Authors
1 Department of Environmental, Faculty of Natural Resourses, University of Zabol, Zabol
2 Department of Geography, University of Sistan and Baluchestan, Zahedan, Iran
3 Department of Fisheries and Environmental, College of Agriculture and Natural Resources, University of Tehran, Karaj, Iran
4 Department of Forestry and Forest Economics, College of Agriculture and Natural Resources, University of Tehran, Karaj, Iran
5 College of Agriculture and Natural Resources, University of Tehran, Karaj, Iran
Abstract
Keywords
Main Subjects
مقدمه
مانگروها گیاهان چوبی هستند که در حد فاصل خشکی و دریا در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری زیست می‌کنند. اجتماعات گیاهی مانگرو در محیط‌هایی به رشد و ادامه زندگی می‌پردازند که شوری بالاست، جزر و مد‌های مکرر محیط را فرا می‌گیرد، گاه طوفان‌های شدید رخ می‌دهد، متوسط دمای سالانه بالاست و شرایط بی‌هوازی در بستر رویشگاه وجود دارد. در چنین شرایطی، اغلب گونه‌های گیاهی خاص رویشگاه‌های خشکی توانایی سازگاری ندارند. مانگروها محیط اکولوژیک بی‌همتایی ایجاد می‌کنند که میزبان اجتماعات غنی از انواع گونه‌هاست (Kathiresan and Bingham , 2001). اهمیت اکولوژیک جنگل‌های مانگرو بیش از آن است که تاکنون شناخته شده است. این جنگل‌ها به نحو مؤثری بر محیط‌های استقرار خود تأثیر می‌گذارند. سیستم ریشه‌ای آنها باعث پایداری رسوبات می‌شود و اجتماعات آنها انرژی امواج را کاهش می‌دهد و در مقابل، زیستگاه و پناهگاه مناسب برای شمار زیادی از موجودات زنده ایجاد می‌کنند (Rodringuez and Feller, 2004).
میزان تخریب مرداب‌های مانگرو در برخی از مناطق گرمسیری به علت فعالیت‌های انسانی از جمله گسترش سریع پرورش میگو برای صادرات افزایش یافته است که نگرانی زیست-محیطی در خور توجهی را در میان مردم و دوستداران طبیعت ایجاد کرده است (Pillay, 2004). به رغم مطالعات زیادی که بر روی مانگروها صورت گرفته است، اما عموماً درک اندکی نسبت به این اکوسیستم‌ها در نزد تصمیم‌گیران و برنامه ریزان وجود دارد و به همین علت، همچنان تخریب و نابودی آنها ادامه دارد. بنابراین، بالا بردن درک تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران و برنامه‌ریزان ملی و محلی و بیان ارزش‌های مستقیم و غیر مستقیم زیست-محیطی و اقتصادی آنها هنوز یک نیاز اساسی برای حفظ این اکوسیستم‌ها محسوب می‌شود (Kathiresan and Bingham , 2001). شناخت و تشریح پارامترهای رویشی پوشش گیاهی این جنگل‌ها کاربردهای مدیریتی فراوانی دارد؛ به گونه‌ای که می‌توان بهترین توده‌ها را به عنوان عرصه حفاظتی در نظر گرفت و یا با تغییر پارامترهای رویشی این جنگل‌ها به وجود عوامل محیطی پنهان و تأثیرگذار بر این تغییرات پی برد.
پوشش‌های گیاهی مانگرو در ایران از جوامع حرا (Avicennietum) و چندل (Rhizophoretum) تشکیل شده است که جوامع چندل تنها در رویشگاه سیریک وجود دارد (دانه کار، 1373). از جمله مطالعات انجام شده در ایران می‌توان به صفا (1385) در جنگل‌های مانگرو کولقان، تیاب و کولاهی، دانه‌کار (1384) در جنگل‌های مانگرو قشم و بندر خمیر و دانه‌کار (1373) در جنگل‌های مانگرو منطقه سیریک اشاره نمود. افرادی چون Ahmed and Abdel-Hamid، (2007) در جنگل‌های مانگرو سواحل دریای سرخ و Lovelock و همکاران (2005) در جنگل‌های مانگرو Bocas del Toro نیز ساختار جوامع خالص حرا را مطالعه نموده‌اند.
مناطق طبیعی کشور ایران از دیرباز با ضعف اطلاعات پایه زیست-محیطی رو به رو بوده است و این کاستی برای مناطق دریایی و ساحلی در کرانه‌های جنوبی کشور بیشتر احساس می‌شود (دانه کار، 1377). علاوه بر این، جنگل‌های مانگرو کشور ما در ردیف اجتماعات درختی حفاظتی و غیر صنعتی قرار دارند، لذا در این تحقیق سعی در شناخت و بررسی پارامترهای رویشی جنگل‌های حرا در سواحل جنوبی استان سیستان و بلوچستان واقع در خلیج گواتر شده است. انتخاب این منطقه برای بررسی به دلیل ناشناخته بودن منطقه با توجه به ارزش‌های بالای اکولوژیک و اهمیت آن، به عنوان یکی از مناطق حساس دریایی و بخشی از منطقه حفاظت شده گاندو است.
مواد و روش‌ها
منطقه مورد مطالعه
خلیج گواتر در جنوب شرقی‌ترین منطقه ایران در 85 کیلومتری شهر چابهار و در عرض جغرافیایی 1َ 25 تا 12َ25 و طول جغرافیایی34َ 61 تا 47َ 61 واقع و 4/69 درصد از آن متعلق به کشور پاکستان و 6/30 درصد وسعت آن در ایران قرار دارد (دانه‌کار و همکاران، 1385). در بخش ایرانی پنج شاخ آبه خور و رودخانه شامل رودخانه کاجو، نهنگ و باهوکلات و خورهای باهو و گواتر با خلیج گواتر در ارتباط هستند. رودخانه‌های یادشده دارای رژیم سیلابی هستند و جریان پایه ضعیفی دارند (زارعی، 1373).
این خلیج بخشی از منطقه حفاظت شده باهو کلات (گاندو) به شمار می‌آید که دارای ارزش‌های اکولوژیک منحصربه‌فردی است. خلیج گواتر و خور باهو، یکی از 22 تالاب بین المللی ایران است که با مساحتی معادل 75 هزار هکتار در سال 1378 در فهرست تالاب‌های بین المللی رامسر قرار گرفت .(Ramsar site, 1999)
میانگین بارش این محدوده برابر با 114 میلیمتر و متوسط دمای سالانه معادل 5/26 درجه سانتی‌گراد تعیین شده است. متوسط سالانه حداکثر مطلق حرارت و برودت در این حوزه به ترتیب1/30 و 3/22 درجه سانتی‌گراد است که حداکثر دما در ماههای اردیبهشت تا تیر و حداقل دما در ماههای آذر تا بهمن رخ می‌دهد .(Iran |Meteorological Organization, 2006).
بر اساس روش آمبرژه اقلیم منطقه از نوع اقلیم بیابانی گرم شدید تعیین شده است (آذر نوید، 1382). اجتماعات مانگرو در منطقه مورد مطالعه به طور خالص از گونه درختی و درختچه‌ای حرا (Avicennia marina) تشکیل شده است که با دو گونه هالوفیت علفی همراهی می‌شوند. مساحت جنگل‌های مانگرو خلیج گواتر در خور گواتر 33/159 و در خور باهو 21/508 هکتار است (عرفانی، 1386). شکل 1 محدوده مورد مطالعه را نشان می‌دهد.
شکل 1- موقعیت منطقه مورد مطالعه وترانسکت‌های نمونهبرداری شده در خلیج گواتر
روش آمار برداری
با توجه به اینکه جنگل‌های مانگرو خلیج گواتر جزو جنگل‌های حمایتی و حفاظتی هستند نه تجاری، در آمار برداری از این جنگل‌ها، فاکتورهای رویشی‌ای مد نظر قرار گرفت که بتواند در تشریح ساختار آنها مؤثر واقع شوند. بنابراین، تراکم درختان در هکتار، درصد تاج پوشش، ارتفاع درخت، ارتفاع تاج، دو قطر عمود بر هم تاج و قطر تنه درختان در محل یقه اندازه‌گیری شد.
در فصل‌های پاییز و زمستان سال1385 آمار برداری از پارامترهای رویشی جنگل‌های مانگرو خلیج گواتر انجام شد. بدین منظور با کمک آخرین تصویر از منطقه (تصویر ماهواره ای IRS-liss III، 2006 میلادی)، یکسری واحد‌های همگن جنگلی به لحاظ بصری (یکپارچگی اجتماعات حرا و وضعیت آبراهه‌ها) تشخیص داده شد و از روش سیستماتیک – تصادفی برای آماربرداری پارامترهای رویشی در هر یک از واحدها استفاده گردید. به این منظور در هر واحد به طور تصادفی ترانسکت‌هایی انتخاب گردید؛ به این ترتیب که آغاز هر ترانسکت در محل تماس توده گیاهی با دریا و امتداد آن عمود بر خط ساحلی بوده و تا جایی که توده وجود داشته باشد، کشیده می‌شود. از بین این ترانسکت‌ها، آنهایی که بهتر می‌توانستند معرف توده باشند، انتخاب شدند. Ukpong (1992) در نیجریه، Nameer (1992) در هندوستان، Abdulhadi (1994) در اندونزی از جمله افرادی هستند که به موفقیت استفاده از روش ترانسکت در نمونهبرداری از جنگل‌های مانگرو اشاره و از ترانسکت‌های خطی به عنوان روش نمونهبرداری و از قطعات نمونه مربعی به عنوان واحد نمونهبرداری استفاده کردند و Mendoza and Ahura (2001) در جنگل‌های مانگرو سواحل شرقی جزیره Samar در فیلیپین، Morrisey et al., (2003) در نیوزلند، Lovelok et al., (2005) در Bocasdel پاناما وand Ahmed (2007) Abdel-Hamid در امتداد سواحل دریای سرخ در مصر از این روش برای بررسی ساختار جنگل‌های مانگرو استفاده کردند.
بنابراین، در این بررسی در طول هر ترانسکت پلات‌هایی با اندازه m 100 با شکل دایره‌ای و با فاصله m 100 انتخاب و پارامترهای رویشی درختان اندازه گیری و در فرم‌های آماربرداری جمع‌آوری اطلاعات ثبت گردید. این پارامترها شامل:
- تراکم: تعداد درختان در یک هکتار از طریق اندازه گیری تراکم پلات‌های نمونه برداری در یک آر (100 متر مربع) و سپس محاسبه آن در یک هکتار به دست آمد.
- درصد تراکم تاج پوشش: با ثبت موقعیت هر درخت در هر پلات و آگاهی از قطر تاج و میزان تداخل تاج‌پوشش درختان به دست آمد.
-ارتفاع درخت و ارتفاع تاج: با کمک ژالون تاشو به ارتفاع 6 متر و تا دقت دسی‌متر اندازه‌گیری شد.
- دو قطر عمود بر هم تاج: توسط متر نواری با دقت سانتی متر، دو قطر عمود بر هم تاج اندازه گیری شد و سپس میانگین آنها در محاسبات منظور گردید.
- قطر تنه درختان در محل یقه: قطر این درختان در محل یقه با دقت در حد سانتی‌متر، اندازه‌گیری شد. لازم به ذکر است که شرایط باتلاقی حاکم بر رویشگاه مانگرو و وجود درختان به صورت جست گروه‌ها موجب گردیده که اندازه‌گیری قطر برابر سینه مشکل و گاه غیر ممکن شود (دانه کار، 1380)، بنابراین، قطر درختان در محل یقه اندازه‌گیری شد.
- تراکم نهال1و جوانه2: تعداد نهال و جوانه در یک آر.
1 منظور از نهال در این تحقیق پایه‌های کوچکتر از نیم متر و یا قطر یقه کمتر ازcm 5/1 است (sapling).
2 منظور از جوانه در این تحقیق پایه‌های کوچکتر از نهال است که دارای برگ‌های اولیه هستند (seedling).
به طور کلی، در منطقه مورد مطالعه تعداد 37 پلات در قالب 8 ترانسکت نمونهبرداری شد که 4 ترانسکت با 16 پلات در خور گواتر و 4 ترانسکت دیگر که دارای 21 پلات بودند، در خور باهو پیاده شدند. شایان ذکر است که به علت پایین بودن تعداد نهال و جوانه مشاهده شده، از آنالیز آماری آنها خودداری شد.
شکل 1 موقعیت ترانسکت‌ها را در منطقه مورد مطالعه نشان می‌دهد. پس از تعیین محل ترانسکت‌ها، اطلاعات مکانی نقاط ابتدا و انتهای هر ترانسکت توسط GPS ذخیره شد و در عملیات صحرایی، پارامترهای مورد نظر در محل‌های تعیین شده اندازه‌گیری شد.
تحلیل آماری و نرم‌افزار
به طور کلی، بررسی‌های آماری به کار رفته را می‌توان در دو قالب آمار توصیفی و تجزیه و تحلیل داده‌ها تقسیم‌بندی کرد.
برای تحلیل داده‌ها قبل از هر کاری، از آزمون نرمال استفاده شد و در صورت نرمال نبودن داده‌ها اقدام به تبدیل آنها شد. آزمون استفاده شده برای تست نرمالیته Kolmogorov-Smirnov بود. بسیاری از داده‌ها دارای توزیع غیر نرمال بودند، بنابراین، روش‌های مختلف تبدیل روی این داده‌ها اعمال و هر بار آزمون نرمالیته تکرار شد، اما داده‌ها نرمال نگردید. البته، برخی از تبدیل‌ها، قابلیت نرمال کردن داده‌ها را داشت، که مقایسه هیستوگرام داده‌های تبدیل شده و تبدیل نشده، تغییر اساسی را در ماهیت داده‌ها نشان می‌داد، بنابراین به جای استفاده از آزمون‌های پارامتری، آزمون‌های ناپارامتری و داده‌های تبدیل نشده به کار گرفته شد. به طور کلی، داده‌های مربوط به تراکم تاج پوشش و ln تراکم درخت دارای توزیع نرمال بودند که از آزمون‌های پارامتری برای بررسی اختلاف‌های آماری آنها استفاده شد و داده‌های ارتفاع درخت، ارتفاع تاج، قطر تاج و قطر یقه فاقد توزیع نرمال بودند، بنابراین، از آزمون‌های ناپارامتری استفاده شد.
برای بررسی اختلاف‌ها در ضمن آزمون t و یا آنالیز واریانس (ANOVA) آزمون همگنی واریانس‌ها (Levene’s test) نیز انجام شد. در مورد داده‌های با توزیع غیر نرمال برای مقایسه دو گروه از آزمون من‌ویتنی و برای مقایسه چند گروه از آزمون کروسکال والیس (Kruskal-(Wallis H استفاده شد.
تحلیل اطلاعات آماری با استفاده از نرم افزار13 SPSS در قالب آمار توصیفی مؤلفه‌های رویشی و بررسی اختلاف‌ها و همبستگی آماری پارامترهای پوشش گیاهی به انجام رسید.
نتایج
با توجه به این که دو پلات که در ترانسکت سوم خور گواتر قرار داشتند، دارای تراکم بسیار بالا و شرایط استثنایی بودند. برای پرهیز از بزرگنمایی در آمار مربوط به پارامترهای رویشی از وارد کردن داده‌های این دو پلات جلوگیری شد. بدون احتساب این دو پلات، در مجموع 580 اصله درخت آماربرداری گردید. این جنگل‌ها یک اشکوبه و شاخه‌زاد-دانه‌زاد هستند. طبق اندازه‌گیری‌های انجام شده، میانگین تراکم درختان در کل رویشگاه 86/1622 اصله در هکتار است که از حداکثر5900 در ترانسکت ششم (خورباهو) تا 200 اصله در ترانسکت پنجم خور باهو متغیر است. ارتفاع متوسط درختان و ارتفاع متوسط تاج پوشش آنها به ترتیب 90/264 و 58/180 سانتی‌متر است که بلند قامت‌ترین درختان دارای ارتفاعی معادل 12 متر بوده و در حوالی وسط ترانسکت سوم واقع در خور گواتر و ترانسکت اول (ترانسکت شماره 5) در خور باهو استقرار یافته‌اند. قطر متوسط تاج 34/263 سانتی‌متر اندازه‌گیری شد که گسترده‌ترین تاج مربوط به درختی در اولین ترانسکت باهو (ترانسکت 5) با قطر 3450 سانتی‌متر است. متوسط تراکم تاج پوشش60/54 درصد است که متراکم‌ترین توده در خور گواتر (ترانسکت سوم) با تراکم 100 درصد و تنک‌ترین در خور باهو با تراکم 32/14 درصد استقرار یافته است. قطر متوسط تنه در محل یقه41/9 سانتی‌متر بوده که بیشترین قطر را درختی در ترانسکت اول خور گواتر با قطر 5/67 سانتی‌متر داراست. شکل 2 هیستوگرام طبقات مختلف قطر یقه را نشان می‌دهد که دلالت بر ناهمسال بودن توده‌های جنگلی دارد.
از مجموع چهار ترانسکت نمونهبرداری شده در خور گواتر، سه ترانسکت به خشکی ختم می‌شوند و تنها یکی در انتها در تماس با آب بود. در اکثر پلات‌های این خور علایم برگخواری حشرات و حضور آنها مشاهده می‌شد. خشکیدگی شاخه‌ها و پوسیدگی آنها در ترانسکت سوم کمتر مشاهده می‌شد، همچنین این ترانسکت دارای بالاترین تراکم نهال و جوانه در خور گواتر است. در هیچ یک از پلات‌های ترانسکت اول هیچ نهال و جوانه‌ای مشاهده نشد. پسروی جنگل در انتهای ترانسکت‌های اول، دوم و چهارم این خور مشاهده گردید، به طوری که تعداد زیادی درخت، ایستاده خشک شده بودند.
تعداد درختان اندازه‌گیری شده در خور گواتر 168 اصله بود. تراکم متوسط درختان در این خور 14/1207 اصله در هکتار به دست آمد. اجتماعات حرا در این خور دارای متوسط ارتفاع 45/358 سانتی‌متر بوده که از 80 سانتی‌متر در ترانسکت سوم تا 12 متر در همین ترانسکت متغیر است. متوسط قطر یقه 92/12 سانتی‌متر است که قطورترین قطر یقه درخت در ترانسکت اول و معادل 5/67 سانتی‌متر است. متوسط ارتفاع تاج و قطر تاج 85/239 سانتی‌متر و 58/404 سانتی‌متر برآورد گردید که عریض‌ترین تاج مربوط به درختی در ابتدای ترانسکت اول با قطر 2125 سانتی‌متر است. درصد متوسط تاج پوشش درختان 44/56 بوده که از 17 درصد در انتهای ترانسکت چهار تا 100 درصد در اواسط ترانسکت سوم متغیر است.
از ترانسکت‌های نمونهبرداری شده در خور باهو، سه تای آنها در انتها در تماس با آب بود و تنها یکی از آنها به خشکی ختم شد. بر خلاف خور گواتر در اکثر پلات‌های این خور جوانه درخت حرا دیده می‌شد، اما تعداد نهال‌ها بسیار کم و اکثر پلات‌ها فاقد نهال بودند. ترانسکت هفت این خور دارای بیشترین علایم برگخواری حشرات و همچنین خشکیدگی شاخه‌ها بود. درختان این ترانسکت از شادابی کمتری نسبت به ترانسکت‌های دیگر برخودار بود.
درختان حرا در این خور دارای متوسط ارتفاع 75/226 سانتی‌متر هستند که از 50 سانتی‌متر در ترانسکت سوم تا 12 متر در ترانسکت اول در نوسان است. متوسط قطر یقه 97/7 سانتی‌متر اندازه‌گیری شد که قطورترین قطر یقه درخت در ترانسکت پنجم و معادل 5/47 سانتی‌متر بود. متوسط ارتفاع تاج و قطر تاج 41/156 سانتی‌متر و 76/205 سانتی‌متر برآورد گردید و عریض‌ترین تاج مربوط به درختی در ابتدای ترانسکت پنجم با قطر 3450 سانتی‌متر بود. متوسط درصد تاج پوشش درختان 19/53 بوده که از 14 درصد در ترانسکت هفتم تا 89 درصد در همین ترانسکت متغیر است. مشخصات آماری پارامترهای اندازه‌گیری شده در کل رویشگاه و دو خور در جدول 1 آورده شده است.
شکل2- فراوانی طبقات قطری درختان حرا
جدول 1- آمار توصیفی داده‌های رویشی درختان حرا در کل رویشگاه و دو خور
|
|
شاخص آماری |
تعداد درخت در هکتار |
ارتفاع درخت (cm) |
ارتفاع تاج (cm) |
قطر تاج (cm) |
قطر یقه (cm) |
درصد پوشش |
|
کل رویشگاه |
میانگین |
86/1622 |
90/264 |
59/180 |
34/263 |
41/9 |
60/54 |
|
خطای استاندارد |
74/237 |
71/6 |
20/5 |
70/11 |
32/0 |
49/3 |
|
|
انحراف معیار |
52/1406 |
61/161 |
34/125 |
70/281 |
48/7 |
22/21 |
|
|
مینیمم |
00/200 |
00/50 |
00/20 |
00/20 |
50/1 |
00/14 |
|
|
ماکزیمم |
00/5900 |
00/1200 |
00/1150 |
00/3450 |
50/67 |
00/100 |
|
|
خور گواتر |
میانگین |
14/1207 |
45/358 |
85/239 |
58/404 |
92/12 |
44/56 |
|
خطای استاندارد |
45/256 |
50/13 |
02/11 |
82/26 |
69/0 |
98/5 |
|
|
انحراف معیار |
54/959 |
93/174 |
88/142 |
63/347 |
98/8 |
92/23 |
|
|
مینیمم |
00/300 |
00/80 |
00/40 |
00/60 |
00/2 |
00/17 |
|
|
ماکزیمم |
00/3500 |
00/1200 |
00/900 |
00/2125 |
50/67 |
00/100 |
|
|
خور باهو |
میانگین |
1900 |
75/226 |
41/156 |
76/205 |
97/7 |
19/53 |
|
خطای استاندارد |
35/349 |
85/6 |
36/5 |
15/11 |
31/0 |
23/4 |
|
|
انحراف معیار |
94/1600 |
01/139 |
77/108 |
30/226 |
25/6 |
38/19 |
|
|
مینیمم |
200 |
00/50 |
00/20 |
00/20 |
50/1 |
00/14 |
|
|
ماکزیمم |
5900 |
00/1200 |
00/1150 |
00/3450 |
50/47 |
00/89 |
نتیجه آزمون من ویتنی تفاوت معنی‌داری را در سطح 1 درصد در تمام پارامترهای با توزیع غیر نرمال اندازه‌گیری شده بین دو خور نشان داد. رویشگاه از نظر سایر داده‌ها که توزیع نرمال داشتند، همگن بود. با بررسی آمار توصیفی مشخص می‌شود که در داده‌هایی که اختلاف معنی‌داری بین دو خور دارند، ارتفاع درخت، ارتفاع تاج و قطر یقه در خور گواتر به طور معنی‌داری از خور باهو بیشتر است. تراکم درخت و درصد تراکم تاج پوشش بین دو خور اختلاف معنی‌داری را نشان نداد. جدول‌های 2 و 3 نتایج این آزمون‌ها را نشان می‌دهد.
جدول 2- نتیجه آزمون من‌ویتنی(U) برای مقایسه پارامترهای رویشی با توزیع غیر نرمال دو خور
|
آماره |
ارتفاع درخت |
ارتفاع تاج |
قطر تاج |
قطر یقه |
|
من ویتنی(U) |
50/158678 |
00/172283 |
50/86258 |
50/65123 |
|
p-value |
00/0 |
00/0 |
00/0 |
00/0 |
جدول 3- نتیجه آزمون t برای مقایسه پارامترهای رویشی با توزیع نرمال دو خور
|
parameter |
مقدارt |
درجه آزادی |
p-value |
|
تراکم تاج پوشش |
46/0 |
35 |
65/0 |
|
Ln تراکم درخت در هکتار |
33/0 |
35 |
75/0 |
آزمون کروسکال والیس به منظور مقایسه ترانسکت‌های خور گواتر اختلاف معنی‌داری را در سطح 1 درصد در بین پارامترهای ارتفاع درخت، ارتفاع تاج، قطر تاج و قطر یقه نشان می‌دهد که این تفاوت در بین تمامی این پارامترها در ترانسکت‌های این خور بجز ترانسکت‌های اول و دوم وجود دارد (جدول 4). از نظر تراکم تاج پوشش، اختلاف معنی‌داری در بین ترانسکت‌های سوم و چهارم در سطح 5 درصد وجود دارد که در ترانسکت سوم بیشتر از چهارم است. تراکم درخت در ترانسکت سوم به طور معنی‌داری از ترانسکت‌های اول و چهارم بیشتر است. جدول 5 نتایج آزمون ANOVA را برای بررسی اختلاف‌های آماری داده‌های با توزیع نرمال نشان می‌دهد.
جدول 4- نتیجه آزمون کروسکال والیس و من ویتنی (U) برای مقایسه پارامترهای رویشی با توزیع غیر نرمال خور گواتر
جدول 5- نتیجه تجزیه و تحلیل واریانس برای مقایسه پارامترهای رویشی با توزیع نرمال خور گواتر
|
پارامتر |
منبع تغییرات |
درجه آزادی |
F |
p-value |
جفت ترانسکت‌های مورد مقایسه |
Tukey HSD p-value |
|
تراکم تاج پوشش |
بین گروه‌ها
درون گروه‌ها |
3
12 |
73/3 |
04/0 |
1و 2 |
88/0 |
|
1 و 3 |
57/0 |
|||||
|
1 و 4 |
29/0 |
|||||
|
2 و 3 |
26/0 |
|||||
|
2 و 4 |
78/0 |
|||||
|
3 و 4 |
03/0 |
|||||
|
Ln تراکم درخت در هکتار |
بین گروه‌ها
درون گروه‌ها |
3
12 |
05/5 |
02/0 |
1و 2 |
94/0 |
|
1 و 3 |
02/0 |
|||||
|
1 و 4 |
99/0 |
|||||
|
2 و 3 |
10/0 |
|||||
|
2 و 4 |
99/0 |
|||||
|
3 و 4 |
03/0 |
نتیجه آزمون کروسکال والیس در خور باهو مشابه خور گواتر است و آزمون من‌ویتنی(U) نشان‌دهنده وجود اختلاف معنی‌دار در بین بسیاری از این پارامترها، در ترانسکت‌های مختلف این خور است. ارتفاع درخت در تمامی ترانسکت‌ها اختلاف معنی‌داری در سطح 1 درصد دارد. ارتفاع تاج بجز بین ترانسکت‌های ششم با پنجم و هفتم، در سایر موارد اختلاف معنی‌داری را در بین ترانسکت‌ها نشان می‌دهد. قطر تاج تنها بین ترانسکت‌های پنج با ششم و هفتم تفاوت معنی‌داری ندارد و قطر یقه در بین تمام ترانسکت‌ها بجز ترانسکت پنجم و هفتم تفاوت معنی‌داری دارد. پارامترهای با توزیع نرمال تفاوت معنی‌داری را نشان ندادند. نتایج این آزمون‌ها در جدول‌های 6 و 7 آورده شده است.
جدول 6- نتیجه آزمون کروسکال والیس و من ویتنی (U) برای مقایسه پارامترهای رویشی با توزیع غیر نرمال خور باهو
جدول 7- نتیجه تجزیه و تحلیل واریانس برای مقایسه پارامترهای رویشی با توزیع نرمال خور باهو
|
پارامتر |
منبع تغییرات |
df |
F |
p-value |
|
تراکم تاج پوشش |
بین گروه‌ها درون گروه‌ها |
3 17 |
06/1 |
39/0 |
|
Ln تراکم درخت در هکتار |
بین گروه‌ها درون گروه‌ها |
3 17 |
82/2 |
07/0 |
آزمون کروسکال والیس برای مقایسه در امتداد دریا به سمت خشکی در سه منطقه مجاور آب، بین خشکی و دریا و در مجاورت با خشکی، اختلاف معنی‌داری را در بین پارامترهای ارتفاع درخت، ارتفاع تاج، قطر تاج و قطر یقه در کل رویشگاه بین منطقه‌های نزدیک به آب، بین آب و خشکی و در تماس با خشکی، در سطح 1 درصد نشان داد. تمامی این پارامترها در سه منطقه یاد شده اختلاف معنی‌داری دارند و تنها ارتفاع درخت تفاوت معنی‌داری بین منطقه مجاور آب و منطقه کنار خشکی ندارد، اما اختلاف بین منطقه بینابینی با منطقه مجاور آب و خشکی معنی‌دار است (جدول 8). بررسی داده‌ها نشان داد که مقدار همه این پارامترها در لبه رو به دریا بالا رفته، در منطقه بینابینی کاهش و دوباره در لبه رو به خشکی افزایش می‌یابد. از نظر سایر پارامترها سه منطقه همگن هستند (جدول 9).
جدول 8- نتیجه آزمون کروسکال والیس و من ویتنی (U) برای مقایسه پارامترهای با توزیع غیر نرمال در امتداد ترانسکت در کل رویشگاه
|
|
نتیجه آزمون کروسکال والیس |
نتیجه آزمون من ویتنی (U) |
|||||||
|
1 و 2 |
1 و 3 |
1 و 4 |
|||||||
|
پارامترهای رویشی |
کای اسکویر |
درجه آزادی |
p-value |
من ویتنی (U) |
p-value |
من ویتنی (U) |
p-value |
من ویتنی (U) |
p-value |
|
ارتفاع درخت |
28/359 |
2 |
00/0 |
50/125753 |
00/0 |
00/11174 |
59/0 |
50/10761 |
00/0 |
|
ارتفاع تاج |
31/388 |
2 |
00/0 |
50/121229 |
00/0 |
00/9654 |
04/0 |
00/8801 |
00/0 |
|
قطر تاج |
09/92 |
2 |
00/0 |
50/231852 |
00/0 |
50/5906 |
00/0 |
50/815 |
00/0 |
|
قطر یقه |
38/72 |
2 |
00/0 |
00/263226 |
01/0 |
50/3474 |
00/0 |
50/8133 |
00/0 |
جدول 9- نتیجه تجزیه و تحلیل واریانس برای مقایسه پارامترهای با توزیع نرمال در امتداد ترانسکت در کل رویشگاه
|
پارامتر |
منبع تغییرات |
درجه آزادی |
F |
p-value |
|
تراکم تاج پوشش |
بین گروه‌ها درون گروه‌ها |
2 34 |
76/0 |
48/0 |
|
Lnتراکم درخت در هکتار |
بین گروه‌ها درون گروه‌ها |
2 34 |
94/0 |
4/0 |
تحلیل روابط بین متغیرها
در مورد داده‌های با توزیع غیر نرمال برای بررسی قدرت روابط آماری بین متغیرها از ضریب همبستگی اسپیرمن(Spearman) استفاده می‌شود (Hoshmand, 1998) و با عنایت به ماهیت ناپارامتری داده‌های رویشی از ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده گردید.
ماتریس همبستگی بین پارامترهای رویشی اندازه‌گیری شده در تمام جدول 10 حاکی از همبستگی بالا، مثبت و معنی‌دار بین پارامترهای رویشی ارتفاع درخت، ارتفاع تاج، قطر تاج و قطر یقه است. علاوه بر این همبستگی منفی معنی‌داری بین تراکم درخت با ارتفاع درخت، قطر تاج و قطر یقه وجود دارد، به طوری که با افزایش تراکم درخت در هکتار، ارتفاع درخت، قطر تاج و قطر تنه در محل یقه کاهش می‌یابد. همچنین با افزایش درصد تاج پوشش، ارتفاع درخت نیز افزایش می‌یابد و به عبارتی، همبستگی مثبت و معنی‌داری بین ارتفاع درخت با درصد تاج پوشش وجود دارد.
جدول 10- ماتریس همبستگی پارامترهای رویشی تمام درختان آماربرداری شده
|
|
ارتفاع درخت |
ارتفاع تاج |
قطر تاج |
قطر یقه |
تراکم درخت |
درصد تاج پوشش |
||
|
ارتفاع درخت |
ضریب همبستگی |
00/1 |
|
|
|
|
|
|
|
p-value |
1 |
|
|
|
|
|
||
|
ارتفاع تاج |
ضریب همبستگی |
94/0 |
00/1 |
|
|
|
|
|
|
p-value |
00/0 |
1 |
|
|
|
|
||
|
قطر تاج |
ضریب همبستگی |
85/0 |
81/0 |
00/1 |
|
|
|
|
|
p-value |
00/0 |
00/0 |
1 |
|
|
|
||
|
قطر یقه |
ضریب همبستگی |
75/0 |
71/0 |
89/0 |
00/1 |
|
|
|
|
p-value |
00/0 |
00/0 |
00/0 |
1 |
|
|
||
|
تراکم درخت |
ضریب همبستگی |
59/0- |
04/0 |
72/0- |
71/0- |
00/1 |
|
|
|
p-value |
00/0 |
83/0 |
00/0 |
00/0 |
1 |
|
||
|
درصد تاج پوشش |
ضریب همبستگی |
36/0 |
02/0 |
24/0 |
13/0 |
31/0 |
00/1 |
|
|
p-value |
03/0 |
91/0 |
15/0 |
44/0 |
06/0 |
1 |
||
بحث و نتیجه‌گیری
جنگل‌های مانگرو خلیج گواتر تنها از یک گونه به نام حرا تشکیل یافته، یک اشکوبه و شاخه‌زاد- دانه‌زاد هستند و توده‌های ناهمسال را تشکیل می‌دهند. میانگین تمامی پارامترهای بررسی شده در خور گواتر بیشتر از باهو به دست آمد. از میان پارامترهای بررسی شده پارامترهای ارتفاع درخت، ارتفاع تاج، قطر تاج و قطر تنه در محل یقه بیشترین تفاوت را در بین رویشگاه‌های مختلف دارند، به طوری که تفاوت بین دو خور از نظر این پارامترها معنی‌دار بود. صفا (1385) نیز تفاوت در رویشگاه‌های کولقان، تیاب و کولاهی را در این پارامترها به دست آورد. همچنین در این تحقیق شرایط متنوعی از نظر پارامترهای بررسی شده در ترانسکت‌های مختلف و در امتداد دریا به سمت خشکی به دست آمد که بر تنوع بالا و همگن نبودن منطقه از نظر خصوصیات رویشی و ساختاری گواهی می‌داد؛ به طوری که بیشترین اختلاف در پارامترهای ارتفاع درخت، ارتفاع تاج، قطر تاج و قطر یقه بین مناطق مختلف در امتداد دریا به سمت خشکی به دست آمد و همین طور چنین اختلافی بین ترانسکت‌های مختلف نیز در هر دو خور مشاهده شد و پارامترهای تراکم تاج پوشش و تراکم درخت تنها در خور گواتر تفاوت معنی‌داری را در تعداد معدودی از ترانسکت‌ها نشان داد.
صفا (1385) در جنگل‌های مانگرو کولقان، تیاب و کولاهی ، دانه‌کار (1384) در جنگل‌های مانگرو قشم و بندر خمیر و دانه‌کار (1373) در جنگل‌های مانگرو منطقه سیریک نشان دادند که زون‌بندی مشخصی در امتداد دریا به سمت خشکی بر اساس پارامترهای رویشی وجود دارد، به طوری که درختان حرا در نزدیک آب بزرگتر و دارای تاج‌های گسترده‌تر هستند و با دور شدن از آب به سمت خشکی، ابعاد درختان کوچکتر می‌شود. چنین الگوی زون‌بندی در منطقه مورد مطالعه در مورد ترانسکت‌هایی که در انتها با خشکی در تماس بودند (چهار ترانسکت)، تنها در ترانسکت 6 دیده شد که در خور باهو قرار داشته، به دور از دسترس دخالت‌های انسانی است و در انتهای ترانسکت‌های 1، 2 و 4 درختان ایستاده و خشکی مشاهده گردید که بر تغییر در شرایط طبیعی رویشگاه در این قسمت‌ها گواهی می‌داد و احتمالاً احداث ایستگاه پرورش میگوی گواتر، انحراف آب و تغییر در سیکل طبیعی رودخانه‌های باهو کلات و کاجو یکی از دلایل این امر است. علی‌رغم این که جنگل‌های مانگرو، خلی گواتر تنها از یک گونه تشکیل شده‌اند، پارامترهای رویشی تنوع زیادی نشان دادند. چنین تنوعی در جوامع خالص حرا نیز توسط (Ahmed and Abdel-Hamid, 2007) در جنگل‌های مانگرو سواحل دریای سرخ و همچنین در سایر جنگل‌های مانگرو نظیر Bocas del Toro که توسط Lovelock و همکارانش (2005) بررسی شده نیز اثبات شده است.
وجود همبستگی بالا، معنی‌دار و مثبت بین پارامترهای ارتفاع درخت، ارتفاع تاج، قطر تاج و قطر یقه با یکدیگر در این تحقیق امکان استفاده از قطر تاج درختان استخراج شده از داده‌های GIS و RS را به منظور رسیدن به سایر پارامترهای رویشی امکان‌پذیر می‌سازد که با توجه به مشکلات و محدودیت‌های آمار برداری در شرایط باتلاقی رویشگاه می‌تواند کاربرد فراوانی در برآورد پارامترهای مذکور داشته باشد. وجود چنین روابطی توسط دانه‌کار (1384)، دانه‌کار (1373) و صفا (1385) نیز تأیید شده است.
)