. |
ثعلب |
غده، برگ و دانه |
کوه شارزول |
G |
Papaveraceae |
Glaucium corniculatum (L) Rudolph |
شقایق شاخدار |
ساقه گلدار |
کرمانشاه (عین الکش) |
H |
Papaveraceae |
Papaver dubium L. |
شقایق |
میوه و دانه |
کوه امروله |
T |
Papaveraceae |
Papaver rhoeas L. |
خشخاش زراعی |
میوه و دانه |
کوه دالاهو |
T |
Plantaginaceae |
Plantago lanceolata L. |
بارهنگ سرنیزهای |
دانه، ریشه و برگ |
هرسین-کرند غرب-سرپل ذهاب-قصر شیرین |
H |
Plantaginaceae |
Plantago major L. |
بارهنگ کبیر |
برگ، ریشه و دانه |
سراب یاوری-گهواره (چنگر) |
H |
Plantaginaceae |
Plantago psyllium L. |
اسفرزه |
برگ و دانه |
گیلانغرب-قصرشیرین-نفت شهر-سومار |
T |
Platanaceae |
Plantanus orientalis L. |
چنار |
برگهای تازه، گل، میوه و پوست |
کرمانشاه-ماهیدشت-گهواره-توت شامی |
P |
Plumbaginaceae |
Plumbago europaea L. |
علف سربی |
تمام اندامها و اغلب ریشه |
محمودآباد-گهواره-چشمه خیر-ریجاب-صحنه |
H |
Poaceae |
Phragmites australis (Cav.) Steud. |
نی |
برگ و گل |
سراب نیلوفر-نوسود-قصرشیرین-خسروی |
G |
Poaceae |
Sorghum halepense (L.) Pers. |
سورگوم |
دانه |
برناج-ماهیدشت-سراب هولی-اسلامآباد غرب |
H |
Podophyllaceae |
Bongardia chrysogonum (L.) Spach |
سینه کبکی، دان حاجی لق لق |
سرشاخه گلدار |
بابا یادگار-شیره چقا-پاطاق-گیلانغرب |
G |
Polygonaceae |
Atraphaxis spinosa L. |
کاروان کش |
برگ |
تنگه خاموش-مله فردین-گیلانغرب-کوه سراوان |
P |
Polygonaceae |
Polygonum convolvulus L. |
علف هفت بند پیچکی |
تمام اندامهای هوایی |
غرب کرمانشاه |
H |
Polygonaceae |
Rheum ribes L. |
ریواس |
دمبرگ جوان |
محمودآباد-سنقر (گون بان)-کوه شاهو |
G |
Polygonaceae |
Rumex crispus L. |
ترشک مواج |
برگ، دانه و ریشه |
سراب بابا مقصود-ورله (چیاماران) |
H |
Portulacaceae |
Portulaca oleracea L. |
خرفه |
برگ، ساقه و دانه |
برناج-صحنه (اسلامآباد)-نوسود-قصرشیرین |
T |
Primulaceae |
Anagallis arvensis L. |
آناغالیس |
کلیه قسمتهای هوایی |
بوژان-دشت ذهاب-گیلانغرب-قصرشیرین-سومار |
T |
Punicaceae |
Punica granatum L. |
اناروحشی |
قسمتهای مختلف گیاه |
پاوه-کوه مزران-بابا یادگار |
P |
Ranunculaceae |
Caltha palustris L. |
همیشه بهار باتلاقی |
میوه و دانه |
ریجاب |
H |
Ranunculaceae |
Ceratocephala falcata (L.) Pers |
گل آفتاب رو |
سرشاخه |
جوانرود-گهواره-قصرشیرین |
T |
Ranunculaceae |
Clematis orientalis L. |
کلک، کلماتیس |
جوانه و برگها |
بیستون (حسینآباد) |
P |
Ranunculaceae |
Consolida oliveriana (DC.) Schrod. |
زبان پس قفا |
برگ و گل |
کرمانشاه (سرتیپآباد) |
T |
Ranunculaceae |
Ranunculus arvensis L. |
آلاله |
برگها و گلها |
تالاب هشیلان-درود فرامان-سرپل ذهاب (بریموند) |
T |
Resedaceae |
Reseda lutea L. |
ورث |
ریشه و سرشاخه گلدار |
گردنه بید سرخ-غرب کرمانشاه-قلاجه-سومار |
H |
Rhamnaceae |
Paliurus spina-christii Miller |
سیاه تلو(تلو) |
ریشه، میوه و برگ |
سرماج-پاوه-دوآب-جوانرود-کل کش |
P |
Rhamnaceae |
Rhamnus cathartica L. |
سیاه تنگرس طبی |
میوه و پوست درخت |
گیلانغرب (حیدریه) |
P |
Rosaceae |
Amygdalus communis L. |
بادام |
مغز، برگ و پوست میوه |
روانسر (خانیله)-کرند غرب (کوه زرده) |
P |
Rosaceae |
Cotoneaster nummularius Fisch. & Mey. |
شیرخشت سکهای |
قسمتهای مختلف گیاه |
کوه دالاهو-کوه زرده (کرند غرب) |
P |
Rosaceae |
Fragaria vesca L. |
توت فرنگی |
میوه، برگ و ریشه |
کرند غرب |
H |
Rosaceae |
Geum urbanum L. |
علف مبارک |
ریزوم و ریشه |
ریجاب-پاوه (داریان) |
G |
Rosaceae |
Pyrus communis L. |
خج، گلابی وحشی |
میوه، برگ، شکوفه و دانه |
باینگان (لاران)-پاوه (سراب هولی) |
P |
Rosaceae |
Rosa canina L. |
نسترن وحشی |
پایه جهت پیوند |
کوه بیستون-کوه پیری-کوه دالاهو-ریجاب |
P |
Rosaceae |
Rubus sanctus Schreb. |
تمشک درختی (تویرگ) |
میوه |
بیستون (حسینآباد) |
P |
Rosaceae |
Sanguisorba minor Scop. |
توت روباهی |
قسمتهای مختلف گیاه |
بیستون-کوه پیری –حسنآباد-دشت دیره-ریجاب |
H |
Rubiaceae |
Galium aparine L. |
بی تی راخ |
میوه، ریشه و اندامهای هوایی |
محمودآباد-کوه دالاهو-ریجاب |
T |
Rubiaceae |
Galium verum L. |
شیرپنیر |
قسمتهای هوایی |
کوه دالاهو |
H |
Salicaceae |
Populus euphratica Olivier |
پده |
پوست، جوانه و چوب |
بین چفته و سرخک-بابا یادگار-جوانرود-سومار |
P |
Salicaceae |
Salix alba L. |
فک |
سرشاخه جوان و برگ |
درود فرامان-محمودآباد-اسلامآباد غرب-قصر شیرین |
P |
Salicaceae |
Salix excelsa J. F. Gmel. |
سیاه بید |
سرشاخه جوان و برگ |
غرب کرمانشاه |
P |
Salicaceae |
Salix acmophylla Boiss. |
زرد بید |
سرشاخه جوان و برگ |
ریجاب |
P |
Scrophulariaceae |
Scrophularia umbrosa Dumort. |
گل میمونی |
ساقه، ریشه، برگ و سرشاخه گلدار |
صحنه (اسلامآباد) |
H |
Scrophulariaceae |
Veronica anagallis-aquatica L. |
سیزاب آبی |
ساقه، برگ و سرشاخه گلدار |
پاوه (نجار)-نوسود-بان زرده (تنگه یاران) |
H |
Solanaceae |
Hyoscyamus insanus Stocks |
بذرالبنج مضر |
تمام قسمتهای هوایی |
|
H |
Solanaceae |
Physalis alkekengi L. |
عروسک پشت پرده |
سرشاخه، برگ، ریشه و دانه |
گیلانغرب (گور سفید)-ریجاب-قصرشیرین |
H |
Solanaceae |
Solanum nigrum L. |
تاجریزی (هله ریزه له) |
دانه، سرشاخه گلدار، ریشه و برگ |
تالاب هشیلان |
T |
Thymeleaceae |
Daphne mucronata Royle |
برگ بوی زاگرسی (تریو) |
پوست، ساقه، برگ و میوه |
امروله-کوه سفید-جلالوند-گهواره –جوانرود-پاوه |
P |
Ulmaceae |
Celtis caucasica Willd. |
درخت تا |
برگ، جوانه و ریشه |
هرسم-داربادام-کوه سراوان-دالاهو |
P |
Urticaceae |
Urtica dioica L. |
گزنه دو پایه |
ریشه و برگ |
بیستون-محمودآباد-حبیبوند-نوسود |
H |
Verbenaceae |
Vitex pseudo-negundo (Hausskn.) Hand. Mzt. |
پنج انگشتی (کرف) |
میوه، برگ و سرشاخه گلدار |
ماهیدشت-پاوه-گیلانغرب-نوسود-سومار |
P |
Zygophyllaceae |
Peganum harmala L. |
اسپند، اسفند |
دانه، برگ و ریشه |
کنگاور-چهار زبر-حمیل-کوه قلاجه |
H |
Zygophyllaceae |
Tribulus terrestris L. |
خارخسک |
دانه و غده |
صحنه-غرب کرمانشاه-گیلانغرب-قصرشیرین |
H |
جدول 2- مقایسه اشکال زیستی گیاهان دارویی استان کرمانشاه از نظر تعداد گونه |
جدول 3- فهرست گونههای دارویی انحصاری ایران که در استان کرمانشاه میرویند |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
تشکر و قدردانی
نویسندگان لازم میدانند از گیاهشناسان محترم مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور به خاطر راهنمایی در زمینه شناسایی نمونههای هرباریومی، همکاری و توجه مسؤولین محترم مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمانشاه در فراهم آوردن زمینه لازم برای این تحقیق و همچنین همکاری آقای مهندس محمد قادری، کارشناس و سرکار خانم معصومه خانحسنی عضو هیأت علمی بخش تحقیقات منابع طبیعی سپاسگزاری نمایند.