Authors
1 Department of Biology, Faculty of Sciences, University of Urmia, Urmia, Iran
2 Research Center of Agriculture and Natural Resources, Khuzestan Province, Ahwaz, Iran
Abstract
Keywords
Main Subjects
مقدمه
استان خوزستان با وسعتی معادل 7/6 میلیون هکتار بین 47 درجه و 41 دقیقه تا 50 درجه و 49 دقیقه طول شرقی و 29 درجه و 58 دقیقه تا 32 درجه و 4 دقیقه عرض شمالی از نصف‌النهار گرینویچ قرار گرفته است. از شمال با لرستان و اصفهان، از جنوب با دریای عمان و کشور عراق، از شرق با استان‌های چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد و از غرب با استان ایلام و کشور عراق همسایه است (مظفریان، 1377الف). فلور غنی و متنوع ایران از دیرباز از سوی محققان خارجی و در سال‌های اخیر از سوی گیاه‌شناسان ایران مطالعه و نمونه‌های گیاهی فراوانی نیز جمع‌آوری شده است. در استان خوزستان تیپ‌های گیاهی برخی از مناطق از طریق طرح شناخت مناطق اکولوژیک کشور شناسایی شد که می‌توان به تیپ‌های گیاهی منطقه دزفول (صالحی و همکاران، 1385)، آبادان (صالحی و همکاران، 1381) و اهواز-دشت آزادگان (صالحی و هویزه، 1378) اشاره کرد، اما هنوز مناطق بسیاری وجود دارد که پوشش گیاهی آنها کمتر توجه و بررسی شده است که از جمله آنها منطقه رودخانه اعلا و رودزرد استان خوزستان است. به علت تنوع طبیعی و اکولوژیک بسیار زیاد در منطقه مورد نظر، آبخیزهای مذکور دارای کاربری‌های متفاوت از جمله مرتع، مرتع و جنگل، مرتع و زراعت پراکنده، جنگل، جنگل مرتع و زراعت تحت اشکوب یا محاط در جنگل، اراضی کشاورزی (دیم، آبی و باغ)، مناطق مسکونی (شهر، روستا، مزارع و ...) و مسیر رودخانه‌ها و آبراهه‌های متعدد هستند، ضمناً در این محدوده 20 تیپ گیاهی (متناسب با کاربری‌های مرتبط با پوشش گیاهی) و 10 تیپ جنگل شناسایی و تفکیک شده است. همچنین منطقه مورد بررسی از تنوع اقلیمی نسبتاً خوبی برخوردار بوده، بر مبنای روش آمبرژه، اقلیم‌های نیمه‌خشک و گرم میانی، نیمه مرطوب معتدل، نیمه مرطوب سرد، مرطوب سرد و بالاخره به اقلیم ارتفاعات فوقانی قابل تفکیک است. همچنین بر مبنای تقسیم‌بندی اقلیم‌های حیاتی ایران به مناطق رویشی نیمه استپی گرم، استپ جنگلی یا جنگل‌های خشک و اقلیم ارتفاعات مرتفع (مراتع ییلاقی) قابل تفکیک است.
از اهداف عمده این پژوهش، شناخت دقیق گونه‌های گیاهی و بررسی شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی آنها در منطقه اعلاء و رودزرد است. این حوزه‌های نسبتاً وسیع در برگیرنده انواع متنوعی از شکل‌های فیزیوگرافیک و توپوگرافیک، زمین‌شناسی، سنگ‌شناسی، رخساره‌های ژئومورفولوژیک و زیستگاه‌های طبیعی مختلف است. به طور کلی، شناسایی و معرفی رُستنی‌های یک منطقه اهمیت ویژه‌ای دارد که از آن جمله می‌توان امکان دسترسی آسان و سریع به گونه گیاهی خاص در محل و زمان معین تعیین پتانسیل و قابلیت رویشی منطقه، امکان افزایش تعداد گونه‌های مقاوم و گونه‌های در حال انقراض و کمک به حفظ آنها، شناسایی گیاهان دارویی و استفاده اصولی از آنها و کمک به تعیین پوشش گیاهی کشور را نام برد (کاظمیان و همکاران، 1383).
مشخصات منطقة مورد مطالعه
حوضههای آبخیز رودخانه‌های اعلاء و رودزرد به مساحت 4/229903 هکتار بین استان‌های خوزستان (شهرستان‌های ایذه و باغملک) و کهگیلویه و بویراحمد واقع شده است و مجموعه آنها در واقع سد در حال ساخت جره در 45 کیلومتری شمال شهرستان رامهرمز را تشکیل می‌دهند. بیشترین مساحت حوزه‌های مذکور در شهرستان باغملک خوزستان واقع شده است. این آبخیزها در موقعیت جغرافیایی '40 و˚49 تا '29 و ˚49 طول شرقی و'7 و˚31 تا '42 و˚31 عرض شمالی واقع است. حداقل و حداکثر ارتفاع آبخیز مذکور به ترتیب 339 تا 3597 متر است. مجموعه مورد پژوهش شامل 31 زیرحوضه (واحد هیدرولوژیک) شامل 19 زیرحوضه در آبخیز رودخانه اعلاء و 12 زیرحوزه در آبخیز رودزرد است.
حوضههای مورد بررسی، در واقع، زیر حوضه آبخیز بزرگ مارون-جراحی است که به خلیج فارس می‌ریزد. محدوده در واقع در شمال شرقی خوزستان و یا در جنوب‌غربی ایران قرار گرفته است. موقعیت منطقه مورد مطالعه در شهرستان باغملک و استان خوزستان در شکل 1 نشان داده شده است.
شکل 1- موقعیت منطقه مورد مطالعه در شهرستان باغملک و استان خوزستان
طبقه‌بندی اشکال زیستی
برای طبقه‌بندی اشکال زیستی گیاهان روش‌های مختلفی وجود دارد که یکی از مهمترین آنها، شکل زیستی Raunkiaer است (مبین، 1375؛ رضوی و همکاران، 1388). وی بر اساس محل ظهور جوانه‌های رشد در هر گونه (که معمولاً رشد گیاهان در فصل مساعد ازهمین محل شروع می‌شود) یک طیف بیولوژیک (biological spectrum) ارائه داد. طبقه‌بندی Raunkiaer بر این فرض است که ریخت‌شناسی گونه‌ها با عوامل آب و هوایی کاملاً مرتبط هستند. بر اساس تقسیم‌بندی Raunkiaer گیاهان به 5 دسته: فانروفیت‌ها (phanerophytes)، کامفیت‌ها (chameophytes)، همی‌کریپتوفیت‌ها (hemicryptophytes)، کریپتوفیت‌ها (cryptophytes) و تروفیت‌ها (therophytes) طبقه‌بندی می‌شوند (اسماعیل‌زاده و همکاران، 1384 و مصداقی، 1384).
مواد و روش‌ها
ابتدا به منظور آشنایی با منطقه، نقشه‌های جغرافیایی ناحیه بررسی و مطالعه شد. در بازدیدهای اولیه، راه‌های دستیابی به نقاط مختلف منطقه، ویژگی‌های جغرافیایی، عوارض طبیعی و وضعیت کلی پوشش گیاهی بررسی شد. با استفاده از اطلاعات افراد محلی و مشاهدات به‌دست آمده از بازدیدهای اولیه، برای جمع‌آوری نمونه‌های گیاهی برنامه‌ریزی صورت گرفت و بر اساس روش‌های علمی مرسوم، نمونه‌های هرباریومی آماده شد. بعد از جمع‌آوری گونه‌ها، به بررسی و شناسایی این گونه پرداخته شد، که این‌کار با استفاده از فلورا ایرانیکا (Rechinger 1963-2005)، فلور ترکیه (Davis 1966-1984)، فلور ایران (اسدی و همکاران، 1367-1385)، فلور رنگی قهرمان (قهرمان، 1357-1378) و دیگر منابع: ثابتی (1373)، معصومی (1374)، مظفریان (1377ب و 1379)، ایران‌نژاد پاریزی و همکاران (1380)، عصری (1382)، موسوی (1383) و Parsa (1986) شناسایی گردید.
شکل زیستی گیاهان جمع‌آوری شده بر اساس طبقه‌بندی Raunkiaer (1934) تعیین و سپس طیف‌زیستی منطقه ترسیم شد. مناطق انتشار گونه‌های گیاهی شناسایی شده از منطقه با استفاده از فلور و منابع مذکور و همچنین فلور‌های عراق (Townsend and Guest, 1966-1985)، فلسطین (Zohary 1966-1978) و منابعی نظیر Akhani و Forther (1994) تعیین گردید. سپس پراکنش جغرافیایی گونه‌ها با توجه به مناطق انتشار آنها بر اساس تقسیم‌بندی جغرافیایی رویش‌های ایران توسط Zohary (1973)، Takhtajan (1986) و White و Leonard (1991) تشخیص داده شد.
نتایج
بر اساس نتایج حاصل از این پژوهش، مجموعه رُستنی‌های این منطقه، اعم از طبیعی و دست کاشت بالغ بر 382 گونه گیاهی شناسایی شد که متناسب با نیاز اکولوژیک خود و مدیریت اعمال شده در طی سالیان متمادی، اجتماعات متفاوتی را تشکیل داده‌اند. نطقه مورد مطالعه به علت وسعت زیاد، تنوع زیستگاهی و اقلیمی مناسب از تنوع فلوریستیک بالایی برخوردار است و به مطالعات جامع‌تری برای شناخت و شناسایی گونه‌های گیاهی آن نیاز است (جدول 1).
این عناصر گیاهی شامل: 1 خانواده و 1 گونه از نهانزادان آوندی (خانواده Adiantaceae)، 1 خانواده و 2 گونه از بازدانگان (خانواده Cupressaceae) و 70 خانواده و 379 گونه از نهاندانگان هستند. این تعداد گونه شامل 255 جنس گیاهی هستند. از مهمترین خانواده‌های این منطقه، می‌توان خانواده آفتابگردان (Asteraceae) (58 گونه، 90/13 درصد)، نخود یا بقولات (Papilionaceae) (50گونه، 99/11 درصد)، چتریان (Apiaceae) (37 گونه، 87/8 درصد)، گندمیان (Poaceae) (35 گونه 39/8 درصد)، نعناعیان (Lamiaceae) (22 گونه، 27/5 درصد) را نام برد (شکل 2). بزرگترین جنس در منطقه مورد نظر از نظر تعداد گونه، جنس Astragalus است که دارای
12 گونه است. این جنس یکی از جنس‌های بارز و غالب در تعیین پوشش گیاهی منطقه به شمار می‌رود. بیشترین جنس‌های قرار گرفته در مراتب بعدی:
Trifolium با 10 گونه، Centaurea با 9 گونه، Convolvulus با 8 گونه هستند. بررسی شکل زیستی گیاهان به روش Raunkiaer نشان داد، در بین گیاهان منطقه مورد بررسی، فانروفیت‌ها با 52 گونه (61/13 درصد)، تروفیت‌ها با 158 گونه (36/41 درصد)، کریپتوفیت‌ها با 33 گونه (63/8 درصد)، همی‌کریپتوفیت‌ها با 134 گونه (07/35 درصد) و کامفیت‌ها با 20 گونه (23/5 درصد) هستند (شکل 3). از نظر پراکنش جغرافیایی، 63/58 درصد عنصر ایرانی- تورانی، 68/9 درصد ایرانی- تورانی و مدیترانه‌ای، 85/7 درصد ایرانی- تورانی و اروپا- سیبری، 02/6 درصد عنصر ایرانی- تورانی و صحرا- سندی، 06/7 درصد عنصر جهانی، 02/6 درصد عنصر ایرانی- تورانی، اروپا- سیبری و مدیترانه‌ای، 40/3 درصد عنصر ایرانی- تورانی، صحرا- سندی و مدیترانه‌ای، 78/0 درصد عنصر ایرانی- تورانی، صحرا- سندی، اروپا- سیبری و مدیترانه‌ای و 52/0 درصد عنصر صحرا- سندی هستند که بیشترین درصد پراکنش جغرافیایی مربوط به عنصر ایرانی- تورانی است (شکل 4).
|
شکل 2- درصد تعداد گونه 10 تیره بزرگ در منطقه و مقایسه آنها با سایر تیره‌های موجود در منطقه |
|
|
شکل 3- درصد فراوانی شکل‌های زیستی گیاهان منطقه |
|
|
شکل 4- درصد فراوانی پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه |
جدول 1- فهرست گونه‌های گیاهی، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی، Ch: کامفیت‌ها، Cr: کریپتوفیت‌ها، Ph: فانروفیت‌ها،
He: همی‌کریپتوفیت‌ها، Th: تروفیت‌ها، M: مدیترانه‌ای، ES: اروپا-سیبری، Cosm: جهانی، SS: صحارا-سندی، IT: ایرانی- تورانی
|
نام علمی گونه‌های گیاهی |
پراکنش جغرافیایی |
شکل زیستی |
|
Aceraceae |
|
|
|
Acer monspessulanum L. |
IT,ES |
Ph |
|
Adiantaceae |
|
|
|
Adiantum capillus-veneris L. |
Cosm |
Cr |
|
Alismataceae |
|
|
|
Alisma plantago-aquatica L. |
IT,ES |
He |
|
Amaranthaceae |
|
|
|
Amaranthus albus L. |
Cosm |
Th |
|
Amaranthus graecizans L. |
Cosm |
Th |
|
Amaranthus viridis L. |
Cosm |
Th |
|
Amaryllidaceae |
|
|
|
Ixiolirion tataricum Herb. |
IT,M,SS |
Cr |
|
Anacardiaceae |
|
|
|
Pistacia khinjuk Stocks. |
IT |
Ph |
|
Pistacia atlanticaDesf. |
IT,M,SS |
Ph |
|
Apiaceae |
|
|
|
Ammi majusL. |
IT |
Th |
|
Ammi visnaga (L.) Lam. |
Cosm |
Th, He |
|
Azilia eryngioides (Pau) Hedge & Lamond |
IT |
He |
|
Bifora testiculata (L.) Spreng. |
IT,ES |
Th |
|
Bunium elegans Freyn |
IT |
Cr |
|
BupleurumlancifoliumHornem. |
IT |
Th |
|
Dorema aucheriBoiss. |
IT |
He |
|
Ducrosia anethifolia Boiss. |
IT,SS |
He |
|
Ducrosia flabellifolia Boiss. |
IT |
He |
|
Echinophora cinerea (Boiss.) Hedge & Lamond |
IT |
He |
|
Eryngium billardieri F.Delaroche |
IT |
He |
|
Eryngium caucasicumTrautv. |
IT |
He |
|
Eryngium creticum Lam. |
IT |
He |
|
Eryngium glomeratum Lam. |
IT |
He |
|
Ferula stenocarpa Boiss. & Hausskn. ex Boiss. |
IT |
He |
|
Ferulagomacrocarpa Boiss. |
IT |
He |
|
Ferula haussknechtii H.Wolff ex Rech.f. |
IT |
He |
|
Haussknechtiaelymaitica Boiss. |
IT |
He |
|
Lagoecia cuminoides L. |
IT,SS |
Th |
|
Malabaila secacul (Mill.) Boiss. |
IT |
He |
|
Oliveria decumbensVent. |
IT,SS |
Th |
|
Pimpinella barbataBoiss. |
IT |
He |
|
Pimpinella eriocarpa Banks & Sol. |
IT |
He |
|
Pimpinella olivieriBoiss. |
IT |
Th |
|
Pimpinella tragiumVill. |
IT |
Th |
|
Prangos uloptera DC. |
IT |
He |
|
Pycnocycla caespitosa Boiss. & Hausskn. |
IT |
He |
|
Scaligeria meifolia Boiss. |
IT |
Th |
|
Scandixpectin-veneris L. |
IT,ES |
Th |
|
Smyrniopsis aucheri Boiss. |
IT |
He |
|
Torilis leptophylla Rchb. f. |
IT,ES |
Th |
|
Turgenia latifolia Hoffm. |
IT,ES |
Th |
|
Tordylium persicum Boiss. & Hausskn. ex Boiss. |
IT |
Th |
|
Trachydiumsp. |
IT |
He |
|
Turgeniopsis foeniculacea Boiss. |
IT |
Th |
|
Apocynaceae |
|
|
|
Nerium oleander L. |
IT |
Ph |
|
Nerium indicum Mill. |
IT |
Ph |
|
Arecaceae |
|
|
|
Phoenix dactylifera L. |
SS |
Ph |
|
Araceae |
|
|
|
Arum elongatum Steven |
IT |
He |
|
Aristolochiaceae |
|
|
|
Aristolochia bottae Jaub. & Spach |
IT |
He |
|
Asclepiadaceae |
|
|
|
Marsdenia erecta R. Br. |
IT |
Ph |
|
Pergularia tomentosa L. |
IT,ES |
Ph |
|
Periploca aphylla Decne. |
IT,ES |
Ph |
|
Asteraceae |
|
|
|
Achillea eriophora DC. |
IT |
He |
|
Achillea tenuifolia Lam. |
IT |
He |
|
Achillea wilhelmsiiK. Koch |
IT,SS |
He |
|
Anthemis susiana Nábělek |
IT |
Th |
|
Anthemis persica Boiss. |
IT |
Th |
|
Anthemis wettsteiniana Hand.-Mazz. |
IT |
Th |
|
Arctium minus (Hill) Bernh. |
IT ,ES,M |
He |
|
Artemisia haussknechtii Boiss. |
IT |
He |
|
Artemisia sieberiBesser |
IT,SS |
Ch |
|
Atractylis cancellata L. |
IT |
Th |
|
Calendula persica C. A. Mey. |
IT |
Th |
|
Carduus arabicus Jacq. |
IT ,ES,M |
Th |
|
Carduus pycnocephalus L. |
IT,M |
Th,He |
|
Carthamus oxyacantha M. Bieb. |
IT,M |
Th |
|
Centaurea bruguierana Hand.-Mazz. |
IT,SS |
Th |
|
Centaurea hyalolepis Boiss. |
IT |
Th,He |
|
Centaurea iberica Trev. ex Spreng. |
IT,M |
Th,He |
|
Centaurea intricate Boiss. |
IT |
He |
|
Centaurea luristanica Rech.f. |
IT |
He |
|
Centaurea pabotii Wagenitz |
IT |
He |
|
Centaurea solstitialis L. |
IT |
Th,He |
|
Centaurea koeieana Bornm. |
IT |
He |
|
Centaurea behen L. |
IT |
He |
|
Crepis kotschyana Boiss. |
IT |
Th |
|
Crepis sancta (L.) Babc |
IT,M |
Th |
|
Cichorium pumilum Jacq. |
IT ,ES,M |
He |
|
Cichorium intybusL. |
IT ,ES,M |
He |
|
Cichorium congestum L. |
IT,M |
He |
|
Cirsium spectabile DC. |
IT |
He |
|
Cousinia haussknechtii C.Winkl. |
IT |
Ch |
|
Cnicus benedictus L. |
IT |
Th |
|
Echinops dichorus Boiss. & Hausskn. |
IT |
He |
|
Echinops erioceras Bornm. |
IT |
He |
|
Garhadiolus angulosus Jaub .& Spach |
IT,M |
Th |
|
Gundelia tournefortii L. |
IT,M |
He |
|
Hedypnois rhagadioloides F. W. Schmidt |
IT |
Th |
|
Jurinea viciosoi Pau |
IT |
He |
|
Koelpinia linearis Pall. |
IT,SS |
Th |
|
Lactuca serriola L. |
IT ,ES,M |
He |
|
Matricaria recutita L. |
IT |
Th |
|
Notobasis syriaca Cass. |
IT |
Th |
|
Onopordon leptolopis DC. |
IT |
He |
|
Outreya carduiformis Jaub. & Spach |
IT |
He |
|
Pentanema divaricatum Cass. |
IT |
Th |
|
Picnomon acarna (L.) Cass. |
IT,M |
Th,He |
|
Picris strigosa M. Bieb. |
IT |
He |
|
Postia puberula Boiss. & Hausskn. |
IT |
Ph |
|
Pterochaete mucronifolia Boiss. |
IT |
Ph |
|
Phagnalon nitidum Fresen. |
IT,M |
Th |
|
Reichardia orientalis Hochr. |
IT |
He |
|
Scariola orientalis (Boiss.) Soják |
IT |
He |
|
Senecio glaucus L. |
IT,M,SS |
Th |
|
Silybum marianum (L.) Gaertn. |
Cosm |
He |
|
Sonchus oleraceus L. |
Cosm |
Th |
|
Tanacetum polycephalum Sch. Bip. |
IT |
He |
|
Urospermum picroides (L.) F. W. Schmidt |
IT-M |
Th |
|
Boraginaceae |
|
|
|
Anchusa strigosa [Soland.] |
IT,M |
He |
|
Arnebia decumbens Coss. & Kralik. |
IT,SS |
Th |
|
Heliotropium szovitsianum (Fisch. & C. A. Mey.) A. DC. |
IT |
Th |
|
Heliotropium europaeum L. |
IT,ES,M |
Th |
|
Onosma dasytricha Boiss. |
IT |
He |
|
Onosma rostellata Lehm. |
IT |
He |
|
Onosma bulbotricha DC. |
IT |
He |
|
Rindera lanata Bunge. |
IT |
He |
|
Brassicaceae |
|
|
|
Aubrieta parvifloraBoiss. |
IT |
Ch |
|
Biscutella didyma L. |
IT |
Th |
|
Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. |
Cosm |
Th,He |
|
Calepina irregularisThell. |
IT |
Th |
|
Clypeola asperaTurrill |
IT,SS |
Th |
|
Dielsiocharis kotschyi O. E. Schulz |
IT |
Ch |
|
Diplotaxis harra Boiss. |
IT,M,SS |
Th,He |
|
Euclidium syriacum(L.) W. T. Aiton |
IT |
Th |
|
Eruca sativa Mill. |
IT ,ES,M |
Th |
|
Erysimum oleifolium J. Gay |
IT |
Th,He |
|
Fibigia macrocarpa Boiss. |
IT,ES |
He |
|
Graellsia saxifragifoliaBoiss. |
IT |
Ch |
|
Hirschfeldia incana (L.) Lagr.-Foss. |
IT |
Th |
|
Matthiola longipetala (Vent.) DC. |
IT,M |
Th |
|
Neslia apiculata Fisch., C. A. Mey. & Avé-Lall. |
IT,ES |
Th |
|
Physorhynchus chamaerapistrum Boiss. |
IT,SS |
He |
|
Raphanus raphanistrum L. |
IT ,ES,M |
Th |
|
Sinapis arvensis L. |
IT |
Th |
|
Sisymbrium irio L. |
IT,ES,M,SS |
Th |
|
Sisymbriumofficinale (L.) Scop. |
IT |
Th |
|
Caesalpinaceae |
|
|
|
Cercis griffithii Boiss. |
IT,ES |
Ph |
|
Campanulaceae |
|
|
|
Campanula cecilii Rech. f. & Schiman-Czeika |
IT |
Th |
|
Campanula incanescens Boiss. |
IT |
He |
|
Campanula reuteriana Boiss. & Balansa |
IT |
Th |
|
Campanula perpusilla A. DC. |
IT |
He |
|
Mindium stenophyllum (Boiss. & Hausskn.) Rech.f. & Schiman-Czeika |
IT |
Th |
|
Capparidaceae |
|
|
|
Capparis spinosaL. |
IT,M,SS |
Ch |
|
Capparis parviflora Boiss. |
IT |
Ch |
|
Cleome noeana Boiss. |
IT,M |
Th, He |
|
Cleome iberica DC. |
IT,M |
Th |
|
Caprifoliaceae |
|
|
|
Lonicera nummulariifolia Jaub. & Spach |
IT |
Ph |
|
Caryophyllaceae |
|
|
|
Acanthophyllum microcephalum Boiss. |
IT |
Ch |
|
Arenaria serpyllifolia L. |
IT |
Th |
|
Arenaria persica Boiss. |
IT |
Th |
|
Dianthus siphonocalyx Blakelock |
IT |
He |
|
Gymnocarpus decanter Forssk. |
IT |
He |
|
Gypsophila virgata Boiss. |
IT |
Th |
|
Herniaria cinerea DC. |
IT,M |
Th |
|
Minuartia hybrida (Vill.) Schischkin. |
IT |
Th |
|
Paronychia arabica DC. |
IT |
He |
|
Silene conoidea L. |
Cosm |
Th |
|
Silene lagenocalyx Fenzl ex Boiss. |
IT |
Th |
|
Vaccaria oxyodonta Boiss. |
IT,ES,M |
He |
|
Chenopodiaceae |
|
|
|
Chenopodium album L. |
Cosm |
Th,He |
|
Noaea mucronata Asch. & Schweinf. |
IT,M |
He |
|
Cistaceae |
|
|
|
Helianthemum salicifolium (L.)Mill. |
IT,M |
Th |
|
Convolvulaceae |
|
|
|
Convolvulusarvensis L. |
Cosm |
He |
|
Convolvulus buschiricusBornm. |
IT |
He |
|
Convolvulus chondrilloides Boiss. |
IT |
He |
|
Convolvulus oxyphyllusBoiss. |
IT |
He |
|
Convolvulus reticulatusChoisy |
IT |
He |
|
Convolvulus stachydifolius Choisy |
IT |
He |
|
Convolvulus leiocalycinus Boiss. |
IT |
Ch |
|
ConvolvulusgonocladusBoiss. |
IT |
He |
|
Crassulaceae |
|
|
|
Sedum hispanicumL. |
IT,ES,M |
Th |
|
Umbilicus tropaeloifoliusBoiss. |
IT |
He |
|
Cupressaceae |
|
|
|
Cupressus sempervirens L. |
IT |
Ph |
|
Juniperus excelsa M. Bieb. |
IT |
Ph |
|
Cyperaceae |
|
|
|
Cyperus difformisL. |
IT,M,SS |
Cr |
|
Dipsaceae |
|
|
|
Cephalaria dichaetophoraBoiss. |
IT |
Th |
|
Cephalaria syriaca Schrad. |
IT |
Th |
|
Pterocephalus kurdicusVatke |
IT |
He |
|
Scabiosa calocephala Boiss. |
IT |
Th |
|
Euphorbiaceae |
|
|
|
Euphorbia microsphaeraBoiss. |
IT |
He |
|
Euphorbia peplus L. |
IT,ES,M |
Th |
|
Fagaceae |
|
|
|
Quercus persica Jaub. & Spach |
IT,ES |
Ph |
|
Fumariacea |
|
|
|
Fumaria bracteosa Pomel |
Cosm |
Th |
|
Fumaria parviflora Lam. |
Cosm |
Th |
|
Gentianaceae |
|
|
|
Centaurium pulchellum (Sw.) Druce |
IT,ES |
Th |
|
Gentiana olivieri Griseb. |
IT,SS |
He |
|
Geraniaceae |
|
|
|
Erodium cicutarium (L.) L'Her. ex Aiton |
IT,ES,M |
Th |
|
Erodium pulverulentum (Cav.) Willd. |
IT ,M,SS |
Th,He |
|
Hypericaceae |
|
|
|
Hypericum triquetrifoliumTurra |
Cosm |
He |
|
Hypericumhelianthemoides (Spach)Boiss. |
Cosm |
He |
|
Hypericum perforatumL. |
IT,ES |
He |
|
Iridaceae |
|
|
|
Gladiolus segetumKer Gawl. |
IT |
Cr |
|
Gynandriris sisyrinchium Parl. |
IT |
Cr |
|
Juglandaceae |
|
|
|
Juglans regia L. |
IT-ES |
Ph |
|
Juncaceae |
|
|
|
Juncus bufonius L. |
IT ,ES |
Cr |
|
Juncus inflexus L. |
Cosm |
Cr |
|
Lamiaceae |
|
|
|
Cyclotrichium depauperatum (Bunge) Manden. & Scheng. |
IT |
Ph |
|
Eremostachys laevigata Bunge |
IT,M |
He |
|
Lamiumamplexicaule L. |
IT, ES |
Ch |
|
Mentha longifolia Huds. |
Cosm |
Cr |
|
Marrubium astracanicum Jacq. |
IT,ES |
He |
|
Micromeria myrtifolia Boiss. & Hohen. |
IT |
Ph |
|
Nepeta persica Boiss. |
IT |
Th |
|
Phlomis bruguieri Desf. |
IT |
He |
|
Phlomis anisodonta Boiss. |
IT |
He |
|
Phlomisolivieri Benth. |
IT |
He |
|
Phlomis persica Boiss. |
IT |
He |
|
Salvia compressa Vent. |
IT |
He |
|
Salvia macrosiphonBoiss |
SS |
He |
|
Scutellaria multicaulisBoiss. |
IT |
Ch |
|
Stachys acerosa Boiss. |
IT |
He |
|
Stachys benthamiana Boiss. |
IT |
Ch |
|
Stachys pilifera Benth. |
IT |
He |
|
Teucrium oliverianum Ging. ex Benth. |
IT |
He |
|
Teucrium polium L. |
Cosm |
He |
|
Ziziphora capitata L. |
IT |
Th |
|
Ziziphora persica Bunge |
IT,ES |
Th |
|
Liliaceae |
|
|
|
Allium atroviolaceum Boiss. |
IT |
Cr |
|
Allium eriophyllumBoiss. |
IT |
Cr |
|
Allium sp. |
IT |
Cr |
|
Allium schoenoprasum L. |
IT |
Cr |
|
Fritillaria imperialis L. |
IT |
Cr |
|
Muscari tenuiflorum Tausch. |
IT,M |
Cr |
|
Ornithogalum persicum Hausskn. ex Bornm. |
IT,M |
Cr |
|
Tulipa clusiana DC. |
IT |
Cr |
|
Urginea maritime Baker. |
IT,SS |
Cr |
|
Lythraceae |
|
|
|
Ammannia multiflora Roxb. |
IT |
Th |
|
Malvaceae |
|
|
|
Alcea aucheri Alef. |
IT |
He |
|
Alcea angulata Freyn & Sint. ex lljin |
IT |
He |
|
Malva parviflora L. |
IT,M |
Th |
|
Morinaceae |
|
|
|
Morina persica L. |
IT |
He |
|
Mimosaceae |
|
|
|
Prosopis farcta J. F. Macbr. |
IT,M,SS |
Ph |
|
Myrtaceae |
|
|
|
Myrtus communis L. |
IT |
Ph |
|
Oleaceae |
|
|
|
Fraxinus rotuidfolia Mill. |
IT |
Ph |
|
Orobanchaceae |
|
|
|
Orobanche sp. |
IT,M |
He |
|
Orchidaceae |
|
|
|
Orchis palustris Jacq. |
IT,M |
Cr |
|
Papaveraceae |
|
|
|
Papaver dubium L. |
IT |
Th |
|
Papilionaceae |
|
|
|
Alhagi camelorum Fisch. |
IT |
Ch |
|
Astragalus adscendens Boiss. & Hausskn. ex Boiss. |
IT |
Ph |
|
Astragalus arbusculinus Bornm. & Gauba |
IT |
He |
|
Astragalus corethrum Bunge |
IT |
He |
|
Astragalus cruciatus Link |
IT |
Th |
|
Astragalus fasciculifolius Boiss. |
IT |
Ph |
|
Astragalus hauarensis Boiss |
IT |
He |
|
Astragalus hamosus L. |
IT |
Th |
|
Astragalus murinus Boiss. |
IT |
He |
|
Astragalus obtusifolius DC. |
IT |
He |
|
Astragalus strictifolius Boiss. |
IT |
He |
|
Astragalus susianus Boiss. |
IT |
Ph |
|
Astragalus talemansurensis Sirj. & Rech. f. |
IT |
Ch |
|
Ebenus stellata Boiss. |
IT,SS |
Ph |
|
Hymenocarpus circinnatus (L.) Savi |
IT,SS |
Th |
|
Lathyrus inconspicuus L. |
IT,ES |
Th |
|
Lotus corniculatus L. |
IT,ES,M |
He |
|
Medicago coronata Pall. |
IT,ES,M |
Th |
|
Medicago olaciniata(L.) Mill. |
IT |
Th |
|
Medicago minima (L.) L. ex Bartal. |
IT,ES |
Th |
|
Medicago orbicularis (L.) Bartal. |
IT,M |
Th |
|
Medicago polymorpha L. |
IT,ES |
Th |
|
Medicago radiata L. |
IT,M |
Th |
|
Medicago scutellata Mill. |
IT |
Th |
|
Melilotus indicus (L.) All. |
IT |
Th |
|
Onobrychis cornuta (L.) Desv. |
IT |
Ch |
|
Onobrychis crista-galli Lam. |
IT |
Th |
|
Onobrychis ptolemaica DC. |
IT |
He |
|
Onobrychis iransharii Rech. f. |
IT |
He |
|
Onobrychis gypsicola Rech. f. |
IT,ES |
He |
|
Ononis reclinata L. |
IT |
Ch |
|
Scorpiurus muricatus L. |
IT,SS |
Th |
|
Taverniera nummularia DC. |
IT,SS |
Ch |
|
Trifolium campestre Schreb. |
IT,ES,M |
Th |
|
Trifolium clusii Gren. & Godr. |
IT,ES |
Th |
|
Trifolium dasyurum C. Presl |
IT |
Th |
|
Trifolium grandiflorum Schreb. |
IT,ES,M |
Th |
|
Trifolium lappaceum L. |
IT,ES,M |
Th |
|
Trifolium purpureum Loisel. |
IT,ES,M |
Th |
|
Trifolium tomentosum L. |
IT |
Th |
|
Trifolium stellatum L. |
IT |
Th |
|
Trifolium resupinatum L. |
IT |
Th |
|
Trifolium scabrum L. |
IT,ES,M |
Th |
|
Trigonella uncata Boiss. & Noë |
IT |
Th |
|
Trigonella stellata Forssk. |
IT |
Th |
|
Trigonella anguina Delile |
IT |
Th |
|
Vicia monantha Retz. |
IT |
Th |
|
Vicia sativa L. |
IT,ES,M |
Th |
|
Vicia ervilia Willd. |
IT |
Th |
|
Plantaginaceae |
|
|
|
Plantago coronopus L. |
IT,ES,M |
Th,He |
|
Plantago lanceolata L. |
IT,ES,M |
He |
|
Plantago psyllium L. |
IT,ES |
Th |
|
Plantago ovata Forssk. |
IT |
He |
|
Platanaceae |
|
|
|
Platanus orientalis L. |
IT |
Ph |
|
Plumbaginaceae |
|
|
|
Acantholimon sp. |
IT,M |
Ch |
|
Poaceae |
|
|
|
Aegilops triuncialis L. |
IT |
Th |
|
Aegilops umbellulata Zhuk. |
IT |
Th |
|
Agropyron trichophorum K. Richt. |
IT,M |
Ch |
|
Arrhenatherum kotschyi Boiss. |
IT |
Cr |
|
Avena ludoviciana Durieu |
IT,M |
Th |
|
Bromus danthoniae Trin. ex C. A. Mey. |
IT |
Th |
|
Bromus scoparius L. |
IT |
Th |
|
Bromus tectorum L. |
Cosm |
Th |
|
Catapodium rigidum(L.) C. E. Hubb. |
IT |
Th |
|
Cymbopogon olivieri (Boiss.) Bor |
IT |
He |
|
Cynodon dactylon (L.) Pers. |
Cosm |
Cr |
|
Enneapogon persicusBoiss. |
IT |
He |
|
Eremopoa persica (Trin) Roshev. |
IT,M |
Th |
|
Heteranthelium piliferum Hochst ex Jaub. & Spach. |
IT |
Th |
|
Hordeum bulbosumL. |
IT |
Cr |
|
Hordeum spontaneum K. Koch |
IT-M |
Th |
|
Hordeum glaucumSteud. |
IT,M |
Th |
|
Hyparrhenia hirta(L.) Stapf |
IT,M |
He |
|
Loliumrigidum Gaudin |
IT,M |
Th |
|
Lophochloa phleoides(Vill) Rchb. |
IT |
Th |
|
Melica persica Kunth |
IT,ES,M,SS |
Cr |
|
Phalaris minorRetz. |
IT |
Th |
|
Phragmites australis(Cav.) Steud. |
IT |
Cr |
|
Melica persica Kunth |
IT,ES,M,SS |
Cr |
|
Poa bulbosa L. |
IT,SS |
Cr |
|
Poaannua L. |
IT,ES,M |
Cr |
|
Polypogon semiverticillatus (Forssk) H. Hyl. |
IT,M |
Th |
|
Stipa hohenakeriana Trin. & Rupr. |
IT |
Th |
|
Stipa capensis Thunb. |
IT |
Th |
|
Sorghum halepense(L.) Pers. |
Cosm |
Cr |
|
Trachynia distachya (L.) Link. |
IT,M |
Th |
|
Vulpiamyuros (L.) C. C. Gmel. |
Cosm |
Th |
|
Podophyllaceae |
|
|
|
Bongardia chrysogonum Boiss. |
IT |
Cr |
|
Leontice leontopetalum L. |
IT |
Cr |
|
Polygonaceae |
|
|
|
Atraphaxis spinosa L. |
IT |
Ph |
|
Rumex crispus L. |
IT |
He |
|
Rumex ephedroides Bornm. |
IT |
Ph |
|
Portulacaceae |
|
|
|
Portulaca oleracea L. |
Cosm |
Th,He |
|
Primulaceae |
|
|
|
Anagallis arvensis L. |
Cosm |
Th |
|
Dionysia aubrietioides Jamzad & Mozaff. |
IT |
He |
|
Dionysia Khuzistanica Jamzad |
IT |
He |
|
Ranunculaceae |
|
|
|
Ceratocephalus falcatus (L.) Pers. |
IT,ES |
Th |
|
Clematis orientalis L. |
IT |
Ph |
|
Delphinium cyphoplectrum Boiss. |
IT |
He |
|
Ranunculus arvensis L. |
IT |
Th |
|
Ranunculus asiaticus L. |
IT |
Th |
|
Resedaceae |
|
|
|
Oligomeris linifolia J. F. Macbr. |
IT,SS |
Th |
|
Reseda aucheri Boiss. |
IT,SS |
Th |
|
Rhamnaceae |
|
|
|
Paliurus spina-christi Mill. |
IT,ES |
Ph |
|
Rhamnus cornifolia Boiss. & Hohen. |
IT |
Ph |
|
Rhamnus persica Boiss. & Hohen. |
IT |
Ph |
|
Ziziphus nummularia (Burm.f.) Wight & Arn. |
IT |
Ph |
|
Ziziphus Spina-Christi (L.)Willd. |
IT |
Ph |
|
Rosaceae |
|
|
|
Amygdalus horrid Spach. |
IT |
Ph |
|
Amygdalus scopariaSpach. |
IT |
Ph |
|
Amygdalus orientalis Mill. |
IT |
Ph |
|
Cerasus microcarpa Boiss. |
IT |
Ph |
|
Cerasus mahaleb Mill. |
IT |
Ph |
|
Cotoneaster nummularioides Pojark. |
IT |
Ph |
|
CrataegusazarolusL. |
IT,ES,M |
He |
|
Prunus pseudoprostratus (Pojark.) Rech.f. |
IT |
Ph |
|
Rubus anatolicusFocke |
IT |
Ph |
|
Rosa elymaitica Boiss. & Hasskn. ex Boiss. |
IT |
Ph |
|
Sanguisorba minor Scop. |
IT,ES |
Ch |
|
Rubiaceae |
|
|
|
Callipeltiscucullaria (L.) DC. |
IT,SS |
Th |
|
GaliumsetaceumLam. |
IT,M |
Th |
|
Galium tricornutumDandy |
IT |
Th |
|
Rutaceae |
|
|
|
Haplophyllumtuberculatum Gürke |
IT,SS |
He |
|
Salicaceae |
|
|
|
Populuseuphratica Oliv. |
IT |
Ph |
|
Salix acmophyllaBoiss. |
IT,M |
Ph |
|
Scrophulariaceae |
|
|
|
Scrophularia deserti Delile |
IT |
He |
|
Verbascum sinuatum L. |
IT |
He |
|
Verbascum pseudodigitalisNábělek |
IT |
He |
|
Solanaceae |
|
|
|
Hyoscyamus orthocarpusSchönb.-Tem. |
IT |
Cr |
|
Hyoscyamus tenuicaulis Schönb.-Tem. |
IT |
Cr |
|
Lycium shawii Roem. & Schult. |
IT,SS |
Ph |
|
Tamaricaceae |
|
|
|
Tamarix sp. |
IT,M |
Ph |
|
Thymelaeaceae |
|
|
|
Daphnemucronata Royle |
IT |
Ph |
|
DaphnestapfiiBornm. & keissl. |
IT |
Ph |
|
Thymelaea mesopotamica (C. Jeffrey) B. Peterson |
IT,SS |
Th |
|
Ulmaceae |
|
|
|
CeltiscaucasicaWilld. |
IT,ES |
Ph |
|
Urticaceae |
|
|
|
Parietaria alsinifolia Delile |
IT,SS |
Th |
|
Urtica urensL. |
IT,SS |
Th,He |
|
Valerianaceae |
|
|
|
Valerianella vesicaria Moench. |
IT |
Th |
|
ValerianellasisymbrifoliaVahl |
IT,ES |
Cr |
|
Verbenaceae |
|
|
|
Vitex pseudonegundoHand.- Mazz. |
IT |
Ph |
|
Vitaceae |
|
|
|
Ampelopsisvitifolia Planch. |
IT |
Ph |
|
Zygophyllaceae |
|
|
|
Peganum harmala L. |
IT,M,SS |
He |
|
Tribulus terrestris L. |
Cosm |
Th,He |
|
Zygophyllum eurypterum Boiss. & Buhse |
IT,SS |
Ph |
بحث و نتیجه‌گیری
ضمن این‌که شناسایی پوشش گیاهی و بررسی پراکنش جغرافیایی گیاهان یک منطقه، اساس بررسی‌ها و تحقیقات بوم‌شناختی در منطقه است، راهکاری مناسب برای تعیین ظرفیت اکولوژیک منطقه از جنبه‌های مختلف نیز هست. در عین حال، عامل مؤثری در سنجش و ارزیابی وضعیت کنونی و پیش‌بینی وضعیت آینده به شمار می‌رود و نقش به سزایی برای اعمال مدیریت صحیح در آن منطقه دارد (رضوی و حسن‌عباسی، 1388). با توجه به تنوع آب و هوایی و عوامل اقلیمی و توپوگرافیک، استان خوزستان از پوشش گیاهی نسبتاً خوبی برخوردار است که در دوران کوتاهی از سال و از نیمه دوم اسفند تا اواخر خرداد ماه بروز می‌کنند و اغلب به جز گونه‌های معدود دایمی و درختی و درختچه‌ای به سرعت از بین می‌روند.
حوضههای مورد بررسی، در واقع زیر حوضه آبریز بزرگ مارون-جراحی است که به خلیج‌فارس می‌ریزد. محدوده در واقع در شمال شرقی خوزستان و یا در جنوب غربی ایران قرار گرفته است. در منطقه مورد بررسی که شامل 382 گونه گیاهی است، بزرگترین خانواده از نظر تعداد گونه‌های گیاهی مربوط به خانواده Asteraceae با 65/14 درصد و از بزرگترین جنس‌های گیاهی می‌توان Astragalus با 12 گونه را نام برد. در این محدوده 20 تیپ گیاهی و 10 تیپ جنگل شناسایی و تفکیک شده است که نتیجه شرایط اقلیمی و اکولوژیک مناسب در این منطقه است. در حالی که منطقه آبادان دارای 15 تیپ گیاهی است که شامل
7 تیپ گیاهی منفرد و 8 تیپ گیاهی به صورت گروه تیپ‌های گیاهی است (صالحی و همکاران، 1381)، منطقه دزفول در مجموع 23 تیپ گیاهی در 7 گروه گیاهی تفکیک شده‌اند (صالحی و همکاران، 1385) و پوشش گیاهی منطقه اهواز-دشت آزادگان در گستره مورد بررسی در مجموع به 30 تیپ گیاهی تفکیک شده است. اکثر تیپ‌های گیاهی در بخش جنوبی محدوده مورد مطالعه در واحد رویشی استپی گرم و در بخش شمالی در واحد رویشی نیمه استپی گرم گسترش یافته‌اند (صالحی و هویزه، 1378). مطالعه فلور و پوشش گیاهی مناطق بیابانی و نیمه بیابانی توسط برخی محققان، فراوانی شکل زیستی تروفیت‌ها را نسبت به سایر شکل‌های زیستی در این مناطق تأیید می‌کند.
از این رو، از لحاظ شکل زیستی، تروفیت‌ها با 158 گونه (36/41 درصد)، تقریباً نیمی از گونه‌های منطقه را شامل می‌شود که بیانگر اقلیم خشک منطقه است. پس از تروفیت‌ها، همی‌کریپتوفیت‌ها با 134 گونه (07/35 درصد) بیشترین تنوع را دارند که نشان‌دهنده تحمل این دسته از گونه‌ها در این منطقه است. همچنین، بیشترین درصد فراوانی پراکنش جغرافیایی مربوط به ناحیه ایرانی- تورانی با 63/58 درصد است.
سپاسگزاری
نگارندگان بدین‌وسیله از سازمان جهاد کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان به جهت تأمین امکان مطالعات و امکانات پژوهشی سپاسگزاری می‌کنند. همچنین، از جناب آقای دکتر عباس صیامی و سرکار خانم مهری دیناروند که در انجام این پژوهش ما را یاری نموده‌اند، تشکر وقدردانی می‌گردد.
)